Historia Myśli Społecznej- Egzamin-31.01.2012

1. Myśliciele oświecenia jako krytycy zastanego ładu społecznego.

Według myśli oświeceniowej ludzie powinni posługiwać się rozumem. Człowiek powinien cenić naukę,
ponieważ to dzięki nauce może coś osiągnąć. Człowiek powinien poszukiwać własnego rozumu, a także
zasad zgodnych z naturą ładu społecznego. Cenioną wyznawaną wartością był relatywizm. Oświecenie
krytykowało religie, ponieważ uważano, że niepozytywnie wpływa na funkcjonowanie społeczeństwa i
państwa. Może nie to, że sama religia, ale religijna nietolerancja, spory religijne. Także tradycja, brak
postępowego myślenia wśród ludzi były obiektem krytyki oświeceniowych. Myśliciele oświeceniowi
krytykowali feudalny porządek społeczeństwa. Według nich idealnym stanem społeczeństwa jest ruch,
modernizacja, postęp, rozwój. Panowało przeświadczenie, że wszystko może się zmienić na lepsze, a nie na
gorsze. Zmiany mogą nastąpić dzięki wiedzy, która była uważana za motor zmian, czynnik postępu. Za
wrogów oświecenia uważano : autorytety (ograniczają posługiwanie się własnym rozumem, przeszkadzają w
postępie i rozwoju jednostki) , tradycje, systemy religijne, ówczesne instytucje polityczne, filozoficzne
spekulacje. Jednak nurt oświeceniowy był niejednorodny, dlatego wyróżniamy oświecenie : niemieckie,
francuskie, brytyjskie.

2. Myśl Giambattista Vico – metoda badawcza, wizja dziejów.

Giambattista Vico był współtwórcą historycyzmu, czyli badań nad prawidłowościami dziejów. Stworzył
teorię dotyczącą cyklicznego rozwoju historii. Badał historię poprzez : język, mity oraz inne wytwory
kultury. Uważał, że istnieją trzy epoki, które cyklicznie po sobie następują. Były to : epoka bogów, epoka
bohaterów i epoka ludzi. W epoce ludzi istnieje język obrazowy oraz surowe prawa. W epoce bohaterów
następuje przejście bohaterów od Boga, przewaga poezji, natura ludzi jest poetycka, człowiek obawia się
bogów, których sam wymyślił, ale bohaterowie powołują się na wolę boską. myślenie abstrakcyjne,
arystokracja jest najlepszym ustrojem, surowość praw. W epoce ludzi następują zmiany w myśleniu ludzi,
zawierają oni małżeństwa, grzebią umarłych, nadal istnieje wiara (ale obok) , w tej epoce człowiek ufa
swoim własnym umiejętnościom, powstaje wiele pism naukowych, ludzie już nie mówią w języku
poetyckim, rozkwit obowiązków społecznych, najlepsza jest demokracja, racjonalność i wiedza są bardzo
ważnym czynnikiem, autorytety powstają z zaufania społecznego i nie są złe. Dzięki opatrzności człowiek
może się stać istotą cywilizowaną.
Po zakończeniu tych trzech epok, cykl rozpoczyna się od nowa.

3. Oświecenie francuskie – co nowego wniosło do myśli o społeczeństwie.

Oświecenie francuskie miało największy obszar działania ze wszystkich odmian oświecenie ( tj. np.
brytyjskie, niemieckie ). Przedstawiciele przypominali bardziej publicystów niż filozofów sensu stricto.
Oświecenie to miało najdonioślejsze skutki polityczne spośród wszystkich narodowych odmian tej epoki.
Myśli tego oświecenia były przystępne dla społeczeństwa, ludzie uczestniczyli w nauce o społeczeństwie,
nie byli już tylko obiektem, ale uczestnikiem.

4. (Voltaire, Montesquieu, Rousseau, d'Holbach – porównanie myślicieli, albo oddzielne omówienie ich
poglądów (np.Koncepcje J.J Rousseau na tle epoki oświecenia) .

A) Voltaire :
Był publicystą, pisarzem historycznym, krytykiem panujących religii. Jako pierwszy wprowadził zalecenia
dotyczące krytycznej analizy źródeł historycznych. Jednym z największych jego dzieł była „ Kandyda”.
Popularność we Francji zdobył poprzez dwukrotny pobyt w Bastylii. Jest także jednym z autorów
„Encyklopedii”. Uważał, że miarą prawdy jest rozum, równość to pojęcie względne, wolność to równość
wobec praw, stan natury nie ma miejsca, człowieka wolnego i szczęśliwego poza społeczeństwem, ponieważ
ludzie od zawsze żyli wspólnie, tworząc społeczeństwa. Był zwolennikiem wolności i tolerancji religijnej,
każdy powinien wyznawać to, w co naprawdę wierzy, nie warto ukrywać własnej wiary, każdy powinien
tolerować wierzenia innych i nie powinien ingerować w wiarę innych. Największym znaczeniem w życiu
narodów jest ludzki instynkt, klimat, ustrój polityczny i stan opinii. Uważał, że każdy ma prawo do wolności
głoszenia własnych poglądów. Voltaire wierzył w Boga. Religii i wiary nie da się zbadać rozumem, dlatego
nie należy się tym zajmować. Preferował wyjaśnienia przyczynowo- skutkowe. To co jest poprawne w jednej

epoce, jest fałszywe w następnej. Miał udział w ideologiach , które przyczyniły się do rewolucji francuskiej.
Krytykował wszystko, do wszystkiego podchodził sceptycznie. Uważał, że nie ma raju utraconego.

B) Charles de Montesquieu :
Do jego najważniejszych dzieł należą : „O duchu praw” i „Listy perskie”. W swojej filozofii uwzględniał
różnorodność kultur, być może dzięki temu, że dużo podróżował po całej Europie, poznając różne kultury.
Preferował empiryzm, opisywał to co widział. Według niego władza zależała nie tylko od ideologii, ale także
od środowiska. Zdecydowanie kwestionował słuszność koncepcji prawa naturalnego. Uważał, że nie ma
jednego, określonego, idealnego ustroju dla wszystkich, ustrój należy dostosować do społeczeństwa ( dla
każdego co innego jest dobre ). Istotą państwa powinna być wolność obywateli. Społeczeństwo musi być
wychowane. Był prekursorem komperatystyki. Uważał, że wzajemne powiązania tworzą razem system.
Wprowadził podział władz: ustawodawcza, sądownicza i wykonawcza. Według Montesquieu podział władz
jest jedyną opcją wolności jednostki zapobiega despotyzmowi. Preferował połączenie konserwatyzmu z
liberalizmem. W porównaniu z Lockiem i Hobbesem ( u wszystkich : ludzie wolni i równi z natury, egoizm,
inne wnioski : Locke- kooperacja, Hobbes – konflikt, Monteskiusz – Obojętność).

C) J.J.Rousseau :
Był jednym z ojców antropologii. Teoria : opozycja natura - społeczeństwo. Uważał, że ludzie nie są
agresywni z natury, człowiek dziki nie jest skłonny ani do agresji, ani do wspólnoty. W momencie kiedy
pojawiła się własność prywatna pojawiła się denaturalizacja, czyli odejście do natury. Skutkiem tego był
podział społeczeństwa. Uważał, że państwo jest procesem nieodwracalnym, powrót do stanu natury jest
niemożliwy, w państwie ludzi należy wychować. Człowiek żyje póki nie jest w społeczeństwie. W
społeczeństwie człowiek jest uciskany, musi oddać część swojej wolności. Społeczeństwo według niego ma
status tyrana. Przeciwieństwo : człowiek natury( dobry, prawdziwy) – człowiek społeczny( pozorny,
fałszywy). Ślepa masa nie powinna decydować o społeczeństwie, powinni rządzić filozofowie. Wola
powszechna → wola jednostkowa roztapia się w woli wszystkich. Każdy oddając swoje prawa uzyskuje
ekwiwalent w postaci praw innych. Wola powszechna może być wyrażana przez parlament. Rousseau
krytykował partie polityczne. Ludzie w społeczeństwie są członkami niepodzielnej całości, od nich
wychodzi suwerenna władza ludu, jest to władza niezbywalna( zawsze pozostają najważniejszą władzą w
państwie).

D) Paul Henry Thiry ( baron d'Holbach)
Jeden z Encyklopedystów, francuski filozof oświeceniowy. Uważał, że społeczeństwo jest całością, a
powstało z połączenia się rodzin. Społeczeństwo jest zaspokajaniem potrzeb człowieka. Jednak nie jest to
wystarczające. Czynniki, które powinno społeczeństwo spełniać : dobór narządzi, aby tworzyć harmonię,
rozwiązywanie zadań wynikających z praw natury, harmonię może przywrócić tylko wysiłek rozumu.
Według Thiry'ego ludzie z natury nie są ani dobrzy, ani źli, ludzie stworzeni są bardziej lub mniej
inteligentni i zdolni, natura pokazuje co jest w życiu potrzebne ( namiętności nie pochodzą od natury), celem
ludzi jest szczęście, społeczeństwo nie zmienia istoty człowieka, jedyne co się zmienia to sposób walki z
przyrodą, nie należy karać jednostek za jakieś skłonności ( wola), należy uczyć ludzi dążenia do celu, ludzie
są istotami biologicznymi, a ich działania są zawsze pozaspołeczne, czyli biologiczne.

5. Socjologiczny dorobek oświecenia brytyjskiego (D. Hume , A.Smith, Ferguson) – jako porównanie lub
oddzielnie (np. Myśl społeczna Adama Smitha)

A) D.Hume ( prezentacja Pauliny Łowczak – mail)
B) A.Smith:
filozof brytyjski, twórca teorii ekonomicznych, opis społeczeństwa często odnosił do idei ekonomicznych.
Stworzył nową koncepcję człowieka i państwa, uważał że rywalizacja w społeczeństwie jest korzystna dla
państwa i społeczeństwa. Naturalny porządek społeczny i ekonomiczny opiera się na swobodnej grze
jednostek ( popyt i podaż ). Ustrój oraz ład społeczny powstaje spontanicznie, stosunki między ludźmi są
żywiołowe, przyczyną powstania społeczeństwa i potrzeby tego rodzaju instytucji to handel – wymiana dóbr.
W teorii Smith'a ludzie troszcząc się o siebie, wytwarzają dobra, a nawet ich nadmiar, którymi mogą je
wymieniać z innymi ludźmi na inne potrzebne im dobra. Motywem wymiany jest egoizm. Realizując swoje
potrzeby ludzie realizują potrzeby innych. Rynek ekonomiczny jest regulatorem ludzkich poczynań, jest też
lekarstwem na układy między państwami, zasady ekonomiczne są liberalne. Państwo zabezpiecza stan
posiadania. Cele : ochrona przed zagrożeniem ( dobra armia ), ochrona przed niesprawiedliwością

( niezależni sędziowie ), szkolnictwo, jak najmniej ingerencji państwa. Filozofia porządku naturalnego
danego przez opatrzność. Podział pracy daje większe bogactwo. Napisał książke „Teoria rozkładu uczuć
moralnych” ,w której wyraża swoje poglądy na temat społeczeństwa, jego funkcjonowania, tego jak ludzie w
społeczeństwie funkcjonują, a także tego w jaki sposób następuje rozkład uczuć moralnych. Stworzył także
teorię sympatii, współodczuwania.

C) Ferguson

-szkocki ekonomista i myśliciel polityczny
-bibliotekarz wydziału prawa na Uniwersytecie św. Andrzeja w Edynburgu (wcześniej
był nim David Hume)
-zwolennik wolnego handlu i wolnego rynku
-w polityce konserwatysta, choć popierał reformy rządów proponowane przez
Monteskiusza
-uważał egoizm za siłę napędową społeczeństwa (tak jak Thomas Hobbes, Bernard de
Mandeville, David Hume) ale w przeciwieństwie do Hume’a który był deistą, uważał że
nad wszystkim czuwa Opatrzność boska
-według niego ludzkość zmierza do swojego przeznaczenia (destiny) i wzniosłego końca
(supreme end)
-popierał francuską teorię stałego postępu wiedzy i umiejętności ludzkich (Jean
Condorcet)

6. Bernard de Mandeville, Antony Ashley- hrabia Shaftesbury.

A) Bernard de Mandeville:

-filozof, ekonomista, myśliciel polityczny
-„Bajka o pszczołach”
-nie istnieje działanie z gruntu rzeczy dobre, ludzie nie są altruistami z natury, altruizm w
ogóle nie jest potrzebny w społeczeństwie
-społeczeństwo odnosi korzyści z niektórych występków (egoizm)
-nie liczą się motywy a skutki
-obiektywne wartości moralne
-nie ma rozróżnienia cnoty od występku

B) Antony Ashley:
-idee moralne są przyrodzone (nie są z natury)
-cel moralny wyznacza społeczeństwo
-troszczenie się o własne dobro nie jest rzeczą złą
-człowiek ma zmysł moralny (odróżnia co dobre i piękne a co złe)
-cnota jest dobra sama z siebie

7. Myśl społeczna oświecenia francuskiego i brytyjskiego – podobieństwa i różnice.

Wyróżniki:

Oświecenie francuskie

Oświecenie brytyjskie

Założenia :

a. Szeroki obszar

oddziaływania

b. Przedstawiciele-

publicyści, nie
filozofowie

c. Najdonioślejsze skutki

polityczne

d. Przystępność dla

społeczeństwa

e. Przekształcanie

oświecenia angielskiego

f. Sceptycyzm religijny

g. Filozofia moralności
h. Znaczenie umysłu ludzkiego

i rozumu

i. Brak idei racjonalnej

rekonstrukcji społeczeństwa

j. Życie społeczne rządzi się

prawami analogicznymi do
fizycznych

k. Rola uczuć i instynktów

l. Rozum służy do

uzasadniania decyzji

m. Żadna umowa społeczna

nie kieruje się rozumem-

nieświadomość czy
wszystko skończy się dobrze

czy źle

n. Dociekania dotyczące

natury ludzkiej

o. Człowiek jest istotą

społeczną

p. Nauka społeczna jest

oparta na tych samych
zasadach co nauki

przyrodnicze

q. PRAWO NIEZAMIERZONYCH

REZULTATÓW

i. Cokolwiek zdarza

się w świecie
społecznym jest

skutkiem
niezamierzonego

planu

r. Społeczeństwo opiera się

na współpracy

8. Koncepcja postępu J. A. N. de Condorceta i Turgota (albo oddzielne omówienie każdego z myślicieli)

A) Koncepcja postępu według Turgota !
Turgot był głównym kontrolerem finansowym za czasów Ludwika XVI, był jednym z encyklopedystów.
Uważał, że ważniejszy od ustroju politycznego jest stopień mobilności społeczeństwa, historią rządzi prawo
postępu określające kierunki zmian, szukanie rozwiązań jest mniej groźne niż ich nie szukanie, wszystkie
narody przechodzą te same etapy rozwoju, zmierzają do tego samego celu, jednak w nierównomiernym
tempie. Człowiek ma zdolność do postępu, każdy człowiek umie poznawać świat, gromadzić wiedzę i ją
przekazywać. Kumulacja wiedzy odbywa się nie w obrębie jednostki, ale w obrębie gatunku. → dzięki temu
ludzie się rozwijają.
3 stadia rowoju:
1) religijne
2) metafizyczne
3) naukowe
Koncepcja postępu :
koncepcja ta zakładała, że zmiany historyczne nie są przypadkowe, lecz wykazują tendencję postępową,
miała ona wynikać z natury ludzkiej, w której skłonność do uczenia się zdobywania nowych doświadczeń,
postęp da się przewidzieć i można na niego wpływać → dzięki wykorzystaniu metod statystycznych.

B) J.A.N de Condorcet
Był metafizykiem, filozofem, publicystą, politykiem i matematykiem. Był zwolennikiem szkolnictwa
powszechnego, członkiem Akademii Francuskiej. Rozwinął koncepcję A.R.Turgot'a.
Działania ludzkie można opisać na podstawie matematyki społecznej ( był pionierem wprowadzenia
matematyki w naukach społecznych ), uważał, że powinno nastąpić równouprawnienie murzynów i kobiet.
Sformułował ideę postępu. Określił trzy główne przyczyny różnic między ludźmi : bogactwo, kondycja
fizyczna, wykształcenie. Był zdecydowanym przeciwnikiem kary śmierci. Uważał, że procesy przyrody są
podobne do procesów historycznych, postęp jest nieuchronny, ale nie przebiega jednakowo. Ludzie nigdy nie
będą tak samo równi, wyrównywanie ludzi jest niebezpieczne i niemożliwe, dobry jest podział ludzi na

klasy, wszyscy powinni być równi tylko wobec prawa. Był krytykiem religii ( zwłaszcza chrześcijaństwa).
Condorcet podzielił dzieje ludzkości na 10 epok, 9 z nich opisał, a 10 miała być swego rodzaju utopią. 10
epoka : nastąpi pełne i powszechne uznanie praw człowieka, zmniejszenie nierówności majątkowych,
wyższe wykształcenie ludzi i ich świadomość, brak uzależnień między ludźmi, stworzenie jednolitego języka
dla wyższych warstw społecznych, szybki rozwój nauki.

9.Oświecenie niemieckie (Kant, von Herder).

A) Immanuel Kant :
Pochodził z Królewca ( spędził tam całe życie, nigdy nie wyjechał z rodzinnego miasta ). Miał wpływ na
socjologię ( np. Webera ). Uważał, że rozum jest aktywnym twórcą tego ładu społecznego, nadającym sens
jego elementom, dzięki rozumowi człowiek nie jest tylko biernym, ale właśnie czynnym w społeczeństwie.
Kwestia moralności: brak potrzeby zewnętrznego nakazu, świadomość skutków pewnych działań, wartość
sama przez się → dobra wola. Wskazania rozumu są niezależne przez wpływ zewnętrzny. Ludzka wolność
nie powinna wchodzić w konflikt z więzią z innymi ludźmi. Rozum nie jest odpowiednim instrumentem
poznania. Kant uważał, że mierzy się użyteczność lub brak użyteczności, inne motywy niż dobra wola są
nieważne, moralność nie potrzebuje społeczeństwa, człowiek sam potrafi rozpoznać dobro i zło, człowiek
pochodzi z przyrody i podlega prawom natury, moralność nie jest zdeterminowana przez prawa przyrody,
imperatyw kategoryczny to przymus, swoisty głos wewnętrzny posiada każdy człowiek, a tym głosem jest
właśnie imperatyw, człowiek nie może być środkiem do celu, społeczeństwo Kant nazywa związkiem istot
rozumnych, wolność jednego kończy się tam, gdzie zaczyna się wolność drugiego, generowanie postępu,
ludziom żyło by się lepiej, gdyby nie musieli codziennie dokonywać wyborów moralnych, ale wtedy
zaprzestano by postępu, który niewątpliwie jest potrzebny i konieczny.

B) Johann Gottlieb von Herder
Był niemieckim lingwistą, twórcą pojęcia narodu. Krytykował oświecenie : kwestionował mechanicystyczną
wizję świata, zastępował ją organicystyczną. Przestrzegał przed przecenianiem dokonań oświecenia i
niedocenianiem mądrości poprzednich epok. Ludzkość była uważana przez Herder'a za wspólnotę narodów.
Człowiek od urodzenia jest członkiem wspólnot. Celem natury ludzkiej jest ludzkość, człowieczeństwo.
Wszystkie niszczycielskie kwestie przyrody muszą się podporządkować, istnieją stopnie cywilizacje,
opieranie się na rozumie i sprawiedliwości, aby osiągnąć cel, rozum i sprawiedliwość powinny mieć większe
znaczenie. Naród : czynnik historiotwórczy, na naród składa się kultura i język, istnieje pojęcie języka duszy
( język niewypowiedziany)- istnieje pierwotnie, najważniejszym językiem jest język mówiony, język wyraża
sposób myślenia. Kultura : tradycja, wszystkie ludy posiadają kulturę, ale na różnych poziomach, ważna jest
religia, ponieważ ma siłę łączenia ludzi, tolerancja religijna, wolność wyznania i słowa to bardzo ważne
wartości. Naród jest wspólnotą etniczną, ale nie wspólnotą krwi, łączy rozbite społeczeństwo, jest wspólnotą
najważniejszą, ale nie jest czynnikiem, który może mieć podstawy do uciskania innego narodu. Państwo
powinno być narodowe, a historia jest historią narodów.

10.Oświeceniowe utopie.

A) Jean Meslier.
Był francuskim księdzem, proboszczem ( wzorem) , ale co najdziwniejsze był przedstawicielem ateizmu i
materializmu. Napisał „Testament”, w którym zawarł 8 dowodów jałowości i fałszywości religii. Uważał, że
wszelkie zło istniejące na świecie pochodzi od Boga, ochroną przed tyranią są : sprawiedliwość, prawa
ludów, mądrość rządzących, władza pochodzi od ludu, nie od Boga, wszyscy ludzie są równi, istnieją prawa
państwowe i boże, które czasem są sprzeczne, a czasem jednakowe, podporządkowanie jednostki jest
konieczne dla społeczeństwa, ponieważ jest sprawiedliwe i rozumne, Najbardziej sprawiedliwy ustrój to
federacja małych wspólnot ( członkowie – rodziny ). Dzieci są wychowywane wspólnie, wszyscy są braćmi i
siostrami, powinno być jednolite ubranie, jedzenie i warunki życia, zamieszkania ( są to warunki równości ),
istnieje obowiązek pracy dla wszystkich, brak podziału na biednych i bogatych, ludzie różnią się zasługami,
a nie pochodzeniem. Meslier krytykował szlachectwo, natomiast bronił chłopów, powinno istnieć
społeczeństwo bezklasowe, wszyscy mają mieć jednakowe prawa, powinna istnieć swoboda zawierania
związków małżeńskich, bardzo ważnym czynnikiem, opisanym w społeczeństwie Meslier;a jest wzajemna
pomoc wśród ludzi.

B) Etienne Gabriel Morelly

Uważał, że własność jest przyczyną zbrodni, likwidacja własności jest równoznaczna z likwidacją egoizmu i
nierówności, a dzięki temu może nastąpić harmonia. Podstawą utrzymania powinno być rolnictwo. Uważał,
że ludzie byli źli, ale są jeszcze gorsi, cywilizacja psuje ludzi, to społeczeństwa dzikie żyją w harmonii,
nastąpiło zerwanie więzi plemiennych na skutek powstania społeczeństw, rodzin. W rodzinach najlepiej jak
jest parzysta liczba członków, najlepiej 10. Celem ludzi jest szczęście i harmonia. Każdy człowiek posiada
tylko narzędzia do pracy. Żywność powinna być rozdzielana. Dzieci : do 5 roku życia wychowywane przez
rodziców, później przez państwo, powinny być wychowywane w jednakowy sposób.

12. Znaczenie Rewolucji Francuskiej i rewolucji przemysłowej dla powstania nowych prądów w myśli
społecznej ?

Rewolucja Francuska i rewolucja przemysłowa wpłynęły na powstanie trzech nowych prądów myśli
społecznej, były nimi : konserwatyzm, liberalizm i socjalizm. Obydwie te rewolucje przyspieszyły tempo
rozwoju przemysłu, wzrosło znaczenie proletariatu. Powstał nowy system gospodarki, który pozwalał się
rozwijać i bogacić burżuazji. Z czasem zaczęły powstawać ruchy robotnicze, które przybierały coraz to
nowe, bardziej zorganizowane formy.
KONSERWATYZM- dlaczego ?
Konserwatyzm dążył do obrony tradycji i dawnych wartości, zwolennicy tego prądu pragnęli, aby powrócił
porządek sprzed rewolucji lub żeby chociaż była możliwość obrony wartości ze starego świata takich jak
honor, tradycja, hierarchia, porządek.
LIBERALIZM – dlaczego ?
Jednymi z założeń rewolucji francuskiej były wolność i równość, a są to podstawowe założenia liberalizmu.
Zwolennicy tego kierunku pochwalali rewolucję francuską jednak do pewnego stopnia. Sprzyjali założeniom
rewolucji, jednak zdecydowanie krytykowali sposób w jaki rewolucja została przeprowadzona. Zamieszki,
mordy, niezwykła krwawość rewolucji zdecydowanie nie odpowiadali liberałom i było to sprzeczne z
prawami człowieka.
SOCJALIZM – dlaczego ?
Tu główną rolę odegrała rewolucja przemysłowa, ponieważ wzrosło znaczenie klasy robotniczej, powstał
przemysł, praca zaczęła być bardzo ważnym czynnikiem uczestniczącym w codziennym życiu człowieka.
Powstały dwie klasy : proletariat i burżuazja. Proletariat był klasą wyzyskiwaną przez burżuazję,
rzeczywistość porewolucyjna pozwalała na bogacenie się burżuazji.

13. Konserwatyzm, przedstawiciele, analiza zjawiska, podstawowe założenia (Edmund Burke, Joseph de
Maistre)

Konserwatyzm- założenia:
- przywiązanie do starego porządku
- brak rewolucji, ale możliwość ewolucji
- zachowanie starego porządku społecznego
- przywiązanie do tradycji
- ludzie są przewidywalni i dzięki temu społeczeństwo może funkcjonować
- wolność jednostki ograniczona jest przez przynależność do wspólnoty ( jednostka < wspólnota)
- człowiek jest istotą niedoskonałą
- najlepszym ustrojem jest arystokracja, nie może rządzić lud, zawsze istnieje hierarchia społeczna,
społeczeństwo jako organizm, postawa antyegalitarystyczna, opozycja do poglądów oświeceniowych,
człowiek nie kieruje się rozumem tylko uczuciami, potrzebny jest autorytet jako element irracjonalny, który
jest bardzo ważny w tym systemie, autorytetami w konserwatyzmie są zawsze : władza, Bóg. Brak pojęcia
państwa czy społeczeństwa idealnego, powstanie państwa i społeczeństwa miało miejsce dzięki trwałej
tradycji. ( brak umowy społecznej ).

E.Burke : (ewolucjonista)
SPOŁECZEŃSTWO : oparte na konkretnych założeniach, wynika z zależności między ludźmi, a Bogiem
lub między ludźmi. Burke odrzucił prawa naturalne sformułowane przez Locke'a, ludzie są zobowiązani
wobec natury, w swoich „Rozważaniach o Rewolucji Francuskiej” odnosił się do tworzenia się
społeczeństwa w Anglii, aby pokazać , że tworzyło się ono dzięki tradycji. Społeczeństwa oparte na
racjonalizmie nie mogą mieć miejsca.
TRADYCJA: to rozumne działanie, dba o utrzymanie więzi, utrzymuje stałość w społeczeństwie, jest

bardzo ważna, jest podstawą dobrze zbudowanego społ i państwa. ( Francja nie korzystając z walorów jakie
daje tradycja traci tą wartość, a Anglia korzystając z niej dobrze może funkcjonować.)
WOLNOŚĆ : wolność oznacza anarchię, zniesienie instytucji kontrolujących, brak równości, stan naturalny,
swojego statusu nie można stracić, wolność bez cnoty i mądrości to najgorsze zło. Własność prywatna jest
podstawą do dobrze działającej gospodarki.
PAŃSTWO I WŁADZA : istnieje władza państwowa, powinna się ona cieszyć największym uznaniem ,
powinna być uważana za autorytet, monarchia jest najlepszym ustrojem, a najgorszym demokracja, celem
państwa jest zapewnienie harmonii, poprzez zapobieganie egoizmowi i namiętnościom ludzkim.

Joseph de Maistre : (tradycjonalista )
Uważał, że zmiany prowadzą do anarchi, jego podstawowymi ideami były : stabilność i porządek, uważał
stary porządek ( sprzed rewolucji ) za najlepszy i gloryfikował ówczesne tendencje, wartości, itd. Uważał, że
rewolucja jest zaprzeczeniem tradycji i boskiej wizji świata, dlatego jest zła. „porządek wszystkich wspólnot
politycznych jest oparty na prawie naturalnym”. Człowiek wobec Boga jest istotą znikomą. Instytucjami
wszędzie obecnymi według Maistre'a powinny być : rodzina, władza, religia. Uważał, że rewolucja
francuska była karą dla ludzi od Boga, za próby zmian. Był przeciwnikiem rozumu. Człowiek powinien
przyjąć, że światem rządzi ktoś mądrzejszy od nich → Bóg. Rozum nie może stworzyć lepszego
społeczeństwa. Maistre był przeciwnikiem indywidualizmu, wolności ( uważał wolność za chorobę
społeczeństwa), konstytucji, rządów parlamentarnych, wolności słowa i prasy. Projekty wolnościowe uważał
za utopię. Najlepszą formą rządów jest absolutyzm. Władza królewska pochodzi od Boga, więc królewskie
prawa są najważniejsze.

14.Liberalizm – rodzaje liberalizmu, przedstawiciele (Bentham, Constant, Mill). Liberalizm – podstawowe
założenia.

LIBERALIZM : założenia :
- opozycyjny do konserwatyzmu
- liczy się wolność
- jednostka w centrum
- idea postępu i rozwoju
- pochwała oświecenia
- założenia rewolucji francuskiej – dobre, wykonanie rewolucji francuskiej – zle
- indywidualizm
- społeczeństwo jest wypadkową działań jednostek
- ład społeczny jest możliwy dzięki temu, że są ustanowione prawa, które narzucają jednostkom jak mają
działać, aby działać dla dobra społeczeństwa
- wolność pozytywna i negatywna. Wolność pozytywna ( wolność do) → społeczeństwo i państwo wskazuje
na to do czego jednostka ma prawo. Wolność negatywna ( wolność od ) → wolność od ograniczeń, które
narzuca państwo, społeczeństwo, kwestia osobista.
- wolność jako naturalny przywilej
- uniwersalizm – uprawnienia jednostki nie są zależne od kultury, religii, itd.
- egalitaryzm – równość wszystkich ludzi
- silne społeczeństwo obywatelskie
- pluralizm → różnorodność, którą należy chronić
- własność prywatna jako wartość chroniona i ważna → sfera osobista, prywatna

Rodzaje liberalizmu :
1. ekonomiczny (dający się związać z określonymi interesami klasowymi, choć
nie wszyscy liberałowie byli zwolennikami wolności gospodarczej),
2. polityczny ( potrzeba znalezienia kompromisu pomiędzy różnymi grupami wyznaniowymi, na jakie w
następstwie reformacji rozpadły się liczne społeczeństwa zachodnioeuropejskie: najpierw była więc idea
wolności sumienia i religijnej tolerancji, a dopiero później hasło wolnego rynku).

Jeremy Bentham :
Prawnik, filozof, ekonomista.

•

Doktryna utylitaryzmu – celem każdego działania powinno być osiągnięcie maksimum

satysfakcji, przyjemności (teoria hedonistyczna)

•

Ludzie pragną w życiu przede wszystkim przyjemności cielesnych, które są dla nich

ważniejsze niż dobro świata

•

Nie istnieją żadne i niezmienione normy. Wszystkie podniosłe twierdzenia o prawach

natury, prawach rozumu, sprawiedliwości naturalnej itd. da się sprowadzić do zasady
użyteczności

•

Głosił, że nie ma czegoś takiego jak interes społeczny. Interes społeczeństwa nie jest niczym

innym jak tylko sumą interesów jednostek składających się na społeczeństwo.

Constant:
Francuski filozf i pisarz.

 Rozważania o wolności:

•

Wg. starożytnych wolność to możliwość podlegania prawom, które się samemu ustanowiło.

Wolność w sferze politycznej – brakowało wolności jednostek

•

Wolność współczesnych polega na określeniu, co w ogóle prawo może regulować

•

Współczesna wolność może dzielić się na pozytywną i negatywną

 Koncepcja wolności:

•

Jako prawo jednostki do prywatności, wolnej od ingerencji państwa, od przymusu i gwałtu

•

Do posiadania niezależnej opinii, wybrania zawodu

•

Jako pierwsze prawo własności

•

Jako prawo przedmiotowe, które przysługuje jednostce z racji bycia obywatelem

•

Wolność konkurencji, rywalizacji

•

Jako prawo do samorealizacji

J.S.Mill :
Angielski filozof, etyk, logik, czołowy myśliciel XIX-wiecznej liberalizmu, deputowany do
parlamentu

 Socjologia J. S. Milla:

•

Uznany za jednego z pierwszych rzeczników przyznania kobietom pełni praw

obywatelskich

•

Socjologiczne rozważania Milla były sprowokowane XIX – wiecznym konserwatyzmem i

jego stanowiskiem wobec więzi społecznej

•

Dążył do połączenia dwóch tradycji myślenia o społeczeństwie: dedukcyjnej (np. opierającej

się na hipotezie natury ludzkiej) z indukcyjną (bazującej na obserwacjach empirycznych)

 Wolność:

•

Jednym z centralnych pojęć jego filozofii jest wolność

•

Nowa koncepcja – jednostka, która świadomie dąży do wolności jako do ideału, a nie tylko

obrony przed tyranią

•

Swoboda jednostki odnosi się do sfery prywatności, nie może być ograniczona, nawet jeśli

korzystanie z wolności jest szkodliwe dla samej jednostki

•

Ograniczyć wolność i zastosować przymus można tylko, gdy wolność jednego zagraża

drugiemu

 Cztery historyczne fazy zyskiwania przywilejów przez ludzi wolności:

•

Za pomocą zyskiwania przywilejów: swobód i praw, których władca musi przestrzegać

•

Spisane konstytucje

•

Rezygnacja z koncepcji, że rządy władców mających inne niż oni interesy są prawem natury

(wyznaczenie urzędników państwowych)

•

Tyrania większości: społeczeństwo tyranizuje poszczególne jednostki

 Państwo (pewne sprzeczne elementy)

•

Z jednej strony państwo powinno ograniczać się tylko do zapobiegania naruszenia wolności

oraz utrzymaniu pokoju i porządku

•

Z drugiej strony powinno istnieć ustawodawstwo i kontrola państwowa w wielu

dziedzinach, ważnych ze względu na dobro ogółu (np. szkolnictwo).

15. Socjalizm utopijny – przedstawiciele, założenia (Saint-Simon, Fourier Owen ).Claude de Saint Simone i
jego wizja naprawy świata ?

Założenia :
- socjalizm utopijny to reakcja na rozwarstwienie na posiadających i nie posiadających ( podział wewnątrz
stanu trzeciego) oraz na skutki przemian gospodarczych. ( związane z powstaniem przemysłu)
- rozwój proletariatu, produkcja siły roboczej → podstawa społeczeństwa socjalistycznego
- łatwość zastępowania robotników
- powstanie wielkoprzemysłowego proletariatu.
- mnożenie się wystąpień robotników
- socjalizm jest przeciwstawny do liberalizmu
- zainteresowanie wspólnotą, społeczeństwem, a nie jednostką
- trzy punkty : powstanie kwestii socjalnej jako najważniejszej w życiu społecznym, wymagania
wprowadzenia nowego ładu, skupienie się na obmyślaniu sprawiedliwego sposobu produkcji i dystrybucji.
- ciężka praca – podstawowa wartość ( praca od świtu do zmierzchu)
- stan naturalny – wojna wszystkich ze wszystkimi
- brak wewnętrznej jedności, brak pojęcia społeczeństwa jednolitego
- kapitalizm – największe zło
- koncepcja zrzeszania się
- zbędność konkurencji, idea wspólnoty, likwidacja przemocy, itd.
- brak wiary w samorzutny porządek społeczny

dwa nurty :
- industrialny ( przedstawiciele : H.Saint-Simon, R.Owen, C.Fourier)
- kolektywistyczny

Charles Fourier:

Syn kupca, sam prowadził działalność kupiecką od młodego wieku. System (furieryzm) wywarł
znaczący wpływ na rozwój myśli społecznej w Europie i Stanach Zjednoczonych.

•

Pogłębione spojrzenie na przeciwieństwa klasowe, na stale zwiększającą się przepaść

między bogatymi a biednymi

•

Postulat przeprowadzenia reformy społecznej bez rewolucji

•

Projekt budowy stowarzyszeń wytwórców i konsumentów (falang), opartych na wspólnej

własności, które miały zaspokajać wszelkie potrzeby i zapewniać urozmaiconą pracę bez
przymusu (próbowali je utworzyć jego uczniowie)

•

Współczesna rzeczywistość społeczna – Cywilizacja, następująca po Barbarzyństwie i

Dzikości, przypomina te poprzednie w zasadniczym sensie – ludzie nadal są przeciwko
sobie.

•

W Cywilizacji wymiana towarów opiera się na handlu, właścicielami produkcji są kupcy, a

nie wytwórcy; pracownik nie otrzymuje za pracę należnego wynagrodzenia; alienacja
pracy prowadzi do rywalizacji i pogrążą ludzi w egoizmie (to jest sprzeczne z naturą
człowieka, bo człowiek nie jest z natury egoistą)

•

„Kodeks pracy” przyszłego społeczeństwa:

1. Każdy pracownik musi być wspólnikiem wynagradzanym na zasadzie
dywindendy, a nie pensji
2. Każda osoba – mężczyzna, kobieta czy dziecko (dopuszcza do pracy) – musi być
wynagradzana proporcjonalnie do wkładu wniesionego przez nią w kapitale,
pracy, lub talencie
3. Należy zmieniać rodzaj pracy około osiem razy dziennie
4. Zadania wykonywane są w grupie przyjaciół, którzy sami się dobierają
5. Warsztaty, pola i ogrody muszą przyciągać pracowników elegancją i czystością
6. Podział pracy musi umożliwić każdemu, wykonywanie pracy stosownej do jego
możliwości
7. Podział zadań powinien zapewnić każdemu możliwość wykonywania pracy
zgodnie z kwalifikacjami
8. Zwykli ludzie muszą mieć gwarancję dobrobytu, minimalny dochód wystarczający
na ich bieżące i przyszłe potrzeby

Robert Owen:

Fabrykant, działacz polityczny i spółdzielczy, reformator, myśliciel i pisarz, dobrowolnie
poprawiał warunki pracy i płacy w swoim przedsiębiorstwie; w jego osiedlu robotniczym
powstały: szkoła, przedszkole i żłobek, robotnicy – lepsze warunki mieszkaniowe, mogli korzystać
z pomocy lekarza.

•

Charakter jednostki został ukształtowany przez środowisko, wystarczy zmiana warunków,

aby zmienić jednostkę

•

Postulat reorganizacji systemu wychowania, żeby jednostka od młodości mogła rozwijać się

fizycznie i moralnie w jak najkorzystniejszym społecznie środowisku

•

Tworzył kolektywne gospodarstwa rolne i inne przedsięwzięcia oparte na ideach uczciwej

wymiany, opartej na wkładzie przy pracy, wspólnej własności, które jednak szybko bankrutowały

•

W roku 1825 – w stanie Indiana założył gminę „Nowa Harmonia” – mieszkańcy mieli być

równi, niezależnie od płci. Obowiązek pracy dla społeczności. Czas, który się przepracowało był
liczony i można go było wymienić na towary, których wyprodukowanie trwało równoważną ilość
czasu. Bardzo szybko mieszkańcy się skłócili i „Harmonia” upadła.

Claude Henri de Saint-Simon
Punktem wyjścia jego założeń było to, że społeczeństwo nie jest stabilne. Ludzkość przeszła już epokę
teologiczną i metafizyczną, pozytywna epoka to taka, która oparta jest na nauce. Powinno nastąpić
udoskonalenie swoich wartości ( u każdego człowieka), ujednolicenie jest jedną z najważniejszych wartości.
Podstawowym i zasadniczym prawem powinno być prawo ciążenia. W społeczeństwie powinny zachodzić
stosunki czysto ekonomiczne i społeczne. Saint-Simon uważał, że złoty wiek ludzkości jest jeszcze przed
nią. Prawa życia społecznego należy poznać poprzez prawa przyrody i uczynić je podstawą i narzędziem do
racjonalnej przebudowy społecznej i techniki rządzenia. Saint-Simon gardził prawnikami i filozofami,
uważał ich za pszczoły i trutnie. Nie uznawał koncepcji rewolucyjnej, podziału na „stan trzeci” i
uprzywilejowaną resztę. Zauważył potrzebę utworzenia nauki społecznej.
Parlament według niego powinien liczyć 300 członków, w jego składzie powinni znaleźć się uczeni. Istnieje
podział na klasę pracującą i klasę niepracującą. Nowa encyklopedia – próba zbudowania nowego
usystematyzowanego i zwartego systemu naukowego. Znaczenie grupy czy klasy wypływa nie z urodzenia,
majątku, czy pracy – ale z użyteczności dla społeczeństwa

.

Dzięki rewolucji powstało nowe społeczeństwo –

industrialne (przemysłowe). Rozróżnił 2 systemy – feudalny, czyli militarny i industrialny (kapitalistyczny),
przy czym pierwszy charakteryzuje system wierzeń, a drugi – dowodów naukowych ( zwycięstwo drugiego
nieuniknione) .Podzielił społeczeństwo na klasy: naukowcy (władza duchowa np. przyrodnicy, filolodzy,
artyści), posiadający (grupa, która była potrzebna, bo zajmowała się finansowaniem tych
naukowców, władza świecka), pozostali – praca, nadzór nad naukowcami i posiadającymi.

16. Nacjonalizm i rasizm – teoria (de Gobineau.)
Arthur de Gobineau:
- twórca teorii rasistowskich, jednak nie w takim znaczeniu jak my dzisiaj pojmujemy rasizm
- uważał, że rasizm zależy od tego, czy społeczeństwo zachowuje czystość rasy
- podstawą rasizmu jest hierarchia ras
- czym bardziej mieszana rasa, tym gorzej
- istnieją trzy rasy : biała, żółta i czarna
- podział ras istnieje ze względu na wartości, dopasowane zachowania, a nie ze względu na wygląd.
Rasa biała : rasa aryjska, wysocy, niebieskoocy, mała zmysłowość, wysoki stopień inteligencji, talent
organizacyjny, bezinteresowność, zmysł ładu i harmonii, odwaga, idealnie nadają się do rządzenia.
Rasa żółta : rasa męska, cechy idealnego wodza
Rasa czarna : rasa kobieca, zdolności estetyczne, brak zdolności organizacyjnych, niezbyt inteligentna rasa,
fantazja.
Istnieją tylko dwa narody, które zachowały czystość ras : Chiny i Indie.
Istnieją rasy gorsze i lepsze, hierarchizacja ras.

Rasizm był konsekwencją nacjonalizmu. Dziedziczenie różnych cech, bądź krwi, itd. decyduje o wartości
rasy. Nastąpiło klasyfikowanie narodów według przypisywanych im cech fizycznych i umysłowych.
Inni rasiści, nacjonaliści :
1. Karol Darwin :

- teoria ewolucji
- nie dziedziczy się cech nabytych
- mówił o rasach ludzkich,
- przystosowanie jest tym, co może zagwarantować przeżycie
- konkurencja ras jest motorem postępu.

J Babtist Lemarc
- stwierdził, że ludzie pochodzą od małp
- pierwsza teoria ewolucji – stałość cech gatunkowych
- nieużywane narządy zanikają
- nie można tłumaczyć różnic między ludźmi, nierówności poprzez biologię
- biologiczne utrwalenie klas społecznych, np. dziedziczenie inteligencji
- ludzie niżej postawieni nie mają szans na rozwój
- ludzie niżej postawieni pracują na rzecz uprzywilejowanych.

17. Poglądy de Tocqueville na społeczeństwo i demokrację