0111; 12.01.2010, wykład nr 11., - Charakterystyka morfologiczna zarodka i płodu.; Paul Esz

Rozwój ontogenetyczny człowieka można podzielić na dwa zasadnicze okresy.

1. Życia w łonie matki

W rozwoju prenatalnym organizm ludzkiego wyróżnia się trzy okresy;
1. okres przedzarodkowy od zapłdnienia do końca 3 tygodnia (21 dnia).

a) Okres jaja płodowego ( 0 do 5-10 dnia)
b) okres rozwoju listków zarodkowych (8-21 dzień)

Trzeci tydzień
Pojawiają się fałdy głowowy i ogonowy. Powstają pierwsze naczynia w tym cewy serca oraz
omoczni. Pęka błona gardłowa. Powstają kolejno płytka, rynienka aż w końcu cewa nerwowa.

Okres zarodkowy od początku 4 tygodnia do 8 tygodnia (od 22 dnia do około 56-60 dnia rozwoju).

Okres zarodkowy jest czasie szczególnej wrażliwości na czynniki teratogenne. Ewentualne
narażenie na ich wpływ w tym czasie kończy się obumarcie zarodka.

Okres płodowy od 9 tygodnia do końca 38 tygodnia. W tym czasie kontynuowany jest proces
różnicowania tkanek, narządów i układów. Zarodek stopniowo przekształca się w płód, a jego
wygląd zewnętrzny- zależny od rozwoju mózgu, serca, wątroby, somitów, kończyn, uszu, nosa,
oczu – coraz bardziej upodabnia się do cech dziecka.

Najważniejsze cechy morfologiczne zarodka

4 tydzień

–

na początku 4 tygodnia zarodek zaczyna się nieznacznie zginać\

–

somity w liczbie od 4 do 12 tworzą charakterystyczne uwypuklenia po obu stronach cerwy
nerwowej. Cewa nerwowa jest zamknięta w odcinku środkowym, a jej niezamknięta część,
przednia i tylna tworzy otworów nerwowy przedni i tylny

–

zawiązek serca tworzy wyraźne uwypuklenie na powierzchni brzusznej 21 dnia zaczyna bić
serca a w 25 dniu bije już rytmiczni

–

około 24 dnia pojawia się pierwszy (żuchwowy) i drugi (gnykowy) łuk skrzelowy.
Następuje zgięcie

–

około dnia 26 dnia pojawia się trzecia para łuków skrzelowych

–

zarasta otwór nerwowy przedni. Powstają 3 pęcherzyki mózgowe, które tworzą
charakterystyczne uwypuklenie okolicy głowowej

–

zgięcie głowowe i ogonowe nadaje zarodkowi kształt litery C

–

równocześnie, w wyniku fałdowania poprzecznego, następuje oddzielenie się zarodka od
pęcherzyka żółtkowego

–

zawiązki kończyn górnych tworzą.....

–

uwidaczniają się dołki uszne – zawiązki ucha wewnętrznego

–

w końcu 4 tygodnia (28 dnia) zarasta otwór nerwowy tylny, powstaje czwarta para łuków
skrzelowych, tworzą się pączki kończyn dolnych

–

powstają plakody soczewkowo – przyszłe soczewki , formie zgrubień ektodermalnych na
bocznych powierzchniach głowy

–

ogon stanowi wyraźną cechę zarodka w tym okresie

5 tydzień

–

w 5 tygodniu nie zachodzą większe zmiany w kształcie zarodka w porównaniu z okresem
poprzednim, z wyjątkiem okolicy głowowej (co spowodowane jest szybkim wzrostem i
różnicowaniem się pęcherzyków mózgowych)

–

okolica twarzowa głowy zbliża się do wyniosłości sercowej

–

z zagłębienia ektodermy okolicy drugiego łuku skrzelowego wytwarza się zatoka szyjna

(…)

6 tydzień

–

w zawiązkach kończyn górnych można wyróżnić okolicę łokciową, nadgarstkową i
promienisty zarys palców. Różnicowanie zawiązka kończyny dolnej zachodzi nieco później.

–

Powstaje przewód słuchowy zewnętrzny, który łączy się ze zgrubieniem małżowiny usznej

–

zawiązek oka jest wyraźniejszy z powodu pojawienia się barwnika siatkówki

–

stosunkowo dużo głowa zgina się nad wyniosłością sercową

–

okolicy szyjna i grzbietowa zaczyna się prostować

–

w okolicy lędźwiowo-krzyżowej widoczne są somity

7 tydzień

–

połączenie między jelitem a pęcherzykiem żółtkowym ograniczony jest do szczątkowego
przewodu żółtkowo-jelitowego

–

w wyniku wnikania jelito do jamy pozazarodkowej ciała w części bliższej sznura
pępowinowego powstaje fizjologiczna przepuklina pępowinowa

–

wyraźne zamiany zachodzą w kończynach. Kończyny przednia wydłużają się i kierują na
wyniosłość sercową, pojawiają się zagłębienia w płytkach dłoniowych

–

tworzy się przysadka

–

wykształcają się pęcherzyki płucne i powstają dwa przedsionki i dwie komory serca

–

zarasta podniebienie

8 tydzień

–

na początku 8 tygodnia palca dłoni są rozdzielone, a palce stóp wyraźnie widoczna, ale
zrośnięte

–

ogon grubieje i się skraca

–

zarodek ma cechy charakterystyczne dla człowieka, chociaż w dalszym ciągu okolica
głowowa dominuje nad resztą ciała (głowa stanowi połowę długości zarodka)

–

wyraźnie wykształca się okolica szyjna, okolica brzuszna jest mniej uwypuklona

–

skraca się sznur pępowinowy, a jego część bliższa jest w dalszym ciągu szeroka, w związku
z przemieszczonym jelitem

–

oczy są otwarte, ale w końcu 8 tygodnia następuje zamknięcie powiek

–

małżowiny uszne przyjmują ostateczny kształt, chociaż w dalszym ciągu są nisko osadzone
na głowie

–

zewnętrzne narządy nie są dostatecznie zróżnicowane aby można było rozpoznać płeć. U
chłopców formuje się moszna, u dziewczynek łechtaczka

–

pod koniec 8 tygodnia zarodek ma 28 somitów. Somity oraz łuki skrzelowe stanowią
wyraźna cechę zewnętrzną

–

powierzchnia zarodka pokryta jest pierwotnym naskórkiem (epitrichium)

–

w jamie ustnej powstają kubki smakowe

–

na dłoniach widoczne linie papilarne

–

długość ciemieniowo0siedzeniowa (CS) zarodka wynosi 28-30 mm, a masa ciała około 1g,

Najważniejsze morfologiczne cechy płodu

9-12 tydzień

–

na początku tego okresu głowa stanowi w dalszym ciągu połowę wielkości płodu

–

twarz szeroka, oczy szeroko rozstawione, powieka zamknięte, uszy nisko osadzone

–

pojawiają się pierwsze ogniska kostnienia w czaszce oraz kościach długich

–

kończyny dolne są krótkie cienkie, kończyny górne w końcu 12 tygodnia osiągają swoją
normalną długość

–

w okolicy płytek paznokciowych pojawiają się zagłębienia

–

do końca 9 tygodnia zewnętrzne narządy płciowe męskie i żeńskie są podobne.
Różnicowanie płci jest już możliwe w 12 tygodniu

–

w połowie 10 tygodnia zanika przepuklina fizjologiczna, gdyż pętle jelitowe powracają do
jamy brzusznej

–

na początku okresu płodowego w wątrobie rozpoczyna się proces hemopoezy

–

między 9 a 12 tygodniem rozpoczyna się wytwarzanie moczy

–

płód zaczyna połykać płyn owodniowy i wydalać mocz do jamy owodniowej

–

produkty przemiany materii przenikają przez błonę łożyskową i wnikają do krążenia
matczynego

–

początek okresu płodowego nazywany jest początkiem aktywności ruchowej, gdyż płód
reaguje na bodźce. Ruchy są jednak zbyt słabe, aby był wyczuwalne przez matkę

–

obserwacje poczynione na 12 tygodniowych płodach samoistnie poronionych wykazały, że
odruch ssania występuje po drażnieniu okolicy wargowej, a drażnienie zamkniętych powiek
powoduje odruch zamykania oczu

–

długość CS wynosi 87 mm a masa ciała 45 g

–

tworzy się trzy razy więcej połączeń nerwowych niż w 9 tygodniu

13-16 tydzień

–

w tym okresie następuje szybszy wzrost tułowia względem głowy płodu

–

wydłużają się kończyny dolne

–

szybkie kostnienie układu szkieletowego można wykryć na zdjęciach RTG

–

w 16 tygodniu zróżnicowane są jajniki, a pierwotne pęcherzyki jajnikowe, zawierają
komórki jajowe

–

zmienia się wygląd tworzy, gdyż oczy z położenia bocznego zbliżają się ku przodowi

–

podobni małżowiny uszne przesuwają się w miejsce ich ostatecznego położenia

–

długość CS wynosi 140 mm a masa ciała 200g