Ubóstwo w Europie –
problem rzeczywisty
i wymagający szybkiego
rozwiązania

Jak to jest, żyć w ubóstwie w Unii Europejskiej? Obecnie
w tak trudnym położeniu znajduje się 79 milionów osób.
Niektórych z nich nie stać na ciepłą odzież i ogrzewanie zimą
ani na leczenie w przypadku choroby. Inne nie mogą zapła-
cić za posiłki dla swoich dzieci w szkole. Część z nich nie ma
nawet dachu nad głową.

Obecny kryzys finansowy i gospodarczy oznacza, że do 2010 r.
pracę może stracić sześć milionów Europejczyków. Dla naj-
bardziej bezbronnych ludzi perspektywy jeszcze nigdy nie
były tak złe.

Unia Europejska chce zapewnić godziwe życie mieszkańcom
znajdującym się w najgorszej sytuacji oraz ochronić innych
przed popadaniem w ubóstwo. Uważa to za priorytet moralny,
społeczny i gospodarczy.

W marcu 2000 r. szefowie państw i rządów europejskich zobo-
wiązali się „podjąć stanowcze kroki w celu eliminacji ubóstwa”
do 2010 r. Europa musi sprostać temu wyzwaniu, a państwa
członkowskie muszą zintensyfikować swoje działania w tym
kierunku. Chociaż to państwa członkowskie decydują o środ-
kach, jakie należy zastosować, Unia Europejska ma również
kluczową rolę do odegrania poprzez kierowanie ich działaniami,
zachęcanie do nich oraz ich wspieranie.

79 milionów mieszkańców
Europy żyje w ubóstwie

W przeciwieństwie do sytuacji panującej w innych częściach świata,
w Unii Europejskiej już nikt nie umiera z głodu. Ale nie oznacza to, że nie
ma już ubóstwa.

•

23,5 miliona Europejczyków żyje za mniej niż 10 euro dziennie.

•

Co piąty Europejczyk mieszka w złych warunkach.

•

Ponad 9 % Europejczyków żyje w gospodarstwach domowych,
w których nikt nie ma pracy.

W sumie 79 milionów osób w UE żyje w ubóstwie. Stanowi to 16 % popu-
lacji. Odsetek ten nie zmalał w ciągu ostatnich dziesięciu lat.

W poszczególnych państwach członkowskich sytuacja ta jednak znacznie
się różni. W Czechach i Holandii poniżej progu ubóstwa żyje 10 % ludno-
ści, podczas gdy w Grecji odsetek ten wynosi 21 %, a na Łotwie – 23 %.
W pięciu państwach członkowskich od 20 % do 40 % mieszkańców nie
może sobie pozwolić na zjedzenie wartościowego posiłku przynajmniej
co drugi dzień.

Również standard życia ludzi ubogich na terenie Unii Europejskiej znacz-
nie się różni. W krajach bogatszych jest 3,5-krotnie wyższy niż w uboższych.

Jak się mierzy poziom ubóstwa?
Unia Europejska przyjęła względną definicję ubóstwa. Oznacza
to, że definicja ta jest powiązana ze standardem życia w poszcze-
gólnych krajach. W kategoriach finansowych próg ubóstwa
wynosi 60 % średnich zarobków w danym kraju. Tak więc
w Polsce miesięczny dochód osób zagrożonych ubóstwem wy-
nosi mniej niż 200 euro. Natomiast w Wielkiej Brytanii i Finlandii
jest to 900 euro.
Oprócz tego miernika ubóstwa stosuje się obecnie również ocenę
„ubóstwa poziomu życia”, która pomaga lepiej odzwierciedlić
różnice w standardach życia w poszczególnych krajach UE.

Różne oblicza ubóstwa

Chociaż ubóstwo zagraża 16 % całej ludności Europy, w niektórych gru-
pach społecznych wskaźnik ten jest wyższy. Głównymi ofiarami ubóstwa
są dzieci i osoby starsze.

W Unii Europejskiej w ubóstwie żyje 19 milionów dzieci, co stanowi
19 % dzieci mieszkających w UE. Jest to na ogół spowodowane tym,
że ich rodzice nie mają pracy lub mają tylko prace dorywcze. W niektó-
rych krajach dodatkową przyczynę stanowią słabo rozwinięte struk-
tury pomocy społecznej. Szczególnie zagrożone ubóstwem są rodziny
z jednym rodzicem – narażonych na ubóstwo jest 32 % takich rodzin.

Podobny odsetek (19 %) odnotowano w grupie osób starszych.
Sytuacja jest szczególnie trudna w Wielkiej Brytanii, Hiszpanii i krajach
bałtyckich, gdzie wskaźnik ten osiąga 25 %.

Kobiety (17 %), zwłaszcza kobiety samotne (25 %), są bardziej narażone
na ubóstwo niż mężczyźni (15 %).

Szczególnie narażone na nie są również osoby bezrobotne. Poniżej
progu ubóstwa żyje 41 % takich osób. Zasiłki socjalne (takie jak dodatki
rodzinne, zasiłki dla bezrobotnych i zasiłki mieszkaniowe) zmniejszają
znacznie ryzyko ubóstwa, ale gospodarstwa domowe uzależnione
całkowicie od zasiłków rzadko osiągają godziwy standard życia.

Ubóstwo powoduje wykluczenie
Bycie biednym oznacza nie tylko posiadanie zbyt małej ilości
pieniędzy. Powoduje również, że nie można zaprosić przyja-
ciół na obiad, wyjść do kina ani, podarować swoim dzieciom
książki lub pudełka farb. Bycie biednym oznacza, że człowiek
czuje się inny i wykluczony z otaczającego go społeczeństwa.
Ubóstwo ma skutki nie tylko ekonomiczne, ale również
społeczne.

Praca nie zawsze chroni przed ubóstwem

Ubóstwo dotyka przede wszystkim i najmocniej osoby bezrobotne.
Ale praca nie zapewnia pełnej ochrony przed ubóstwem. Coraz więcej
osób zatrudnionych i uzyskujących z tego tytułu wynagrodzenie dołą-
cza do tzw. „biedoty pracującej”. Osoby takie stanowią 8 % pracowników
w Unii Europejskiej. Najwyższy odsetek biedoty pracującej występuje
w Grecji (13 %) i w Polsce (14 %). Na drugim krańcu skali znajdują się
Holandia, Finlandia i Dania, gdzie odsetek ten nie przekracza 4 %.

Głównymi przyczynami istnienia biedoty pracującej są niskie płace
i kwalifikacje, brak pewności zatrudnienia oraz wymuszanie pracy
w niepełnym wymiarze godzin. Kolejnym ważnym czynnikiem jest
stan zatrudnienia partnera danej osoby. W gospodarstwach domo-
wych, w których są dzieci, jedyny żywiciel to często zbyt mało, aby
uchronić rodzinę przed ubóstwem.

Godziwa praca dla wszystkich
Akcja prowadzona przez UE nie kończy się u jej granic.
Poprzez kontakty z innymi krajami i we współpracy z ONZ
Unia Europejska stara się wzmocnić społeczny wymiar glo-
balizacji. Chodzi o to, aby „zapewnić wszystkim mężczyznom
i kobietom realne możliwości zdobycia godziwej, sensow-
nej pracy w warunkach wolności, równości, bezpieczeństwa
i poszanowania godności ludzkiej”.

Dlaczego należy walczyć z ubóstwem?

Choć Europa jest jednym z najbogatszych regionów świata, znaczna
część jej ludności nie posiada środków niezbędnych do życia na przyzwo-
itym poziomie. Taki stan rzeczy pozostaje w sprzeczności z podstawo-
wymi wartościami Unii Europejskiej – solidarnością, sprawiedliwością
i spójnością społeczną. Europejczycy są szczególnie przywiązani do tych
trzech wartości. Przeprowadzone w 2007 r. badanie Euro barometru
wykazało, że 37 % mieszkańców Europy uważa równość i solidarność
społeczną za dwie z trzech najważniejszych wartości, które należy
zachować i wzmacniać w dzisiejszym społeczeństwie.

Zwalczanie ubóstwa stanowi również priorytet ekonomiczny.
Dynamiczna gospodarka i gospodarka sprawiedliwa społecznie dosko-
nale się uzupełniają. Przecież, aby móc finansować pomoc społeczną,
kraj musi się rozwijać gospodarczo. Jednocześnie zapewnienie pracy
osobom, które do tej pory były wykluczone, oraz ich ponowna integra-
cja ze społeczeństwem pomoże zintensyfikować rozwój gospodarczy
Unii Europejskiej.

Rok 2010 – Europejski Rok Walki z Ubóstwem
i Wykluczeniem Społecznym
Aby walka z ubóstwem mogła wkroczyć w fazę decydującą,
muszą do niej dołączyć wszyscy, na wszystkich szczeblach,
i w pełni zaangażować się w te działania. Dlatego właśnie
UE postanowiła ogłosić rok 2010 Europejskim Rokiem Walki
z Ubóstwem i Wykluczeniem Społecznym. W całej Europie
odbędzie się wiele imprez wzywających do uznania pod-
stawowego prawa każdego człowieka do życia w godzi-
wych warunkach i do aktywnego uczestnictwa w życiu
społeczeństwa.

Na czym polega rola Unii Europejskiej?

Polityką społeczną zajmują się państwa członkowskie. To właśnie one
decydują o krokach, jakie należy przedsięwziąć w celu zwalczania ubó-
stwa i wykluczenia społecznego. Jednakże rządy poszczególnych krajów
są coraz bardziej świadome faktu, że indywidualne strategie działania
warto koordynować na szczeblu europejskim. Przekonanie to znalazło
swój wyraz w Traktacie z Amsterdamu (z 1997 r.), w którym uznano walkę
z wykluczeniem społecznym za szczególnie ważny cel polityki społecz-
nej UE. Walka ta została włączona w zakres działania Wspólnoty
Europejskiej, która „wspiera i dopełnia działania państw członkowskich”.

Unia Europejska interweniuje na kilka sposobów:

•

koordynacja: UE kieruje opracowywaniem strategii krajowych
przez państwa członkowskie, zachęca do ich tworzenia i ocenia je;

•

uczenie się od siebie nawzajem: UE umożliwia lokalnym i krajowym
organom administracji publicznej wymianę doświadczeń i uczenie
się od siebie nawzajem;

•

wsparcie finansowe: UE przyczynia się do integracji ludzi znajdujących
się w trudnej sytuacji i promuje inicjatywy umożliwiające wymianę
wiedzy i doświadczeń.

Ubóstwa nie da się jednak zwalczać tylko za pomocą polityki społecz-
nej. Dlatego właśnie Unia Europejska dba o to, aby cele społeczne były
brane pod uwagę we wszystkich strategiach publicznych, które mogą
mieć wpływ na likwidację ubóstwa i wykluczenia społecznego – w tym
w strategiach zatrudnienia i budownictwa mieszkaniowego.

Europejski Fundusz Społeczny
Europejski Fundusz Społeczny to główny instrument finan-
sowy europejskiej polityki społecznej. Z 76 mld euro dostęp-
nych w budżecie na lata 2007-2013, 20 % przeznaczono
na  działania związane z integracją społeczną. Mają one
głównie pomóc osobom znajdującym się w trudnej sytuacji
w zdobywaniu stałego zatrudnienia.

Komisja Europejska

Europejska strategia walki
z ubóstwem i wykluczeniem
społecznym

Nie ma uniwersalnego rozwiązania umożliwiającego wyelimi-
nowanie ubóstwa i wykluczenia społecznego w całej Europie.
Ale naprawdę istnieje potrzeba wspólnego działania i wymiany
doświadczeń. Ta właśnie idea leży u podstaw europejskiej strategii
walki z ubóstwem.

Strategia ta powstała w marcu 2000 r., kiedy to szefowie państw
i rządów europejskich zobowiązali się „podjąć stanowcze kroki
w celu eliminacji ubóstwa” oraz uzgodnili nowe ramy współpracy
politycznej pod nazwą „otwartej metody koordynacji” (Open
Method of Coordination – OMC). W rezultacie zdefiniowali cele,
które zobowiązali się osiągnąć w znacznej mierze poprzez uczenie
się od siebie nawzajem. Działania te są corocznie oceniane przez
Komisję Europejską.

•

Zalecając państwom członkowskim opracowanie programów
walki z ubóstwem, Unia Europejska zachęca je do głębszego
zajęcia się tym problemem.

•

Poprzez ocenę wyników i postępów w realizacji przyjętych
strategii Unia Europejska skłania państwa członkowskie do
korygowania i wzmacniania zastosowanych środków.

•

Umożliwiając państwom członkowskim uczenie się od siebie
nawzajem, Unia Europejska zachęca je do poszukiwania
lepszych rozwiązań mających na celu osiągnięcie postępu
społecznego.

Krajowe strategie integracji społecznej
Każdego roku państwa członkowskie składają raporty
na temat rezultatów zastosowanych strategii integracji
społecznej. Komisja i Rada wspólnie oceniają osiągnięte
postępy, ustalają główne priorytety oraz określają dobre
praktyki i innowacyjne podejścia, które mogłyby stanowić
przykład dla innych państw.

Ubóstwo dzieci –
przerwanie błędnego koła

19 % dzieci w Unii Europejskiej żyje w ubóstwie. Mają one mniej-
sze szanse na sukcesy w szkole, na zdrowie i na znalezienie pracy
w przyszłości. Są narażone na ryzyko wpadnięcia w błędne koło, które
przenosi ten problem z jednego pokolenia na kolejne. Dlatego wła-
śnie UE i państwa członkowskie uznały walkę z ubóstwem dzieci za
kluczowy priorytet.

W ramach ostatnich badań przeprowadzonych na skalę europejską
dokonano szczegółowej analizy tego problemu, co powinno pomóc
w zapobieganiu temu zjawisku oraz w jego skuteczniejszym zwalczaniu.
Coraz bardziej oczywiste staje się, że najskuteczniejsze strategie zwal-
czania ubóstwa dzieci stanowią połączenie środków zapewniających
powrót rodziców do pracy z mechanizmami zapewniania minimalnych
dochodów dla rodzin oraz z lepszym dostępem do najważniejszych
usług (takich jak opieka nad dziećmi, edukacja, budownictwo miesz-
kaniowe i opieka zdrowotna). Ponadto okazuje się, że najlepsze wyniki
w tym zakresie osiągają kraje, w których łączy się uniwersalne korzyści
dla wszystkich rodzin ze środkami ukierunkowanymi na zaspokojenie
potrzeb osób najbardziej zagrożonych ubóstwem.

Obecnie 22 kraje UE zdefiniowały precyzyjne cele w zakresie walki
z ubóstwem dzieci, a większość rządów zintensyfikowała działania
mające na celu zwalczanie różnych aspektów tego ubóstwa.

Strategia aktywnej integracji

Osoby, które doświadczają ubóstwa i wykluczenia, stykają się z różnego
rodzaju trudnościami (takimi jak brak pracy i kwalifikacji czy problemy
zdrowotne i mieszkaniowe). Z tego względu od 2006 r. Unia Europejska
koncentruje się na wdrażaniu całościowej strategii tzw. „społecznej
integracji”. Polega ona na wzmacnianiu powiązań między wspieraniem
dochodów, wdrażaniem do pracy i zapewnianiem dostępu do usług
socjalnych użyteczności publicznej.

Choć większość państw członkowskich dysponuje wieloma mechani-
zmami wsparcia, mechanizmy te nie zawsze są w stanie zapewnić
dotarcie do osób w potrzebie i wyciągnięcie ich z ubóstwa.

Aby nadać tej strategii nowy impet, w październiku 2008 r. Komisja
zaproponowała, aby państwa członkowskie przyjęły wspólne cele
ukierunkowane na wzmocnienie koordynacji ich strategii udzielania
pomocy osobom mającym największe trudności ze zdobyciem pracy.
Oznacza to, że państwa te muszą zdefiniować politykę ułatwiania
powrotu jak największej liczby osób do pracy, zapewniając jednocze-
śnie, że osoby, którym się to nie uda, będą miały wystarczające środki
na godziwe życie. Jest to wszystko kwestia znalezienia właściwych
zachęt i zastosowania ich właściwej kombinacji.

Lepsza integracja imigrantów

Imigranci są bardziej narażeni na niebezpieczeństwo marginalizacji
i społecznego wykluczenia niż obywatele Unii Europejskiej. Brak rów-
ności między imigrantami a obywatelami danego kraju widać w wielu
obszarach, m.in. w poziomie bezrobocia, dostępie do opieki zdrowotnej
i edukacji. Szczególnie oczywista jest tu kwestia zatrudnienia. Praca jest
jednym z najlepszych sposobów unikania ubóstwa. Jednak w wielu
krajach, takich jak Niemcy, Francja, Wielka Brytania, Belgia, Szwecja i Dania,
wskaźnik zatrudnienia imigrantów jest o 6-16 % niższy niż dla obywateli
danego kraju.

Ostatnie badania sytuacji społecznej imigrantów wykazały, że strate-
gie ukierunkowane na zwiększenie ich integracji ze społeczeństwem
muszą wykraczać poza ramy samej polityki imigracyjnej. Definicja sze-
roko rozumianej integracji powinna umożliwiać eliminację nierówności
na wszystkich płaszczyznach – w zakresie warunków mieszkaniowych,
ochrony socjalnej, edukacji, szkoleń i dyskryminacji.

Od 2006 r. państwa członkowskie uznają integrację imigrantów za
jeden z priorytetów krajowych strategii walki z ubóstwem i wykluczeniem.
Dokładają więcej starań, aby skoordynować swoją politykę integracji
ze środkami zwalczania dyskryminacji. Europejski Fundusz Społeczny
obejmuje również specjalny budżet w kwocie przekraczającej miliard
euro, przeznaczony na zwiększenie udziału imigrantów w rynku pracy.

Czy są Państwo zainteresowani publikacjami
Dyrekcji Generalnej ds. Zatrudnienia, Spraw
Społecznych i Równości Szans?

Jeśli tak, można je pobrać lub zamówić
bezpłatną subskrypcję online pod adresem

http://ec.europa.eu/social/publications

ESmail to biuletyn elektroniczny Dyrekcji Generalnej
ds. Zatrudnienia, Spraw Społecznych i Równości Szans.

Można zaabonować go online pod adresem

http://ec.europa.eu/employment_social/
emplweb/news/esmail_en.cfm

Zdjęcia: Michel Loriaux
© Wspólnoty Europejskie, 2009
Powielanie materiałów jest dozwolone,
pod warunkiem że zostanie podane ich źródło.

Printed in Belgium
D

RUK

NA

PAPIERZE

BIAŁYM

BEZCHLOROWYM

Tworzenie bardziej
sprawiedliwego
społeczeństwa

Priorytet dla Unii Europejskiej

KE-
7

8

-0

9

-8

2

1

-PL-D