Ubóstwo w Europie –
problem rzeczywisty
i wymagający szybkiego
rozwiązania
Jak to jest, żyć w ubóstwie w Unii Europejskiej? Obecnie
w tak trudnym położeniu znajduje się 79 milionów osób.
Niektórych z nich nie stać na ciepłą odzież i ogrzewanie zimą
ani na leczenie w przypadku choroby. Inne nie mogą zapła-
cić za posiłki dla swoich dzieci w szkole. Część z nich nie ma
nawet dachu nad głową.
Obecny kryzys finansowy i gospodarczy oznacza, że do 2010 r.
pracę może stracić sześć milionów Europejczyków. Dla naj-
bardziej bezbronnych ludzi perspektywy jeszcze nigdy nie
były tak złe.
Unia Europejska chce zapewnić godziwe życie mieszkańcom
znajdującym się w najgorszej sytuacji oraz ochronić innych
przed popadaniem w ubóstwo. Uważa to za priorytet moralny,
społeczny i gospodarczy.
W marcu 2000 r. szefowie państw i rządów europejskich zobo-
wiązali się „podjąć stanowcze kroki w celu eliminacji ubóstwa”
do 2010 r. Europa musi sprostać temu wyzwaniu, a państwa
członkowskie muszą zintensyfikować swoje działania w tym
kierunku. Chociaż to państwa członkowskie decydują o środ-
kach, jakie należy zastosować, Unia Europejska ma również
kluczową rolę do odegrania poprzez kierowanie ich działaniami,
zachęcanie do nich oraz ich wspieranie.
79 milionów mieszkańców
Europy żyje w ubóstwie
W przeciwieństwie do sytuacji panującej w innych częściach świata,
w Unii Europejskiej już nikt nie umiera z głodu. Ale nie oznacza to, że nie
ma już ubóstwa.
•
23,5 miliona Europejczyków żyje za mniej niż 10 euro dziennie.
•
Co piąty Europejczyk mieszka w złych warunkach.
•
Ponad 9 % Europejczyków żyje w gospodarstwach domowych,
w których nikt nie ma pracy.
W sumie 79 milionów osób w UE żyje w ubóstwie. Stanowi to 16 % popu-
lacji. Odsetek ten nie zmalał w ciągu ostatnich dziesięciu lat.
W poszczególnych państwach członkowskich sytuacja ta jednak znacznie
się różni. W Czechach i Holandii poniżej progu ubóstwa żyje 10 % ludno-
ści, podczas gdy w Grecji odsetek ten wynosi 21 %, a na Łotwie – 23 %.
W pięciu państwach członkowskich od 20 % do 40 % mieszkańców nie
może sobie pozwolić na zjedzenie wartościowego posiłku przynajmniej
co drugi dzień.
Również standard życia ludzi ubogich na terenie Unii Europejskiej znacz-
nie się różni. W krajach bogatszych jest 3,5-krotnie wyższy niż w uboższych.
Jak się mierzy poziom ubóstwa?
Unia Europejska przyjęła względną definicję ubóstwa. Oznacza
to, że definicja ta jest powiązana ze standardem życia w poszcze-
gólnych krajach. W kategoriach finansowych próg ubóstwa
wynosi 60 % średnich zarobków w danym kraju. Tak więc
w Polsce miesięczny dochód osób zagrożonych ubóstwem wy-
nosi mniej niż 200 euro. Natomiast w Wielkiej Brytanii i Finlandii
jest to 900 euro.
Oprócz tego miernika ubóstwa stosuje się obecnie również ocenę
„ubóstwa poziomu życia”, która pomaga lepiej odzwierciedlić
różnice w standardach życia w poszczególnych krajach UE.
Różne oblicza ubóstwa
Chociaż ubóstwo zagraża 16 % całej ludności Europy, w niektórych gru-
pach społecznych wskaźnik ten jest wyższy. Głównymi ofiarami ubóstwa
są dzieci i osoby starsze.
W Unii Europejskiej w ubóstwie żyje 19 milionów dzieci, co stanowi
19 % dzieci mieszkających w UE. Jest to na ogół spowodowane tym,
że ich rodzice nie mają pracy lub mają tylko prace dorywcze. W niektó-
rych krajach dodatkową przyczynę stanowią słabo rozwinięte struk-
tury pomocy społecznej. Szczególnie zagrożone ubóstwem są rodziny
z jednym rodzicem – narażonych na ubóstwo jest 32 % takich rodzin.
Podobny odsetek (19 %) odnotowano w grupie osób starszych.
Sytuacja jest szczególnie trudna w Wielkiej Brytanii, Hiszpanii i krajach
bałtyckich, gdzie wskaźnik ten osiąga 25 %.
Kobiety (17 %), zwłaszcza kobiety samotne (25 %), są bardziej narażone
na ubóstwo niż mężczyźni (15 %).
Szczególnie narażone na nie są również osoby bezrobotne. Poniżej
progu ubóstwa żyje 41 % takich osób. Zasiłki socjalne (takie jak dodatki
rodzinne, zasiłki dla bezrobotnych i zasiłki mieszkaniowe) zmniejszają
znacznie ryzyko ubóstwa, ale gospodarstwa domowe uzależnione
całkowicie od zasiłków rzadko osiągają godziwy standard życia.
Ubóstwo powoduje wykluczenie
Bycie biednym oznacza nie tylko posiadanie zbyt małej ilości
pieniędzy. Powoduje również, że nie można zaprosić przyja-
ciół na obiad, wyjść do kina ani, podarować swoim dzieciom
książki lub pudełka farb. Bycie biednym oznacza, że człowiek
czuje się inny i wykluczony z otaczającego go społeczeństwa.
Ubóstwo ma skutki nie tylko ekonomiczne, ale również
społeczne.
Praca nie zawsze chroni przed ubóstwem
Ubóstwo dotyka przede wszystkim i najmocniej osoby bezrobotne.
Ale praca nie zapewnia pełnej ochrony przed ubóstwem. Coraz więcej
osób zatrudnionych i uzyskujących z tego tytułu wynagrodzenie dołą-
cza do tzw. „biedoty pracującej”. Osoby takie stanowią 8 % pracowników
w Unii Europejskiej. Najwyższy odsetek biedoty pracującej występuje
w Grecji (13 %) i w Polsce (14 %). Na drugim krańcu skali znajdują się
Holandia, Finlandia i Dania, gdzie odsetek ten nie przekracza 4 %.
Głównymi przyczynami istnienia biedoty pracującej są niskie płace
i kwalifikacje, brak pewności zatrudnienia oraz wymuszanie pracy
w niepełnym wymiarze godzin. Kolejnym ważnym czynnikiem jest
stan zatrudnienia partnera danej osoby. W gospodarstwach domo-
wych, w których są dzieci, jedyny żywiciel to często zbyt mało, aby
uchronić rodzinę przed ubóstwem.
Godziwa praca dla wszystkich
Akcja prowadzona przez UE nie kończy się u jej granic.
Poprzez kontakty z innymi krajami i we współpracy z ONZ
Unia Europejska stara się wzmocnić społeczny wymiar glo-
balizacji. Chodzi o to, aby „zapewnić wszystkim mężczyznom
i kobietom realne możliwości zdobycia godziwej, sensow-
nej pracy w warunkach wolności, równości, bezpieczeństwa
i poszanowania godności ludzkiej”.
Dlaczego należy walczyć z ubóstwem?
Choć Europa jest jednym z najbogatszych regionów świata, znaczna
część jej ludności nie posiada środków niezbędnych do życia na przyzwo-
itym poziomie. Taki stan rzeczy pozostaje w sprzeczności z podstawo-
wymi wartościami Unii Europejskiej – solidarnością, sprawiedliwością
i spójnością społeczną. Europejczycy są szczególnie przywiązani do tych
trzech wartości. Przeprowadzone w 2007 r. badanie Euro barometru
wykazało, że 37 % mieszkańców Europy uważa równość i solidarność
społeczną za dwie z trzech najważniejszych wartości, które należy
zachować i wzmacniać w dzisiejszym społeczeństwie.
Zwalczanie ubóstwa stanowi również priorytet ekonomiczny.
Dynamiczna gospodarka i gospodarka sprawiedliwa społecznie dosko-
nale się uzupełniają. Przecież, aby móc finansować pomoc społeczną,
kraj musi się rozwijać gospodarczo. Jednocześnie zapewnienie pracy
osobom, które do tej pory były wykluczone, oraz ich ponowna integra-
cja ze społeczeństwem pomoże zintensyfikować rozwój gospodarczy
Unii Europejskiej.
Rok 2010 – Europejski Rok Walki z Ubóstwem
i Wykluczeniem Społecznym
Aby walka z ubóstwem mogła wkroczyć w fazę decydującą,
muszą do niej dołączyć wszyscy, na wszystkich szczeblach,
i w pełni zaangażować się w te działania. Dlatego właśnie
UE postanowiła ogłosić rok 2010 Europejskim Rokiem Walki
z Ubóstwem i Wykluczeniem Społecznym. W całej Europie
odbędzie się wiele imprez wzywających do uznania pod-
stawowego prawa każdego człowieka do życia w godzi-
wych warunkach i do aktywnego uczestnictwa w życiu
społeczeństwa.
Na czym polega rola Unii Europejskiej?
Polityką społeczną zajmują się państwa członkowskie. To właśnie one
decydują o krokach, jakie należy przedsięwziąć w celu zwalczania ubó-
stwa i wykluczenia społecznego. Jednakże rządy poszczególnych krajów
są coraz bardziej świadome faktu, że indywidualne strategie działania
warto koordynować na szczeblu europejskim. Przekonanie to znalazło
swój wyraz w Traktacie z Amsterdamu (z 1997 r.), w którym uznano walkę
z wykluczeniem społecznym za szczególnie ważny cel polityki społecz-
nej UE. Walka ta została włączona w zakres działania Wspólnoty
Europejskiej, która „wspiera i dopełnia działania państw członkowskich”.
Unia Europejska interweniuje na kilka sposobów:
•
koordynacja: UE kieruje opracowywaniem strategii krajowych
przez państwa członkowskie, zachęca do ich tworzenia i ocenia je;
•
uczenie się od siebie nawzajem: UE umożliwia lokalnym i krajowym
organom administracji publicznej wymianę doświadczeń i uczenie
się od siebie nawzajem;
•
wsparcie finansowe: UE przyczynia się do integracji ludzi znajdujących
się w trudnej sytuacji i promuje inicjatywy umożliwiające wymianę
wiedzy i doświadczeń.
Ubóstwa nie da się jednak zwalczać tylko za pomocą polityki społecz-
nej. Dlatego właśnie Unia Europejska dba o to, aby cele społeczne były
brane pod uwagę we wszystkich strategiach publicznych, które mogą
mieć wpływ na likwidację ubóstwa i wykluczenia społecznego – w tym
w strategiach zatrudnienia i budownictwa mieszkaniowego.
Europejski Fundusz Społeczny
Europejski Fundusz Społeczny to główny instrument finan-
sowy europejskiej polityki społecznej. Z 76 mld euro dostęp-
nych w budżecie na lata 2007-2013, 20 % przeznaczono
na działania związane z integracją społeczną. Mają one
głównie pomóc osobom znajdującym się w trudnej sytuacji
w zdobywaniu stałego zatrudnienia.
