231

Streszczenie

Cel pracy: oceniono działanie wybielające dwóch

żeli z nadtlenkiem mocznika o różnym stężeniu (10%

i 20%) w ciągu określonego czasu w warunkach in

vitro.

Materiał i metody: materiał badawczy stanowiło 12

zębów przedtrzonowych i trzonowych usuniętych ze

wskazań ortodontycznych, które poddano proceso-

wi wybielania przez 6 i 12 dni. Zastosowano dwa

preparaty: Perox 10% (Chema-Elektromet - 10%

nadtlenek mocznika) i Opalescence 20% PF (Ultra-

dent Products Inc.- 20 % nadtlenek mocznika). Bez-

pośredni efekt wybielania oceniano za pomocą ko-

lornika Esthet X i dokumentacji fotograficznej, zaś

powierzchnię szkliwa zębów oceniono po 12 dniach

wybielania za pomocą elektronowego mikroskopu

skaningowego.

Wyniki: po 6 dniach stosowania żeli uzyskano sa-

tysfakcjonujący kliniczny efekt wybielania. Ocena

powierzchni szkliwa dokonana za pomocą elektro-

nowego mikroskopu skaningowego nie wykazała

różnic w budowie mikrostrukturalnej szkliwa próbek

zębów po 12 dniach wybielania.

Wnioski: stosowanie preparatów o stężeniu 10%

lub 20% nadtlenku mocznika przez 12 dni (4 godzi-

ny ekspozycji dziennie) nie wpływa istotnie na mi-

krostrukturę szkliwa.

Ocena bezpośredniego efektu wybielania zębów 10%

i 20% żelem z nadtlenkiem mocznika - badania in vitro

Evaluation of a direct effect of 10% and 20% carbamide peroxide

gels on tooth bleaching – in vitro studies

Dorota Kościelniak

1

, Maria Chomyszyn-Gajewska

2

, Elżbieta Pamuła

3

Z Pracowni Stomatologii Dziecięcej IS CMUJ

1

Kierownik: dr n. med. H. Kwapińska
Z Katedry i Zakładu Periodontologii i Klinicznej Patologii Jamy Ustnej IS CMUJ

2

Kierownik: prof. dr hab. n. med. M. Chomyszyn-Gajewska
Z Katedry Biomateriałów, Wydziału Inżynierii Materiałowej i Ceramiki AGH

3

Kierownik: prof. dr hab. inż. S. Błażewicz

Summary

Aim of the study: To evaluate the in vitro effect

of two bleaching agents containing carbamide

peroxide (10% and 20%) on tooth colour in a

specified period.

Material and methods: Twelve molars and premolars

extracted due to orthodontic treatment requirements

were bleached for 6 and 12 days. Two bleaching gels:

Perox 10% (Chema-Elektromet) and Opalescence

20% PF (Ultradent Products Inc.) were applied.

The whitening effect was assessed according to the

Esthet X shade guide and documented with a digital

camera. After 12 days scanning electron microscope

was used to assess bleaching effect on the enamel

surface.

Results: A clinically satisfactory result was obtained

after six days of using gels. Scanning electron

microscopy did not reveal any significant changes in

enamel microstructure after 12 days of bleaching.

Conclusion: A daily four-hour exposure for a

period of 12 days to gels containing 10% and 20%

of carbamide peroxide does not significantly affect

the microstructure of enamel.

HASŁA INDEKSOWE:

wybielanie zębów, nadtlenek mocznika, szkliwo zę-

bów, elektronowa mikroskopia skaningowa

KEYWORDS:

tooth bleaching, carbamide peroxide, enamel, scan-

ning electron microscopy

Czas. Stomatol., 2007, LX, 4, 231-239

© 2007 Polish Dental Association

http://www.czas.stomat.net

232

D. Kościelniak i in.

Czas. Stomatol.,

Wstęp

Wybielanie zębów jest dzisiaj jednym z naj-

częstszych zabiegów estetycznych wykony-

wanych przez lekarza w gabinecie stomato-

logicznym bądź przez pacjenta w domu, za

pomocą specjalnych zestawów oraz wybiela-

jących past do zębów. Wybielanie jest możli-

we dzięki dobrej przepuszczalności szkliwa i

zębiny, która umożliwia dyfuzję środka wy-

bielającego. Mechanizm działania tego środka

polega na rozszczepianiu dużych cząsteczek

egzo- lub endogennego barwnika podczas re-

akcji utleniania lub redukcji, a powstające pro-

dukty o mniejszej masie cząsteczkowej zosta-

ją ostatecznie usuwane na drodze dyfuzji [5,

6, 11, 16].

W skład preparatów używanych do wybiela-

nia wchodzą nadtlenek wodoru lub nadtlenek

mocznika, które są stosowane do tego celu od

ponad 100 lat. W wyniku rozpadu, z nadtlenku

mocznika powstaje nadtlenek wodoru i mocz-

nik (10% nadtlenek mocznika rozkłada się do

3,6% nadtlenku wodoru). Nocne, nakładko-

we wybielanie z użyciem nadtlenku moczni-

ka jest stosowane z powodzeniem od 1989 r.

Obecnie jest to najczęściej stosowana meto-

da wybielania zębów z żywą miazgą. Zabieg

wykonuje się przez około 14 dni, średnio 6-8

godz. na dobę (nie krócej niż 4 godz.) [12].

Początkowo nadtlenek mocznika stosowano w

stężeniu 10%, później w celu uzyskania szyb-

szego efektu, wprowadzono jego wyższe stę-

żenia (do 38%) [9].

Bezpieczeństwo stosowania i skuteczność

działania środków wybielających na tkanki

zęba są dobrze udokumentowane [6, 7, 8].

Spotyka się jednak opinie, że środki wybie-

lające mogą wywierać niekorzystny wpływ

na budowę szkliwa zębowego [1, 2, 3, 5, 13,

14]. Wpływ mocznika na szkliwo ludzkich zę-

bów badali już w 1984 roku Arends i wsp. [1].

Wykazali oni, że mocznik po tygodniu prze-

nika na kilkaset mikrometrów w głąb tkanki

szkliwa. Osłabia on lub niszczy wiązania pep-

tydowe, zwłaszcza w przestrzeniach między-

pryzmatycznych, pozostawiając nienaruszoną

macierz organiczną pomiędzy pryzmatami [1].

Badania Potocnika i wsp. [13] po zastosowa-

niu 10% żelu Nite White, wykonane w ska-

ningowym mikroskopie elektronowym wyka-

zały nieznaczne uszkodzenia rdzenia pryzma-

tów szkliwnych i występowanie licznych linii

Retziusa. Podobnie Flaitz i Hicks [5] obser-

wowali w swojej pracy uszkodzenie rdzenia

pryzmatów, amorficzny charakter szkliwa oraz

różnego stopnia porowatość jego powierzchni.

Doszli oni do wniosku, że rozkład organicz-

nej matrycy przez wolne rodniki pochodzące

ze środka wybielającego, może spowodować

znaczną utratę białek szkliwa z towarzyszą-

cym uszkodzeniem mineralnych kryształów

w niej zawieszonych. Efekt ten może być wy-

tłumaczony przekroczeniem punktu saturacyj-

nego i w konsekwencji utratą ilościową tkanki

szkliwa [5].

Zmianę struktury szkliwa, a mianowicie

jego demineralizację i zwiększenie porowato-

ści po 30 godzinach ekspozycji na trzy różne

żele wybielające (stężenie nadtlenku moczni-

ka 10%), opisał również Bitter [2, 3]. Siqueira

i wsp. [14] w badaniach nad wpływem trzech

środków wybielających o różnych stężeniach

nadtlenku mocznika (10%, 16% i 30%) na

powierzchnię szkliwa, doszli do wniosku, że

wyższe stężenia powodują większą destrukcję

szkliwa zęba. Po zastosowaniu 16% preparatu

Nite White, obserwowali oni nadżerki na po-

wierzchni szkliwa (SEM, powiększenie 350

razy) [14]. Haywood i wsp. [6, 7] w dwóch do-

świadczeniach, nie stwierdzili żadnych zmian

w morfologii szkliwa po jego wybielaniu że-

lem z 10% nadtlenkiem mocznika (20 cykli

po 6 godzin).

233

2007, LX, 4

Wybielanie zębów

Cel pracy

Celem pracy była ocena wybielającego dzia-

łania dwóch żeli z nadtlenkiem mocznika o

różnym stężeniu: 10% i 20% w warunkach in

vitro. Oceny dokonano 6 i 12 dnia badania po

codziennej, czterogodzinnej aplikacji prepa-

ratów.

Materiał i metody

Zastosowano 2 preparaty o właściwo-

ściach wybielających: Perox 10% (Chema-

Elektromet, Rzeszów, Polska) o składzie: 10%

nadtlenek mocznika, karbomer, glikol propy-

lenowy, glicerol, wodorotlenek sodu, woda

oczyszczona, aromat miętowy (pH = 6,7) oraz

Opalescence 20% PF (Ultradent Products Inc.,

USA), o składzie: 20% nadtlenek mocznika,

karbopol, woda, azotan potasu, 0,11% zwią-

zek fluoru (pH=6,5). Badanie wykonano na 12

nieuszkodzonych zębach trzonowych i przed-

trzonowych usuniętych ze wskazań ortodon-

tycznych. Zęby w sposób losowy przydzielo-

no do dwóch grup (badanej i kontrolnej), po 6

zębów w każdej.

Do czasu rozpoczęcia badania, zęby prze-

trzymywano w 1% wodnym roztworze chlora-

miny T. Następnie oczyszczano je pastą Clean

Polish (Kerr Hawe) i szczoteczką, odcinano

korzeń w odległości około 1 mm od połącze-

nia szkliwno-cementowego, po czym odcina-

no połówki zębów od strony językowej lub

podniebiennej. W dalszej kolejności każdą z

powierzchni wargowych zębów przecinano

tarczą diamentową na połowy w płaszczyźnie

strzałkowej. Przed procesem wybielania okre-

ślono barwę obu fragmentów zęba za pomo-

cą kolornika Esthet X (Dentsply Detrey) oraz

wykonano zdjęcia aparatem cyfrowym (Nikon

Coolpix 995).

Wybielaniu poddawano połowę powierzchni

wargowej, zaś druga część tej powierzchni sta-

nowiła kontrolę. Próbki zębów z grupy kontro-

lnej przetrzymywano przez cały czas trwania

doświadczenia w soli fizjologicznej, w tempe-

raturze 37

o

C. Preparatami Perox i Opalescence

wybielano po 6 próbek. Umieszczano je na

szalkach Petriego, nakładano na nie żel wybie-

lający i po przykryciu szkiełkiem przenoszono

do cieplarki o temperaturze 37

o

C na 4 godziny.

Następnie żel usuwano, próbki przepłukiwano

i umieszczano w soli fizjologicznej w tempe-

raturze 37

o

C na kolejne 20 godzin. Cykle wy-

bielania powtórzono 12 razy dla każdego pre-

paratu. Całkowity czas wybielania wyniósł 48

godzin.

Po 6 i 12 dniach badań oceniono zmia-

nę koloru próbek zębów za pomocą kolor-

nika Esthet X (Dentsply Detrey) oraz wy-

konano zdjęcia aparatem cyfrowym (Nikon

Coolpix 995). Każdej barwie zęba przypo-

rządkowano odpowiednią liczbę (tab. 1),

obliczono wartość średnią i przedział ufno-

ści dla koloru zębów na poziomie istotności

α= 0,05 (rozkład t - Studenta dla wartości nie-

zależnych).

Próbki z grupy badanej i stanowiącej kontro-

lę dokładnie przemyto wodą destylowaną (6 ra-

zy), wysuszono w temperaturze 37

o

C przez 24 h

(cieplarka SML 32/250 Zalmed, Warszawa),

przyklejono klejem przewodzącym do metalo-

wych podstaw o kształcie walca (średnica 8 mm)

i napylono cienką warstwą przewodzącą węgla

w napylarce próżniowej (Unitra Unima, próż-

nia 10

-3

tora). Obserwację szkliwa prowadzo-

no zawsze w centralnym punkcie powierzch-

ni wargowej zębów przy powiększeniach 50,

500, 2000, 5000 krotnych. Badania wykonano

za pomocą elektronowego mikroskopu skanin-

gowego (JSM 5400 JEOL, Japonia) stosując

napięcie przyspieszające elektrony o warto-

ści 20 keV.

234

D. Kościelniak i in.

Czas. Stomatol.,

Wyniki i dyskusja

Rycina 1 ilustruje fotografie części zębów

wybielanych za pomocą obu preparatów przez

12 dni oraz grupy kontrolnej. Średni kolor pró-

bek zębów przed wybielaniem wynosił odpo-

wiednio 9 ± 3,8 i 11 ± 2,5 w pierwszej i drugiej

grupie badawczej w 18-stopniowej skali wg

kolornika Esthet X (tab. 1, 2 i 3). Po 6 dniach

wybielania uzyskano poprawę koloru próbek

zębów w 12 przypadkach, w granicach od 2

do 11 ze średnią 6,3 ± 4,5 dla preparatu Perox

oraz 8 ± 2,4 dla preparatu Opalescence (tab.

2 i 3). Po 12 dniach wybielania w większości

próbek zębów uzyskano dalszą, aczkolwiek

już nieznaczną poprawę koloru. W przypad-

ku zastosowania 10% żelu uzyskano poprawę

w 5 przypadkach na 6, a przy 20% preparacie

Ta b e l a 1 . Kolor zębów wg kolornika Esthet X (Dentsply Detrey) i odpowiadający im stopień zabarwie-

nia

Stopnie

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10 11 12 13

14

15 16 17 18

Kolor

XW W B1 A1 B2 D2 A2 C1 C2 D4 A3 D3 B3 A3,5 B4 C3 A4 C4

Ta b e l a 2 . Zestawienie koloru zębów przed i po wybielaniu preparatem Perox (10% nadtlenek mocznika)

Zęby

S

w

S

6

S

12

S

w

- S

6

S

w

– S

12

1

2

3

4

5

6

13

7

5

5

13

11

3

2

3

3

2

3

2

1

2

2

2

2

10

5

2

2

11

8

11

6

3

3

11

9

Średnia i przedział ufności

9,0 ± 3,8

2,7 ±0,6

1,8 ±0,5

6,3 ± 4,5

7,1 ± 4,2

S - Stopień przebarwienia (indeksy dolne oznaczają: w- wyjściowy, 6 – po 6 dniach wybielania, 12 – po 12

dniach wybielania).

Ta b e l a 3 . Zestawienie koloru zębów przed i po wybielaniu preparatem Opalescencje (20% nadtlenku

mocznika)

Zęby

S

w

S

6

S

12

S

w

- S

6

S

w

– S

12

7

8

9

10

11

12

11

11

13

13

11

7

3

2

3

4

3

3

3

2

2

4

2

3

8

9

10

9

8

4

8

9

11

9

9

4

Średnia i przedział ufności

11,0 ± 2,5

3,0 ±0,7

2,7 ±0,9

8,0 ± 2,4

8,3 ± 2,7

S - Stopień przebarwienia (indeksy dolne oznaczają: w- wyjściowy, 6 – po 6 dniach wybielania, 12 – po 12

dniach wybielania).

235

2007, LX, 4

Wybielanie zębów

w 1 na 6 przypadków. Zmiana ta mieściła się

w granicach od 3 do 11, ze średnią 7,1 ± 4,2

dla preparatu Perox i 8,3 ± 2,7 dla preparatu

Opalescence. Potwierdza to tezę, że w przy-

padku niższych stężeń żeli wybielających ko-

nieczne jest ich dłuższe stosowanie dla uzyska-

nia lepszych efektów.

Ostateczny średni kolor próbek zębów po

12 dniach wybielania wynosił 1,8 ± 0,5 po

wybielaniu Peroxem i 2,7 ± 0,9 po wybielaniu

Opalescence. Nie stwierdzono statystycznie

istotnych różnic w skuteczności wybielającej

żelu 10% w porównaniu z żelem 20% po 6 i

12 dniach stosowania - dla hipotezy, że śred-

nia arytmetyczna koloru zębów nie różni się

dla preparatu Perox i Opalescence.

Badania Matisa i wsp. [10] oraz Leonarda

i wsp. [9] nad efektywnością 10% i 16% nad-

tlenku mocznika, wykazały szybsze wybiele-

nie po zastosowaniu wyższego stężenia środka

wybielającego, ale końcowy wynik wybielania

był identyczny.

Obrazy powierzchni szkliwa przykładowej

próbki zęba z grupy kontrolnej pod różnymi

powiększeniami od 50 do 5000 razy ilustruje

ryc. 2. Na obrazie powierzchni szkliwa w SEM

przy najmniejszym powiększeniu, tj. 50x (ryc.

2a) widoczne są faliste, płytkie bruzdy, które

zaznaczają zakończenie linii Retziusa, tzw. pe-

rikymaty. Struktury te są charakterystyczne dla

części wargowej szkliwa zębów, co wykazali w

pracy Brosh i wsp. [4]. Przy powiększeniu 500x

(ryc. 2b) widoczne są pryzmaty szkliwne, które

tworzą strukturę przypominająca plaster mio-

du. W niektórych miejscach widoczne są poje-

dyncze, płytkie uszkodzenia szkliwa. Ułożenie

pryzmatów i substancji międzypryzmatycznej

obrazują ryc. 2c, d. Pryzmaty mają wielkość

około 5 mikrometrów. W niektórych miejscach

widoczne są uszkodzenia rdzeni pryzmatów.

Ryc. 1. Obrazy części wargowych zębów; a – próbek kontrolnych, b – po wybielaniu. Próbki oznaczone od 1

do 6 wybielano preparatem Perox (10%), a próbki od 7 do 12 preparatem Opalescence przez 12 dni (zdjęcia

wykonane aparatem cyfrowym).

236

D. Kościelniak i in.

Czas. Stomatol.,

Ryc. 2. Mikrofotografie SEM kontrolnej powierzchni próbki szkliwa 1 zęba w powiększeniu a – 50 x, b – 500 x,

c – 2000 x i d – 5000 x.

Ryc. 3. Mikrofotografie SEM powierzchni szkliwa próbek kontrolnych i po wybielaniu preparatem Perox

(10%) przez 12 dni w powiększeniu 500 x; a – ząb 1 przed wybielaniem, b – ząb 1 po wybielaniu, c – ząb 2

przed wybielaniem i d – ząb 2 po wybielaniu.

237

2007, LX, 4

Wybielanie zębów

W niniejszym doświadczeniu wykonano 96

mikrofotografii w mikroskopie skaningowym

powierzchni szkliwa próbek zębów badanych

i kontrolnych stosując cztery różne powiększe-

nia, jednakże w dalszej części pracy zamiesz-

czono tylko obrazy 4 reprezentatywnych pró-

bek zębów kontrolnych i po wybielaniu przy

jednym powiększeniu (500x). Pozostałe obra-

zy uzyskane w SEM były zbliżone do mikro-

fotografii przedstawionych próbek.

Obrazy powierzchni szkliwa dwóch próbek

zębów wybielanych preparatem zawierającym

10% nadtlenek mocznika i ich grupy kontrolnej

przedstawiono na ryc. 3. W obu przypadkach

dobrze widoczne są pryzmaty i substancja mię-

dzypryzmatyczna, układające się w regularną

strukturę typu plastra miodu. W przypadku

próbki 1 zęba, przed i po procesie wybielania

na powierzchni szkliwa występują pojedyncze

erozje i nieregularne zagłębienia, spowodowa-

ne być może słabą mineralizacją i uszkodze-

niami mechanicznymi szkliwa. Jednakże nie

obserwuje się wpływu czynnika wybielające-

go na liczbę uszkodzeń ani na kształt i wiel-

kość pryzmatów. Obraz szkliwa próbki 2 zęba

różni się od obrazu szkliwa pierwszej próbki

zęba: w szkliwie brak jest erozji i zagłębień,

zaś struktura pryzmatów wydaje się być bar-

dziej regularna. Również w tym przypadku nie

obserwuje się wpływu środka wybielającego

na mikrostrukturę szkliwa. Dla pozostałych

4 próbek zębów wybielanych za pomocą pre-

paratu Perox nie doszukano się różnic pomię-

dzy próbkami kontrolnymi a poddanymi pro-

cesowi wybielania we wszystkich powiększe-

niach, jakkolwiek występowały widoczne róż-

nice osobnicze w mikrostrukturze szkliwa.

Obrazy powierzchni szkliwa dwóch przykła-

Ryc. 4. Mikrofotografie SEM powierzchni szkliwa próbek kontrolnych i po wybielaniu preparatem Opalescence

(20%) przez 12 dni w powiększeniu 500 x; a – ząb 10 przed wybielaniem, b – ząb 10 po wybielaniu, c – ząb

12 przed wybielaniem i d – ząb 12 po wybielaniu.

238

D. Kościelniak i in.

Czas. Stomatol.,

dowych próbek i ich grupy kontrolnej zilustro-

wano na ryc. 4. Mikrostruktura szkliwa anali-

zowanych próbek zębów była podobna do mi-

krostruktury próbek zębów wybielonych 10%

nadtlenkiem mocznika (ryc. 3a,c). W przy-

padku większego stężenia w żelu substancji

aktywnej, również nie stwierdzono wpływu

procesu wybielania na mikrostrukturę szkliwa.

We wszystkich badanych próbkach występo-

wały jedynie różnice osobnicze w morfologii

szkliwa, co mogło być związane ze stopniem

zmineralizowania szkliwa.

Wpływ trzech żeli wybielających o stęże-

niu nadtlenku mocznika 10% na powierzchnię

szkliwa, badali również Intini i wsp. [8]. Nie

stwierdzili oni zmian strukturalnych, oprócz

usunięcia warstwy bezpostaciowej (pellicle)

po 30 minutach działania żeli [8]. Potwierdzają

ten fakt badania Suliemana i wsp. [15], którzy

uważają, że szkodliwy wpływ na szkliwo lub

zębinę wybielanych zębów ma niskie pH uży-

tego preparatu.

Podsumowanie

Badania potwierdziły dużą skuteczność wy-

bielającą żeli zawierających 10 % i 20 % nad-

tlenek mocznika. Po 6 dniach stosowania żeli

uzyskano satysfakcjonujący kliniczny efekt

wybielania, który uległ nieznacznej poprawie

w ciągu kolejnych 6 dni.

Obserwacje powierzchni szkliwa za pomo-

cą elektronowego mikroskopu skaningowego

nie wykazały różnic w budowie mikrostruk-

turalnej szkliwa próbek zębów po 12 dniach

wybielania, w porównaniu z próbkami grupy

kontrolnej, co zgodne jest z wynikami uzyska-

nymi przez innych autorów [6, 7]. Stosowanie

preparatów o stężeniu 10% lub 20% nadtlen-

ku mocznika przez 12 dni (4 godziny ekspo-

zycji dziennie) nie wpływa na mikrostrukturę

szkliwa.

Piśmiennictwo

1. Arends J, Jongebloed W L, Goldberg M,

Schuthof J: Interaction of Urea and Human

Enamel. Caries Res 1984, 18: 17-24.

2. Bitter N C: A scanning electron microscopy

study of the effect of bleaching agents on

enamel: A preliminary report. J Prosthet Dent

1992, 67, 6: 852-855.

3. Bitter N C: A scanning electron microsco-

pe study of the long-term effect of bleaching

agents on the enamel surface in vivo. Gen

Dent 1998, 46: 84-88.

4. Brosh T, Strouthou S, Sarne O: Effects of buc-

cal versus lingual surfaces, enamel conditio-

ning procedures and storage duration on brac-

kets debonding characteristics. J Dent 2005,

33: 99-105.

5. Flaitz C M, Hicks M J: Effects of carbamide

peroxide whitening agents on enamel surfac-

es and caries-like lesion formation: An SEM

and polarized light microscopic in vitro study.

J Dent Child 1996, 7-8: 249-256.

6. Haywood V B, Leech T, Heymann H O,

Crumpler D, Bruggers K: Nightguard vital

bleaching: effects on enamel surface texture

and diffusion. Quintessence Int 1990, 2: 801-

806.

7. Haywood V B, Houck V, Heymann H O.:

Nightguard vital bleaching: effects of varying

pH solutions on enamel surface texture and

color change. Quintessence Int 1991, 22: 775-

782.

8. Itini G, Ciancio S, Andreana S, Bush P:

Morphological changes of enamel after whit-

ening treatment. An SEM evaluation. J Dent

Res 2000, 79: 3360.

9. Leonard R H, Sharma A, Haywood V B: Use

of different concentrations of carbamide per-

oxide for bleaching teeth: an in vitro study.

Quintessence Int 1998, 29, 8: 503-507.

10. Matis B A, Cochran M A, Eckert G J: Clinical

evaluation of bleaching agents of different

concentrations. Quintessence Int 2000, 31:

303-310.

239

2007, LX, 4

Wybielanie zębów

11. McGuckin R S, Babin J F, Meyer B J:

Alterations in human enamel surface mor-

phology following vital bleaching. J Prosthet

Dent 1992, 68, 5: 754-760.

12. Mokhlis G R, Matis B A, Cochran M A, Eckert

G J: A clinical evaluation of carbamide per-

oxide and hydrogen peroxide whitening

agents during daytime use. J Am Dent Assoc

2000, 131, 9: 1269-1277.

13. Potocnik I, Kosec L, Gaspersic D: Effects

of 10 carbamide peroxide bleaching gel on

enamel microhardness, microstructure, and

mineral content. J Endod 2000, 26, 4: 203-

206.

14. Siqueira E, Campos B, Jaeger R, Santos M:

In vitro evaluation of the enamel surface af-

ter using three differents bleaching agents. J

Dent Res 1998, 77, 5: 1188.

15. Sulieman M, Addy M, Macdonald E, Rees J

S: A safety study in vitro for the effects of an

in-office bleaching system on the integrity

of enamel and dentin. J Dent 2004, 32: 581-

590.

16. Tong L S M, Pang M K M, Mok N Y C, King N

M, Wei S H Y: The effects of etching, micro-

abrasion, and bleaching on surface enamel. J

Dent Res 1993, 72, 1: 67-71.

Otrzymano: dnia 3.VIII.2004 r.

Adres autorów: 31-155 Kraków, ul Montelupich 4

Tel./fax: [phone]

e-mail: [e-mail]