19 Zarzadzanie jednostka gospod Nieznany (2)

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Maria Kęska

Zarządzanie jednostką gospodarczą 612[01].Z3.02

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Recenzenci:
dr inż. Grzegorz Borsuk
dr n. wet. Marek W. Chmielewski

Opracowanie redakcyjne:
mgr Edyta Kozieł

Konsultacja:
dr inż. Jacek Przepiórka

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 612[01].Z3.02
„Zarządzanie jednostką gospodarczą”, zawartego w modułowym programie nauczania dla
zawodu pszczelarz.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Przedsiębiorstwo w gospodarce rynkowej

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2. Rachunek ekonomiczny

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3. Działalność podmiotu gospodarczego

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

4.4. Biznesplan

4.4.1. Materiał nauczania

4.4.2. Pytania sprawdzające

4.4.3. Ćwiczenia

4.4.4. Sprawdzian postępów

5. Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o podstawowych zagadnieniach

związanych z pojęciem przedsiębiorstwa i jego funkcjonowaniu w gospodarce rynkowej.

W poradniku zamieszczono:

—

wymagania wstępne, czyli wykaz niezbędnych umiejętności i wiedzy, które powinieneś

mieć opanowane, aby przystąpić do realizacji tej jednostki modułowej,

—

cele kształcenia tej jednostki modułowej.

—

materiał nauczania – wiadomości teoretyczne, niezbędne do samodzielnego

przygotowania się do wykonania ćwiczeń i zaliczenia sprawdzianu. Wykorzystaj do
poszerzenia wiedzy wskazaną literaturę oraz inne źródła informacji,

—

ćwiczenia, które zawierają:
–

wykaz materiałów potrzebnych do realizacji ćwiczeń,

–

pytania sprawdzające do wykonania ćwiczeń,

–

sprawdzian teoretyczny,

–

sprawdzian umiejętności praktycznych.

—

przykłady, zadania/ćwiczenia oraz zestaw zadań sprawdzających Twoje opanowanie

wiedzy i umiejętności z zakresu całej jednostki. Zaliczenie tego ćwiczenia jest dowodem
osiągnięcia umiejętności praktycznych określonych w tej jednostce modułowej.
Wykonując sprawdzian postępów powinieneś odpowiadać na pytania tak lub nie, co
oznacza, że albo opanowałeś materiał, albo nie.
Jeżeli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, to poproś nauczyciela lub

instruktora o wyjaśnienie i ewentualnie sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz daną czynność.
Po zrealizowaniu materiału spróbuj zaliczyć sprawdzian z zakresu jednostki modułowej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Schemat układu jednostek modułowych

612[01].Z3

Gospodarstwo pasieczne

w systemie agrobiznesu

612[01].Z3.01

Prowadzenie dzia

łalności

rolniczo-pszczelarskiej

612[01].Z3.02

Zarz

ądzanie jednostką

gospodarcz

612[01].Z3.03

Prowadzenie marketingu

w agrobiznesie

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

korzystać z różnych źródeł informacji,

−

posługiwać się podstawowymi pojęciami z dziedziny ekonomii, takimi jak: podmiot
gospodarczy, rynek, osoba fizyczna, osoba prawna,

−

obserwować zmiany w gospodarce rynkowej, analizować teksty źródłowe aktów
prawnych dotyczących funkcjonowania przedsiębiorstw,

−

korzystać z komputera w zakresie obsługi Internetu,

−

współpracować w grupie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

scharakteryzować przedsiębiorstwa funkcjonujące w systemie agrobiznesu,

−

określić rodzaje gospodarstw rolnych,

−

określić znaczenie rachunkowości w gospodarstwie rolnym i pasiecznym,

−

scharakteryzować składniki majątkowe w gospodarstwie rolnym i pasiecznym oraz
dokonać ich klasyfikacji,

−

scharakteryzować kapitały własne i obce w gospodarstwie rolnym i pasiecznym,

−

sporządzić bilans majątkowy gospodarstwa rolnego i pasiecznego,

−

określić rodzaje dokumentów stosowanych w gospodarstwie rolnym i pasiecznym,

−

przeprowadzić spis z natury w gospodarstwie rolnym i pasiecznym,

−

obliczyć amortyzację środków trwałych,

−

wycenić typowe składniki majątkowe,

−

rozróżnić rodzaje działalności w gospodarstwie,

−

rozróżnić uproszczone formy ewidencji gospodarczej w zależności od form
opodatkowania,

−

określić różnice w zarządzaniu małym i dużym przedsiębiorstwem,

−

określić cele, strukturę oraz zasady konstruowania biznesplanu,

−

opracować biznesplan dotyczący gospodarstwa pasiecznego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Przedsiębiorstwo w gospodarce rynkowej

4.1.1. Materiał nauczania

Podmiot gospodarczy to niezależna jednostka gospodarcza, wyodrębniona pod względem

ekonomicznym, techniczno-organizacyjnym i prawnym, której celem jest produkcja dóbr lub
usług.

Odrębność prawna oznacza posiadanie zdolności do zawierania umów i zaciągania

zobowiązań.

Odrębność organizacyjna oznacza wewnętrzną strukturę, zarząd, określone terytorium

działania, majątek, pracowników.

Odrębność ekonomiczna to samodzielne podejmowanie decyzji ekonomicznych,

samodzielność finansowa, kierowanie się w decyzjach własnym kryterium wyboru.

Na podmiot gospodarczy składają się następujące elementy:

−

przedsiębiorca – organizuje czynniki produkcji (ziemię, kapitał, pracę), których jest
właścicielem, podejmuje ryzyko ich wykorzystania do wytwarzania nowych wyrobów
lub usług.

−

działalność w celu maksymalizacji korzyści przedsiębiorcy- osiąganie trwałej
i konkurencyjnej pozycji na rynku, rozwój przedsiębiorstwa, maksymalizacja zysku.

−

prowadzenie planowej działalności – szukanie odpowiedzi na pytania: co produkować,
jak produkować, dla kogo produkować?

−

zasady prowadzenia działalności gospodarczej reguluje ustawa z 19 listopada 1999 r.
Prawo o działalności gospodarczej (Dz.U. Nr 101, poz. 1178 ze zmianami), która weszła
w życie 1 stycznia 2001 r. Zgodnie z tą ustawą przez działalność gospodarczą należy
rozumieć zarobkową działalność wytwórczą, budowlaną i usługową oraz poszukiwanie
i eksploatację zasobów naturalnych w sposób zorganizowany i ciągły.
Ustawie nie podlega działalność wytwórcza w rolnictwie w zakresie upraw rolnych oraz

chowu i hodowli zwierząt, ogrodnictwa, warzywnictwa, leśnictwa, wynajmowanie przez
rolników pokoi, sprzedaż posiłków domowych i świadczenie usług związanych z pobytem
turystów.

Formy organizacyjno prawne podmiotów gospodarczych
Przedsiębiorcą jest osoba fizyczna, osoba prawna lub niemająca osobowości prawnej

spółka prawa handlowego, która zawodowo, we własnym imieniu podejmuje i wykonuje
działalność gospodarczą. Za przedsiębiorców uznaje się także wspólników spółki cywilnej
w zakresie wykonywanej przez nich działalności gospodarczej. Przedsiębiorcy są
zobowiązani spełniać przewidziane prawem warunki prowadzenia działalności gospodarczej
dotyczące ochrony życia i zdrowia ludzkiego, a także inne warunki określone m.in.
w przepisach dotyczących ochrony środowiska.

Pojęcie przedsiębiorstwa jest bardzo szerokie, obejmuje nie tylko jednoosobowe

przedsiębiorstwa prywatne, przedsiębiorstwa państwowe, lecz także wszelkiego rodzaju
spółki i spółdzielnie.

Z punktu widzenia form własności można wyróżnić przedsiębiorstwa:

−

prywatne (osób fizycznych, spółki),

−

spółdzielcze,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

państwowe.

Spółka jest formą prawną przedsiębiorstwa. Jest umową, na mocy, której wspólnicy

zobowiązują się dążyć do osiągnięcia wspólnego celu przez wniesienie wkładów oraz przez
współdziałanie w inny, określony sposób, jeśli tak stanowi umowa.

1. Spółka cywilna to spółka oparta na przepisach prawa cywilnego, której umowa zawierana
jest w formie pisemnej.
Umowę spółki cywilnej zawierają wspólnicy (przynajmniej dwóch). Mogą to być osoby
fizyczne albo osoby prawne. Wspólnikiem nie może być jednak inna spółka cywilna.
W umowie spółki cywilnej wspólnicy zobowiązują się dążyć do osiągnięcia wspólnego celu
gospodarczego poprzez działanie w oznaczony sposób. Działanie takie to w szczególności
wnoszenie wkładów. Wkładem może być wniesienie do spółki własności, innych praw albo
świadczenie usług. Własność to nie tylko nieruchomości czy rzeczy ruchome, ale
i wierzytelności oraz niematerialne prawa majątkowe, np. prawa autorskie. Wspólnicy nowo
zawiązanej spółki cywilnej muszą dokonać jej zgłoszenia do sądu rejestrowego.

Za zobowiązania spółki cywilnej wspólnicy odpowiadają nie tylko majątkiem wspólnym,

lecz również bez żadnych ograniczeń swoim majątkiem osobistym. Wierzyciele spółki mogą
dochodzić swoich należności od spółki, od jednego ze wspólników, od kilku z nich lub od
wszystkich równocześnie.

Spółka cywilna nie posiada organów zarządzających jej sprawami i reprezentujących ją

na zewnątrz. Do prowadzenia spraw spółki oraz reprezentowania jej interesów na zewnątrz
uprawniony jest każdy wspólnik.

Spółka cywilna nie posiada osobowości prawnej. Nie może być podmiotem praw

i obowiązków, tzn. nie może nabywać nieruchomości, zaciągać zobowiązań, jest tylko
podmiotem obrotu prawnego, dlatego może pozywać i być pozywana przed sąd.

Od l stycznia 200l r. spółka cywilna w myśl Prawa o działalności gospodarczej nie jest

przedsiębiorcą, a działalność gospodarczą prowadzą wspólnicy na podstawie umowy, a nie
spółka jako jednostka organizacyjna. W konsekwencji tego postanowienia rejestracji
w rejestrze sądowym KRS podlegają odrębnie wspólnicy spółki cywilnej, a nie spółka.

Jeżeli przychody netto ze sprzedaży towarów lub świadczonych usług przez spółkę

cywilną w każdym z dwóch kolejnych lat obrotowych osiągną równowartość w walucie
polskiej, co najmniej 400 000 EURO, powstaje obowiązek przekształcenia spółki w spółkę
prawa handlowego.

2. Spółki osobowe

Spółki osobowe mogą we własnym imieniu, pod własną firmą zaciągać zobowiązania,

pozywać i być pozywane. Każda spółka osobowa musi posiadać umowę, która powinna
zawierać:

−

firmę i siedzibę spółki,

−

określenie wkładów wnoszonych przez każdego wspólnika i ich wartość,

−

przedmiot działalności spółki,

−

czas trwania spółki, jeżeli jest oznaczony.

Do spółek osobowych zaliczana jest:

−

Spółka jawna jest spółką osobową, która prowadzi przedsiębiorstwo pod własną firmą,
a nie jest inną spółką handlową. Spółka nie posiada osobowości prawnej. Spółka jawna
może zwierać umowy czy występować przed sądem jako strona, posiada swój majątek,
a więc ma cechy osobowości prawnej. Do powstania spółki jawnej koniecznie jest

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

zawarcie umowy w formie pisemnej oraz wpis do rejestru. Spółka jawna może powstać
w drodze przekształcenia innej spółki handlowej.
Każdy wspólnik odpowiada za zobowiązania spółki osobiście, nieograniczenie
i solidarnie z pozostałymi wspólnikami. Każdy wspólnik ma prawo reprezentowania
spółki na zewnątrz, co dotyczy wszystkich czynności sądowych i pozasądowych. Jednak
prowadzenie spraw spółki może być powierzone jednemu lub kilku wspólnikom, bądź na
mocy umowy spółki, bądź na podstawie późniejszej uchwały wspólników. Pozostali
wspólnicy są wówczas wyłączeni od prowadzenia spraw spółki. W spółce nie powołuje
się organów spółki. Wszelkie decyzje podejmowane są głosowaniem wszystkich
wspólników.

−

Spółka partnerska jest typem handlowej spółki osobowej przeznaczonym do prowadzenia
działalności w zakresie wolnych zawodów. Jest tworzona przez wspólników (partnerów)
w celu wykonywania wolnego zawodu w spółce prowadzącej przedsiębiorstwo pod
własną firmą. Firma tej spółki powinna zawierać nazwisko co najmniej jednego partnera,
dodatkowe oznaczenie, że chodzi o spółkę partnerską – "i partner" "i partnerzy"; "spółka
partnerska" – oraz określenie wolnego zawodu (bądź zawodów) wykonywanego
w spółce. Partnerami mogą być wyłącznie osoby fizyczne, uprawnione do wykonywania
wolnych zawodów: adwokaci, aptekarze, architekci, biegli rewidenci, brokerzy
ubezpieczeniowi, doradcy podatkowi, inżynierowie budownictwa, księgowi, lekarze,
lekarze stomatolodzy i lekarze weterynarii, notariusze, pielęgniarki, położne, radcy
prawni, rzecznicy partnerowi, rzeczoznawcy majątkowi i tłumacze przysięgli. Spółka
partnerska musi posiadać umowę w formie aktu notarialnego, która musi zawierać
określenie rodzaju wykonywanego wolnego zawodu przez partnerów w ramach spółki.

−

Spółka komandytowa jest spółką osobową mającą na celu prowadzenie przedsiębiorstwa
pod własną firmą, w której za zobowiązania spółki co najmniej jeden wspólnik
(komplementariusz) odpowiada bez ograniczenia, a odpowiedzialność co najmniej
jednego wspólnika (komandytariusza) jest ograniczona do wysokości sumy
komandytowej. Dla tego typu spółki charakterystyczne jest zróżnicowanie statutu
prawnego wymienionych kategorii wspólników. Ograniczenie odpowiedzialności
komandytariusza za zobowiązania spółki jest niezależne od ich tytułu prawnego – ma
charakter kwotowy. Ceną ograniczonej odpowiedzialności komandytariusza jest brak
bieżącego wpływu na funkcjonowanie spółki. Prowadzenie spraw i reprezentacja spółki
jest zastrzeżona dla komplementariuszy. Poza prawem do części zysku komandytariusz
ma jedynie uprawnienia kontrolno-informacyjne oraz prawo do współdecydowania
w sprawach przekraczających zakres zwykłych czynności spółki.

−

Spółka komandytowo-akcyjna została zakwalifikowana zgodnie z założeniami ustawy
jako spółka osobowa. Ponieważ jednak konstrukcja prawna tego typu spółki wykazuje
elementy kapitałowe, można również mówić o jej mieszanym, osobowo-kapitałowym
charakterze. Cechy konstrukcyjne kwalifikują spółką komandytowo-akcyjną jako formę
prowadzenia średnich i większych przedsiębiorstw o ugruntowanej pozycji na rynku.
Doświadczenia wskazują, że jest często wybierana przez dynamiczne rozwijające się
przedsiębiorstwa rodzinne. Korzystne łączenie cech właściwych spółkom osobowym
i kapitałowym stwarza możliwości dekapitalizowania przedsiębiorstwa i uczestnictwa
w rynku kapitałowym przy jednoczesnym zagwarantowaniu komplementariuszom
bezpośredniego wpływu na działalność spółki. Spółką komandytowo-akcyjną jest spółka
osobowa mająca na celu prowadzenie przedsiębiorstwa pod własną firmą, w której za
zobowiązania spółki co najmniej jeden wspólnik (komplementariusz) odpowiada bez
ograniczenia, a co najmniej jeden wspólnik jest akcjonariuszem. Spółka komandytowo-
akcyjna powstaje podobnie jak spółka akcyjna. Konieczne jest sporządzenie statutu
spółki w formie aktu notarialnego, podpisanego przynajmniej przez wszystkich

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

komplementariuszy, a także objęcie akcji. Kapitał zakładowy spółki wynosi minimum
50 000 zł.
W spółce komandytowo-akcyjnej może również działać rada nadzorcza, wybierana przez
walne zgromadzenie, o kompetencjach co do zasady analogicznych do tych, jakimi
dysponuje rada nadzorcza w spółce akcyjnej. Jeżeli akcjonariuszy jest więcej niż 25,
ustanowienie rady nadzorczej jest obowiązkowe. Członkiem rady nadzorczej nie może
być – jako wspólnik prowadzący sprawy spółki – komplementariusz, jest on również
wyłączony od głosowania w sprawie powołania i odwołania członków rady nadzorczej.

3. Spółki kapitałowe

Spółki kapitałowe mogą we własnym imieniu nabywać prawa, w tym własność
nieruchomości i inne prawa rzeczowe, zaciągać zobowiązania, pozywać i być pozywane.
Cechą szczególną spółek kapitałowych jest reżim solidarnej odpowiedzialności za
zobowiązania. Kodeks spółek handlowych określa odpowiedzialność spółki, a także jej
wspólników (akcjonariuszy) – do wartości zadeklarowanego a nie wniesionego wkładu
na pokrycie objętych udziałów lub akcji. Spółkę reprezentuje zarząd, a do momentu jego
wyboru pełnomocnik powołany jednomyślną uchwałą wspólników spółki z o.o. albo
założycieli spółki akcyjnej; spółkę akcyjną w organizacji mogą ponadto reprezentować
w tym okresie wszyscy założyciele działający łącznie. Z chwilą wpisu do rejestru spółka
kapitałowa nabywa osobowość prawną.
Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością tworzona jest przez jedną lub więcej osób. To

jedyna możliwa forma spółki jednoosobowej. Zawiązanie spółki możliwe jest po spełnieniu
następujących czynności:

−

sporządzeniu umowy spółki,

−

wniesieniu kapitału zakładowego,

−

wyborze władz spółki,

−

dokonaniu wpisu do rejestru handlowego.
Wspólnicy spółki sporządzają umowę spółki, a jeżeli spółka utworzona jest tylko przez

jedną osobę w miejsce umowy spółki sporządzany jest dokument – akt założycielski. Umowa
spółki z ograniczoną odpowiedzialnością sporządzana jest w formie aktu notarialnego.
Wspólnicy wnoszą do spółki kapitał zakładowy, który ma postać udziałów. Minimalny
kapitał zakładowy spółki z ograniczoną odpowiedzialnością nie może być mniejszy niż 50
000 zł, a pojedynczy udział nie może być mniejszy niż 500 zł. Wspólnicy mogą wnieść swój
udział do spółki w postaci niepieniężnej, czyli w postaci aportu. Wspólnicy spółki z o.o. mają
równe prawa i obowiązki w spółce. Każdy wspólnik posiada udziały, które są
odzwierciedleniem głosów. Wspólnik posiada również prawo do wypłaty dywidendy.
Warunkiem nabycia przez wspólnika roszczenia o wypłatę dywidendy jest powzięcie przez
wspólników uchwały w sprawie podziału zysku wykazanego w rocznym sprawozdaniu
finansowym.

Organy spółki z ograniczoną odpowiedzialnością:

−

zgromadzenie wspólników,

−

rada nadzorcza lub komisja rewizyjna i zarząd,

−

zgromadzenie wspólników najważniejszy organ spółki z o.o., podejmujący uchwały
w najważniejszych dla spółki sprawach.
Uchwały podejmowane są większością głosów w głosowaniu jawnym, choć w niektórych

przypadkach, jak np. wybór członków do rady nadzorczej czy zarządu, stosuje się głosowanie
tajne.

Rada nadzorcza sprawuje nadzór i kontrolę nad spółką z o.o. Rada składa się

z przynajmniej trzech członków, wybieranych na okres jednego roku (chyba, że umowa
spółki zakłada inny okres funkcjonowania rady nadzorczej) przez zgromadzenie wspólników,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

które podejmuje w tej sprawie odpowiednią uchwałę. Członkowie rady mogą być w każdej
chwili odwołani w wyniku podjęcia uchwały przez wspólników. Obowiązek stałego nadzoru
nad wszystkimi działaniami spółki sprawia, że rada nadzorcza ma prawo wglądu we
wszystkie dokumenty spółki, a także prawo uzyskiwania wszelkiego rodzaju wyjaśnień
zarówno od zarządu, jak i poszczególnych pracowników spółki.

Komisja rewizyjna składa się z trzech członków, powoływanych i odwoływanych

w takim samym trybie jak członkowie rady nadzorczej. Zakres uprawnień komisji rewizyjnej
jest węższy niż zakres uprawnień rady nadzorczej.

Zarząd składa się z jednego lub większej liczby członków, wybieranych przez

wspólników, którzy podejmują w tej sprawie stosowną uchwałę. Umowa spółki może jednak
przewidywać inny tryb powoływania członków zarządu, np.: przez radę nadzorczą czy grupę
wspólników. Członkiem zarządu może być osoba, która nie jest wspólnikiem. Do zarządu nie
można wybrać członków rady nadzorczej czy komisji rewizyjnej. Zarząd spółki reprezentuje
spółkę na zewnątrz i prowadzi wszystkie jej sprawy.

−

Spółka akcyjna jest spółką kapitałową – powstaje ona przez połączenie kapitałów wielu
osób. Wspólnicy (akcjonariusze) nie odpowiadają osobiście za zobowiązania spółki.
Pierwszym krokiem warunkującym powstanie spółki akcyjnej jest sporządzenie
i podpisanie przez założycieli statutu spółki. Zawiązać spółkę akcyjną może jedna albo
więcej osób. Spółka akcyjna nie może być zawiązana wyłącznie przez jednoosobową
spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością. Akcjonariusze są zobowiązani do świadczeń
określonych w statucie. Akcjonariusze nie odpowiadają za zobowiązania spółki. Kapitał
zakładowy spółki akcyjnej dzieli się na akcje o równej wartości nominalnej. Kapitał
zakładowy spółki powinien wynosić co najmniej 500.000 złotych. Wartość nominalna
akcji nie może być niższa niż 1 zł. Jeżeli ustawa lub umowa spółki nie stanowi inaczej,
wspólnicy mają równe prawa i obowiązki w spółce. Akcjonariusze nie odpowiadają
swoim osobistym majątkiem za zobowiązania spółki; ich odpowiedzialność ogranicza się
jedynie do wysokości wniesionego kapitału. Akcjonariusze uczestniczą w podziale zysku
przypadającym na każdą akcję, czyli mają prawo do dywidendy. Wyjątek stanowią akcje
uprzywilejowane, nadające ich posiadaczom (z reguły założycielom spółki) pewne
specjalne uprawnienia, których nie mają inni akcjonariusze. Przywileje mogą dotyczyć
m.in. prawa głosu lub prawa do większej dywidendy w porównaniu z właścicielami akcji
zwykłych. W zasadzie na jedną akcję przypada jeden głos na walnym zgromadzeniu
akcjonariuszy. Posiadacz akcji uprzywilejowanej może mieć prawo, zgodnie ze statutem
spółki, do większej ilości głosów przypadających na jedną akcję.
Organy spółki akcyjnej:

−

walne zgromadzenie akcjonariuszy,

−

rada nadzorcza lub komisja rewizyjna,

−

zarząd.
Walne zgromadzenie decyduje w najważniejszych sprawach dotyczących spółki poprzez

podejmowanie uchwał.

Rada nadzorcza lub komisja rewizyjna sprawuje nadzór nad spółką akcyjną. Statut spółki

może przewidywać istnienie tych dwóch organów jednocześnie. W ich skład wchodzi co
najmniej 5 członków. W celu wykonania swoich obowiązków rada nadzorcza może badać
wszystkie dokumenty spółki, żądać od zarządu i pracowników sprawozdań i wyjaśnień oraz
dokonywać rewizji stanu majątku spółki.

Komisja rewizyjna zajmuje się oceną sprawozdań i wniosków zarządu dotyczących

podziału zysku lub pokrycia straty, a także składaniem zgromadzeniu wspólników corocznego
pisemnego sprawozdania z wyników tej oceny, w trybie i w zakresie określonym dla
wykonywania tych czynności przez radę nadzorczą.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zarząd prowadzi sprawy spółki i reprezentuje spółkę. Zarząd składa się z jednego albo

większej liczby członków. Do zarządu mogą być powołane osoby spośród wspólników lub
spoza ich grona. Członek zarządu jest powoływany i odwoływany uchwałą wspólników,
chyba że umowa spółki stanowi inaczej.
4. Spółdzielnia jest samodzielnym, samorządnym i dobrowolnym zrzeszeniem członków.

Spółdzielnia prowadzi działalność gospodarczą i działalność społeczno-wychowawczą,
uwzględniając potrzeby zrzeszonych w spółdzielni członków. Spółdzielnia może
prowadzić działalność społeczną i oświatowo-kulturalną na rzecz swoich członków i ich
środowiska.
Spółdzielnia może być założona przez osoby fizyczne (ich liczba nie może być mniejsza

niż dziesięć) lub osoby prawne (ich liczba nie może być mniejsza niż trzy).

Organy spółdzielni:

−

walne zgromadzenie,

−

rada nadzorcza,

−

zarząd.
Wybory do organów spółdzielni dokonywane są w głosowaniu tajnym spośród

nieograniczonej liczby kandydatów. Odwołanie członka organu następuje także w głosowaniu
tajnym.

Walne zgromadzenie jest najwyższym organem spółdzielni. Członek może brać udział

w walnym zgromadzeniu tylko osobiście, chyba że ustawa stanowi inaczej. Osoby prawne
będące członkami spółdzielni biorą udział w walnym zgromadzeniu przez ustanowionego
w tym celu pełnomocnika.

Rada nadzorcza sprawuje kontrolę i nadzór nad działalnością spółdzielni. Rada składa się

co najmniej z trzech członków wybranych stosownie do postanowień statutu przez walne
zgromadzenie, zebranie przedstawicieli lub zebrania grup członkowskich. Do rady mogą być
wybierani wyłącznie członkowie spółdzielni. Jeżeli członkiem spółdzielni jest osoba prawna,
do rady może być wybrana osoba nie będąca członkiem spółdzielni, wskazana przez osobę
prawną.

Zarząd kieruje działalnością spółdzielni oraz reprezentuje ją na zewnątrz. Skład i liczbę

członków zarządu określa statut. Nie można być jednocześnie członkiem rady i zarządu tej
samej spółdzielni.

5. Przedsiębiorstwo państwowe to samodzielna, samorządna i samofinansująca się

jednostka organizacyjna,

prowadząca

działalność

gospodarczą.

Samodzielność

przedsiębiorstwa państwowego oznacza m.in., że przedsiębiorstwo państwowe występuje
jako samodzielny podmiot. Samorządność przedsiębiorstwa państwowego polega na
zapewnianiu załodze możliwości współdecydowania o sprawach przedsiębiorstwa.
Przedsiębiorstwo państwowe gospodaruje samodzielnie wydzieloną częścią mienia
ogólnonarodowego i ponosi odpowiedzialność majątkową za swoją działalność. Posiada
osobowość prawną, którą uzyskuje po wpisaniu do rejestru przedsiębiorstw
państwowych.
Przedsiębiorstwa państwowe tworzone są przez organ założycielski, którym mogą być

naczelne oraz centralne organy administracji rządowej, tj. Minister Gospodarki lub inny
minister lub kierownik urzędu centralnego, terenowe organy administracji rządowej, np.
wojewoda.

Przedsiębiorstwa państwowe mogą być tworzone jako:

−

przedsiębiorstwa działające na zasadach ogólnych,

−

przedsiębiorstwa użyteczności publicznej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przedsiębiorstwa użyteczności publicznej mają przede wszystkim na celu bieżące

i nieprzerwane zaspokajanie potrzeb ludności. W szczególności przedsiębiorstwa te mają na
celu produkcję lub świadczenie usług w zakresie:

−

inżynierii sanitarnej,

−

komunikacji miejskiej,

−

zaopatrzenia ludności w energię elektryczną, gazową i cieplną,

−

zarządu państwowymi zasobami lokalowymi,

−

zarządu państwowymi terenami zielonymi,

−

zarządu uzdrowiskami,

−

usług pogrzebowych i utrzymania urządzeń cmentarnych,

−

usług kulturalnych.

Organami przedsiębiorstwa państwowego są:

−

naczelne oraz centralne organy administracji państwowej,

−

Narodowy Bank Polski i banki państwowe.

6. Stowarzyszenia nie mają narzuconych celów działań. Zarówno swoje cele, programy

działania, jak i struktury organizacyjne określają samodzielnie. Ponadto stowarzyszenie
uchwala akty wewnętrzne dotyczące jego działalności. Działalność stowarzyszenia jest
oparta na pracy społecznej członków. Jednakże do prowadzenia swych spraw (jak na
przykład w kwestiach prawnych) stowarzyszenie może zatrudniać pracowników.

Przedsiębiorstwa różnią się następującymi cechami:

−

wielkością,

−

przedmiotem działalności,

−

strukturą organizacyjną.

Celem głównym przedsiębiorstwa jest misja firmy, która określa powód istnienia firmy,

nadaje ogólny kierunek jej rozwoju, wskazuje dziedziny, którymi firma się zajmuje.

Cele przedsiębiorstwa dzielimy następująco:

−

cele społeczne: tworzenie miejsc pracy, pomnażanie majątku narodowego, zaspokajanie
potrzeb społecznych;

−

cele przedsiębiorstwa: zysk, wysoka marża handlowa, wzrost wartości sprzedaży, wzrost
udziału w rynku, zmniejszenie ryzyka działania, zmniejszanie kosztów, ugruntowanie
pozycji na rynku;

−

cele indywidualne pracowników przedsiębiorstwa: wzrost wynagrodzeń, udział
w zyskach, poprawa warunków pracy, dodatkowe korzyści.
Wszystkie cele przedsiębiorstwa powinny być ze sobą spójne, logiczne i powiązane, aby

przedsiębiorstwo mogło funkcjonować i prowadzić działalność.

Hierarchia celów firmy przedstawia się następująco:

—

maksymalizacja zysku w długim okresie czasu,

—

maksymalizacja produkcji, realizowana zgodnie z zasadą racjonalnego gospodarowania,

—

efektywne wykorzystanie wszystkich czynników produkcji,

—

wzrost wydajności poszczególnych czynników produkcji,

—

czynności, zadania, zabiegi wytwarzające konkretne efekty.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Celami ciągłymi wszystkich podmiotów gospodarczych są:

−

rentowność – zysk brutto lub netto jako odsetki od zainwestowanego kapitału,

−

pozycja na rynku – udział w rynku w porównaniu z konkurencyjnymi firmami,

−

ekonomiczność – relacje efektu do nakładu,

−

stan zasobów – zapewnienie i utrzymanie odpowiedniej kadry, urządzeń, pomieszczeń,

−

sprawność działania – terminowe i zadowalające reagowanie na potrzeby klientów,

−

innowacje – rozwój produktów i usług,

−

relacje z otoczeniem – poprawa stanu środowiska i jakości życia.

Funkcje przedsiębiorstwa

Przedsiębiorstwo swoje cele osiąga za pośrednictwem funkcji w nim realizowanych.

Funkcje dzielimy na:

−

podstawowe – obejmują produkcję, handel, dostarczanie oraz obsługę produktu usługi na
rynku;

−

pomocnicze – obejmują działania zapewniające realizację funkcji podstawowych i mają
wpływ na ich efektywność.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Co to jest przedsiębiorstwo, na czym polega jego odrębność pod względem prawnym,

ekonomicznym i organizacyjnym?

2. Jak przebiega kolejność działań zmierzających do założenia przedsiębiorstwa?
3. Czym różnią się od siebie spółka cywilna, partnerska, komandytowo – akcyjna, akcyjna?
4. Jakie charakterystyczne organy posiada spółka akcyjna?
5. Czym charakteryzuje się przedsiębiorstwo państwowe?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Sporządź wniosek o rejestrację przedsiębiorstwa prowadzonego przez osobę fizyczną.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) pobrać odpowiedni wniosek z urzędu,
2) zapoznać się z wytycznymi jego wypełnienia,
3) wypełnić wniosek wprowadzając niezbędne dane.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

literatura,

−

wzory dokumentów,

−

druk wniosku,

−

przybory do pisania.

Ćwiczenie 2

Sporządź projekt umowy spółki jawnej, prowadzącej działalność w zakresie zaopatrzenia

rolnictwa w środki do produkcji rolnej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z wzorem umowy spółki jawnej,

2) wprowadzić wszystkie wymagane dane spółki.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

literatura,

−

wzór umowy,

−

druk umowy,

−

przybory do pisania.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) zdefiniować pojęcia: podmiot gospodarczy, spółka, spółdzielnia?



2) zdefiniować funkcje przedsiębiorstwa?



3) określić misję firmy?



4) określić cele przedsiębiorstw?



5) rozróżnić formy organizacyjno – prawne przedsiębiorstw?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Rachunek ekonomiczny

4.2.1. Materiał nauczania

Rachunek ekonomiczny w gospodarstwie rolniczym

Rachunek ekonomiczny jest to zespół metod umożliwiających podejmowanie decyzji,

które zapewnią w danych warunkach najlepsze efekty. Podstawę rachunku ekonomicznego
stanowi zasada racjonalnego działania (gospodarowania), czyli zestawienie kosztów
i efektów.

Przedmiot i podmiot rachunkowości

Podmiot gospodarczy, chcąc osiągać korzystne efekty ekonomiczne, zobowiązany jest do

dokonywania obserwacji, pomiaru i rejestracji zjawisk związanych z wykonywaniem
procesów gospodarczych, czyli prowadzenia ewidencji gospodarczych, na którą składają się:

Ewidencja gospodarcza

Ewidencja operatywna

Statystyka

Rachunkowość

Rys. 1. Ewidencja gospodarcza

Ewidencja operatywna (rachunek operatywny) jest nieusystematyzowaną formą

ewidencji. Sprowadza się głównie do ilościowej rejestracji zjawisk gospodarczych (np.
wykorzystanie czasu pracy maszyn, urządzeń i robotników). Dostarcza danych liczbowych do
podejmowania bieżących decyzji gospodarczych.

Statystyka zajmuje się głównie procesami i zjawiskami masowymi, jakościowo

jednorodnymi (zjawiska przyrodnicze, społeczne, ekonomiczne itp.). Posługuje się przy tym
metodą pełnej rejestracji faktów lub metodą badań reprezentacyjnych (badanie faktów
wybranych ze zbiorowości, które mają reprezentować interesującą badającego grupę), np.
wielkości średnie, wskaźniki itp.

Rachunkowość stanowi sporządzony na podstawie dokumentów, zamknięty i bilansujący

się system ewidencji gospodarczej. Ujmuje w sposób systematyczny i ciągły przebieg oraz
skutki procesów gospodarczych w jednostkach gospodarujących (np. zaopatrzenie, produkcję,
zbyt itp.).

Przedmiotem rachunkowości są zdarzenia gospodarcze (zjawiska i procesy gospodarcze)

występujące w jednostkach gospodarujących, a związane z ruchem środków i towarów.
Podmiotami rachunkowości są wszystkie jednostki gospodarujące, prowadzące rachunkowość
bez względu na to, jakie procesy gospodarcze występują w tych jednostkach, czyli
rachunkowość prowadzi każda majątkowo wyodrębniona jednostka gospodarcza.

Rozróżniamy dwa podstawowe wyodrębnienia majątkowe:

1) Formalnoprawne – występują w wypadku powołania do życia danej jednostki

gospodarczej jako jednostki prawnej. Powierzony tej jednostce majątek osób prawnych
lub fizycznych tworzy materialną podstawę jej działania. Majątek ten stanowi nadal
własność właścicieli, lecz jest przez tę jednostkę wykorzystywany i pomnażany.

2) Umowne – występują, jeżeli jednostka gospodarująca ma osobowość prawną. W skład

takiej jednostki mogą wchodzić wyodrębnione zakłady lub wydziały nieposiadające tej
osobowości. Zgromadzony majątek stanowi własność tych jednostek.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zakres, zadania i podstawowe warunki realizacji zadań rachunkowości
Dokumenty potrzebne do prowadzenia rachunkowości sporządzają wyspecjalizowane

komórki organizacyjne lub wyznaczeni pracownicy. Są to najczęściej: księgowość,
kalkulacja, sprawozdawczość finansowa i dział interpretacji danych sprawozdawczych.

Księgowość ma za zadanie odzwierciedlać, w mierniku pieniężnym, stan i zmiany

składników majątkowych przedsiębiorstwa, źródła ich pochodzenia oraz przebieg procesów
gospodarczych w jednostce. Osiąga się to przez ewidencjonowanie tych wartości w sposób
ciągły, na podstawie odpowiednich dokumentów. Kalkulacja zajmuje się ustalaniem,
w jednostkach pieniężnych i naturalnych, wielkości zużycia środków gospodarczych
wykorzystanych lub potrzebnych do wykonania określonych zadań. Sprawozdawczość
finansowa stanowi wybór informacji ujednoliconych pod względem tematycznym,
uzyskiwanych w ramach księgowości i kalkulacji. Informacje te są prezentowane w formie
okresowych zestawień liczbowych (sprawozdań), przeznaczonych dla pionu zarządzania, jak
i dla jednostek nadrzędnych (różnych szczebli). Interpretacja danych sprawozdawczych
umożliwia ocenę sytuacji majątkowej i rezultatów działalności w porównaniu z założeniami
planu, danymi uzyskiwanymi w okresach ubiegłych oraz przez inne jednostki. Na podstawie
tej oceny są podejmowane decyzje co do eliminacji zjawisk negatywnych.

Rachunkowość informuje o stanie środków gospodarskich i źródłach ich pochodzenia,

a także o wszelkich zmianach w tym zakresie; o stopniu zużycia środków gospodarczych;
o wykonaniu zadań gospodarczych (planie płac, zaopatrzeniu, produkcji, zbycie itp.);
o rezultatach finansowych jednostki (dzięki rejestrowaniu wyników finansowych);
o przeznaczaniu na określone cele zysku z działalności gospodarczej. Przyczynia się to do
właściwego użytkowania składników majątkowych, a także dostarcza danych liczbowych,
które są wykorzystywane dla potrzeb:

−

kontroli (ewidencji składników i źródeł pochodzenia);

−

zarządzania

(decyzje

prawidłowym

wykorzystaniu

środków materialnych

i finansowych).

Aby rachunkowość mogła skutecznie realizować swoje zadania muszą być spełnione

podstawowe zasady:

−

wiarygodność i jednorodność danych liczbowych;

−

kompletność danych (np. zużycia materiałów, czasu pracy, sprzedaży itp.);

−

aktualność danych liczbowych (niezbędna do podejmowania właściwych decyzji);

−

ścisłe powiązanie danych ewidencji z danymi uzyskiwanymi poza księgowością
(zaopatrzenie, zatrudnienie, ewidencja operatywna itp.).
Komputeryzacja ewidencji księgowej pozwoliła na przyspieszenie prac ewidencyjnych,

poprawienie jakości i dostępności do danych, ułatwia interpretację danych i zjawisk
(dodatkowe przekroje) oraz zmniejsza nakłady na prace ewidencyjne.

Środki gospodarcze i źródła ich finansowania
Środkami gospodarczymi nazywamy składniki majątkowe, którymi rozporządza

jednostka gospodarująca. Mogą one występować w różnej postaci. Dla potrzeb ewidencji są
ujmowane w jednorodne grupy, zgodnie z zasadą wzrastającej płynności, która polega na
uszeregowaniu środków gospodarczych wg stopnia możliwości ich "spieniężenia". Środki
gospodarcze mają swoje źródła pochodzenia, gdyż właściciele tych środków musieli je
w jakiś sposób powierzyć danej jednostce w trwałe lub czasowe użytkowanie. Źródła
pochodzenia

(finansowania)

wskazują,

kto

wyposażył

jednostkę

gospodarującą

w odpowiednie środki gospodarcze.

Bilansowanie środków gospodarczych i źródeł ich pochodzenia
Majątek jednostki gospodarującej może być rozpatrywany z punktu widzenia rodzajów

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

środków, które się na ten majątek składają, bądź pochodzenia źródeł jego finansowania.
Klasyfikacja rodzajów środków gospodarczych umożliwia ustalenie wartości każdej
wyodrębnionej grupy środków oraz wykazanie struktury posiadanego majątku. Spojrzenie na
majątek z punktu widzenia źródeł pochodzenia pozwala przypisać poszczególne części tego
majątku funduszom własnym i obcym.

Zestawienie majątku i źródeł jego pochodzenia, opracowane szczegółowo oraz

uwzględniające wartość poszczególnych pozycji, jest nazywane bilansem. W bilansie ogół
środków gospodarczych nazywamy aktywami, natomiast wszystkie należności pasywami.
Aktywa są wykazywane po lewej stronie, a pasywa po prawej stronie bilansu. Wobec tego, że
w bilansie po jednej i drugiej stronie są wykazywane te same środki, tylko z różnych punktów
widzenia, ogólna suma aktywów musi być równa ogólnej sumie pasywów. Powyższa
równość jest podstawową prawidłowością, odnoszącą się nie tylko do bilansu jednostki
gospodarującej, lecz również do zasad funkcjonowania księgowości.

Aktywa (środki gospodarcze)

Pasywa (źródła pochodzenia)

Majątek trwały

Fundusze (kapitały) własne
Kredyty bankowe i pożyczki

Rzeczowe

składniki

majątku

obrotowego (towary, materiały, wyroby
gotowe, produkcja niezakończona)

Pozostałe składniki majątku obrotowego

(środki pieniężne w kasie i na rachunkach
bankowych, należności od odbiorców i
pracowników).

Pozostałe fundusze obce (zobowiązania

wobec dostawców, wobec pracowników,
wobec organów finansowych i instytucji
ubezpieczeniowych, itd.).

SUMA AKTYWÓW = SUMIE PASYWÓW

Każdy

bilans

jednostki gospodarującej (nazywany księgowym,

finansowym,

majątkowym lub rocznym) powinien zawierać następujące elementy:

−

określenie jednostki sporządzającej bilans;

−

określenie tzw. momentu bilansowego, tj. dnia, na który sporządzono bilans;

−

wyszczególnienie nazw i wartości grup środków gospodarczych (aktywów i pasywów);

−

sumy bilansowe po stronie aktywów i pasywów, które muszą być sobie równe (równość
ta jest określana mianem równowagi bilansowej);

−

datę sporządzenia bilansu;

−

podpisy osób odpowiedzialnych za gospodarkę finansową oraz za rzetelność
i prawidłowość bilansu (główny księgowy i dyrektor).

Bilans spełnia dwa zadania. Jest dokumentem księgowym oraz sprawozdaniem

finansowym. Bilans, jako dokument księgowy, jest sporządzany na koniec roku (na 31 XII),
a tylko wyjątkowo również w ciągu roku. Stanowi on swego rodzaju pomost między dwoma
okresami. Dla jednego okresu jest bilansem końcowym (bilans zamknięcia), zaś dla drugiego
bilansem początkowym (bilans otwarcia). Bilans stanowi również integralną część składową
sprawozdania finansowego. Zawiera on informacje o stanie majątku i sytuacji finansowej
jednostki gospodarującej, dlatego bilans najczęściej stanowi tajemnicę. Może być
wykorzystywany nie tylko dla potrzeb wewnętrznych sporządzającego, lecz także dla innych
zainteresowanych instytucji. Dla potrzeb odbiorców sprawozdawczości (GUS), oprócz
bilansu rocznego mogą być sporządzane bilanse lub ich wycinki dla krótszych okresów.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tabela 1. Przykładowy arkusz bilansowy:

BILANS
Sporządzony na dzień 31 XII 2006 r.

AKTYWA

PASYWA

A. MAJĄTEK TRWAŁY

A. KAPITAŁY WŁASNE

I Rzeczowe składniki majątku

trwałego

I Kapitały (fundusze)

1. Środki trwałe

60000 l. Fundusz powierzony

26000

2. Wyposażenie

5000 2. Fundusz samofinansowany

59000

Razem A

65000 Razem A

85000

B. MAJĄTEK OBROTOWY

B.KREDYTYIPOŻYCZKI

I Zapasy

I Długoterminowe

1. Materiały

15000 l. Kredyty bankowe

9000

2. Produkcja niezakończona

4000 Razem B

9000

3. Wyroby gotowe

9000 C. ZOBOWIĄZANIA

II Należności

I Zobowiązania

1. Należności od odbiorców

3000

l. Zobowiazania. wobec

dostawców

5000

III Środki pieniężne

2. Zobowiązania. wobec

pracowników

1000

1. Kasa

400

Razem C

6000

2. Rachunek bieżący

3600

Razem B

35000

SUMA BILANSOWA (A+B) 100000

SUMA

BILANSOWA

(A+B+C)

100000

Miejscowość i data
Główny księgowy

Dyrektor

Wpływ operacji gospodarczych na zmiany w aktyw ach i pasywach bilansu

Przez pojęcie operacji gospodarczej w rachunkowości rozumie się każdy fakt, który

wywiera wpływ na aktywa, pasywa lub wyniki finansowe danej jednostki i w związku z tym
podlega zapisowi w urządzeniach ewidencyjnych księgowości. Oto przykład takiej operacji:

Tabela 2. Przykład operacji gospodarczych

W bilansie na dzień 31.Xll wykazano następujące składniki:

BILANS

AKTYWA

PASYWA

l. Środki trwałe

80000

1. Fundusz powierzony

80000

2. Materiały

42000

2. Fundusz

samofinansowany

57000

3. Wyroby gotowe

17000

3. Kredyty bankowe

27000

4. Kasa

3000

Zobowiązania

wobec

dostawców

8000

5. Rachunek bieżący

20000

6. Należności od odbiorców.

10 000

172000

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Należy zaksięgować dwie operacje gospodarcze:

1) Odbiorca wpłacił należność na rachunek bieżący w banku – 8000 zł.
2) Spłacono zobowiązanie wobec dostawcy z przyznanego na ten cel kredytu bankowego –

5000 zł.

Tabela 3. Bilans o zaksięgowaniu pierwszej operacji:

BILANS
AKTYWA

PASYWA

1. Środki trwałe

80000 l. Fundusz powierzony

80000

2. Materiały

42000

2. Fundusz

samofinansowany

57 000

3. Wyroby gotowe

17000 3. Kredyty bankowe

27000

4. Kasa

3000

4. Zobowiązania wobec

dostawców

8000

5. Rachunek bieżący

28000

6. Należności od

odbiorców

2000

172000

Zmiana nastąpiła tylko w aktywach bilansu. Zwiększeniu o 8000 zł uległ stan środków

pieniężnych na rachunku bieżącym i jednocześnie zmniejszył się stan należności od
odbiorców o 8000 zł. Operacja ta nie wpłynęła na zmianę sumy bilansowej.

Tabela 4. Bilans po zaksięgowaniu drugiej operacji:

BILANS
AKTYWA

PASYWA

1. Środki trwałe

80000 l. Fundusz powierzony

80000

2. Materiały

42000 2. Fundusz samofinansowany

57000

3. Wyroby gotowe

17 000 3. Kredyty bankowe

32000

4. Kasa

3000

4. Zobowiązania wobec

dostawców.

3000

5. Rachunek bieżący

28000

6. Należności. od

odbiorców.

2000

1. Środki trwałe

172000

Zmiana nastąpiła tylko w pasywach bilansu. Zwiększył się stan zadłużenia w banku

o 5000 zł i jednocześnie zmniejszyło się zobowiązanie wobec dostawców o tę samą kwotę.
Operacja ta nie wpłynęła na sumę bilansową.

1) Każda zmiana w bilansie, spowodowana zarejestrowaniem określonej operacji

gospodarczej, umożliwia zachowanie zasady równowagi bilansowej.

2) Każda operacja gospodarcza dotyczy dwóch składników bilansu (po stronie aktywów,

pasywów albo jednego aktywów i jednego pasywów).

3) Jeżeli operacja gospodarcza dotyczy dwóch składników po tej samej stronie bilansu, to

zwiększeniu jednego z nich odpowiada zmniejszenie drugiego o tę samą kwotę operacji
gospodarczej (suma bilansowa bez zmian).

4) Jeżeli operacja gospodarcza dotyczy jednego składnika aktywów i jednego pasywów, to

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

zwiększenie składnika aktywów powoduje jednoczesny wzrost składnika pasywów oraz
zwiększenie sumy bilansowej o kwotę danej operacji gospodarczej. Natomiast każde
zmniejszenie składnika aktywów powoduje równoczesne zmniejszenie składnika
pasywów i zmniejszenie sumy bilansowej.

Przedstawiony sposób ewidencji, mimo poprawności teoretycznej, nie może być

stosowany w praktyce, występowałaby konieczność sporządzania nowego bilansu po każdej
operacji gospodarczej, co jest niemożliwe do wykonania.

Inwentaryzacja i inwentura

Inwentaryzacja polega na:

−

przeprowadzeniu spisu z natury (liczenie, mierzenie, ważenie) pieniężnych i rzeczowych
składników majątku oraz na ustaleniu ich wartości;

−

uzyskaniu pisemnych potwierdzeń sald rachunków bankowych oraz należności
i zobowiązań;

−

porównaniu

danych

księgowych

odpowiednimi

dokumentami

składników

majątkowych, które nie mogą być objęte spisem z natury.
Inwentaryzacja środków pieniężnych, produkcji w toku oraz zapasów nieobjętych

bieżącą ewidencją powinna być dokonana na ostatni dzień każdego roku. Inwentaryzację
materiałów i produktów gotowych oraz należności i zobowiązań należy przeprowadzać
w kwartale kończącym rok obrotowy, nie rzadziej niż raz na dwa lata. Inwentaryzację
środków trwałych i wyposażenia na terenie strzeżonym przeprowadzać można nie rzadziej
niż raz na 5 lat. Pełną inwentaryzację przeprowadza się natomiast na dzień rozpoczęcia
likwidacji lub reorganizacji przedsiębiorstwa.

Jako formę kontroli osób odpowiedzialnych lub w przypadku zmiany na stanowisku

z odpowiedzialnością materialną, przeprowadza się inwentaryzację częściową.

Inwentaryzację przeprowadza komisja inwentaryzacyjna powołana przez kierownika

jednostki (dyrektor, prezes). Przewodniczący komisji dzieli członków komisji na zespoły
spisowe (minimum dwie osoby), przydzielając im pola spisowe. Pole spisowe obejmuje
składniki majątkowe w jednym pomieszczeniu, w jednym wydziale lub w jednym zakładzie.

Arkusze spisu z natury (formularze drukowane) wydaje księgowy, za pokwitowaniem, po

ich ostemplowaniu i ponumerowaniu.

Wszelkie poprawki na arkuszach spisowych muszą być opisane na końcu spisu.
Przed rozpoczęciem spisu z natury należy:

−

zebrać oświadczenia osób materialnie odpowiedzialnych o udokumentowaniu wszystkich

operacji i przekazaniu wszystkich dokumentów do księgowości;

−

spisać numery wszystkich ostatnich wypełnionych pól spisowych oraz formularzy

dowodów własnych;

−

wpisać datę i godzinę rozpoczęcia spisu.

Po wypełnieniu ostatniego pola spisowego należy pod ostatnią pozycją wpisać adnotację

"Spis zakończono pod pozycją...", a od osoby materialnie odpowiedzialnej przyjąć deklarację,
że w spisie ujęto wszystkie składniki majątkowe i że z tego tytułu nie wnosi zastrzeżeń.
Celem inwentaryzacji jest ustalenie i wyjaśnienie różnic pomiędzy stanem księgowym
a stanem faktycznym w odniesieniu do poszczególnych składników majątkowych
i rozliczenie osób materialnie odpowiedzialnych.

Komisja inwentaryzacyjna, po zakończeniu spisu, przekazuje arkusze spisowe do działu

księgowego, który dokonuje porównania ze stanem księgowym i wycenia poszczególne
składniki majątkowe. Przyczyną różnic mogą być błędy w ewidencji księgowej lub
w arkuszach spisowych, a także ubytki naturalne w zapasach magazynowych. Po
wykluczeniu lub poprawieniu błędów i obliczeniu (wg norm) ubytków dopuszczalnych,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

wylicza się niedobory zawinione (manko).

Inwentura to dokumentacja, która powstała w wyniku przeprowadzenia inwentaryzacji.

Dokumentacja zdarzeń gospodarczych
Ze względu na rolę zdarzeń gospodarczych i ich skutki ekonomiczne każde zdarzenie

musi być w sposób właściwy udokumentowane. Dokumenty stanowią podstawę zapisu
księgowego. Obowiązuje przy tym zasada, że nie ma zapisu bez dokumentu (dowodu). Jeżeli
dowodu nie ma, a zapis musi być dokonany, wówczas księgowy sporządza wewnętrzny
dokument księgowy, zwany" notą memoriałową" (dla pamięci).

Dokumentem księgowym jest sporządzone w odpowiedniej formie, pisemne stwierdzenie

zdarzenia gospodarczego. Poprawnie sporządzony dokument powinien zawierać następujące
elementy:

−

nazwę i adres wystawcy,

−

nazwę i adres partnera operacji gospodarczej,

−

datę sporządzenia,

−

opis przedmiotu operacji,

−

ilościowe lub jakościowe określenie operacji,

−

podpisy osób odpowiedzialnych za dokonanie operacji i jej udokumentowanie.

Dokument powinien być sprawdzony pod względem formalnym i rachunkowym

(księgowy) oraz merytorycznym (dyrektor), a także mieć kolejny numer nadany przez
księgowość.

Po sprawdzeniu dokumentów trzeba je opracować, co polega na ich segregacji, czyli

dzieleniu na określone grupy, oraz dekretacji. Dekretacja to oznaczenie, na jakich kontach ma
być dany dokument zaksięgowany.

Po zaksięgowaniu dokument trafia do teczek, segregatorów lub szaf z archiwum.
Przedsiębiorstwo ma obowiązek przechowywania dokumentów przez określony czas,

np.:

−

bilans powyżej 50 lat (bezterminowo),

−

inwenturę powyżej 50 lat (bezterminowo),

−

listy płac powyżej 12 lat,

−

większość dokumentów – 5 lat, dzienniki lekcyjne 5 lat,

−

arkusze ocen powyżej 50 lat (bezterminowo),

−

prace z egzaminów dojrzałości 2 lata,

−

prace dyplomowe 2 lata.

Podczas sporządzania dokumentów obowiązują liczne zasady, których należy

przestrzegać:

−

na każde zdarzenie może być wystawiony tylko jeden dokument w potrzebnej liczbie
kopii,

−

dokumenty muszą być wystawione na bieżąco,

−

dokumenty mogą być wystawiane tylko przez osoby upoważnione,

−

dokumenty muszą być wypełnione czytelnie atramentem lub tuszem,

−

dokumentów nie można przerabiać, a w wypadku dokonania poprawek, co w niektórych
dokumentach jest dozwolone, poprawki muszą sygnować osoby upoważnione,

−

błędnie wypełnione dokumenty stają się nieważne, co powinno być zaznaczone przez ich
przekreślenie i napis "anulowano".

Podstawowe dokumenty księgowe

Dokumentacja w rolniczych jednostkach produkcyjnych obejmuje:

−

dokumentację obrotu środkami trwałymi: protokół przyjęcia środka trwałego, protokół
likwidacji środka trwałego, protokół zmiany miejsca użytkowania, protokół zdawczo-
odbiorczy,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

dokumentację obrotu inwentarzem żywym: kwity przychodu i rozchodu, protokół
urodzenia i wybrakowania, protokół ważenia inwentarza, protokół przeklasowania,
protokół padnięcia lub uboju z konieczności,

−

dokumentację obrotu materiałami i produktami: – „Magazyn przyjmie” i „Magazyn
wyda”, protokół zbioru, protokół lub kwit omłotu, kwit przewozu, protokół zniszczenia
i ubytków magazynowych, protokół przerobu, raport zużycia pasz,

−

dokumentację siły roboczej (płacy i pracy): dzienniczek brygadzisty – dokument
pierwotny, miesięczna karta pracy (zarobków) jako dokument wtórny, lista płac jako
dokument wtórny, dziennik gospodarczy.

Dowód księgowy jest dokumentem stanowiącym podstawę do stwierdzenia dokonanej

określonej operacji gospodarczej i zaewidencjonowania jej w prowadzonych przez jednostkę
gospodarczą księgach rachunkowych. Dowody księgowe klasyfikowane są według różnych
kryteriów.

Tabela 5. Rodzaje dowodów księgowych

Kryterium
podziału

Rodzaj dowodu
księgowego

Charakterystyka

Obce zewnętrzne

Otrzymane od kontrahentów, np.

faktury dostawców.

Zewnętrzne

Przekazane

oryginale

kontrahentom, np. faktury wystawione
odbiorcom.

Wystawca
dowodu

Własne

Wewnętrzne

Dotyczą

operacji

dokonywanej

wewnątrz jednostki, np. karty pracy,

dowody wydania materiałów.

Pierwotne (źródłowe)

Stwierdzają dokonanie operacji

gospodarczej, np. faktury, dowody
wpłat.

Zbiorcze

Stanowią podstawę do dokonania

łącznych zapisów zbioru dokumentów
księgowych źródłowych, np. raport
kasowy.

Korygujące

Korygują poprzednie zapisy, np.

faktura korygująca VAT.

Zastępcze

Wystawiane do czasu otrzymania

zewnętrznego

obcego

dowodu

pierwotnego.

Podstawa ich

sporządzenia

Wtórne

Rozliczeniowe

Ujmują dokonane zapisy według

nowych kryteriów klasyfikacyjnych.

Dokumenty obce
Dokumenty zewnętrzne obce są to dowody otrzymywane od kontrahentów

potwierdzające fakt realizacji operacji gospodarczej. Do podstawowych dokumentów
zewnętrznych obcych zaliczamy:

−

faktury,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

rachunki,

−

faktury i noty korygujące.

Faktura VAT jest dokumentem potwierdzającym transakcję kupna sprzedaży.

Wymagania stawiane fakturom określają, że powinny zawierać następujące informacje:

−

imiona i nazwiska lub nazwy sprzedawcy i nabywcy oraz ich adresy;

−

numery identyfikacyjne sprzedawcy i nabywcy (NIP);

−

datę wystawienia faktury i numer kolejny faktury oznaczonej jako FAKTURA VAT lub

FAKTURA VAT RR;

−

datę sprzedaży lub miesiąc i rok dokonania sprzedaży,

−

nazwę towaru, materiału lub usługi, jednostkę miary i ilość kupowanych
(sprzedawanych) towarów, materiałów lub zakres wykonanych robót,

−

ceny jednostkowe towarów, materiałów lub usług bez podatku VAT (cena netto),

−

wartość towarów, materiałów lub usług bez podatku VAT (wartość netto),

−

stawki podatku, a w przypadku zakupu (sprzedaży) towarów lub materiałów
opodatkowanych stawkami niższymi niż stawka podstawowa (22 %) lub zwolnionych od
podatku – symbol Polskiej Klasyfikacji Wyrobów i Usług (PKWiU),

−

sumę wartości zakupu (sprzedaży) netto z podziałem na poszczególne stawki podatkowe
i zwolnionych od podatku,

−

kwotę podatku od sumy wartości zakupu (sprzedaży) netto z podziałem na kwoty
dotyczące poszczególnych stawek podatkowych,

−

wartość towarów, materiałów i usług wraz z podatkiem (wartość brutto), z podziałem na
kwoty dotyczące poszczególnych stawek podatkowych lub zwolnionych od podatku,

−

kwotę należności ogółem, wyrażoną liczbowo i słownie,

−

imiona i nazwiska oraz podpisy osób uprawnionych do wystawiania oraz otrzymywania
faktury.
Wykazany w fakturze podatek VAT stanowi dla odbiorcy podatek naliczony, który

podlega odliczeniu od podatku należnego zawartego w fakturach VAT na sprzedaż towarów,
materiałów i usług.

Faktura dokumentująca zakup produktów rolnych od „rolnika ryczałtowego”, oznaczona

jako FAKTURA VAT RR, powinna zawierać:

−

imię i nazwisko lub nazwę, albo nazwę skróconą sprzedawcy i nabywcy oraz ich adresy,

−

numer identyfikacji podatkowej lub numer PESEL sprzedawcy i nabywcy,

−

numer dowodu osobistego sprzedawcy lub innego dokumentu stwierdzającego jego
tożsamość, datę wydania tego dowodu i nazwę organu, który wydał dowód, jeżeli "rolnik
ryczałtowy" sprzedający produkty rolne jest osobą fizyczną,

−

datę dokonania zakupu oraz datę wystawienia i numer kolejny faktury,

−

nazwy zakupionych produktów rolnych,

−

jednostkę miary i ilość zakupionych produktów rolnych oraz oznaczenie (opis) klasy lub
jakości tych produktów,

−

cenę jednostkową zakupionego produktu rolnego, bez kwoty zryczałtowanego zwrotu
podatku,

−

wartość zakupionych produktów rolnych, bez kwoty zryczałtowanego zwrotu podatku,

−

stawkę zryczałtowanego zwrotu podatku,

−

kwotę zryczałtowanego zwrotu podatku od wartości zakupionych produktów rolnych,

−

wartość zakupionych produktów rolnych wraz z kwotą zryczałtowanego zwrotu podatku,

−

kwotę należności ogółem wraz z kwotą zryczałtowanego zwrotu podatku, wyrażoną
cyfrowo i słownie,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

czytelne podpisy osób uprawnionych do wystawienia i otrzymania faktury lub podpisy
oraz imiona i nazwiska tych osób,

−

na fakturze VAT RR niezbędne jest również oświadczenie sprzedawcy produktów
rolnych w brzmieniu: „Oświadczam, że jestem rolnikiem ryczałtowym, zwolnionym od
podatku od towarów i usług na podstawie art. 7 ust. 1 pkt. 7 ustawy z dnia 8 stycznia
1993 r. o podatku od towarów i usług oraz o podatku akcyzowym”.

Faktury VAT wystawia się nie później niż w ciągu 7 dni od daty wydania towaru lub

wykonania usługi, a także otrzymania od nabywcy zaliczki wynoszącej co najmniej 50 %
wartości sprzedaży. Fakturę należy wystawić w dwóch egzemplarzach. Oryginał, który
otrzymuje nabywca, powinien zawierać określenie „ORYGINAŁ”, a sprzedawca zatrzymuje
następny egzemplarz oznaczony słowem „KOPIA”.

Jeżeli po wystawieniu faktury VAT sprzedawca stwierdzi błędy dotyczące jakiejkolwiek

pozycji faktury lub udzieli rabatu, uzna reklamację czy dokona zwrotu zaliczki bądź
przedpłaty, ma obowiązek wystawić nabywcy FAKTURĘ KORYGUJĄCĄ VAT. Faktura
korygująca powinna zawierać:

−

numer kolejny oraz datę wystawienia,

−

dane zawarte w fakturze, której dotyczy korekta, tj. nazwy i adresy, numery identyfikacji
podatkowej stron uczestniczących w operacji, datę wystawienia, datę sprzedaży i numer
korygowanej faktury;

−

kwotę i rodzaj udzielonego rabatu, prawidłowe zapisy w wypadku błędów;

−

kwotę zmniejszenia podatku należnego;

−

czytelny podpis osoby uprawnionej do wystawienia faktury korygującej lub podpis oraz
imię i nazwisko tej osoby.

Do korygowania pomyłek dotyczących informacji związanych ze sprzedawcą, nabywcą

czy błędów w adresie służy NOTA KORYGUJĄCA VAT. Nota korygująca VAT powinna
zawierać:

−

numer kolejny oraz datę wystawienia;

−

oznaczenie treści korygowanej,

−

znaczenie treści prawidłowej,

−

imię i nazwisko osoby akceptującej oraz wystawiającej notę.
W razie zagubienia lub zniszczenia oryginału faktury VAT zastępuje się ją przez

ponowne wystawienie faktury zawierającej wszystkie dane zgodnie z danymi zawartymi
w kopii, z oznaczeniem DUPLIKAT i datą wystawienia duplikatu.

Rachunki zwykłe są wystawiane przez przedsiębiorstwa niebędące płatnikami podatku

VAT. Rachunek taki powinien zawierać:

−

określenie stron uczestniczących w operacji (nazwy i adresy),

−

miejsce, datę i numer wystawienia rachunku,

−

nazwę towaru lub usługi,

−

jednostkę miary i ilość sprzedaży (zakupu),

−

cenę oraz wartość i podpis wystawcy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Dokumenty własne

Dokumenty własne wewnętrzne to takie dowody księgowe, które stwierdzają fakt

zaistnienia operacji gospodarczej wewnątrz jednostki. Do dokumentów tych zaliczamy
dokumenty:

−

płacowe, czyli umowy o pracę, zlecenia na pracę w godzinach nadliczbowych, karty
urlopowe, listy płac, listy zasiłków chorobowych, karty wynagrodzeń z pełną ewidencją,
dziennik brygadzisty polowego wraz z kartą pracy i miesięczną kartą zarobków dla
pracownika gospodarstwa rolnego,

−

własne księgowości, czyli polecenia księgowania (Pk). Na jego podstawie dokonujemy
zapisów księgowych dotyczących sum zbiorczych wynikających z zestawień lub
rejestrów oraz rozliczeń wewnętrznych,

−

związane z inwentaryzacją, czyli arkusze spisu z natury, zestawienie zbiorcze arkuszy
spisowych, protokoły komisji inwentaryzacyjnych dotyczące różnic inwentaryzacyjnych,
protokoły kontroli kasy,

−

środków trwałych, czyli przyjęcie środka trwałego (OT), protokół zdawczo-odbiorczy
środka trwałego (PT), zmiana miejsca użytkowania środka trwałego (MT), likwidacja
środka trwałego (LT),

−

gospodarki magazynowej, czyli przychód zewnętrzny (Pz), wydanie na zewnątrz (Wz),
przesunięcie materiału (Mm), zwrot materiału (Zw), przyjęcie odpadu (Po), przyjęcie
wyrobu (Pw), magazyn przyjmie (P), pobranie materiału (Rw), magazyn wyda (W);

−

dotyczące rozrachunków z pracownikami, czyli wniosek o zaliczkę, rozliczenie zaliczki,
polecenie wyjazdu służbowego, umowa o korzystanie z prywatnego samochodu do celów
służbowych wraz z ewidencją jego przebiegu, przyznanie i rozliczenie ryczałtu za
korzystanie z prywatnego samochodu w jazdach lokalnych, wnioski o dokonywanie
potrąceń z wypłacanych wynagrodzeń i przekazywanie tych kwot określonym
odbiorcom.

Dokumentacja środków pieniężnych i rozrachunków z dostawcami i odbiorcami

Rozliczenia przedsiębiorstwa z jego kontrahentami są dokonywane w formie

gotówkowej lub bezgotówkowej.

Rozliczeń

gotówkowych

dokonujemy

pośrednictwem

kasy.

Najczęściej

w przedsiębiorstwie kasa prowadzona jest przez kasjera. Kasjer zajmuje się przyjmowaniem,
wypłacaniem i przechowywaniem gotówki, za którą odpowiada materialnie. Wszelkie
operacje kasowe powinny być dokumentowane dowodami źródłowymi (fakturami płatnymi
gotówką za sprzedaż materiałów, towarów, wyrobów i usług lub rachunkami), albo w razie
ich braku dowodami kasowymi zastępczymi.

Wpłaty gotówkowe do kasy potwierdzane są drukami KP – kasa przyjmie, które są

dowodem wpłaty.

Wypłaty gotówki z kasy dokonujemy na podstawie źródłowych dokumentów kasowych,

uzasadniających wypłatę (faktury obce, listy płac, delegacje, pokwitowanie przez bank
dowodu wpłat własnych) oraz dokumentów zastępczych, do których zaliczamy KW – kasa
wypłaci

Rozliczeń bezgotówkowych dokonujemy za pośrednictwem banków.

Podstawowymi formami tych rozliczeń są:

−

rozliczenia za pomocą polecenia przelewu. Polegają one na tym, że płatnik (dłużnik)
wystawia dokument polecenie przelewu w celu przekazania środków pieniężnych
z własnego rachunku bankowego na rachunek bankowy wierzyciela. Polecenie przelewu
wypełniane jest w czterech egzemplarzach,

−

rozliczenia za pomocą czeków rozrachunkowych. Polegają na przekazaniu czeku

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

dłużnika wierzycielowi, na podstawie, którego bank wierzyciela uznaje rachunek
i obciąża dłużnika. Czeki rozrachunkowe nie upoważniają do bezpośredniego podjęcia
gotówki z banku,

−

rozliczenia za pomocą polecenia zapłaty. Polegają na tym, że dłużnik upoważnia
wierzyciela do obciążenia swojego rachunku. Wierzyciel wystawia dokument, na
podstawie którego bank wierzyciela pobiera z rachunku bankowego dłużnika środki
pieniężne,

−

rozliczenia za pomocą weksli.

Czek jest papierem wartościowym, przy pomocy którego wystawca rozporządza swoimi

środkami pieniężnymi znajdującymi się w banku.

Weksel jest papierem wartościowym, w którym wystawca zobowiązuje się do

bezwarunkowej zapłaty określonej osobie, w ustalonym terminie i miejscu, wymienionej
sumy pieniężnej.

Charakterystyka i znaczenie zunifikowanego systemu rachunkowości gospodarstw

rolniczych.

Do oceny funkcjonowania gospodarstwa rolnego w warunkach gospodarki rynkowej

konieczne są odpowiednie dane, które odzwierciedlać będą w szczególności jego kondycję
finansową. Powszechnie uznaje się, że danych takich może dostarczyć odpowiednio
prowadzona rachunkowość.

W świetle obowiązujących w 2002 r. przepisów, gospodarstwa rodzinne rolne formalnie

nie podlegają ustawowemu obowiązkowi prowadzenia rachunkowości w myśl ustawy z dnia
29 września 1994 r. (Dz. U. Nr 121, poz. 591) o rachunkowości. W związku z tym
prowadzenie przez rolników rachunkowości służy głównie jako narzędzie wspomagające
zarządzanie gospodarstwem rolnym, stwarza możliwość korzystania z porad ekonomiczno-
gospodarczych udzielanych przez doradców Ośrodków Doradztwa Rolniczego. Od 1997 roku
rolnicy, którzy chcą skorzystać z kredytów preferencyjnych dofinansowanych przez ARiMR,
są zobligowani do prowadzenia rachunkowości w układzie Zunifikowanego Systemu
Rachunkowości Gospodarstw Rolniczych (ZSRGR). System ten pozwala dostarczyć dane,
które precyzyjnie odzwierciedlają sytuację produkcyjno-ekonomiczną gospodarstwa.

Prowadzenie rachunkowości w układzie ZSRGR nie zwalnia z obowiązku prowadzenia

rachunkowości

zgodnie

zasadami

zawartymi

ustawie

rachunkowości

w gospodarstwach, których dotyczy ta ustawa. Natomiast możliwe jest równoległe
prowadzenie rachunkowości na zasadach ZSRGR i zasadach określonych w ustawie
o rachunkowości.

Głównym celem ZSRGR jest:

−

dostarczenie rolnikowi i współpracującemu z nim doradcy informacji o stanie
majątkowym i finansowym gospodarstwa, strukturze produkcji i poziomie kosztów
w gospodarstwie. Dane te pozwolą na poprawę efektywności zarządzania. Umożliwią
opracowanie raportu indywidualnego porównującego wyniki tego gospodarstwa z innymi
podobnymi gospodarstwami. Dzięki systemowi jest możliwe opracowanie okresowych
sprawozdań o przepływie środków pieniężnych w gospodarstwie,

−

dostarczenie bankom, instytucjom finansowym czy innym partnerom rynkowym
współpracującym z gospodarstwem wiarygodnych informacji o kondycji finansowej
gospodarstwa. Dane te umożliwią pozyskiwanie obcego kapitału (np. kredytów) dla
gospodarstwa,

−

dostarczanie informacji dla ośrodków decyzyjnych (rządu), dysponentów funduszy
publicznych (agencji) kierowanych do gospodarstw rolnych. Z danych ośrodki te będą
wnioskować o efektywności i skuteczności podjętych działań wspomagających sektor
rolnictwa, możliwość opracowania raportów porównujących wyniki polskich

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

gospodarstw rolnych z wynikami gospodarstw krajów Unii Europejskiej.
W Zunifikowanym Systemie Rachunkowości Gospodarstw Rolniczych obowiązują

następujące zasady:

−

dobrowolność uczestniczenia rolników w prowadzeniu rachunkowości, czyli
o przystąpieniu do prowadzenia rachunkowości decyduje sam rolnik,

−

tajność danych indywidualnych, oznacza, że bez wiedzy i zgody rolnika, do danych
źródłowych nie może mieć dostępu nikt, z wyjątkiem operatora (osoby prowadzącej
ewidencję gospodarstwa). W związku z tym każde sprawozdanie wytworzone w ramach
ZSRGR opatrywane jest numerem identyfikacyjnym gospodarstwa (zamiast danych
osobowych),

−

standaryzacja metodyczna, w tym porównywalność z systemem danych Rachunkowości
Gospodarstw Rolniczych Unii Europejskiej (FADN). Oznacza to, że bez względu, gdzie
znajduje się gospodarstwo oraz kto prowadzi i nadzoruje rachunkowość wszystkie
zmienne opisujące gospodarstwo są określane według takich samych zasad. Gwarantuje
to utworzenie jednolitej bazy danych Systemu,

−

jednolity okres obrachunkowy, obejmuje pełny rok kalendarzowy (do l stycznia do 31
grudnia),

−

zastosowanie techniki komputerowej do gromadzenia danych źródłowych i ich
opracowywania. Zgromadzone w dokumentach źródłowych dane są podstawą do
tworzenia zamknięcia rocznego, wykonywanego za pomocą programu komputerowego
np. PORR,

−

wycena według wartości odtworzeniowej rzeczowych aktywów trwałych.

Przyjęta koncepcja ZSRGR uwzględnia ogólne zasady rachunkowości, ale

z następującymi modyfikacjami:

−

założenie kontynuacji działalności jednostki gospodarczej przyjmuje, że jednostka będzie
kontynuowała w dającej się przewidzieć przyszłości działalność w niezmniejszonym
istotnie zakresie, bez postawienia jej w stan likwidacji lub upadłości,

−

uwzględnienie zasady istotności rachunkowość gromadzi. dane pozwalające na rzetelne
i jasne przedstawienie sytuacji majątkowej i finansowej gospodarstwa rolniczego.
Dlatego inwentaryzacja zawiera wszystkie składniki majątku, łącznie z wyceną
produktów nietowarowych.

−

zasada kasowa weryfikowana zastępuje zasadę memoriałową. Polega na tym, że wpłata
(potencjalny przychód) rejestrowana jest w momencie faktycznej zapłaty i wpływu
pieniędzy do gospodarstwa. Podobnie wypłata jest rejestrowana w momencie
wydatkowania pieniędzy z gospodarstwa.
Sporządzone sprawozdania finansowe gospodarstwa na koniec okresu obrachunkowego

mogą być porównywalne ze sprawozdaniami gospodarstw, które stosują metodę
memoriałową (gospodarstwa wielkoobszarowe).

W celu przeprowadzenia analizy finansowej gospodarstwa w warunkach gospodarki

rynkowej niezbędne jest posiadanie następujących informacji:

−

sprawozdań okresowych o przepływie środków pieniężnych,

−

rachunku wyników działalności operacyjnej gospodarstwa,

−

bilansu,

−

rachunku kapitału i ewentualnie rachunku dochodu ogólnego rodziny rolnika.

Na podstawie danych zawartych w tych dokumentach możliwe jest przeprowadzenie

analizy:

−

płynności,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

wypłacalności,

−

rentowności,

−

zdolności obsługi zadłużenia,

−

sprawności finansowej,

−

innych wskaźników przydatnych w zarządzaniu gospodarstwem.

Pełna wersja ZSRGR wymaga zastosowania techniki komputerowej. Służy temu

opracowany program komputerowy pod nazwą PORR (Program Obsługi Rachunkowości
Rolnej). Dzięki temu możliwa jest:

−

automatyczna weryfikacja zapisów prowadzonych w książkach,

−

automatyczna wycena niektórych składników majątku trwałego,

−

obliczanie kwot amortyzacji i wartości stanów końcowych oraz innych rachunków
pomocniczych,

−

automatyczne tworzenie wynikowych raportów, sprawozdań, bilansu.

Na podstawie danych zgromadzonych w ZSRGR możliwe jest otrzymanie następujących

raportów:

−

bilansu otwarcia – jest to sprawozdanie odzwierciedlające stan majątku gospodarstwa
rolnego i źródeł jego finansowania w pierwszym dniu okresu obrachunkowego,

−

kwartalnego sprawozdania o przepływach środków pieniężnych – jest to sprawozdanie
o wpłatach i wypłatach pieniężnych, dokonanych w poszczególnych kwartałach roku
obrachunkowego,

−

indywidualnego raportu gospodarstwa rolniczego – zawiera wyniki uzyskane przez
gospodarstwo i zawiera informacje przedstawiające zasoby gospodarstwa, strukturę
produkcji, przepływy środków pieniężnych, rachunek wyników i bilans finansowy;

−

raportu dla grup gospodarstw – zawiera średnie wyniki ekonomiczne grup gospodarstw
rolniczych,

−

raportu porównawczego – zawiera podstawowe wyniki gospodarstwa zestawione
z wynikami gospodarstw podobnych.
Zunifikowany System Rachunkowości Gospodarstw Rolniczych składa się z czterech

dokumentów w formie książek, ma to na celu usprawnienie gromadzenia danych, jak również
ich kontroli. Książki te to:

−

instrukcja prowadzenia książek rachunkowych,

−

książka inwentarzowa gospodarstwa rolnego,

−

książka wpłat i wypłat gospodarstwa rolnego,

−

książka obrotów i zaszłości gospodarstwa rolnego.
Książka inwentarzowa zawiera tabele do rejestracji danych uzyskanych na podstawie

spisu z natury (inwentaryzacji) stanu majątkowego i zobowiązań gospodarstwa.
W pierwszym

roku

prowadzenia

rachunkowości

gospodarstwa

ZSRGR

spis

przeprowadzany jest na początku i na końcu roku obrachunkowego. W latach kolejnych
inwentaryzacje przeprowadzane są tylko na koniec roku obrachunkowego. Stan z końca roku
staje się automatycznie stanem początkowym nowego okresu obrachunkowego.

Książka zawiera 29 tabel, które ułatwiają przeprowadzenie inwentaryzacji składników

majątkowych. Składniki te spisywane są według grup tematycznych przedstawionych
w tabeli.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tabela 6. Składniki majątkowe gospodarstwa wg ZSRGR

ziemia

melioracje

sady i plantacje wieloletnie

lasy

budynki i budowle

środki transportu

maszyny i urządzenia techniczne

zwierzęta stada podstawowego

inwestycje rozpoczęte

Rzeczowe

zaliczki na poczet inwestycji

Finansowe

np. udziały w jednostkach
współpracujących z gospodarstwem

Aktywa trwałe

Wartości
niematerialne

prawne

np. oprogramowanie komputerowe
używane na potrzeby gospodarstwa

zwierzęta stada obrotowego

zapasy środków produkcji

produkty gotowe własne

produkcja roślinna w toku

zaliczki na poczet dostaw

należności i roszczenia

Aktywa
obrotowe

środki pieniężne

kredyty i pożyczki długoterminowe

Długoterminowe

pozostałe zobowiązania długoterminowe

kredyty i pożyczki krótkoterminowe

Zobowiązania

Krótkoterminowe

zobowiązania pozostałe

Wyceny majątku gospodarstwa dokonuje się według obowiązujących zasad

w jednostkach prowadzących działalność gospodarczą. Stosować należy zasadę ostrożnej
wyceny, biorąc pod uwagę cenę nabycia lub koszt wytworzenia składnika majątkowego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rzeczywista cena zakupu składnika majątkowego jest to kwota zapłacona sprzedawcy

(bez podatku VAT), powiększona o koszty związane z zakupem, np. koszt transportu, koszty
ubezpieczenia w czasie transportu, itd. Cena może być zmniejszona, np. o udzielone rabaty,
upusty itp. W wypadku otrzymania składnika majątkowego w postaci darowizny należy
przyjąć cenę sprzedaży takiego samego lub podobnego składnika.

Koszt wytworzenia jest to koszt poniesiony na wyprodukowanie gotowych produktów,

w toku produkcji i półproduktów oraz przypadająca na okres ich wytworzenia część kosztów
pośrednich związanych z funkcjonowaniem gospodarstwa jako całości. Jeżeli nie jest
możliwe ustalenie kosztu wytworzenia, należy do wyceny przyjąć ceny sprzedaży takich
samych produktów lub podobnych, pomniejszonych o przeciętnie osiągany zysk.

Zasady obowiązujące przy wycenie poszczególnych składników majątkowych:

Wycena rzeczowego majątku trwałego
Wycena gruntów – stawka szacunkowa gruntu wyrażona w decytonach (kwintalach) żyta

zależy od rodzaju użytku i klasy gleby określonej w ewidencji gruntów oraz okręgu
podatkowego wg przepisów o podatku rolnym. Wartość gruntu otrzymuje się. mnożąc
powierzchnię danej klasy przez odpowiednią stawkę szacunkową.

Tabela 7. Stawki szacunkowe do wyceny gruntów rolnych

Stawki szacunkowe w dt (q) żyta/ha gruntu ornego wg klas

Okręg

podatkowy

IIIa

IIIb

IVa

IVb

VIz

145

132

118

100

126

115

103

III

110

100

Tabela 8. Stawki szacunkowe do wyceny użytków zielonych

Stawki szacunkowe w dt (q) żyta/ha gruntu ornego wg klas

Okręg
podatkowy

III

VIz

145

118

126

103

III

110

Stawka szacunkowa dla gruntów leśnych, zadrzewionych czy zakrzewionych wynosi 50

% stawki gruntu ornego dla tego gruntu, w razie braku klasyfikacji stawkę szacunkową ustala
się według gruntu ornego klasy VI. Dla gruntów pod wodami nadającymi się do chowu lub
hodowli ryb równa jest stawce gruntu pod tymi wodami lub stawce użytku zielonego klasy
IV, gdy brak jest klasyfikacji. Dla pozostałych gruntów stawka szacunkowa wynosi 50 %
stawki użytku zielonego klasy VI.

Budynki i budowle, środki transportu oraz maszyny i urządzenia techniczne – środki te

wyceniane są metodą odtworzeniową. Wartość bieżąca jest wartością początkową
pomniejszoną o oszacowaną wartość zużycia. W wypadku ulepszenia (przebudowy,
rozbudowy, rekonstrukcji, adaptacji, modernizacji) środka trwałego jego wartość początkową
należy powiększyć o koszty tego ulepszenia. Wartość początkowa to koszty nabycia,
wytworzenia lub odtworzenia środka trwałego określone w cenach bieżących.

Zwierzęta stada podstawowego zaliczone zostały do składników majątku trwałego. Stado

podstawowe to zwierzęta pełniące w gospodarstwie funkcję reprodukcyjną określonego
gatunku zwierząt oraz konie robocze. Należy pamiętać, że zwierząt się nie amortyzuje.
Wycenia się je według cen rynkowych z terenu danego gospodarstwa, dla odpowiedniej
jakości i kondycji określonych sztuk. Do ceny należy doliczyć także uzyskane ewentualne

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

premie, np. za pochodzenie.

Plantacje wieloletnie, sady i drzewostan. Przy wycenie nie uwzględnia się wartości ziemi,

a wyceny dokonuje się według kosztu założenia plantacji i sadu. W pierwszym roku wartość
plantacji i sadu oblicza się na podstawie kosztów poniesionych na przygotowanie stanowiska,
materiał nasadzeniowy i inne nakłady. W latach następnych, aż do momentu wejścia
w owocowanie, wartość plantacji i sadu jest powiększana o koszty ponoszone na prowadzenie
uprawy i koszty majątkowe liczone w cenach bieżących danego roku. Wartość plantacji i sadu
w latach produktywnego użytkowania pomniejsza się corocznie o ratę amortyzacyjną.

Drzewostan leśny wyceniamy zależnie od wieku. Wartość drzewostanu młodego (przed

osiągnięciem wieku rębności) ustala się według poniesionych kosztów założenia i uprawy,
a starszych metodą dochodową (ceny sprzedażowej). Przy wycenie posługuje się zestawem
odpowiednich przeliczników zawartych w tabelach instrukcji prowadzenia książek
rachunkowych.

Inwestycje rozpoczęte wyceniane są według ceny nabycia lub kosztów wytworzenia

środków trwałych, wyposażenia oraz wartości niematerialnych i prawnych, które powstają po
zakończeniu inwestycji. Koszty te to: koszty nabycia gruntów, maszyn i urządzeń, środków
transportowych, koszty budowy, nadzoru budowlanego, dokumentacji budowlanej,
projektowej, ubezpieczenia inwestycji, odsetki i prowizje od kredytów, pożyczek itp.
Wycena finansowego majątku trwałego (aktywów)

Udziały w innych jednostkach i akcje. Wyceny dokonuje się w wypadku posiadania przez

gospodarstwo udziałów w instytucjach współpracujących z gospodarstwem, np. mleczarniach,
cukrowniach, zakładach przetwórstwa rolno-spożywczego, zakładach mięsnych, banku
spółdzielczym, itp. Udziały te wyceniane są według cen nabycia, pomniejszonych o odpisy
spowodowane trwałą utratą wartości. Jeżeli nastąpiło trwałe zwiększenie wartości, to
podwyższa się wartość lokat do pierwotnej ceny nabycia.

Wartości niematerialne i prawne. Wyceniane są według rzeczywiście poniesionych

kosztów ich nabycia, np. oprogramowanie komputerowe na potrzeby gospodarstwa rolnego –
według ceny zakupu.
Wycena majątku obrotowego (aktywów)

Przy wycenie majątku obrotowego stosuje się zasadę ostrożnej wyceny zapasów

materiałów, towarów i usług – ich wartość nie może być wyższa od cen sprzedaży netto
obowiązujących w dniu sporządzania bilansu.

Zapasy produktów obcych wyceniane są według cen nabycia ostatnio zrealizowanego

zakupu określonego środka, a zapasy potencjalnie towarowych produktów roślinnych według
cen rynkowych możliwych do uzyskania w gospodarstwie.

Zapasy nietowarowych produktów roślinnych, tj. pasz, obornika, wycenia się według cen

zaliczeniowych, wyrażonych w ekwiwalentnej cenie rynkowej jęczmienia paszowego
możliwej do osiągnięcia przez gospodarstwo. Cenę obornika (każdego rodzaju) ustala się na
podstawie zawartości składników nawozowych NPK i l dt (q) słomy.

Produkcję roślinną w toku wycenia się na podstawie wielkości poniesionych kosztów

bezpośrednich uprawy, tzn. materiału siewnego i sadzeniaków, nawozów mineralnych,
środków ochrony roślin, nawozów organicznych z zakupu.

Zwierzęta stada obrotowego (produkcyjnego) wycenia się według cen rynkowych

możliwych do osiągnięcia przez gospodarstwo.

Należności z tytułu dostaw, robót i usług, zaliczki wycenia się w kwocie wymaganej

zapłaty.
Książka wpłat i wypłat

Książka wpłat i wypłat gospodarstwa rolnego przeznaczona jest do systematycznego

rejestrowania wszelkich rozliczeń transakcji rynkowych (pieniężnych lub barterowych)
dokonanych przez rolnika w okresie obrachunkowym. Przy rejestracji należy

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

w odpowiednich pozycjach tabel książki określać rodzaj transakcji, wartość i sposób jej
rozliczenia.

Zebrane w książce dane odzwierciedlą przepływy pieniężne w gospodarstwie w okresie

miesięcznym danego kwartału i narastająco, według kolejnych kwartałów roku
sprawozdawczego. W celu właściwego klasyfikowania danych źródłowych i wykonywania
obliczeń w ramach ZSRGR, przepływy pieniężne uporządkowane są w cztery grupy
działalności:

−

działalność operacyjna gospodarstwa dotyczy bieżącego funkcjonowania gospodarstwa.
Zawierane transakcje stanowią przychody ze sprzedaży produkcji roślinnej, zwierzęcej
i działalności dodatkowej (np. świadczenie usług) oraz tych, które tworzą koszty
wynikające z bieżącej działalności gospodarstwa, bądź jego istnienia,

−

działalność inwestycyjna gospodarstwa dotyczy nabywania i zbywania składników
majątku trwałego gospodarstwa rolnego,

−

działalność finansowa dotyczy działalności związanej z operacjami prowadzącymi do
zmiany wielkości i struktury kapitałów zaangażowanych w gospodarstwie. Działalność ta
obejmuje głównie pozyskiwanie kapitału na cele gospodarstwa, najczęściej w postaci
kredytów i pożyczek oraz ich spłacanie (bez prowizji bankowych i odsetek),

−

działalność prywatna dotyczy pozostałej działalności gospodarstwa, która nie jest
bezpośrednio związana z funkcjonowaniem gospodarstwa, np. wyodrębniona
pozarolnicza działalność gospodarcza (handel, usługi rzemieślnicze, przetwórstwo),
praca zarobkowa.
Ewidencja wpłat i wypłat musi być prowadzona na bieżąco, zapisów dokonuje się na

oddzielnych stronach w układzie miesięcznym pod odpowiednią datą oraz zaznaczeniem
pochodzenia gotówki czy jej przeznaczenia. Po zakończeniu zapisów w danym miesiącu
należy podsumować kolumny w ostatnim wierszu tabeli wpłaty lub wypłaty, a następnie
wartości przenieść do tabeli pomocniczej przepływów pieniężnych.

Przedmiotem ewidencji w tabeli wpłaty i tabeli wypłaty są środki pieniężne i rozliczenia

barterowe (naturalne), pełne lub częściowe, z tytułu przeprowadzenia transakcji
w wyodrębnionych czterech obszarach działalności gospodarstwa przez gospodarstwo.

Celem prowadzenia zapisów w książce wpłat i wypłat jest rejestrowanie i bieżąca

kontrola obrotów pieniężnych oraz sprawdzenie stanu końcowego i bilansu tych obrotów na
koniec roku obrachunkowego.

Tabela 9. Przykładowe przedmioty ewidencji tabel wpłat i wypłat

Rodzaj

działalności

Wpłaty

Wypłaty

Działalność

operacyjna

produkty

roślinne,

zwierzęta,

produkty

zwierzęce,

czynsze

wydzierżawienie środków należących
do

gospodarstwa,

dywidendy

udziałów z tytułu ich posiadania w
jednostkach

współpracujących

gospodarstwem

za zakupione nasiona, nawozy, środki

ochrony roślin, pasze, zwierzęta,
usługi i środki weterynaryjne, paliwa
i

smary,

usługi

remontowe,

budowlane, produkcyjne, podatki,
czynsze dzierżawne, odsetki za
pobrane kredyty lub pożyczki

Działalność

inwestycyjna

sprzedaży

składników

majątku

trwałego rzeczowego lub finansowego

za zakupione rzeczowe składniki

majątku trwałego oraz finansowe
składniki

majątku

trwałego,

tj.

udziały

wpłacone

instytucji

współpracujących z gospodarstwem,
zakup papierów wartościowych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Działalność

finansowa

z uzyskanych kredytów i pożyczek

pobranych na potrzeby gospodarstwa
rolniczego

związane ze spłatą kredytów i

pożyczek pobranych na potrzeby
gospodarstwa rolniczego

Działalność

prywatna

zarobek uzyskany poza gospodarstwem,

świadczenia

emerytalno-rentowe,

prowadzenie

wyodrębnionej

pozarolniczej działalności gospodarczej
(np.

handel,

rzemiosło,

usługi),

utrzymania rodziny i domu oraz innego
majątku

osobistego,

lokat,

akcji,

darowizn, wydatków okolicznościowych

z tytułu kosztów uzyskania zarobków

(np. dojazd do pracy), na potrzeby
bytowe

rodziny,

zdarzeń

okolicznościowych

(prezenty,

darowizny, świadczenia finansowe
realizowane okresowo, spłaty rat
kredytów zaciągniętych na cele
osobiste itd.),z tytułu prowadzonej
pozarolniczej

działalności

gospodarczej

Książka wpłat i wypłat obejmuje wszystkie obroty pieniężne tzn. gotówkowe

i kredytowe.

Jeśli transakcja nie została rozliczona do końca roku obrachunkowego, tj. 31 grudnia,

czyli nie otrzymano pieniędzy lub towarów za przekazane odbiorcy produkty, usługi,
wówczas wartość tę należy wpisać do książki inwentarzowej gospodarstwa w tabeli
Należności (Winien) z określeniem, za co nie otrzymano zapłaty. Jeżeli mamy doczynienia
z sytuacją odwrotną tzn. nie zapłaciliśmy za otrzymane od dostawcy produkty, rzeczy czy
usługi, to wartość tę wpisujemy do tabeli Zobowiązania (Ma) książki inwentarzowej
z podaniem tytułu jego powstania.

Tabela 10. Przykładowy wzór konta rozliczeń z dostawcami i odbiorcami:

Data

Wyszczególnienie

(dokładnie, za co)

Winien

Razem obroty

Saldo na dzień 31.12 200. r.

Ogółem

Na podstawie zarejestrowanych w Książce wpłat i wypłat danych sporządza się

Kwartalne sprawozdania o przepływie pieniędzy.

Książka obrotów i zaszłości w gospodarstwie rolnym

Nie wszystkie zdarzenia gospodarcze zachodzące w gospodarstwie rolnym mają

charakter transakcji rynkowych. Część z nich nie ma żadnego związku z rynkiem. Do
rejestracji tych danych służy Książka obrotów i zaszłości. Na jej podstawie tworzone są
raporty indywidualne i porównawcze gospodarstwa rolniczego. Książka ta składa się
z 14. tabel, w których gromadzone są dane dotyczące: Zasobów oraz nakładów pracy własnej
i najemnej. Wpisujemy dane dotyczące wszystkich członków rodziny (imię, rok urodzenia,
płeć, sprawność fizyczną, stopień pokrewieństwa) na stałe zamieszkujących w gospodarstwie.
Określamy również kategorię ich pracy poprzez wpisanie cyfrowego oznaczenia w skali od
1 do 6, a także sprawowaną funkcję w skali 1 do 5. Główną funkcją tej tabeli jest ustalenie
nakładów pracy na działalność podstawową gospodarstwa. W tym celu należy systematyczne,
w przedziale miesięcznym określać czas pracy członków rodziny w tej działalności.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Inwentarza żywego w ujęciu stanów miesięcznych. Stan inwentarza żywego rejestrujemy

z podziałem na gatunki i grupy użytkowe. Tabele te pozwolą na określenie średniego stanu
inwentarza w gospodarstwie w ciągu roku obrachunkowego.

Powierzchni zbiorów i zasiewów na użytkach rolnych (UR). Dane dotyczą powierzchni

zbiorów i zasiewów z UR: na gruntach ornych w plonie głównym, sadach, łąkach
i pastwiskach, wsiewek i poplonów, upraw w sadach, sadach i warzywnikach przydomowych.

Powierzchni zbiorów z sadów owocujących. Informacje dotyczą powierzchni upraw

i zbiorów z sadów oraz plantacji owocujących założonych na UR.

Upraw pod osłonami ogrzewanymi. Dane o powierzchni uprawy (w m 2) warzyw,

kwiatów, owoców (truskawek, winogron), roślin trwałych, grzybów jadalnych.

Zużycia własnych produktów potencjalnie towarowych.
Nieodpłatnego przekazania z gospodarstwa rolnego. Dane te dotyczą wszystkich

rodzajów produktów, zwierząt, usług, środków produkcji i majątku trwałego otrzymanych
nieodpłatnie z zewnątrz (np. darowizny) do gospodarstwa w danym okresie obrachunkowym.

Nieodpłatnego przekazania do gospodarstwa rolniczego i do działalności inwestycyjnej.

Produkcji roślinnej w toku – rośliny wieloletnie, np. szkółki sadzonek, plantacje choinek.
Wpisujemy: ilość i wartość nakładów poniesionych w roku obrachunkowym oraz kosztów
poniesionych w latach poprzednich na poszczególne uprawy, których cykl produkcji jest
dłuższy niż 1 rok.

Inwestycji w toku – budowlano-montażowych, sadów i plantacji wieloletnich

nieowocujących.

Strat i zysków losowych na majątku gospodarstwa.
Procentowych wskaźników podziału kosztów wspólnych.

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie znasz podstawowe zasady rachunkowości?
2. Co to są kapitały własne występujące w różnych jednostkach gospodarczych i czym się

charakteryzują?

3. Co to jest bilans i jakie zasady obowiązują przy sporządzania bilansu?
4. Na podstawie jakiej zasady wypełniania się konta księgowe?
5. Jak dzielą się dowody księgowe wystawców?
6. Jakie informacje zawiera faktura VAT RR, otrzymana przez rolnika ryczałtowca?
7. Jaki jest cel prowadzenia rachunkowości w gospodarstwach rolniczych?
8. Jakie ogólne zasady rachunkowości są uwzględniane w prowadzeniu rachunkowości

w gospodarstwie rolnym?

9. Jakie informacje można uzyskać z analizy raportu indywidualnego gospodarstwa

rolniczego i kwartalnego sprawozdania o przepływach środków pieniężnych?

10. Jakie zasady obowiązują przy wycenie gruntów, zwierząt, plantacji wieloletnich,

produkcji towarowej i produktów nietowarowych?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Dokonaj klasyfikacji poniższych składników na aktywa trwałe i obrotowe

przedsiębiorstwa rolniczego:

−

magazyn zbożowy,

−

środki pieniężne na rachunku bankowym,

−

stado podstawowe krów mlecznych,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

ciągniki rolnicze,

−

gotówka w kasie,

−

garaże,

−

hala udojowa w budowie,

−

należności za sprzedane mleko,

−

wełna owcza przeznaczona na sprzedaż,

−

wypłacona zaliczka na koszty podróży służbowej,

−

pasze dla bydła i owiec,

−

ziarno siewne,

−

obligacje półroczne.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z klasyfikacją majątku trwałego i obrotowego jednostki gospodarczej,
2) przyporządkować poszczególne składniki majątku do poszczególnych grup.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

literatura,

−

arkusz papieru,

−

przybory do pisania.

Ćwiczenie 2

Oblicz wartość kapitałów własnych i kapitałów obcych w spółce S.A., w której

stwierdzono następujący stan kapitałów:

−

kredyt bankowy 6-cio miesięczny

32 000 zł,

−

zobowiązania wobec dostawców

10 500 zł,

−

kapitał rezerwowy

12 200 zł,

−

akcje własne według wartości nominalnej

84300 zł,

−

weksle własne

8 400 zł,

−

kapitał zapasowy

25 100 zł,

−

zaległe wynagrodzenia pracowników

30 080 zł,

−

niezapłacony rachunek za energię elektryczną

630 zł,

−

niezapłacone składki do ZUS z tytułu ubezpieczenia społecznego 1 890

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z źródłami pochodzenia środków w jednostce gospodarczej,
2) przyporządkować poszczególne składniki do poszczególnych grup,

3) dokonać obliczenia kapitałów własnych i obcych.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

literatura,

−

kalkulator,

−

arkusz papieru,

−

przybory do pisania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 3

Sporządź bilans na podstawie następujących danych:

−

rachunek bankowy

62 320 zł,

−

produkcja w toku

83 280 zł,

−

towary

126 400 zł,

−

środki trwałe

360 800 zł,

−

produkty gotowe

80 000 zł,

−

akcje 6-cio miesięczne

23 600 zł,

−

kredyt bankowy

30 000 zł,

−

kapitał akcyjny

700 000 zł,

−

zobowiązania wobec pracowników

26 750 zł,

−

udziały w obcych firmach

60 400 zł,

−

zobowiązania wekslowe

2 150 zł,

−

kapitał zapasowy

50 000 zł,

−

kasa

3 000 zł,

−

zobowiązania wobec dostawców

27 000 zł,

−

kapitał rezerwowy

20 000 zł,

−

należności od odbiorców

20 700 zł,

−

zobowiązania publiczno-prawne

1 500 zł,

−

wartości niematerialne i prawne

36 900 zł.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z zasadą sporządzania bilansu,
2) dokonać podziału poszczególnych składników na aktywa i pasywa,
3) przyporządkować poszczególne składniki do poszczególnych grup aktywów i pasywów,
4) wykonać obliczenia,
5) sprawdzić czy suma aktywów jest równa sumie pasywów.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

literatura,

−

kalkulator,

−

wzór bilansu,

−

arkusz papieru,

−

przybory do pisania.

Ćwiczenie 4

Oblicz wartość ziemi w gospodarstwie położonym w III okręgu podatkowym, stosując

cenę żyta przyjmowaną do wymiaru podatku rolnego, jeżeli gospodarstwo posiada:

−

grunty orne: 5 ha kI. II; 14 ha kI. III a; 42 ha kI. IV a,

−

użytki zielone: 20 ha łąk kL III; 5 ha pastwisk kI. IV.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) odczytać stawkę szacunkową gruntu wyrażona w decytonach (kwintalach) żyta,
2) obliczyć wartość gruntu uwzględniając powierzchnię danej klasy oraz odpowiednią

stawkę szacunkową.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

literatura,

−

kalkulator,

−

arkusz papieru,

−

przybory do pisania.

Ćwiczenie 5

Dokonaj wpisu do książki obrotów i zaszłości informacji dotyczących zasobów

i nakładów pracy w gospodarstwie rolnym, opierając się na danych z wybranego
gospodarstwa rolnego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z tabelami, z których składa się książka obrotów i zaszłości,
2) dokonać odpowiedniego zaszeregowania informacji,
3) dokonać wpisu do odpowiedniej tabeli.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

literatura,

−

książka obrotów i zaszłości,

−

przybory do pisania.

Ćwiczenie 6

Dokonaj wpisu do księgi wpłat i wypłat następujących operacji, które wystąpiły

w miesiącu maju 2006 r.:

−

sprzedaż mleka do OSM za 1860 zł, (bezgotówkowa),

−

sprzedaż 5 tuczników o łącznej wadze 465 kg i cenie 4,30 zł za l kg, (gotówka),

−

sprzedaż 2 t pszenicy po 545 zł za 1 t, (bezgotówkowa),

−

sprzedaż 1,5 t ziemniaków jadalnych po 50 gr za 1 kg, (gotówka)

−

opłata za energię elektryczną 240 zł, (zapłacono przelewem),

−

zapłata za olej napędowy l295 zł, (zapłacono gotówką),

−

zapłata za usługi weterynaryjne 95 zł, (zapłacono gotówką),

−

opłacenie turnusu obozu językowego dla dzieci 800 zł (zapłacono przelewem).

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z rodzajami działalności zapisywanymi w księdze wpłat i wypłat,
2) dokonać klasyfikacji wyżej wymienionych operacji do poszczególnych rodzajów

działalności,

3) dokonać odpowiednich zapisów w księdze.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

literatura,

−

książka wpłat i wypłat,

−

przybory do pisania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 7

Wypełnij fakturę VAT nr 20/07 sprzedaży 250 szt. palet, cena netto 1 szt. wynosi 250 zł,

stawka podatku VAT równa się 22 %. Sprzedaży dokonano w dniu dzisiejszym. Uzupełnij
brakujące dane, wpisując własne.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z zasadą wypełniania faktur,
2) wypełnić dokument faktury zgodnie z podanymi informacjami.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

literatura,

−

druk faktury,

−

przybory do pisania.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

zdefiniować

pojęcia

rachunkowość,

księgowość,

bilans,

inwentaryzacja, inwentura?



zdefiniować zasady sporządzania bilansu?



określić cele i zasady ZSRGR?

określić zasady i zadania rachunkowości?



rozróżnić: elementy bilansu, podstawowe dokumenty księgowe?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Działalność podmiotu gospodarczego

4.3.1. Materiał nauczania

Finansowanie działalności przedsiębiorstwa

Prowadzenie działalności gospodarczej wymaga kapitału, utrzymywanego na

odpowiednim poziomie. Dla małej firmy duże znaczenie ma kapitał krótkookresowy. Źródła
pozyskiwania kapitału dzieli się na:

−

własne (wewnętrzne),

−

obce (zewnętrzne).
Kapitał własny, służący finansowaniu rozwoju firmy funkcjonującej pochodzi głównie

z zysków i amortyzacji. Firma dążąca do utrzymania czy wzmocnienia pozycji na rynku,
wykorzystuje całość lub w znacznej części wypracowane zyski. W małych i średnich firmach
ważne jest umiejętne zarządzanie posiadanym kapitałem.

Wykorzystując obce źródła finansowania, należy przede wszystkim uwzględnić ich cenę

oraz formę zastosowania. Głównym miejscem występowania możliwości finansowania jest
bank. Natomiast najpopularniejszą formą finansowania działalności są kredyty.

Źródła finansowania krótko- i długookresowego

Ze względu na długość okresu finansowani źródła finansowania można podzielić na:

−

krótkookresowe, do jednego roku,

−

średniookresowe, od roku do trzech lat,

−

długookresowe, powyżej trzech lat.

Do finansowania swojej działalności firma może wykorzystać następujące rodzaje

kredytów:

−

handlowy (kupiecki) jest udzielany przez kontrahentów firmy, czyli dostawców
i odbiorców z nią współpracujących, wyróżnia się dwa rodzaje kredytu handlowego,

−

dostawcy, kredytodawcą jest dostawca surowców, narzędzi, maszyn i urządzeń,
natomiast kredytobiorcą firma, która te materiały nabywa. Jest to odłożenie terminu
płatności przez dostawcę. Zabezpieczeniem finansowym dostawcy są jego wyroby, które
znajdują się u kredytobiorcy, natomiast potwierdzeniem dokumentem jest faktura
z odroczonym terminem płatności,

−

odbiorcy, kredytodawcą jest odbiorca wyrobów lub usług, kredytobiorcą jest dostawca
lub wykonawca, który otrzymuje zaliczkę lub przedpłatę na poczet przyszłych
należności,

−

w rachunku bieżącym, który jest jednym z najtańszych kredytów oferowanych przez
banki. Firma musi spełnić pewne warunki: być klientem banku, posiadającym rachunek
bieżący przez określony okres i przeprowadzać za jego pośrednictwem transakcje
finansowe. Spłata kredytu następuje z bieżących wpływów na rachunek,

−

obrotowy jest jednym z najpopularniejszych źródeł finansowania. Udzielany jest w celu
dofinansowania rozwoju bieżącej działalności. Firma musi podać dokładne
przeznaczenie, posiadać zdolność spłaty oraz zabezpieczenie kredytu. Dla banku
najistotniejsze jest podanie celu na jaki kredyt ma być przeznaczony oraz
udokumentowanie, skąd firma weźmie środki na spłatę zadłużenia. Najczęściej
wymaganiem banku jest przedstawienie prognozy finansowej (biznesplanu), w której
firma przedstawia realne możliwości finansowe przedsiębiorstwa. Biznesplan jest
najważniejszym elementem procedury kredytowej i stanowi podstawę udzielenia kredytu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zabezpieczeniem kredytu jest wszystko, co zapewnia bankowi uzyskanie z powrotem
kwoty kredytu wraz z odsetkami i prowizją, zwrotem kosztów udzielania kredytu
i ewentualnie, jeśli kredytobiorca nie uregulował tych płatności – kosztów,
przymusowego dochodzenia wszystkich tych roszczeń.
Dla firmy najistotniejsza jest wysokość oprocentowania oraz harmonogram spłat kredytu.
Oprocentowanie kredytu uzależnione jest przede wszystkim od ogólnej sytuacji
finansowej kredytobiorcy oraz ryzyka przedsięwzięcia. Harmonogram spłat kredytu
powinien być dostosowany do możliwości finansowych firmy.

−

dyskontowy (wekslowy), weksel pełni rolę środka płatniczego, jest papierem
wartościowym którym można obracać i przekazywać innym jednostkom gospodarczym.
Atrybutem weksla jest odroczenie płatności. Gdy firma otrzymuje zapłatę w postaci
weksla, jest zmuszona czekać do momentu jego wykupu przez wystawcę. Może skrócić
czas oczekiwania poprzez przekazanie weksla innej firmie lub bankowi.

−

leasing, to dzierżawienie środków trwałych. Jest instrumentem finansowym
pozwalającym na pozyskanie środka trwałego przez firmę bez konieczności jego zakupu.
Wyróżnia się dwa rodzaje leasingu:

−

leasing operacyjny, polega na tym, że firma finansująca oddaje w użytkowanie
korzystającemu, czyli leasingobiorcy środek trwały na warunkach określonych
w umowie leasingowej i na określony czas. Korzystający zobowiązuje się do
zapłaty określonej liczby rat. Właścicielem przedmiotu leasingu jest przez czas
trwania umowy firma leasingowa i ma ona obowiązek amortyzowania go. Po
zakończeniu umowy leasingu leasingobiorca może zwrócić przedmiot, przedłużyć
umowę lub kupić przedmiot leasingu.

−

leasing finansowy, podstawową różnicą jest to, że korzystający staje się
właścicielem przedmiotu leasingu, zalicza się go do jego majątku i dokonuje
amortyzacji.

−

Faktoring jest sposobem finansowania działalności gospodarczej polegającym na
„wykupie” przez inną instytucję finansową (najczęściej bank) – faktora faktur, których
termin płatności jeszcze nie upłynął.

−

Pożyczki lombardowe.Udziela pożyczek bez konieczności określania przeznaczenia
uzyskanych środków, jedynym zabezpieczeniem jest zastaw, którym mogą być
nieruchomości, samochody, sprzęt elektroniczny, dzieła sztuki.

−

Lokowanie wolnych środków, jest możliwością pomnażania kapitału, w różnych
inwestycjach, w tym głównie w rynku kapitałowym, aby uzyskać dodatkowe środki.
Posiadane nadwyżki finansowe możemy:

−

włożyć do banku na lokatę terminową,

−

powierzyć funduszom inwestycyjnym,

−

nabyć akcje, obligacje,

−

ulokować kapitał w nieruchomościach, dziełach sztuki, antykach, złocie,

−

nabyć lub sprzedać długi lub wierzytelności.

Mała firma na rynku

W Polsce około 97% działających firm na rynku stanowią przedsiębiorstwa zaliczane do

małych i średnich firm. Firmy te zatrudniają 60% pracujących.

Pojecie mała firma jest określeniem umownym, stosowanym w zależności od poziomu

rozwoju gospodarczego kraju, branży i celów, którym służy podział firm według ich
wielkości.

Zasadniczym kryterium, na podstawie którego klasyfikuje się przedsiębiorstwo, jest jego

wielkość wyrażona za pomocą różnych mierników:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

liczby zatrudnionych (najbardziej powszechny),

−

wielkości produkcji, obrotu, dochodu,

−

wielkości majątku trwałego,

−

wielkości powierzchni produkcyjnej, handlowej,

−

mocy podstawowych maszyn,

−

wielkości zaangażowanych środków obrotowych oraz szybkość obrotu tych środków.

Na podstawie ustawy: Prawo o działalności gospodarczej, za małego przedsiębiorcę

uważa się przedsiębiorcę, który w poprzednim roku obrotowym:

−

zatrudniał średniorocznie mniej niż 50 pracowników,

−

osiągnął przychód netto ze sprzedaży nie przekraczający 7 mln euro.

Za średniego przedsiębiorcę uważa się:

−

zatrudniał średniorocznie mniej niż 250 pracowników,

−

osiągnął przychód netto ze sprzedaży nie przekraczający 40 mln euro.

Dokonując charakterystyki małego czy średniego przedsiębiorstwa, należy brać pod

uwagę następujące aspekty:

−

wpływ otoczenia,

−

ukształtowanie organizacyjne,

−

specyfikę zarządzania.

Oprócz określonej liczby pracowników, małe przedsiębiorstwo cechuje:

−

mały udział w rynku,

−

bezpośrednie zarządzanie firmą przez właściciela lub właścicieli,

−

uproszczona struktura organizacyjna,

−

brak dostępu do rynku kapitałowego (giełdy).

Małe przedsiębiorstwo jest bardzo podatne na wpływ otoczenia. Ma ograniczony dostęp

do źródeł zaopatrzenia w środki produkcji i gotówkę a także trudniejszą drogę do
wykorzystania wyników działalności badawczej, problemy z zatrudnieniem wysoko
wykwalifikowanej kadry. Dystans między najwyższym a najniższym szczeblem hierarchii
organizacyjnej jest niewielki, skraca to proces decyzyjny. Decyzje najczęściej są
podejmowane z góry na dół. Mała firma odznacza się dużą intensyfikacją pracy,
podporządkowany jest temu odpowiedni dobór załogi.

W małych firmach występują najczęściej tylko dwa szczeble organizacyjne, kierownik-

właściciel i wykonawcy, często właściciel łączy pracę kierowniczą z wykonawczą.
Przedsiębiorca łączy funkcje zarządzania i administrowania, pełni wiele funkcji, które
w dużych przedsiębiorstwach są rozdzielane pomiędzy różne szczeble zarządzania. Specyfika
zarządzania małą firmą polega na wprowadzeniu większego zakresu współodpowiedzialności.
Często właściciel przekazuje swoje funkcje pracownikom, przy zachowaniu silnej pozycji
w strukturze organizacyjnej.

Do specyficznych cech zarządzania małą firmą należy:

−

organizowanie – dotyczy przede wszystkim organizacji pracy wykonawczej innych ludzi
oraz pracy własnej przedsiębiorcy, w tym umiejętności delegowania uprawnień przez
właściciela,

−

koordynowanie – właściciel małej firmy zna cele i kierunki rozwoju firmy, w swoich
działaniach musi pełnić rolę koordynatora oraz łagodzić powstałe konflikty,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

komunikowanie – właściciel ma możliwość osobistego komunikowania się z klientami
i pracownikami swojej firmy, ułatwia to porozumiewanie się i wzbudzanie wzajemnego
zaufania, wymaga umiejętności wysłuchiwania uwag i uwzględniania opinii
pracowników i kontrahentów,

−

negocjowanie – wymaga od właściciela, który najczęściej jest osobiście zaangażowany
w prowadzenie negocjacji z kontrahentami, szerokiej wiedzy i umiejętności
przekazywania swoich argumentów oraz słuchania i rozumienia argumentów drugiej
strony,

znajomości

omawianej

sprawy,

obiektywizmu,

dobrej

komunikacji

interpersonalnej,

−

rozwiązywanie problemów – szef małej firmy musi jednocześnie zajmować się różnymi
ważnymi sprawami, potrzebna jest umiejętność szybkiego myślenia, ustalania pilności
i ważności spraw, szybkiego podejmowania decyzji i sprawnego wydawania poleceń.

Do podstawowych zagrożeń rozwoju małych przedsiębiorstw należą ograniczenia

w sferze:
1) materialnej (potencjał wytwarzania), w tym:

−

trudności w utrzymaniu płynności finansowej i w finansowaniu rozwoju,

−

trudności z otrzymaniem kredytu,

−

trudności w zapewnieniu konkurencyjności i innowacyjności wykorzystywanej
technologii,

−

ograniczona działalność marketingowa,

−

brak specjalistów,

−

ograniczony dostęp do informacji.

2) intelektualnej (potencjał zarządzania), w tym:

−

niedostatek kwalifikacji menedżerskich,

−

niedocenianie niektórych ważnych dla firmy działań, np. badania rynkowe,

−

niewydolność kierowania jako konsekwencja nieumiejętności podziału i organizacji
pracy,

−

nieumiejętność perspektywicznego myślenia,

−

nieumiejętność delegowania władzy,

−

niedocenianie zagrożeń, niewykorzystywanie szans.

Do pozytywnych cech małych przedsiębiorstw można zaliczyć:

−

dużą dynamikę, żywotność, wyrażająca się w łatwości podejmowania ryzyka,

−

gotowość do działań,

−

elastyczność co do przedmiotu, struktury i miejsca działania,

−

szybką reakcję na zmiany potrzeb i zainteresowań klientów,

−

skierowanie działalności na rynki nieopłacalne dla dużych przedsiębiorstw,

−

znacznie mniejsze środki potrzebne do uruchomienia działalności niż duża firma,

−

chłonność na upowszechniane innowacje, nowości.
Z przedstawionych cech wynika, że małe firmy mogą działać na różnych rynkach,

zwłaszcza na obszarach wiejskich, które nie sprzyjają rozwojowi dużych przedsiębiorstw.

Planowanie i kontrola w przedsiębiorstwie

Planowanie stanowi szczególny rodzaj podejmowania decyzji dotyczących przyszłego

działania. Jest to pierwsza funkcja kierownicza, która występuje w każdym przedsiębiorstwie,
niezależne od jego statusu prawnego, formy własności, formy organizacyjnej oraz wielkości.
Jednak sposób realizacji tej funkcji jest inny dla każdego przedsiębiorstwa.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Planowanie to proces ustalania celów i wybierania najkorzystniejszych sposobów ich

realizacji.

Planowanie to proces bardzo złożony, dlatego powinno być odpowiednio zorganizowane.
Opracowując plany należy wziąć pod uwagę:

−

przedmiot planu – określenie obszarów działalności przedsiębiorstwa poddanych
planowaniu. Można planować działalność marketingową, produkcyjną, handlową,
inwestycyjną, finansową, nabór pracowników, itp.,

−

elementy planu – obejmują np. projekt statutu nowego przedsiębiorstwa, zasady jego
funkcjonowania, określenie misji (celu głównego), celów cząstkowych, programów
i etapów oraz finansowanie wdrażania planu, zadania stojące przed zarządem
przedsiębiorstwa, a mające prowadzić do wdrożenia planu, itd.,

−

układ organizacyjny – określenie szczebla organizacji, dla którego opracowywany jest
plan, wyznaczenie komórek organizacyjnych odpowiedzialnych za opracowanie planu
i wdrożenie go. Określane są jako plany przedsiębiorstwa, wydziału, filii, zakładu,
produktu,

−

cechy planowania – określenie znaczenia planu dla bieżącej i strategicznej działalności
przedsiębiorstwa, elastyczność i racjonalność planu, spójność z aktualną sytuacją
przedsiębiorstwa i jego otoczenia, łatwość wdrożenia, koszty opracowania,

−

czas – określenie okresu, na jaki opracowywany jest plan. Mogą to być okresy krótkie
(miesiąc, kwartał, rok), długie (kilkuletnie) czy plany stałe (wieloletnie plany realizacji
strategii).

Proces planowania składa się z następujących etapów:

−

ustalanie celów – następuje wyznaczenie celów do osiągnięcia;

−

identyfikacja problemów – następuje zdefiniowanie problemu, który należy rozwiązać;

−

tworzenie alternatywnych rozwiązań – rozwiązania te mają pomóc w wyborze
najskuteczniejszego działania, które doprowadzi do wyznaczonego celu;

−

ocenianie konsekwencji – ocena planu pod kątem możliwych korzyści, uzyskanych po
wprowadzeniu planu, należy rozważyć też utracone korzyść, które pojawią się
w momencie gdy nie uda się planu wdrożyć;

−

dokonanie wyboru – etap ten obejmuje wybór najlepszego wariantu rozwiązania planu;

−

wdrażanie planu – wymaga od zarządzających przedsiębiorstwem ciągłego
monitorowania zmian zachodzących w przedsiębiorstwie w czasie wprowadzania planu;

−

kontrola realizacji planu – na podstawie informacji płynących z monitoringu następuje
porównywanie rezultatów i następstw z ustalonymi celami planu.

Plany możemy klasyfikować, biorąc pod uwagę szereg kryteriów; istnieje możliwość
różnorodnego ujmowania planów.

Tabela 11. Rodzaje planów

LP.

Kryterium

Rodzaj planów

podmiotowe

przedsiębiorstwa, zakładu, jednostki organizacyjnej,

przedmiotowe

branżowe,

sektorowe,

ogólnogospodarcze,

finansowe

obszar planu

wycinkowe, problemowe, kompleksowe

charakter planu

operacyjne, taktyczne, strategiczne

forma planu

deklaratywne, proceduralne

czas planowania

krótkookresowe, średniookresowe, długookresowe

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

W zarządzaniu przedsiębiorstwem rynkowym szczególne znaczenie w procesie

planowania posiada kryterium "charakter planu", które dzieli plany na operacyjne, taktyczne
i strategiczne.

Plany strategiczne są opracowywane na najwyższym szczeblu zarządzania i wytyczają

zasadnicze kierunki działania oraz określają ogólne cele przedsiębiorstwa. Jest to zbiór
decyzji określających cele i ich zmiany wynikające z konieczności przystosowania się do
zmian w otoczeniu, niezbędne zasoby i sposoby ich pozyskiwania, alokacji (rozdysponowania
zasobów materiałowych, finansowych i osobowych do konkretnych zadań lub przedsięwzięć)
oraz wykorzystania dla osiągnięcia wytyczonych celów. Ich horyzont czasowy jest zazwyczaj
bardzo długi i wynosi 5 lat i więcej, dlatego skutki decyzji strategicznych trudne są do
zmierzenia.

Plan taktyczny to zbiór decyzji określających cele pośrednie względem celów

strategicznych. Precyzuje cele i kierunki wytyczone przez cele strategiczne, aktualizuje je
i dostosowuje do warunków otoczenia przedsiębiorstwa.

W planie tym następuje wyznaczenie konkretnych zadań do wykonania oraz przydziela

się im właściwe zasoby do ich realizacji. Plan taktyczny ustala reguły efektywnego
wykorzystania potencjału zasobów podczas realizacji zadań.

Opracowywany jest na wyższych i średnich szczeblach zarządzania i obejmuje zazwyczaj

roczny lub kilkuletni horyzont czasowy.

Plan operacyjny zawiera szczegółowe ustalenia dotyczące wykonania lub wdrożenia

planów strategicznych lub taktycznych w codziennych działaniach. Należy przez nie
rozumieć zbiór decyzji określających konkretne zadania i działania konieczne do poprawnego
ich wykonania w ściśle określonym przedziale czasowym oraz warunki wewnętrzne
i zewnętrzne, które muszą być spełnione przy realizacji poszczególnych zadań i czynności.
Plany te nazywane są również planami wykonawczymi i obejmują krótki horyzont czasowy
(np. dzienny, tygodniowy, dekadowy, miesięczny itd.).

Tabela 12. Cechy planów strategicznych, taktycznych i operacyjnych

plan

cechy

strategiczny

taktyczny

operacyjny

zakres planu

jeden główny
aspekt rozwoju

duża liczba
obszarów

pojedyncze
działanie lub zadanie

złożoność

bardzo dużo
zmiennych

wiele zmiennych

mała liczba
zmiennych

cel planowania

misja
przedsiębiorstwa

doprowadzenie

pożądanych
rezultatów krótkim
okresie

wykonanie zadania

charakter czynności
planistycznych

twórczy

bilansujący
i lokacyjny

odtwórczy,
postępowanie
według wytycznych

agregacja informacji

wysoka

niska

Kontrola w przedsiębiorstwie

Kontrola pomaga sprawdzić zmiany zachodzące w otoczeniu oraz badać, w jaki sposób

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

zmiany te wywierają wpływ na postępy osiągane przez przedsiębiorstwo. Szczególne
znaczenie ma w okresie szybkiego tempa zmian zachodzących w otoczeniu przedsiębiorstwa.
Do zmian tych należy zaliczyć: silną konkurencję, skracanie cyklu od złożenia zamówienia do
dostawy, narastającą konieczność delegowania uprawnień i przechodzenia do pracy
zespołowej.

Kontrola to proces zapewniający zgodność rzeczywistych działań z planowanymi. Ma na

celu wykrywanie odchyleń przez porównanie stanu faktycznego ze stanem pożądanym.

Celem kontroli w firmie jest realizacja planów z przyjętymi wstępnie założeniami oraz

pozwala ona na wykrywanie nieprawidłowości zarówno w działalności formalnej, jak
i merytorycznej

firmy.

Kontrola

dostarcza

wniosków

dotyczących

sprawności

funkcjonowania oraz prawidłowości struktury organizacyjnej firmy.

Rys.2.

Proces kontroli

Normy (standardy) kontroli to kryteria, przez porównanie z którymi mierzy się aktualne

wyniki. Wynikają one z celów przyjętych podczas planowania. Powinny być sformułowane
czytelnie, zrozumiale i akceptowane przez zainteresowanych. Mogą dotyczyć, np. sprzedaży,
kosztów, zadań produkcyjnych, stanu bezpieczeństwa pracy, itd. Standardy ustalane są
najczęściej w oparciu o doświadczenie, dane statystyczne czy historyczne o działaniu
przedsiębiorstwa.

Pomiar

efektywności

(stanu

rzeczywistego)

to ocena

aktualnych

wyników

funkcjonowania przedsiębiorstwa, a także wykorzystywanych środków, warunków
i sposobów działania. Jest to proces trwały i powtarzalny, a jego częstotliwość i zakres zależy
od rodzaju mierzonej działalności. Aby mieć pewność, że ocena efektywności
przedsiębiorstwa mierzona za pomocą określonych standardów jest poprawna, należy zwracać
uwagę na: aktualność, zgodność z założonymi normami, obszar, stopień ważności,
odbiorców, elastyczność i obiektywizm otrzymywanych informacji.

Porównanie poziomu rzeczywistego wykonania zadań z ustaloną normą (standardem).

Dobrze zorganizowany system kontroli powinien zawierać sposoby i techniki dokonywania
i odczytywania porównań tak, aby można było szybko stwierdzić, czy utrzymywane jest
prawidłowe kierowanie przedsiębiorstwem. Problemem jest ustalenie odchyleń od norm,
które mają istotne znaczenie podczas podejmowania decyzji korygujących w prowadzonych
działaniach. Wyciąganie wniosków i na ich podstawie podejmowanie działań korygujących
w sytuacji, gdy realizacja zadań nie odpowiada normom istnieje konieczność dostosowania jej
do stanu obowiązującego, bądź wymagana jest zmiana tego stanu.

Najczęściej spotykaną klasyfikacją kontroli jest ujęcie czasowe, które wyróżnia

ETAP 1

Ustalenie norm i

metod pomiaru

ETAP 2

Pomiar

efektywności

ETAP 3

Czy efektywność jest

zgodna z normami?

Brak podejmowania

działań

ETAP 4

Podjęcie działań

korygujących

TAK

NIE

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

następujące rodzaje kontroli:

−

prospektywną (wstępną) – kontrola ta jest ukierunkowana na przyszłe działania.
Poprzedza realizację procesu wytwarzania dóbr i usług. Sprawdza poprawność ustalania
procesu produkcyjnego i struktury organizacyjnej. Proces tej kontroli ma na celu
poddanie ocenie poszczególnych etapów konstruowania planu działania i tworzenia
struktury organizacyjnej,

−

bieżącą (sterującą) – polega na obserwowaniu przebiegu procesu wykonawczego pod
względem zgodności ilościowej, jakościowej i czasowej osiąganych efektów
z wytyczonymi celami i zadaniami. W ten sposób ujawnione odchylenia lub
prawdopodobieństwo ich wystąpienia pozwoli na wprowadzenie korekty zmierzającej do
realizacji zaplanowanych działań. Prowadzona jest w trakcie procesu produkcyjnego,

−

retrospektywną (końcową) – przeprowadzana jest po zakończeniu zaplanowanych
działań. Porównuje osiągnięte rezultaty z wyznaczonymi celami. Na jej podstawie
możliwa jest ocena działalności przedsiębiorstwa pod względem sprawności jego
funkcjonowania, prawidłowości doboru celów, sposobów ich realizacji i konstrukcji.
Kontrola ta odgrywa duże znaczenie w planowaniu i organizowaniu zamierzeń firmy.

Kontrola firmy może obejmować całość jej działalności gospodarczej – kontrola

kompleksowa (pełna) lub dotyczyć tylko określonego fragmentu (wycinka) – kontrola
tematyczna. Ten rodzaj kontroli może mieć charakter wewnętrzny – przeprowadzany przez
wyspecjalizowane własne komórki kontrolne w przedsiębiorstwie – lub zewnętrzny –
wynikający z funkcjonowania władzy oraz administracji państwowej i gospodarczej, a także
prokuratury i wymiaru sprawiedliwości.

W zależności od zakresu szczegółowości kontroli możemy wyróżnić:

−

lustrację – czyli kontrolę o charakterze orientacyjnym,

−

inspekcję – która jest dokładniejsza od lustracji i obejmuje bezpośrednie obserwowanie
czynności oraz zasobów materiałowych,

−

rewizję – która charakteryzuje się większą szczegółowością od poprzednich kontroli.
Skupia się na ogół na analizie dokumentów.

Czynnikiem nowoczesnego zarządzania przedsiębiorstwem jest controlling, czyli system

sterowania przedsiębiorstwem, zorientowany na wynik i realizowany poprzez planowanie,
kontrolę i kierowanie.

Controlling obejmuje całokształt działań związanych z planowaniem i kontrolą,

zapewniając bieżącą informację, przez co wpływa na osiąganie celów w przedsiębiorstwie.
Jest to system służący nie tylko kontrolowaniu, lecz w większym stopniu zapobieganiu. Jest
to system wczesnego ostrzegania. Pozwala na wykrywanie wszelkich odchyleń wcześniej,
przed wystąpieniem niepożądanych skutków.

Specjalnym rodzajem kontroli jest również auditing. Polega na niezależnej rewizji

i sprawdzaniu

oraz

ocenie

działalności

gospodarczej

przedsiębiorstwa.

Auditing

przeprowadzany jest przez niezależnych audytorów, czyli ekspertów działających jako
indywidualni rewidenci lub przedstawiciele firm audytorskich. Szczególną rolę w auditingu
pełnią biegli rewidenci, których zadaniem jest badanie rzetelności i wiarygodności zapisów
księgowych oraz sprawozdań finansowych.

Celem

końcowym

każdej

kontroli

jest

podniesienie

sprawności

działania

przedsiębiorstwa przez usuwanie przyczyn nieprawidłowości oraz pobudzanie do
konstruktywnych działań pracowników kontrolowanego przedsiębiorstwa.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Strategia przedsiębiorstwa na rynku
Pojęcie strategii

W dynamicznie zmieniającym się rynku szansę na utrzymanie się i dalszy rozwój mają

tylko te przedsiębiorstwa, które:

−

dysponują jasno określoną strategią działania skierowaną na systematyczne badanie
otoczenia oraz stałe wprowadzanie innowacji,

−

mają sprawny system zarządzania działalnością przedsiębiorstwa ukierunkowany na
osiąganie celów określonych w strategii przedsiębiorstwa,

−

mają skuteczny system łączenia interesów przedsiębiorstwa i pracowników.
Przetrwanie i rozwój przedsiębiorstwa wiąże się z posiadaniem jasnej strategii

i skutecznej jej realizacji.

Strategia definiowana jest na wiele różnych sposobów, najczęściej określana jest jako:

−

plan, który określa sposób rozwoju firmy w przyszłości,

−

formułowanie celów oraz sposobów ich osiągania,

−

proces przygotowania i prowadzenia działalności zmierzającej do osiągnięcia
pożądanego celu,

−

koncepcję dostosowania firmy do zmian w otoczeniu,

−

sposób urzeczywistniania misji firmy, czyli proces osiągania sukcesu,

−

proces określania podstawowych, długoterminowych celów przedsiębiorstwa.
Przez strategię rozumie się plan działania przedsiębiorstwa, związany z jego pozycją

w otoczeniu oraz pewien względnie trwały i konkretny sposób działania.

Strategia powinna wyraźnie określać, w jakim obszarze przedsiębiorstwo ma zamiar

działać i z jakich powodów wybrało właśnie ten obszar. Na strategię firmy składają się
następujące elementy:

−

domena działania – polega na wyborze grup odbiorców i potrzeb, które przedsiębiorstwo
będzie zgodnie z oczekiwaniami tych odbiorców zaspokajać,

−

strategiczna przewaga nad konkurentami – polega na zapewnieniu skutecznej przewagi
konkurencyjnej w ramach wybranej domeny działania, np. unikatowa technologia
wytwarzania, dogodna lokalizacja, system dystrybucji, terminy dostaw, jakość
produktów, patenty, tanie źródła zaopatrzenia, sprawny serwis itd.,

−

cele strategiczne – wskazują, co i kiedy przedsiębiorstwo chce osiągnąć. Pozwalają na
prowadzenie kontroli działań, na których podstawie możliwe jest stwierdzenie, czy
osiąga ono sukces. Cele te mogą być określane wskaźnikami, np. wzrostem udziału
w rynku, wzrostem osiąganych dochodów, uruchomieniem nowych działalności,

−

funkcjonalne programy działania – to konkretne działania na każdym stanowisku,
codzienne zachowania pracownika wynikające z przyjętej strategii. Programy te
dokładnie określają, zadania do wykonania i przydział osób. Zakładają konieczność
ciągłego usprawniania prowadzonych działań. Ujmują systemowo całość funkcjonowania
przedsiębiorstwa finanse, produkcję, zaopatrzenie, marketing, kierowanie ludźmi.
Strategia jest jednym z podstawowych instrumentów zarządzania, które nazywamy

zarządzaniem strategicznym. Koncepcja zarządzania strategicznego obejmuje następujące
elementy:

−

Misję przedsiębiorstwa – określa przyczynę powstania i istnienia przedsiębiorstwa.
Nadaje kierunek i dziedziny jego działalności oraz określa wartości związane z realizacją
przyjętych celów.

−

Wizję strategiczną – wskazuje sytuację, w jakiej chce i może znaleźć się
przedsiębiorstwo w przyszłości.

−

Cele i zadania – określają wszystko to, co przedsiębiorstwo chce i zamierza osiągnąć
w przyszłości i sposób w jaki chce to osiągnąć.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

Strategię działania – wskazuje ona zasadnicze kierunki, reguły i instrumenty działań
przedsiębiorstwa. Są one odpowiedzią na zmiany otoczenia, która ma mu zapewnić
długotrwałe trwanie i rozwój.

Rodzaje strategii

Strategie przedsiębiorstwa odnoszą się do trzech podstawowych obszarów:

−

przedsiębiorstwa jako całości,

−

działu lub wybranej działalności (strategia działalności – biznesu),

−

przekroju funkcjonalnego (operacyjna).
Każda z grup strategii składa się z wielu strategii wycinkowych możliwych, do przyjęcia

przez przedsiębiorstwo w danych warunkach wewnętrznych i zewnętrznych.
1) Ogólna strategia przedsiębiorstwa odnosi się do celów i głównych kierunków działania

całego przedsiębiorstwa. W ogólny sposób podaje informację, jak firma zamierza
osiągnąć sukces na rynku. Konkretyzuje główne obszary działalności przedsiębiorstwa,
na których ono działa lub zamierza rozwijać swoją działalność, oraz sposób prowadzenia
firmy. W tej grupie strategii możemy wyróżnić:

−

Strategię ustabilizowanego rozwoju – przyjmowana jest w przedsiębiorstwie
wówczas, gdy wyniki ekonomiczne oraz finansowe satysfakcjonują właścicieli.
Podstawowym założeniem jest kontynuacja dotychczasowych kierunków rozwoju
przez osiąganie tych samych celów w następnych okresach działalności
przedsiębiorstwa. Strategię możemy stosować w krótkich okresach przy stabilnej
gospodarce.

−

Strategię wzrostu – stosowana jest przez przedsiębiorstwo regularnie wprowadzające
nowe produkty i technologie oraz zdobywające nowe rynki. Realizowanie tej
strategii może odbywać się przez zastosowanie kilku jej wariantów. Jedną z nich jest
strategia koncentracji, która polega na wyborze jednego rodzaju produktów (usług),
określonego segmentu rynku lub danego obszaru geograficznego. Oznacza ona
zazwyczaj rezygnowanie z innych produktów na korzyść wybranego i wzrost jego
produkcji (specjalizacja produkcji) oraz ograniczenie poziomu produkcji
pozostałych. Inną strategią jest strategia dywersyfikacji koncentrycznej. Polega ona
wprowadzaniu nowych wyrobów, które zbliżone są do dotychczasowych pod
względem technologicznym, a ich produkcja odbywa się w ramach dotychczasowego
doświadczenia technologicznego oraz umiejętności. Przykładem może tutaj być
wprowadzenie konfekcjonowania soków owocowych przez mleczarnię do opakowań
kartonowych. Kolejną grupę stanowią strategie integracji, które mogą występować
w układzie pionowym lub poziomym. Integracja pionowa polega na rozszerzeniu
działalności zaopatrzeniowej w surowce do produkcji (organizacja własnej bazy
surowcowej) lub podjęcie dystrybucji własnych wyrobów. W integracji poziomej
mamy do czynienia zazwyczaj z wykupieniem firmy konkurencyjnej, jej
zdominowaniem, nabyciem aktywów lub akcji.

−

Strategię redukcji – stosowana jest w okresach recesji gospodarczej czy
niekorzystnej pozycji finansowej przedsiębiorstwa. Polega na wprowadzaniu zmian
organizacyjnych, zmian w zarządzaniu, polityce finansowej oraz wyprzedaży
własnego majątku i ograniczaniu rozmiarów najmniej rentownych działalności.

−

Strategię ograniczania inwestycji – stosowana jest w okresie pogarszającej się
sytuacji finansowej przedsiębiorstwa i potrzeby jego restrukturyzacji.

−

Strategię fuzji – zakłada wykorzystanie środków zewnętrznych do realizacji swoich
celów. W tym celu następuje łączenie (fuzja) firm w nową organizację gospodarczą.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tabela 13. Strategie przedsiębiorstwa

OGÓLNE STRATEGIE PRZEDSIĘBIORSTWA
strategia
ustabilizowanego
rozwoju

strategia
wzrostu

strategia redukcji strategia

ograniczenia
inwestycji

strategia fuzji

strategia
koncentracji

strategia zwrotu

fuzja pozioma

strategia
dywersyfikacji
koncentrycznej

strategia redukcji
potencjału

fuzja pionowa

strategia
integracji

strategia
potencjału

fuzja
konglomeratu

2) Strategia działalności (biznesu) odpowiada na pytanie dotyczące produktu, którym

przedsiębiorstwo zamierza konkurować na rynku, oraz sposobu konkurencji. Strategia ta
zorientowana jest na produkt lub rynek. W tej grupie strategii wyróżniamy:

−

Strategie produktowe (zorientowanie na produkt) – realizowane mogą być poprzez
innowację produktową, modyfikację produktu lub jego eliminację. Strategie te wiążą
się np. ze zmianą produktu, jego cech użytkowych, zmianą technologii wytwarzania,
udoskonalaniem

cech

użytkowych

czy

składników

procesu

produkcji.

Przedsiębiorstwo próbuje uzyskać lepszą pozycję w wybranym segmencie rynku, np.
przez podwyższanie jakości produktów.

−

Strategie marketingowe (zorientowanie na rynek) – koncentrują się na odbiorcy.
Celem tych strategii jest podejmowanie działań zwiększających sprzedaż produktu
dotychczasowym odbiorcom lub pozyskanie nowych odbiorców na innych
segmentach rynku. Zdobywanie nowych rynków w długim okresie jest dla
przedsiębiorstwa korzystniejsze, gdyż prowadzi do jego rozwoju.

−

strategie dywersyfikacji typu produkt/rynek – zaliczane są do strategii
zapewniających ekspansję i rozwój. Dywersyfikacja oznacza wprowadzenie nowych
wyrobów na nowe rynki. Jest strategią kosztowną, wymaga nowych technologii,
środków, kwalifikacji i pomysłów. W tym sensie jest ona przeciwieństwem strategii
produktowych i marketingowych, które wykorzystują z reguły dotychczasowe
zasoby i potencjał techniczny.

3) Strategie funkcjonalne (operacyjne) są odnoszone do poszczególnych funkcjonalnych

obszarów działalności przedsiębiorstwa. Określają, w jaki sposób przedsiębiorstwo
będzie realizowało ogólną strategię oraz strategie poszczególnych jednostek. Strategie te
nazywane są operacyjnymi zasadami postępowania, gdyż wytyczają sposoby osiągania
celów zawartych w strategii przedsiębiorstwa. Opisują one wpływ tych strategii na
poszczególne obszary działalności przedsiębiorstwa, tj. zaopatrzenie, produkcję, sprzedaż
i marketing, finanse i kontrolę, zasoby ludzkie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rysunek 3. Strategie działalności

Formułowanie strategii

Formułowanie strategii to proces, na który składa się określenie głównych kierunków

rozwoju przedsiębiorstwa. Na proces formułowania strategii składają się następujące etapy:

−

analiza atrakcyjności rynkowej przedsiębiorstwa,

−

analiza relatywnych korzyści z konkurencji (mocnych stron przedsiębiorstwa),

−

analiza aktualnej oferty rynkowej przedsiębiorstwa,

−

określenie celów strategicznych,

−

określenie strategii alternatywnych zapewniających osiągnięcie założonych celów,

−

ocena poszczególnych strategii,

−

wybór strategii i budowa planu strategii przedsiębiorstwa, wybór strategii jest
najtrudniejszym etapem procesu formułowania strategii. Decyzja o wyborze
odpowiedniej strategii będzie miała wpływ na wybór produktów, które będą wytwarzane,
rynków, jakie będą zaopatrywane, konkurentów, z którymi będzie przedsiębiorstwo
rywalizować.

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie znasz sposoby finansowania działalności podmiotu gospodarczego?
2. Na czym polega kredyt kupiecki i jakie korzyści daje przedsiębiorcy?
3. Jakie korzystne cechy posiada małe przedsiębiorstwo?
4. Jakie są bariery w rozwoju małych przedsiębiorstw?
5. Jakie cele można wyznaczyć dla gospodarstwa zajmującego się agroturystyką?
6. Wyjaśnij, na czym polega kontrola w przedsiębiorstwie. Co może być przedmiotem

kontroli?

7. Czym różni się lustracja od inspekcji i rewizji?
8. Czym różni się controlling od auditingu?
9. Co to jest strategia?

STRATEGIE

PRODUKTOWE

Innowacja

produktowa

Modyfikacja

produktu

Eliminacja

produktu

Wprowadzenie

nowego produktu

STRATEGIE

MARKETINGOWE

Umocnienie rynku

Obrona rynku

Opuszczenie rynku

Zdobywanie nowego

rynku

STRATEGIE

DYWERSYFIKACJII

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

10. Na czym polega zarządzanie strategiczne?
11. Jakie znasz podstawowe obszary strategii?
12. Na czym polega ogólna strategia przedsiębiorstwa – przedstaw ją na przykładzie firmy

działającej na twoim terenie?

13. Jakie znasz rodzaje strategii produktowych stosowanych przez firmy?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przygotuj ofertę banków znajdujących się w najbliższej okolicy, skierowaną do małych

firm. Wybierz ofertę najkorzystniejszą.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) odwiedzić siedziby banków znajdujących się najbliższej okolicy,
2) zapoznać się z ofertą banków skierowaną do małych firm,
3) dowiedzieć się jakie wymagania powinna spełnić firma,
4) przeanalizować poszczególne oferty i wybierz najkorzystniejszą.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

literatura,

−

oferty banków,

−

arkusz papieru,

−

przybory do pisania.

Ćwiczenie 2

Przygotuj projekt planu strategicznego i operacyjnego dla gospodarstwa zajmującego się

prowadzeniem pasieki.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) określić cele i kierunki rozwoju gospodarstwa, niezbędne do przygotowania planu

strategicznego,

2) przygotować zadania i konkretne decyzje do opracowania planu operacyjnego,
3) określi przedział czasowy wykonania poszczególnych planów.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

literatura,

−

arkusz papieru,

−

przybory do pisania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

zdefiniować pojęcia: leasing, planowanie, kontrola, strategia, ?



zdefiniować pojęcie małej firmy, planowania strategicznego?



określić i scharakteryzować:

−

rodzaje planów,

−

etapy kontroli,

−

rodzaje strategii?











rozróżnić kapitały własne i obce?



rozróżnić rodzaje kredytów?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4. Biznesplan

4.4.1. Materiał nauczania

Pojęcie biznesplanu

Planowanie jest jednym z najistotniejszych funkcji zarządzania. Zwiększa ono szansę

osiągnięcia powodzenia w działalności gospodarczej, pod warunkiem dobrego przygotowania
jej planu, czyli biznesplanu. W biznesplanie przedsiębiorca określa cele, jakie zamierza
osiągnąć, strategię i taktykę działania w określonym czasie tak, aby te cele i zamierzenia
osiągnąć.

Biznesplan to instrument (narzędzie) planowania, zawierający zwięzły program

finansowo-marketingowy

nowych

(rozwojowych)

zamierzeń

lub

przedsięwzięć

przedsiębiorstwa.

Jest podstawowym dokumentem, bez którego nie można uruchomić i prowadzić

przedsięwzięcia gospodarczego. Od sporządzenia biznesplanu rozpoczynamy prowadzenie
działalności gospodarczej lub wdrażanie nowego przedsięwzięcia w firmie już istniejącej.
Z tego dokumentu przyszli inwestorzy, wspólnicy, banki, instytucje finansujące dane
przedsięwzięcie gospodarcze powinni poznać sposoby wykorzystania środków pieniężnych,
zasobów materialnych oraz pracowników firmy do realizacji wykazanych w planie celów.

Cechy biznesplanu:

−

zwięzły i konkretny,

−

realny, powinien ukazywać trudności oraz sposoby ich pokonywania, skupiać się na
potencjale i możliwościach przedsiębiorstwa, tak by przyszły inwestor był przekonany
o słuszności danego przedsięwzięcia,

−

obiektywny, nie należy przemilczać słabych stron danego przedsięwzięcia. Zbyt
optymistycznie napisany plan może wzbudzać nieufność i nie będzie poważnie
traktowany.
Cele biznesplanu
Podstawowym celem biznesplanu jest dostarczenie firmie swoistego przewodnika,

umożliwiającego krok po kroku przeprowadzenie jej przez działania zmierzające do realizacji
założonych celów.

Do najważniejszych celów, dla których sporządzany jest biznesplan, zalicza się:

−

dokładne określenie zasobów, kosztów, efektywności i czasu niezbędnego do wdrożenia
planowanego przedsięwzięcia,

−

koordynację działań związanych z założonymi celami, które chcemy osiągnąć,

−

uzasadnienie, że prowadzone działania przyniosą określone zyski, które będą zgodne
z potrzebami inwestorów, kredytodawców, akcjonariuszy, udziałowców, organów
zarządzających,

−

udowodnienie, że planowanie pozwala unikać strat, przeciwdziała nieprzewidzianym
negatywnym skutkom wdrażanego przedsięwzięcia, przygotowuje przyszłe zadania do
realizacji,

−

możliwości prowadzenia negocjacji z zarządem firmy, bankami czy innymi inwestorami,

−

wskazywanie załodze i współpracownikom wspólnego celu działania,

−

ocenę ryzyka związanego z inwestowaniem kapitału, angażowaniem ludzi i innych
zasobów do planowanego przedsięwzięcia,

−

możliwość porównywania opłacalności różnych wariantów inwestowania w planowane
przedsięwzięcie,

−

podstawę kontroli stopnia realizacji wytyczonego celu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przedstawione cele mają różne znaczenie, w zależności od tego, do jakich potrzeb

biznesplan jest sporządzany i kto jest jego odbiorcą. Pisząc biznesplan, należy mieć na
uwadze to, jakimi kryteriami kierują się osoby czy instytucje podejmujące decyzje, np.
inwestorzy i kredytodawcy biorą pod uwagę takie czynniki, jak:

−

ile firma pragnie pożyczyć,

−

na jaki cel będą przeznaczone pożyczone środki,

−

kiedy nastąpi zwrot pożyczonych pieniędzy,

−

czy i kiedy wdrażane przedsięwzięcie przyniesie zysk,

−

czy firma przetrwa, jeśli przedsięwzięcie nie przyniesie oczekiwanego rezultatu,

−

jakie będzie zabezpieczenie pożyczanych pieniędzy.
Oczekiwania inwestorów i kredytodawców skupiają się przede wszystkim na tym, czy

dane przedsięwzięcie zakończy się sukcesem, a oni otrzymają zwrot pożyczonych środków
wraz z odsetkami.

Podobnych informacji finansowych, co inwestorzy i kredytodawcy potrzebują

zarządzający firmą. Do najważniejszych korzyści, jakie daje przygotowanie biznesplanu dla
kierownictwa firmy można zaliczyć:

−

poznanie mocnych i słabych stron oraz zagrożeń prowadzonej działalności,

−

możliwość określenia kierunków i celów prowadzonych przedsięwzięć oraz sposobów
ich osiągania,

−

dokładne określenie inwestorów, dostawców i rynków, na których będzie działać firma,

−

określenie celów działania dla poszczególnych działów przedsiębiorstwa,

−

ustalenie jakich ludzi i ilu należy zatrudnić lub ilu dotychczas zatrudnionych
przeszkolić,

−

stworzenie zabezpieczania finansowego na podstawie analiz i informacji płynących
z realizacji biznesplanu.

Zasady konstruowania biznesplanu

Przygotowanie biznesplanu wymaga wykonania szeregu podstawowych analiz, które

pozwolą ustalać czynniki mające wpływ na prowadzone przedsięwzięcie. Etapy
przygotowania biznesplanu przedstawiają się następująco:

Rysunek 4. Konstruowanie biznesplanu

Analiza działalności firmy. Przedstawia rodzaj podejmowanej działalności, ze

szczególnym uwzględnieniem genezy projektu, danych historycznych, charakterystyki
produktów, rynków zbytu, klientów, stanu technologii, zasobów. Rozdział ten zawiera
omówienie również słabych i mocnych stron oraz szans i zagrożeń przedsięwzięcia.

Analiza

działalności

firmy

Analiza

branży

Analiza

rynku

Analiza

konkurencji

Planowanie

strategiczne

Analiza

zarządzania

Analiza

finansowa

Przedstawienie

efektów

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Analiza branży. Przedstawia stan branży, w której firma zamierza działać, prognozę

i warunki rozwoju i na tym tle możliwości wytwórcze. Należy uwzględnić tutaj
charakterystykę branży w układzie lokalnym, regionalnym, krajowym, a nawet
międzynarodowym. Istotne jest to, jak długi jest cykl życia branży i sytuacja finansowa.

Analiza rynku. Ma na celu ustalenie popytu na dane produkty czy usługi, sposobów

dystrybucji produktów firmy. Duże znaczenie ma dokonanie segmentacji rynku
z uwzględnieniem charakterystyki geograficznej, demograficznej i psychologicznej,
preferencji i upodobań klientów. Szczególne znaczenie w tej analizie będą miały prognozy
cenowe, sposoby sprzedaży, kanały dystrybucji oraz promocja i reklama.

Analiza konkurencji. Ma na celu identyfikację głównych konkurentów, określenie

słabych i mocnych stron każdego z nich, rozmiarów produkcji i sprzedaży, kanałów
dystrybucji, promocji i reklamy, zamierzeń strategicznych, kosztów i cen czy wskaźników
wzrostu. Na tym tle przedstawia się sprzedaż i udział w rynku firmy oraz możliwości jej
ekspansji.

Planowanie strategiczne. Określenie celów strategicznych dotyczących długookresowych

zamierzeń firmy, np. wprowadzenie nowych produktów, technologii, zdobycie nowych
rynków czy rozszerzenie dotychczasowych, itp. Plan ten powinien uwzględniać okazje
strategiczne i analizę ryzyka, mając na uwadze słabe i mocne strony firmy.

Analiza zarządzania. Przedstawia potencjalne możliwości kierownictwa firmy, system

i strukturę zarządzania oraz zasady odpowiedzialności personelu kierowniczego za realizację
poszczególnych celów i zadań wynikających z biznesplanu.

Analiza finansowa. Pozwala dokonać ustalenia bieżących dochodów na podstawie

przewidywanych wyników, opracować przepływy gotówki i rachunek wyników. W analizie
finansowej wykorzystujemy m.in. analizę rentowności, ustalenie progu rentowności
i opłacalności.

Efekty. Zawierają syntezę wyników analiz, genezę projektu, produktu lub usługi,

charakterystykę kadry kierowniczej i załogi, sposobu zarządzania, rynku i marketingu,
procesu produkcji, podstawowych wskaźników finansowych, ryzyko i korzyści płynących
z jego podjęcia oraz harmonogram realizacji.

Struktura treści typowego biznesplanu przedstawia się następująco:

1) Strona tytułowa, zawierająca podstawowe informacje o dokumencie.
2) Krótki opis przedsięwzięcia.

Jest to część biznesplanu zawierająca jego streszczenie. Rozdział ten ma zapoznać

czytającego z typem firmy (produkcja, usługi, handel), rodzajem produktu (czy usługi) oraz
wyjaśnić, dlaczego przedsięwzięcie ma przynieść zysk. W części tej powinny znaleźć się
takie informacje jak:

−

jaki jest cel przedsięwzięcia,

−

opis, produktu lub usługi,

−

umiejętności i doświadczenia kadry zarządzającej,

−

szacunkowe potrzeby finansowe (zyski finansowe, potrzeby kredytowe,

sposób spłaty).
Konieczne jest zaznaczenie, iż z analizy finansowej wynika, że podejmowane

przedsięwzięcie przyniesie zysk. Trzeba również wskazywać, co będzie zabezpieczaniem

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

spłaty kredytu.

Cały ten rozdział powinien być napisany rzeczowo i zwięźle.

Opis przedsięwzięcia, chociaż zamieszczony na początku, winien być pisany na końcu

opracowania planu, aby informacje podane na początku były zgodne i spójne z pozostałymi
częściami biznesplanu. Opis przedsięwzięcia jest wizytówką biznesplanu, musi zachęcać
czytającego do przeczytania planu w całości.

3) Historia firmy, gospodarstwa

Jest opisem przedsiębiorstwa (gospodarstwa) z podkreśleniem jego dotychczasowej

działalności. W treści powinny się znaleźć informacje dotyczące:

−

firmy, tj. data i miejsce założenia, stan prawny, stadium rozwoju firmy, kondycja
finansowa, najważniejsze osiągnięcia firmy itp.,

−

kadry zarządzającej a także właściciela (współwłaścicieli), założycieli, przesłanek
skłaniających do rozszerzenia, zmiany działalności czy podjęcia nowej działalności.
W wypadku firmy nowo zakładanej należy podać informacje dotyczące:

−

historii pracy i osiągnięć zawodowych naczelnego kierownictwa, założycieli (a także
ukazać status materialny tych osób),

−

przesłanek na których podstawie podjęto decyzję o realizacji projektu prezentowanego
biznesplanu (tj. kiedy i jak powstał pomysł zorganizowania firmy).

4) Nowa firma i jej rozwój

U jednych będzie to rzeczywiście powstanie nowej firmy, u innych rozwój już istniejącej.

Należy określić formę prawną przedsiębiorstwa.

Ważnym czynnikiem przyszłego sukcesu jest położenie przedsiębiorstwa.
Aby udowodnić trafność swojej decyzji, w tej kwestii należy w opisie uwzględnić

następujące elementy:

−

surowce, ich dostępność w okolicy, sposób dostosowania do przedsiębiorstwa, koszty
transportu, sposób rozliczania z dostawcami,

−

woda, źródło zaopatrzenia w wodę, jej jakość, koszty związane z doprowadzeniem wody
do przedsiębiorstwa,

−

oczyszczanie ścieków, sposób ich usuwania, koszty związane z budową oczyszczalni,
rodzaj oczyszczalni,

−

energia elektryczna, dostępność energii elektrycznej, zgoda zakładu energetycznego na
uruchomienie tego rodzaju produkcji, koszty związane z doprowadzeniem energii do
przedsiębiorstwa,

−

zatrudnienie, poziom bezrobocia w okolicy, poziom wykształcenia i kwalifikacje siły
roboczej, koszty szkolenia pracowników, atrakcyjność warunków pracy w firmie,

−

położenie, odległość od sieci głównych dróg i linii kolejowych, koszty związane
z budową dróg dojazdowych do zakładu, odległość od rynków zbytu,

−

sytuacja lokalna, poparcie lub sprzeciw lokalnej ludności wobec położenia zakładu,

−

usługi, obecność na danym terenie firm świadczących usługi pomocnicze, np.
transportowe, hydrauliczne, itp.,

−

podatki, czy istnieją specjalne podatki lub subsydia w związku z miejscem budowy
zakładu.
Wykorzystując zebrane i przeanalizowane informacje należy opracować strategię firmy,

uwzględniając:

−

etapy rozwoju firmy w ciągu najbliższych 3 lat,

−

strategię zarządzania i marketingu (politykę cen, promocji i sprzedaży zgodnej
z docelowym segmentem rynku),

−

możliwości zgromadzenia funduszy,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

przewagę nad konkurencją.

5) Produkt. Proces produkcyjny

Sprawą pierwszoplanową związaną z wyborem przedsięwzięcia jest sam pomysł –

koncepcja świadczenia usługi, podjęcie konkretnej produkcji. W wypadku rolników jest to
umiejętne, plastyczne dostosowywanie swojej produkcji rolniczej do potrzeb rynku.

Wybieramy konkretny produkt, produkcję, które mogą zaspokoić potrzebę lub

wymagania odbiorców. Następnie należy dokonać analizy całego biznesu pod kątem
charakterystyki produktu czy usługi, jaką mamy zamiar wytwarzać.

Charakterystyka produktu powinna zawierać:

−

precyzyjny opis produktu, głównie z punktu widzenia potrzeb, które ma zaspokoić,

−

cechy charakterystyczne odróżniające go od innych, dostępnych na rynku,

−

korzyści, jakie zapewnia konsumentom (jakość, cena, wielkość, kształt, pojemność,
trwałość, wszechstronność zastosowania, opakowanie),

−

jaka jest zyskowność produktu (jaki jest koszt jednostkowy, np. produkcji mleka).
Następnie podajemy zgodność produktu z obowiązującymi normami i przepisami,

zakłady przetwórcze, importerzy oczekują produktów rolnych o określonych parametrach
spełniających wymagania jakościowe.

Proces produkcyjny. W tej części biznesplanu należy przedstawić techniczny aspekt

przeprowadzanego przedsięwzięcia.

Zadaniem tego rozdziału jest omówienie technologii produkcji, poszczególnych faz

procesu produkcyjnego. Należy odpowiedzieć na kilka przykładowych pytań, które mają
decydujące znaczenie dla sprawnego i ekonomicznego przygotowania dla rynku określonego
wcześniej produktu, czy usługi:

−

jakie są fazy procesu produkcyjnego,

−

jakie maszyny, budynki biorą udział w procesie produkcji; w wypadku zakładu
przetwórczego opisujemy linię technologiczną, jej parametry i miejsce zakupu,

−

czy maszyny, środki transportu, budynki są własne, dzierżawione, czy kupione za kredyt,

−

jaka jest zdolność produkcyjna obecna i przyszła,

−

jaki jest system gwarancji dostaw np. pasz, innych środków produkcji i alternatywnych
źródeł zaopatrzenia,

−

czy jest umowa na dostawę surowca,

−

jaki jest planowany stan zapasów magazynowych, sposób przechowywania, koszty
transportu.

6) Zarządzanie firmą, gospodarstwem

Czynnik ludzki (kadra kierownicza, personel wykonawczy) odgrywa decydującą rolę

w prowadzeniu każdej firmy (może pomóc w sukcesie lub przyczynić się do porażki
prowadzonej działalności). Rozdział ten powinien przedstawiać:

−

kadrę kierowniczą firmy (z uwzględnieniem wieku, doświadczenia, kwalifikacji, itp.),

−

układ między właścicielem firmy a kadrą kierowniczą,

−

schemat organizacyjny (ewentualne zmiany w najbliższym okresie w postaci opisu czy
np. schematu),

−

sposób naboru, system wynagradzania, szkolenia pracowników,

−

powiązania wynagrodzenia kierownictwa firmy z wynikami ekonomicznymi firmy.
Innymi załącznikami do tego rozdziału mogą być np. dokumenty dotyczące osób na

znaczących stanowiskach, tj. życiorysy, dokumenty kwalifikacji, opinie, itp..

7) Rynek, klienci, konkurencja, marketing

Jest to jeden z najważniejszych rozdziałów biznesplanu. Pozwoli stwierdzić, czy istnieje

możliwość sprzedaży produktu. W tym celu należy przeprowadzić analizę rynku, klienta,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

konkurencji.

Należy najpierw znaleźć odpowiedź na pytanie: Czy konsumenci na wybranym przez nas

rynku rzeczywiście potrzebują tych produktów i usług, jakie będzie sprzedawać nasza firma?

Prowadząc rozpoznanie rynku, przedsiębiorca przed podjęciem działania powinien

ustalić:

−

jakie rozmiary ma rynek na produkty, których chcemy dostarczać (ilu jest na rynku
potencjalnych nabywców tego produktu),

−

kim są konsumenci, którzy potrzebują naszego produktu,

−

jaka konkurencja działa na rynku, który nas interesuje,

−

jakie obroty może osiągnąć nasze przedsiębiorstwo, działając na wybranym obszarze.
Żeby to ustalić, przedsiębiorca musi zebrać szereg informacji o rynku, a następnie

w odpowiedni sposób je zinterpretować.

Fachowe rozpoznanie rynku pozwoli:

−

dowiedzieć się, kim są potencjalni klienci i jak ich znaleźć na danym rynku,

−

ustalić, jakie obroty firma może osiągnąć na wybranym obszarze,

−

sprawdzić, jak silna jest konkurencja na tym rynku.

Charakterystyka klienta – odbiorcy naszego produktu czy usługi.

Ważną częścią biznesplanu jest rozpoznanie grupy nabywców naszych towarów

Powinniśmy ustalić:

−

kim są klienci,

−

jaka jest grupa wiekowa (młodzież, ludzie starsi itp.),

−

jaki jest stopień zamożności klientów,

−

jaka jest płeć odbiorcy,

−

jakimi cechami się charakteryzują,

−

jak często kupują dany produkt,

−

jaka jest ich reakcja na cenę produktu,

−

jaki jest ich stosunek do jakości produktu,

−

jakie cechy charakterystyczne produktu ich interesują,

−

jakiego rodzaju obsługa związana z danym produktem jest potrzebna i czy klient jest
gotów za nią zapłacić,

−

gdzie dany produkt może być najczęściej kupowany,

−

czy przed zakupem klienci dokonują porównania kilku podobnych produktów,

−

jakiego rodzaju reklama może najłatwiej do nich dotrzeć,

−

czy są usatysfakcjonowani obecnie zakupionym produktem.
W analizie klienta pomocna może być ankieta, przeprowadzona wśród konsumentów, jej

wzór można dołączyć jako załącznik do biznesplanu.

Charakterystyka pośredników. Wielu producentów nie sprzedaje bezpośrednio swoich

towarów klientom. Wolą sprzedawać towary dystrybutorom, którzy z kolei sprzedają je
ponownie. Ważne jest, aby wiedzieć, co pośrednicy uważają za istotne w decyzjach kupna,
z uwzględnieniem wymagań klienta. Większość pośredników ma ograniczone możliwości
magazynowania i będzie chciała dowiedzieć się np. o rodzaju opakowań, jak często będą się
odbywały dostawy, jakie będą warunki płatności i zwrotu towarów, itp. Należy ustalić
z pośrednikami warunki współpracy i ustalić, co jest istotne dla nich w wyborze dostawcy.

Charakterystyka konkurencji. Należy znać silne i słabe strony konkurentów i w trakcie

analizy ocenić:

−

strukturę przemysłu: kto tworzy aktualną konkurencję,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

jakość i różnorodność produktów lub usług oferowanych przez konkurencję,

−

wydajność produkcji,

−

metody dystrybucji,

−

zasady udzielania gwarancji,

−

stopień opanowania rynku zbytu,

−

zaplecze finansowe (środki własne, dostęp do kredytów),

−

kadrę kierowniczą (jej fachowość, stopień przygotowania),

−

powodzenie, jakim cieszą się konkurencyjne produkty na rynku,

−

oferowany przez konkurencję typ gwarancji,

−

renomę konkurencji.

Ważną sprawą jest porównanie konkurentów między sobą. Powinniśmy także ocenić:

−

czy konkurencja opiera swój sukces na jakości i cenie, czy dostępności produktu do sieci
sprzedaży,

−

na jakiej zasadzie inne firmy są konkurencyjne,

−

czy nasza firma będzie dostatecznie elastyczna, by reagować na działalność
konkurencji,

−

ile podobnych firm weszło ostatnio na rynek,

−

ile podobnych firm wypadło ostatnio z rynku,

−

jaka może być potencjalna konkurencja w przyszłości.

Marketing to przede wszystkim sposób myślenia w biznesie.
Przedsiębiorca stosujący działania marketingowe na pierwszym planie stawia potrzeby

konsumentów: tak organizuje on działalność swego przedsiębiorstwa, by potrzeby nabywców
zaspokoić z zyskiem dla firmy.

W praktyce marketing polega na tym, by odpowiednio dobrać poszczególne składniki

oferty rynkowej swej firmy (produkt, jego dystrybucję, promocję i cenę). Każda firma
powinna dążyć do tego, by składniki te jak najlepiej dopasować do wymagań nabywcy,
któremu chce produkt sprzedać.

Strategia marketingu powinna bezpośrednio wspierać ogólną strategię konkurencji.

Należy ustalić:

−

planowany terytorialny zasięg rynku zbytu,

−

politykę cenową,

−

zasady udzielania gwarancji, obsługę eksploatacyjną,

−

minimalne rozmiary zamówień na dostawy, warunki płatności,

−

sposoby dystrybucji (własne sklepy, hurtownie, eksport, przedstawicielstwa handlowe
itp.),

−

sposób szkolenia i opłacania sprzedawców,

−

koszty marketingu,

−

reklamę i promocję – stosowane środki i metody, roczne wydatki na ten cel,

−

sposoby pakowania towarów,

−

warunki sprzedaży naszych towarów.

8) Ryzyko

Jedna z zasad prawidłowego sporządzenia biznesplanu nakazuje określenie wszystkich

możliwych do przewidzenia sfer ryzyka związanego z realizacją projektu oraz kroków
podejmowanych przez kierownictwo, aby uchronić się przed nimi lub zniwelować ich wpływ.
Przyjmując założenie, że ryzyka nie można wyeliminować w całości, należy wykazać, że
problemy zostały dokładnie przeanalizowane (plan jest realistyczny) i znane są
niebezpieczeństwa, które mogą grozić ze strony:

−

konkurencji,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

zmian polityki rządowej,

−

ekonomii światowej,

−

zmian technologii,

−

zmian mody,

−

awarii,

−

klęsk żywiołowych.

Najbardziej istotne czynniki ryzyka w biznesie to spadek cen i porażka w produkcji

towarów lub realizacji usług.
9) Harmonogram rozwoju

Ta część jest zwieńczeniem celów, zadań, środków i metod realizacyjnych biznesplanu.

Powinna prezentować zamierzenia, które mają zapewniać osiąganie planowanych celów
w czasie. Należy, zaplanować termin:

−

rejestracji firmy,

−

opracowania projektu inwestycyjnego,

−

zakończenia robót budowlanych, adaptacji budynków, zamontowania urządzeń,

−

datę rozpoczęcia produkcji, sprzedaży,

−

okresy rozwoju zdolności produkcyjnej i sprzedaży produkcji,

−

terminy spłaty zadłużenia.

10) Informacje finansowe (bilans, rachunek wyników, plan przepływu gotówki, próg

rentowności, wskaźnikowa analiza ekonomiczna przedsięwzięcia)
Analiza ekonomiczna przedsięwzięcia to najważniejsza, obok analizy rynkowej, część

biznesplanu. Taką analizę można napisać, mając dostęp do podstawowych danych, np.:
rolnicy na podstawie książek rachunkowości rolnej prowadzonych według ZSRGR.

Analiza ekonomiczna obejmuje:

−

bilans majątkowy,

−

rachunek wyników,

−

przepływ gotówki.
Narzędzia te są podstawą do analizy stanu firmy (gospodarstwa), do analizy płynności

działalności gospodarczej, tj. zdolności kredytobiorcy do spłat finansowych zobowiązań
w terminach ich płatności i do analizy opłacalności przedsięwzięcia.
11) Załączniki

Do biznesplanu załączamy dokumenty lub ich kopie charakteryzujące przedsięwzięcie.

Mogą to być następujące dokumenty:

−

dokument powstania firmy,

−

akty własności firmy,

−

wpis do rejestru sądowego,

−

wycena majątku,

−

wykaz członków (zarządu, spółdzielni),

−

przebieg kariery zawodowej i osiągnięcia kadry kierowniczej firmy,

−

schemat organizacyjny,

−

projekt inwestycji (architektoniczny, techniczny),

−

kosztorysy związane z przedsięwzięciem,

−

pozwolenie na budowę,

−

pozwolenie zakładu energetycznego na dostawę energii elektrycznej,

−

pozwolenie władz sanitarnych,

−

pozwolenie wodno-prawne na pobór wody i zrzut ścieków,

−

informacje z banków o stanie zadłużenia lub stanie konta,

−

informacje o niezaleganiu z podatkami i opłatami,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

schemat procesu produkcyjnego,

−

skrócony opis technologii głównych produktów,

−

przykładowe kalkulacje na produkty,

−

umowy z dostawcami,

−

umowy z dystrybutorami produktów,

−

umowy z odbiorcami produktów,

−

wzór ankiety do badania rynku,

−

wyniki badań rynkowych,

−

polisy z firmy ubezpieczeniowej.

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie znaczenie ma biznesplanu jako dokumentu omawiającego realizację celów

w przedsiębiorstwie?

2. Jakie cechy powinien posiadać biznesplan?
3. Jakie elementy (informacje) zawiera biznesplan?

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przygotuj biznesplan dla przedsięwzięcia: „Produkcja i sprzedaż miodu i produktów

pszczelich”.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować strukturę biznesplanu,
2) ustalić miejsce i formę prowadzenia przedsięwzięcia,
3) wykonać biznesplan uwzględniając wszystkie poznane elementy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

literatura,

−

przykładowy biznesplan,

−

arkusz papieru,

−

przybory do pisania.

Ćwiczenie 2

Przygotuj analizę rynku lokalnego w zakresie możliwości sprzedaży owoców miękkich.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować ilość skupów owoców w najbliższej okolicy,
2) poznać ilość i strukturę lokalnych zakładów przetwórstwa owocowo-warzywnego,
3) zapoznać się możliwościami sprzedaży owoców na giełdach, targach, w sklepach,

lodziarniach, cukierniach,

4) opracować zebrane informacje i zastanowić się nad najkorzystniejszą ofertą.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

informacje na temat rynku owoców,

−

literatura,

−

arkusz papieru,

−

przybory do pisania.

Ćwiczenie 3

Przygotuj analizę konkurencji dla firmy transportowej na twoim terenie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować ilość firm transportowych na twoim terenie,
2) poznać ich wielkość, strukturę, ofertę, obszar działania,
3) dowiedzieć się z jakimi spotykają się trudnościami.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

informacje na temat firm transportowych,

−

literatura,

−

arkusz papieru,

−

przybory do pisania.

Ćwiczenie 4

Sporządź analizę SWOT dla wybranego gospodarstwa rolnego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) wybrać odpowiednie gospodarstwo rolne i przeanalizować jego działalność,
2) dokonać oceny działalności gospodarstwa i określić jego mocne i słabe strony oraz

szanse i zagrożenia,

3) dokonać oceny gospodarstwa.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

literatura,

−

informacje na temat wybranego gospodarstwa,

−

arkusz papieru,

−

przybory do pisania.

Ćwiczenie 5

Przygotuj charakterystykę klienta-odbiorcy na produkty pochodzące:

−

z zakładu przetwórstwa owoców i warzyw,

−

szkółki jazdy konnej, w twojej okolicy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) ustalić jakie produkty czy usługi mają do zaoferowania poszczególne jednostki,
2) ustalić czy jednostki te są konkurencyjne na rynku,
3) ustalić czy są otwarte na wprowadzanie zmian w swojej działalności,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4) ustalić w jakich godzinach oferują swoje usługi,
5) określić do jakich grup wiekowych kierują swoją ofertę.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

literatura,

−

informacje na temat rynku,

−

arkusz papieru,

−

przybory do pisania.

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) zdefiniować pojęcia biznesplan?



2) określić zasady konstruowania biznesplanu?



3) określić cele i funkcje biznesplanu?



4) rozróżnić elementy struktury biznesplanu?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań. Do każdego zadania dołączone są 4 możliwe odpowiedzi. Tylko

jedna jest prawidłowa.

5. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce

znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

6. Niektóre zadania wymagają prostych obliczeń, które powinieneś wykonać przed

wskazaniem poprawnego wyniku. Samo wskazanie odpowiedzi nawet poprawnej bez
uzasadnienia, nie będzie uznawane.

7. Pracuj samodzielnie, bo wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
8. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie

na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

9. Na rozwiązanie masz 45 minut.

Powodzenia!

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Podmiot gospodarczy to

a) wyodrębniona, niezależna jednostka gospodarcza.
b) osoba fizyczna prowadząca działalność hodowli zwierząt.
c) umowa zakupu nieruchomości.
d) każdy obywatel,który inwestuje na terenie naszego kraju.

2. Spółką osobową nie jest

a) spółka z o.o.
b) spółka komandytowa.
c) spółka cywilna.
d) jawna.

3. Kapitał zakładowy spółki z o.o. nie może być niższy niż

a) 100 000 zł.
b) 50 000 zł.
c) 50 zł.
d) 500 000 zł.

4. Właścicielem przedsiębiorstwa państwowego jest

a) rada pracownicza.
b) skarb państwa.
c) lokalna społeczność miasta lub gminy.
d) jednostka samorządu terytorialnego.

5. Głównym celem przedsiębiorstwa jest

a) utrzymanie wysokiego stanu zapasów.
b) misja.
c) pozycja na rynku.
d) innowacyjność.

6. Na ewidencję gospodarczą składają się

a) księgowość, kadry, sprawozdania finansowe.
b) statystyka, zarządzanie.
c) ewidencja operatywna, statystyka, rachunkowość.
d) rachunkowość, księgowość.

7. Bilans przedsiębiorstwa odzwierciedla

a) wszystkie koszty poniesione przez przedsiębiorstwo.
b) majątek przedsiębiorstwa oraz źródła jego finansowania w danej chwili.
c) straty i zyski w poszczególnych latach.
d) przychody i koszty w poszczególnych latach.

8. Bilans przedsiębiorstw jest poprawnie skonstruowany, jeżeli spełniony jest następujący

warunek
a) pasywa + aktywa = wartość przedsiębiorstwa.
b) aktywa > pasywa.
c) pasywa > aktywa.
d) pasywa = aktywa.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

9. Pasywa w bilansie przedsiębiorstwa

a) są równe wysokości aktywów.
b) oznaczają wysokość kredytów.
c) stanowią podstawę naliczenia podatku.
d) stanowią informację o płatnościach.

10. Reguła podwójnego zapisu w księgowości oznacza

a) konieczność sporządzania kopii każdego dokumentu finansowego.
b) zasadę podwójnego księgowania zdarzeń gospodarczych.
c) obowiązuje przy przeprowadzaniu inwentaryzacji.
d) umożliwia odtworzenie dokumentacji finansowej w wyniku zaistnienia zdarzeń

losowych.

11. Inwentura to dokumentacja

a) która powstała w wyniku przeprowadzenia inwentaryzacji.
b) zdarzeń gospodarczych.
c) obrotu środkami trwałymi.
d) obrotu inwentarzem żywym.

12. Gospodarstwa rodzinne prowadzą rachunkowość, ponieważ

a) jest to wymagane zgodnie z obowiązującą ustawą.
b) chcą skorzystać z kredytów preferencyjnych.
c) jest to niezbędne do ustalenia wysokości dopłat finansowanych przez państwo.
d) zapewnia odtworzenie stanu majątkowego rolników.

13. Do zasad obowiązujących w ZSRGR nie należy

a) zasada dobrowolności.
b) zasada tajności danych.
c) standaryzacja metodyczna.
d) zasada obowiązkowości.

14. Faktoring jest to

a) finansowanie działalności gospodarczej, polegającej na wykupie przez inną

instytucję faktur.

b) dzierżawienie środków trwałych.
c) udzielenie pożyczki bez konieczności określenia przeznaczenia uzyskanych

środków.

d) możliwość pomnażania kapitału.

15. W Polsce małego przedsiębiorstwa nie definiuje określenie

a) zatrudnia poniżej 50 pracowników.
b) płaci poniżej 1 mln euro podatku dochodowego rocznie.
c) cechuje bezpośrednie zarządzanie firmą przez właściciela lub właścicieli.
d) osiąga przychód netto ze sprzedaży w roku obrotowym nie przekraczający 7 mln

euro.

16. Rzeczowy majątek trwały podmiotu gospodarczego

a) obejmuje składniki zużywające się całkowicie w jednym cyklu gospodarczym.
b) składa się tylko ze środków trwałych i wartości firmy.
c) obejmuje środki trwałe i inwestycje rozpoczęte.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

d) zużywa się w niewielkim stopniu w jednym cyklu gospodarczym.

17. Do wartości niematerialnych i prawnych stanowiących element majątku trwałego zalicza

się
a) środki transportu.
b) środki pieniężne na rachunku bankowym.
c) akcje własne spółki akcyjnej przeznaczone do sprzedaży.
d) prawo do korzystania z patentu.

18. Strategia polega na

a) określeniu planu działania przedsiębiorstwa oraz konkretny sposób działania.
b) ograniczaniu asortymentu i stosowaniu standartowej jakości.
c) wprowadzaniu nowych wyrobów, które zbliżone są do dotychczasowych pod

względem technologicznym.

d) wprowadzaniu nowoczesnej technologii i zmniejszaniu zatrudnienia.

19. Plany opracowywane na najwyższym szczeblu zarządzania, wytyczające kierunek

działania firmy to
a) operacyjne.
b) strategiczne.
c) sektorowe.
d) branżowe.

20. Instrument planowania, zawierający program finansowo – marketingowy nowych

zamierzeń lub przedsięwzięć przedsiębiorstwa nazywamy
a) planem marketingowym.
b) planowaniem długookresowym.
c) biznesplanem.
d) planowaniem operacyjnym.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko..........................................................................................

Zarządzanie jednostką gospodarczą

Zakreśl poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedź

Punkty

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. LITERATURA

1. Bryś J., Bryś R.: Zarządzanie firmą. Format-AB, Warszawa 2002
2. Jabłonka K., Kałuża H., Marcysiak A., Nawrocki T., Szarek S.: Ekonomika w rolnictwie.

REA, Warszawa 2006

3. Klepacki B.: Przedsiębiorstwo w gospodarce rynkowej. Format-AB, Warszawa 1999
4. Kowalski W.: Ekonomika i organizacja gospodarstw rolniczych. Format-AB, Warszawa

1998

5. Niedzielski E., Łapińska A.: Zarządzanie firmą. WSiP, Warszawa 1999
6. http://www.minrol.gov.pl – strona Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi
7. http://www.mf.gov.pl – strona Ministerstwa Finansów
8. http://www.arimr.gov.pl – strona Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa
9. http://www.arr.gov.pl – strona Agencji Rynku Rolnego

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
28 Zarzadzanie jednostka gospod Nieznany (2)
19 Zarządzanie jednostką gospodarczą
19 Zarządzanie jednostką gospodarczą
28 Zarządzanie jednostką gospodarczą
28 Zarządzanie jednostką gospodarczą
19 Zarzadzanie gospodarstwem og Nieznany
19 Zarzadzanie gospodarstwem og Nieznany
Koszty zarządu w jednostkach prowadzących działalność gospodarczą
19 DONAJ,KUCENKOid 18268 Nieznany
06 zarzadzanie czasemid 6452 Nieznany (2)
4 Ustawa z dnia 19 10 1991 o gospodarce nieruchomościami rolnymi skarbu państwa
2011 09 19 Wyzsza Szkola Policj Nieznany (2)
newsletter 19 06 id 317919 Nieznany
6 Zarzadzanie produkcja i uslu Nieznany (2)
Egz Dyplomowy Zarzadzanie id 15 Nieznany

więcej podobnych podstron