16

ÂWIAT NAUKI MARZEC 2004

pano

rama

ESA/DLR/FU Berlin

N

a Marsie i wokó∏ niego jeszcze nigdy
nie by∏o tak t∏oczno. Po powierzch-
ni Czerwonej Planety w´drujà ame-

rykaƒskie ∏aziki Spirit i Opportunity z góry,
zaÊ spoglàdajà na nià trzy sondy: amerykaƒ-
skie Global Surveyor i Odyssey oraz euro-
pejska Mars Express. Global Surveyor krà-

˝y wokó∏ Marsa od wrzeÊnia 1997 roku,
Odyssey – od paêdziernika 2001 roku. Naj-
m∏odsza z tej trójki sonda europejska wy-
startowa∏a z Bajkonuru 2 czerwca ub.r. i do-
tar∏a do celu w drugi dzieƒ Êwiàt Bo˝ego
Narodzenia. Po kilku manewrach wesz∏a
na orbit´, która przebiega na wysokoÊci
od 250 do 11 000 km nad powierzchnià pla-
nety i jest nachylona pod kàtem prawie 90°
do jej równika. Jedno pe∏ne okrà˝enie wy-
konuje w ciàgu 8 godz. W trwajàcej nieco
ponad godzin´ fazie zbli˝enia do planety ba-
da atmosfer´ Marsa, fotografuje jego po-
wierzchni´ i przeÊwietla g∏´bsze warstwy
marsjaƒskiej gleby za pomocà d∏ugofalowe-
go radaru.

Realizacja obszernego programu nauko-

wego rozpocz´∏a si´ 14 stycznia i potrwa kil-
ka lat. WÊród zaplanowanych badaƒ szcze-
gólne zainteresowanie niewàtpliwie budzi
eksperyment HRSC (High Resolution Ste-
reo Camera – stereoskopowa kamera o
wysokiej rozdzielczoÊci). Zosta∏ on przy-
gotowany przez niemieckich naukowców
przy wspó∏udziale ekip z oÊmiu innych kra-

jów i ma na celu sporzàdzenie pierwszej
kolorowej, trójwymiarowej mapy ca∏ego
Marsa z rozdzielczoÊcià 10–20 m, a ponad-
to map wybranych obszarów planety z roz-
dzielczoÊcià 2–4 m. Podczas lotu kamera
skanuje powierzchni´ planety w dziewi´ciu
kana∏ach jednoczeÊnie. Obrazy, zarówno ko-
lorowe, jak i trójwymiarowe, powstajà w wy-
niku komputerowego po∏àczenia danych
z poszczególnych kana∏ów.

Pierwsze zdj´cia otrzymano 14 stycznia.

Na jednym z nich, wykonanym z wysokoÊci
275 km, widaç po∏o˝ony w pobli˝u równi-
ka Marsa obszar o wymiarach 65

×

50 km

[ilustracja z lewej]. Jest to fragment wi´kszej
fotografii, obejmujàcej wàski pas o szero-
koÊci 65 km i d∏ugoÊci 1700 km, który bie-
gnie wzd∏u˝ jednego z po∏udników planety
(tzn. w kierunku lotu sondy) i przecina gi-
gantyczny uk∏ad kanionów Valles Marine-
ris. Uk∏ad ten powsta∏ przed miliardami lat
wskutek przesuni´cia p∏yt tektonicznych,
po∏àczonego byç mo˝e z p´kni´ciem skoru-
py planety. Valles Marineris ciàgnà si´ ze
wschodu na zachód na d∏ugoÊci 4000 km,
osiàgajàc miejscami g∏´bokoÊç 7–8 km. Sfo-
tografowany obszar le˝y nieco na pó∏noc
od g∏ównego pasa kanionów. Krajobraz tej
okolicy Marsa zosta∏ najprawdopodobniej
ukszta∏towany przez p∏ynàcà wod´. Pot´˝-
ne strumienie, które byç mo˝e pop∏yn´∏y t´-
dy wskutek deformacji skorupy, przesun´∏y
miliony kilometrów szeÊciennych gruntu,
˝∏obiàc w p∏askim terenie sieç g∏´bokich
dolin. Dolna cz´Êç zdj´cia przedstawia trój-
wymiarowà komputerowà rekonstrukcj´ sfo-
tografowanego obszaru – obraz, jaki ujrzeli-
byÊmy z nisko lecàcego samolotu.

Ju˝ kilka dni póêniej podczerwony spek-

trometr Omega ostatecznie rozstrzygnà∏ pro-
blem marsjaƒskiej wody: wyraênà sygnatu-
r´ jej czàsteczek dostrze˝ono w widmie
Êwiat∏a odbitego od po∏udniowej czapy polar-
nej. Uprzednio sonda Odyssey znalaz∏a w
czapach polarnych znaczne iloÊci wodoru;
nie zdo∏a∏a jednak zidentyfikowaç zwiàzku,
w którego sk∏ad wchodzi∏ ten pierwiastek.
Podejrzenia naukowców kierowa∏y si´ przede
wszystkim ku wodzie, ale – przynajmniej
teoretycznie – mog∏y to byç te˝ w´glowodo-
ry. Mars Express nie znalaz∏ jednak w´glo-
wodorów. Bia∏e pokrywy na biegunach Mar-
sa sk∏adajà si´ wy∏àcznie z lodu wodnego i
zestalonego ditlenku w´gla.

n

PL

ANETOL

OGIA

Mars z orbity

EUROPEJSKA SONDA ROZPOCZ¢¸A OBSERWACJE. ALEKSIEJ PAMIATNYCH

TO ZDJ¢CIE

wydrukowa∏y

w styczniu prawie wszystkie

dzienniki. Uzupe∏nianà na bie˝àco

galeri´ zdj´ç z europejskiej sondy

mo˝na oglàdaç pod adresem:

http://www.esrin.esa.it/export/

SPECIALS/Mars_Express/SEMCAE

474OD_0.html