KRYSTYNA DATA, DOROTA JANECZKO

Instytut Jêzyka Polskiego PAN, Kraków

Œwiat roœlin w twórczoœci

Jana Kochanowskiego

W niniejszej pracy przedstawiono obraz XVI-wiecznego œwiata roœlin rekon-

struowany na podstawie analizy polskich tekstów Jana Kochanowskiego – zarów-

no oryginalnych, jak i t³umaczonych b¹dŸ inspirowanych tekstami antycznymi.

Poeci renesansowi wprowadzali do swoich dzie³ obrazy przyrody wtedy, gdy by-

li zwi¹zani z miejscem, okolic¹ i krajobrazem, gdy œwiat przyrody traktowali

w kategoriach u¿ytkowych, wynika³o to z zasad poetyki tego okresu, która naka-

zywa³a umiar i „naœladowanie natury”, wed³ug której piêkne by³o to, co harmo-

nijne. Jednym z elementów obrazu przyrody jest przede wszystkim œwiat roœlin

– ich nazwy i wyrazy z tego pola semantycznego przewijaj¹ siê przez teksty Ko-

chanowskiego, zw³aszcza przez te, które by³y pisane w tzw. okresie czarnoleskim.

Pojawiaj¹ siê one w utworach poety z ró¿nych przyczyn i w ró¿nych celach, wy-

stêpuj¹ przede wszystkim w opisach przyrody, stanowi¹ element przedstawiane-

go wycinka rzeczywistoœci, s¹ te¿ surowcem, tworzywem s³u¿¹cym do wykona-

nia ró¿nych przedmiotów, mog¹ byæ te¿ po¿ywieniem, pokarmem ludzi lub zwie-

rz¹t. Ponadto poeta u¿ywa nazw roœlin tak¿e w funkcji symbolicznej oraz w po-

równaniach, przenoœniach, przys³owiach i sentencjach.

Opisów przyrody u Kochanowskiego jest znacznie mniej i nie s¹ tak bogate

i rozbudowane jak u Reja. Ewa Ostrowska w swoim artykule O jêzyku opisów

przyrody w „Pieœniach” Kochanowskiego pisze: „Nie znajdziemy wiêc u Kocha-

nowskiego tak barwnych opisów ogrodów czy nieba jak w Wizerunku Reja. Ale

jednak motywy takie u Kochanowskiego istniej¹ i zas³uguj¹ na to, ¿eby siê bli¿ej

zaj¹æ tak¿e ich form¹ jêzykow¹”. Autorka twierdzi, ¿e opisy przyrody u Kocha-

nowskiego „s¹ odbiciem epoki, której umiar nie dopuszcza³ do zbyt szerokiego

traktowania t³a krajobrazowego. Jest tu nasz poeta reprezentantem poetyki swoje-

go czasu” (Ostrowska 1978: 337). Analiza tekstów Jana z Czarnolasu potwierdza

tezê Ostrowskiej. Opisy przyrody najliczniej wystêpuj¹ w Psa³terzu, Pieœniach,

Acta Universitatis Wratislaviensis No 2282

JJêêzzyykk aa K

Kuullttuurraa

• tom 16 • Wroc³aw 2001

Fragmentach i Fraszkach, s¹ one wyrazem pogl¹dów i uczuæ poety, pojawiaj¹ siê

najczêœciej w liryce refleksyjnej. „Plastyczny obraz zimy i wiosny budz¹cej przy-

rodê do ¿ycia widzimy w Pieœniach” (Szymczak 1989: 491), por.:

Serce roœcie patrz¹c na te czasy!

Ma³o przed tym go³e by³y lasy,

Œnieg na ziemi wysszej ³okcia le¿a³,

A po rzekach wóz naciê¿szy zbie¿a³.

Teraz drzewa liœcie na siê wziê³y,

Polne ³¹ki piêknie zakwitnê³y;

Lody zesz³y, a po czystej wodzie

Id¹ statki i ciosane ³odzie.

Teraz prawie œwiat siê wszystek œmieje,

Zbo¿a wsta³y, wiatr zachodny wieje; (Pieœ 1,2,1-10)

Wysokie góry i odziane lasy!

Jako rad na was patrzê, a swe czasy

M³odsze wspominam, które tu zosta³y, (Fr 3,1,1-3)

W przytoczonym opisie pór roku kontrast miêdzy wiosn¹ a zim¹ pokazany jest

przy u¿yciu trzech elementów, s¹ to lasy, ³¹ki i rzeki. Opis ten zanalizowa³a bar-

dzo dok³adnie Ostrowska we wspomnianym artykule, zwracaj¹c szczególn¹ uwa-

gê na to, ¿e poeta operuje tu prostymi œrodkami, u¿ywa niewyszukanych wyra-

zów, jest oszczêdny w okreœleniach, sk³adnia utworu jest tak¿e bardzo prosta,

zdania s¹ s³abo rozwiniête, najczêœciej wspó³rzêdne. Opisuj¹c pory roku w ró¿-

nych utworach, poeta wykorzystuje wci¹¿ te same elementy, dodaj¹c do nich no-

we, np. zwierzêta, ptaki:

Teraz naweselsze czasy,

Zieleni¹ siê piêknie lasy.

£¹ki kwitn¹ rozmaicie,

Zaj¹ca ju¿ nie znaæ w ¿ycie; (Pieœ 2,2,31-34)
Œpiewa s³owik na topoli, (Sob 9,9)

W pieœni Czego chcesz od nas, Panie poeta personifikuje pory roku i charaktery-

zuje je poprzez atrybuty roœlinne, por.:

Tobie k’ woli rozliczne kwiatki Wiosna rodzi,

Tobie k’ woli w k³osianym wieñcu Lato chodzi.

Wino Jesieñ i jab³ka rozmaite dawa,

Potym do gotowego gnuœna Zima wstawa. (Pieœ 2, 25, 17-20)

Mieczys³aw Szymczak pisze, ¿e „zastosowana tu personifikacja jest u¿yta œwia-

domie, czego wyrazem jest pisownia nazw pór roku wielk¹ liter¹. Swoistoœæ tej

160

Krystyna Data, Dorota Janeczko

personifikacji polega na tym, i¿ odnosi siê ona do pojêæ okreœlaj¹cych czas,

a wiêc do pojêæ abstrakcyjnych” (Szymczak 1989: 488).

W Pieœniach przewija siê czêsto motyw kwitn¹cych kwiatów:
Polne ³¹ki piêknie zakwitnê³y (Pieœ 1,2,6),

£¹ki kwitn¹ rozmaicie (Pieœ 2,2,33),

kwiaty to atrybut wiosny. Lato to czas ¿niw, wiêc jego atrybutem jest wieniec

z k³osów zbo¿a. Jesieñ to czas zbioru owoców, jej atrybutem s¹ jab³ka. Roœliny

pojawiaj¹ siê nie tylko w opisach pór roku, ale tak¿e jako element przedstawia-

nej rzeczywistoœci, jako opis konkretnej sytuacji, np.:

To chrz¹szcze, to szarañcza zbo¿a polne ¿ar³y,

Mrozem winnice wiêd³y, mrozem sady mar³y; (Ps 78,85-86)
W sposób bardzo dynamiczny i obrazowy opisane s¹ plagi, jakie spad³y na œwiat

roœlin. Mimo ¿e opisy przyrody w twórczoœci Kochanowskiego nie wystêpuj¹ czê-

sto, trzeba podkreœliæ ich wartoœæ. Zdaniem Ostrowskiej: „Wielk¹ zas³ug¹ Kocha-

nowskiego jest wprowadzenie tego rodzaju obrazów przyrody do poezji polskiej [...]

w szacie jêzykowej bardzo wypracowanej i kunsztownej” (1978: 343). W swojej

pracy Ostrowska przedstawi³a równie¿ cechy jêzykowe tych opisów. Poza nimi

w utworach poety znajdujemy te¿ opisy dzia³alnoœci ludzkiej, zwyczajów, por.:

I¿ ju¿ niedaleko ¿niwo:

Miej siê do sierpa co ¿ywo!

Sierpa trzeba oziminie,

Kosa siê zejdzie jarzynie [tj. jaremu zbo¿u]. (Sob 11-14)

Z tekstu tego dowiadujemy siê nie tylko o tym, ¿e uprawiano ju¿ wtedy dwa ro-

dzaje zbo¿a: jare i ozime, ale tak¿e jak je zbierano – oziminê ¿êto sierpem, a zbo-

¿e jare koszono.

U Kochanowskiego spotykamy te¿ roœliny, które cz³owiek wykorzystuje ja-

ko materia³, budulec, surowiec, np.:

Gdzie pojŸrzê, wszêdy r¹bi¹ albo buk do huty,

Albo soœni¹ na smo³ê, albo d¹b na szkuty. (Sat 23-24)

Widzimy zatem, do czego u¿ywano ró¿nych gatunków drzew i co z nich robiono.

Ponadto fragment ten jest wyrazem troski o las, który jest niszczony przez wyr¹-

bywanie du¿ej iloœci drzew. Ju¿ tu pojawia siê konflikt cz³owieka z przyrod¹.

Z kolei we fraszce O chmielu poeta g³osi pochwa³ê roœliny, która jest podsta-

wowym surowcem w produkcji piwa, por.:

O chmielu

Co to za sa³ata rana

Rozynkami posypana?

Chmiel jeœli dobrze smakujê:

Przetociem go w g³owie czujê. (Fr 1-4)

Œwiat roœlin w twórczoœci J. Kochanowskiego

161

O po¿ytkach z roœlin, które s³u¿¹ rozkoszom podniebienia, dowiadujemy siê, czy-

taj¹c:

Co sobie gard³a ostrz¹ na niewinne piwo

Rydzem, œledziem, ogórkiem; nie wiem, co im krzywo. (Pieœ 1,18,27-28)

W jednym z psalmów pisze Kochanowski o roœlinach, które rodzi ziemia obda-

rzona bo¿¹ ³ask¹, ku po¿ytkowi ¿yj¹cych na niej ludzi i zwierz¹t.

A ona [ziemia] nieprzebranej ³aski Twojej syta

Wszytkiego wszytkim statczy: St¹d trawa obfita

Byd³u ku po¿ywieniu; st¹d zio³a ogrodne

I wszelki rodzaj zbo¿a: [...] (Ps 104,27-30)
W utworach Kochanowskiego roœliny maj¹ tak¿e symboliczne znaczenie, jak

np.: hyzop:

Pokrop’ miê

hysopem, a oczyœcion bêdê, (Ps 51,13)

Hyzop to roœlina o charakterze rytualnym. Po zmieszaniu z krwi¹ zwierzêcia

ofiarnego s³u¿y³a do rytualnych oczyszczeñ (Lurker 1989: 67) symbolizuj¹cych

rozgrzeszenie (S³ownik 1994: 586). Oczywiœcie hyzop wraz z jego symbolicznym

znaczeniem zosta³ przez poetê przeniesiony z t³umaczonego tekstu Psa³terza.

Magiczn¹ moc leczenia lub odm³adzania przypisywano równie¿ niektórym

roœlinom rodzimym, por.:

Potym wsta³o szeœæ par prawie

Dziewek jednako ubranych,

I belic¹ przepasanych. (Sob [wstêp, 10-12])

Belica / bylica to roœlina lecznicza u¿ywana w obrzêdach ludowych. Wierzono,

¿e k¹piel w zio³ach mia³a odm³adzaæ, por.:

Potym go czarownica w kocie³ wrz¹cej wody

Wrzuci³a miêdzy zio³a: a ten nierzek¹c m³ody,

Ale ani wsta³ ¿ywy. Jakoby to by³o

Kosztowne ziele, co by sto lat wyparzy³o! (FgPieœ 6,32-33)

W przytoczonym przyk³adzie wiara w odm³adzaj¹c¹ moc zió³ jest przyjêta z po-

w¹tpiewaniem i ironi¹.

Kochanowski bardzo czêsto u¿ywa nazw i okreœleñ roœlinnych w porówna-

niach, np.:

li zakwin¹wszy, jako kwitn¹ zio³a,

Uwiêdn¹ prêdko i zgin¹ zgo³a. (Ps 92,15-16)
Z³ym ludziom (porównanym do zió³, które szybko kwitn¹, ale te¿ bardzo

szybko wiedn¹) wydaje siê, ¿e ich dobra passa bêdzie trwa³a wiecznie. Jednak¿e

sprzyjaj¹ca im sytuacja szybko mija.

A my jako suchy list na dó³ z drzewa lecim. (Dry 72)

162

Krystyna Data, Dorota Janeczko

W tym porównaniu mamy refleksjê nad przemijalnoœci¹, podobnie jak liœcie

tylko przez chwilê cieszymy siê doczesnym ¿yciem, które mija bardzo szybko.

Refleksje o krótkoœci ludzkiego ¿ywota pojawiaj¹ siê w analizowanych tekstach

doœæ czêsto, por.:

Nie zaw¿dy piêkna Zofija,

Ró¿a kwitnie i lelija;

Nie zaw¿dy cz³ek bêdzie m³ody

Ani tej, co dziœ, urody,

Czas ucieka [...] (Pieœ 2,23,1-5)
W porównaniach najczêœciej (10 razy na 25) wystêpuje leksem kwiaty, w for-

mie podstawowej, a tak¿e w formach deminutywnych kwiatek i kwiateczek oraz

nazwy kwiatów, np. lelija, ró¿a.

Nietrwa³oœæ roœlin, kwiatu (8 razy na 10) i trawy wykorzystuje poeta w po-

równaniu, by pokazaæ, jak krótkie jest ludzkie ¿ycie i jak szybko przemija, por.:

Trawie podobien cz³owiek, któr¹ ostrymi

Leda w dzieñ kosa przytnie zêbami swymi;

Podobien kwiatu, który gdy siê rozwin¹³

Nalepiej, dusznym wiatrem zmorzony zgin¹³. (Ps 103,29-32)
Natomiast piêkno roœlin, brzozy i kwiatów s³u¿y ukazaniu piêkna dziewczy-

ny przez porównanie jej warkocza do brzozy okrytej liœæmi, a twarzy do kwiatów

lilii i ró¿y, por.:

Twoja kosa rozczosana

Jako brzoza przyodziana;

Twarz jako kwiatki mieszane

Leliowe i ró¿ane. (Sob 11, 9-12)

Jako lelija ró¿¹ przeplatana

Zda³a mi siê twarz twoja malowana; (FgPieœ 11,5-6)

Niektóre nazwy roœlin wystêpuj¹ tylko raz i jedynie w porównaniu, np. jab³onka

‘m³oda jab³oñ’, w por. do synów:

Niech nam synowie rost¹ tak, jako zielone

Jab³onki rost¹ nowo szczepione; (Ps 144,29-30)
W swoich utworach Kochanowski stosuje motywy roœlinne tak¿e znaczeniu

przenoœnym, np.: kwiat – o Matce Bo¿ej:

Proczysta tam jest we czci, kwiat chwalebnych dziewic. (Jez 376)

czy latoroœl ‘m³oda ga³¹zka’ – o potomku narodu wybranego, Izraela, który jest

przedstawiany jako winnica:

Rozwiód³eœ jej p³odne rózgi do morza samego,

A jej piêkne latoroœli do brodu wielkiego. (Ps 80,23-24)

Œwiat roœlin w twórczoœci J. Kochanowskiego

163

lub jab³ko – o wierszach jako owocu pracy poety:

Najd¹ siê [...] Którym ku twej osobie wymowy dostanie

Miêdzy którymi dopuœæ tym te¿ jab³kom p³ywaæ, (FgBitwa 31)
Ponadto odniesienia do œwiata roœlin wystêpuj¹ czêsto w przys³owiach, sen-

tencjach i aforyzmach:

Bujne drzewo wiatrom krzywo; (Pieœ 2,2,18)

Choæ u mnie broda siwa, jeszczem niezganiony,

Czosnek ma g³owê bia³¹, a ogon zielony. (Fr 3,82,7-8)

Na nasze to pszenice wróble (Ap 20)

Kocie, wszytko to do czasu,

Strze¿ wilka wyszczekaæ z lasu; (Sob 3,45-46)

[...] ró¿a pozno kwitnie,

Nie szukaj zbytnie.

Dobraæ i miêtka, co j¹ najdzie wszêdzie; (Pieœ 2,16,3-5)
W porównaniach, przenoœniach i przys³owiach nazwy ze œwiata roœlin s¹ wy-

korzystywane jako pojêcia wartoœciuj¹ce. Problem wartoœciowania œwiata

w Psa³terzu porusza Stanis³aw Koziara w ksi¹¿ce Pojêcia wartoœciuj¹ce w pol-

skich przek³adach „Psa³terza” (1993). Autor uwzglêdnia trzy sfery odniesieñ

wartoœciuj¹cych: przestrzeñ, œwiat zwierz¹t i œwiat roœlin. Stwierdza, ¿e „wyso-

kie miejsce w hierarchii stworzenia oraz szczególna zdolnoœæ ci¹g³ego odradza-

nia stanowiæ bêd¹ równie¿ o wyj¹tkowej randze œwiata roœlinnego na p³aszczy-

Ÿnie religijno-kultowej”. Wed³ug Koziary osi¹ biblijnej metaforyki jest analogia

miêdzy cz³owiekiem i jego ¿yciem a ¿yciem, wygl¹dem i wartoœciami u¿ytkowy-

mi ró¿nych roœlin (Koziara 1993: 116). Sfera œwiata roœlin obok œwiata zwierz¹t

wykorzystana jest przez autora do przeprowadzenia waloryzacji, podj¹³ on próbê

„odnalezienia leksykalnych oraz stylistycznych wyk³adników [...] antonimicz-

nych pojêæ DOBREGO i Z£EGO” w oparciu o piêæ przek³adów Psa³terza (Ko-

ziara 1993: 12). Do roœlin „dobrych” zalicza drzewo, winny krzew, oliwkê, palmê

i cedr, a do „z³ych” trawê, kwiaty i zio³a. Pozytywne konotacje maj¹ „roœliny du-

¿e, wiecznie zielone i owocuj¹ce”, natomiast negatywne – „roœliny s³abe i szyb-

ko gin¹ce”. Na przyk³ad drzewo jest „symbolem witalnoœci i nieœmiertelnoœci”,

pe³ni funkcjê dodatniego waloryzowania:

Taki podobien bêdzie drzewu porzecznemu,

Które przynosi co rok owoc panu swemu, (Ps 1,9-10)

podobnie cedr i palma:

Palmie podobien i cedrom libañskim

Cnotliwy kwitnie szczep [...] (Ps 92,25-26)

164

Krystyna Data, Dorota Janeczko

Cedr i palma pojawiaj¹ siê paralelnie. Porównanie narodu wybranego do cedrów

libañskich i palmy œwiadcz¹ o sile, ¿ywotnoœci i szlachetnoœci narodu wybrane-

go. Równie¿ drzewo oliwne i jego owoce jako symbol d³ugowiecznoœci maj¹ cha-

rakter wartoœciuj¹cy dodatni:

A ja jako osobliwy

W domu Pañskim krzak oliwy (Ps 52,25-26)

Tak¿e krzew winny nale¿y do metafor biblijnych, winnica to wierni, w³aœcicielem

jej jest sam Bóg, tak¿e w tym przypadku mamy do czynienia z waloryzacj¹ po-

zytywn¹:

Jako wij¹c siê po tyce

P³odny krzak winnej macice

Obfituje w s³odkie grona,

Tak bogobojnego ¿ona. (Ps 128,9-12)

W ujemnej waloryzacji wykorzystywane s¹ roœliny pospolite takie, jak trawa, zio-

³a (por. li [...] uwiedn¹):

[...] a te¿ serce moje

Usch³o jako trawa w srogie letne znoje. (Ps 102,11-12)
W swojej pracy Koziara dochodzi do wniosku, ¿e w waloryzacji œwiata naj-

mniej wykorzystywana jest sfera roœlinna. Z analizy wszystkich polskich tekstów

Kochanowskiego wynika, ¿e w ca³ej twórczoœci poety wiêcej jest wyrazów na-

zywaj¹cych zwierzêta ni¿ roœliny. Jednak¿e œwiat roœlin jest bardziej zró¿nicowa-

ny, wystêpuj¹: nazwy pojedynczych okazów, np. buk, d¹b, lelija, ró¿a, ¿yto itp.,

nazwy nadrzêdne, np. drzewo, krzak, kwiat, zbo¿e, zio³a oraz nazwy oznaczaj¹ce

zbiory roœlin jednorodnych i ró¿norodnych, np. d¹bie, d¹browa (w znaczeniu ‘las

dêbowy’), choina (w znaczeniu ‘las iglasty’), bór, las, ³¹ka, ogród, sad. O bogac-

twie œwiata roœlinnego mimo mniejszej frekwencji wyrazów nazywaj¹cych roœli-

ny œwiadczy choæby taki cytat:

[...] dam i œliczne

Zio³a w swych barwach rozliczne.

Masz fio³ki, masz lelij¹.

Masz majeran, i sza³wij¹,

Masz wdziêczny swój kwiat ró¿any, (Fr 3,12,17)
Mniejsza iloœæ wszystkich u¿yæ nazw z pola tematycznego roœlin spowodowa-

na jest ich ró¿norodnoœci¹, du¿o jest u¿yæ jednostkowych 30 nazw z 60, a tylko 10

z 60 z frekwencj¹ powy¿ej 10. Najwiêksz¹ frekwencjê w tekstach Kochanowskiego

ma las wystêpuj¹cy 61 razy, potem drzewo – 29, kwiat, ³¹cznie z derywatami – 25.

W zasobie leksykalnym odnosz¹cym siê do œwiata roœlin u Kochanowskie-

go wystêpuj¹ tak¿e przymiotniki derywowane od nazw zwi¹zanych ze œwiatem

roœlin, np.: wieniec jest: fio³kowy, k³osiany, rokitowy, kwiat ruciany, ró¿any lub

lelijowy, gaj sosnowy itp.

Œwiat roœlin w twórczoœci J. Kochanowskiego

165

W tekstach Kochanowskiego s¹ niejako dwa obrazy œwiata roœlin, jest œwiat

roœlin rodzimych charakterystycznych dla naszego krajobrazu i œwiat roœlin dla

nas egzotycznych, wynika to z tego, ¿e Psa³terz jest przek³adem, chocia¿ wol-

nym, a Pieœni s¹ czêœciowo wzorowane na Pieœniach Horacego, st¹d cedr libañ-

ski, hyzop, winny krzak, oliwka, palma. Te roœliny pe³ni¹ g³ównie funkcje sym-

boliczne. Natomiast roœliny rodzime s¹ nieod³¹cznym elementem przedstawiane-

go œwiata realnego, w którym przyroda odgrywa swoj¹ rolê, ma swój jêzyk, jakim

przekazuje nam sygna³y np. o zmieniaj¹cych siê porach roku. Ponadto z roœlin s¹

konkretne po¿ytki: pokarm, wyroby u¿ytkowe itp. Niektóre z rodzimych roœlin

maj¹ te¿ symboliczne i magiczne znaczenie, pe³ni¹ wa¿n¹ rolê w porównaniach

i przys³owiach. Przez porównania opisy staj¹ siê bardziej plastyczne, a zatem bar-

dziej przemawiaj¹ce do odbiorcy. Wykorzystanie elementów z najbli¿szego oto-

czenia cz³owieka pomaga mu zrozumieæ wskazówki zawarte w przys³owiach

i sentencjach. Du¿e znaczenie ma tu tak¿e wykorzystanie motywów roœlinnych

do waloryzacji œwiata. Roœliny jako pojêcia wartoœciuj¹ce wystêpuj¹ nie tylko

w Psa³terzu, ale i w innych utworach. Pozytywne konotacje ma np. lelija, kwiat

ró¿any, a ujemne np. trawa, suchy liœæ.

Wykaz Ÿróde³

Wszystkie cytaty pochodz¹ z tomu: Jan Kochanowski, Dzie³a polskie, oprac. Julian Krzy¿a-

nowski, Warszawa 1972.

Ap

– Apoftegmata

Dry

– Dryas Zamechska

FgBitwa – Fragmenta Bitwa

FgPieœ – Fragmenta Pieœni

Fr– Fraszki

Jez

– Jezda do Moskwy

Pieœ

– Pieœni

Ps

– Psa³terz Dawidów

Sat

– Satyr albo Dziki M¹¿

Sob

– Pieœñ œwiêtojañska o Sobótce

Bibliografia

Koziara Stanis³aw (1993), Pojêcia wartoœciuj¹ce w polskich przek³adach Psa³terza, Kraków.

Lurker Manfred (1989), S³ownik obrazów i symboli biblijnych, prze³. Kazimierz Romaniuk, Poznañ.

Ostrowska Ewa (1978), Z dziejów jêzyka polskiego i jego piêkna, Kraków.

Pelc Janusz (1989), Jan Kochanowski wobec polskiego i europejskiego renesansu, [w:] Jan Kocha-

nowski 1584-1984. Epoka – Twórczoœæ – Recepcja, pod red. Janusza Pelca, Pauliny

Buchwald-Pelcowej, Barbary Otwinowskiej, t. I, Lublin, s. 19-49.

166

Krystyna Data, Dorota Janeczko

Rospond Stanis³aw (1961), Jêzyk i artyzm jêzykowy Jana Kochanowskiego, Wroc³aw.

S³ownik (1994), S³ownik polszczyzny Jana Kochanowskiego, pod red. Mariana Kuca³y, Kraków.

Szymczak Mieczys³aw (1989), Artyzm jêzykowy Jana Kochanowskiego, [w:] Jan Kochanowski

1584-1984. Epoka – Twórczoœæ – Recepcja, pod red. Janusza Pelca, Pauliny Buchwald-Pelco-

wej, Barbary Otwinowskiej, t. I, Lublin, s. 485-495.

Ziomek Jerzy (1973), Renesans, Warszawa.

Aneks

Frekwencja wyrazów nazywaj¹cych roœliny

w tekstach Jana Kochanowskiego

Wybrane przymiotniki od nazw roœlin

Œwiat roœlin w twórczoœci J. Kochanowskiego

167

belica / bylica – 1

bór

– 6

brzoza

– 1

buk

– 1

cedr

– 6

chmiel

– 3

choina

– 1

chróst

– 1

czosnek

– 1

d¹b

– 13

d¹bie

– 2

d¹browa

– 2

drzewo

– 29

fio³ek

– 2

hysop

– 1

jab³ka

– 9

jab³onka

– 1

jab³oñ

– 1

jagoda

– 2

jarzyna

– 1

jedlina

– 1

jêczmieñ

– 1

jod³a

– 1

klon

– 1

korzeñ

– 3

krzak

– 17

kwiat

– 25

las

– 61

latoroœl

– 1

latoros³ka – 1

lelija

– 3

lipa

– 6

list/liϾ

– 13

³¹ka

– 14

macica

– 2

majeran – 1

miêtka

– 1

modrzew – 1

ogród

– 4

ogórek

– 1

oliwka

– 2

olszyna

– 1

orzech

– 1

owies

– 1

owoc

– 9

ozimina

– 1

palma

– 2

pszenica – 2

ró¿a

– 10

rydz

– 1

sad

– 1

sa³ata

– 2

sosna

– 1

soœnina

– 1

sza³wija

– 1

szczep

– 3

œliwa

– 1

topola

– 1

trawa

– 15

trzcina

– 1

wierzba

– 1

winny krzak – 1

zbo¿e

– 11

ziarno

– 2

ziele

– 2

zio³o

– 13

zió³ko

– 1

¿o³¹dŸ

– 1

¿yto

– 1

bukowy

– 1: bukowa ³ódŸ

chróœciany – 1: chróœciany ch³odnik

fio³kowy

– 1: fio³kowy wieniec

k³osiany

– 2: k³osiany wieniec

lelijowy

– 1: lelijowe kwiatki

leœny

– 8: leœne towary

rokitowy – 1: rokitowy wieniec

ró¿any – 1: ró¿any kwiat

ruciany – 1: ruciany kwiat

sosnowy – 1: sosnowy gaj