Polityka społeczna – materiały do ćwiczeń  

Strona 1 

 

System pomocy społecznej w Polsce

1

 

 

Pomoc  społeczna  jest  jednym  z  elementów  polityki  społecznej  państwa  i  tym  samym  stanowi  fragment  systemu 

zabezpieczenia społecznego. Wynika to z celów jakie przed nią stoją: zaspokajania niezbędnych potrzeb życiowych osób i rodzin oraz 

umożliwienie  im  bytowania  w  warunkach  odpowiadających  godności  człowieka,  przy  czym  pomoc  społeczna  powinna  w  miarę 

możliwości  doprowadzić  do  życiowego  usamodzielnienia  osób  i  rodzin  oraz  do  ich  integracji  ze  środowiskiem,  a  także  zapobiegać 

powstawaniu trudnych sytuacji życiowych, których nie są w stanie sami rozwiązać. 

Podstawowe znaczenie  dla funkcjonowania pomocy społecznej w dobie transformacji w Polsce miało uchwalenie przez Sejm 

Ustawy o pomocy społecznej, regulując zarówno zakres, jak i sposób funkcjonowania pomocy społecznej w naszym  kraju. Zgodnie z 

dotychczasowymi uregulowaniami prawnymi zadania pomocy społecznej wykraczają znacznie poza działania o charakterze naprawczym 

obejmując m.in. zapobieganie powstawaniu sytuacji mogących powodować konieczność udzielania świadczeń w przyszłości i pomoc o 

charakterze  niematerialnym  w  rozwiązywaniu  trudnych  sytuacji  życiowych.  Instytucja  pomocy  ma  dążyć  do  upodmiotowienia 

świadczeniobiorcy przez współdecydowanie o rodzaju najbardziej skutecznej pomocy. 

W  myśl  obowiązującej  ustawy  pomoc  społeczna  jest  „instytucją  polityki  społecznej  państwa  mającą  na  celu 

umożliwienie  osobom  i  rodzinom  przezwyciężanie  trudnych  sytuacji  życiowych,  których  nie  są  one  w  stanie  pokonać 

wykorzystując własne środki, możliwości i uprawnienia”. 

Celem  pomocy  społecznej  jest  udzielanie  wsparcia  zmierzającego  do  przezwyciężenia  trudnej  sytuacji  życiowej.  Istnieją 

dwa  powody,  dla  których  udzielanie  wsparcia  musi  być  regulowane  prawem.  Po  pierwsze,  aby  przeciwdziałać  marginalizacji  czy 

wykluczaniu z rodzin osób zagrożonych. Powstaje też obawa izolacji całych kategorii społecznych. Po drugie, aby każdy miał możliwość 

zaspokajania  podstawowych  potrzeb,  aby  mógł  godnie  żyć,  wychowywać  dzieci,  przerwać  proces  dziedziczenia  biedy,  patologii  czy 

choroby.  Ponadto  celem  pomocy  społecznej  jest  zaspokojenie  niezbędnych  potrzeb  życiowych  osoby  lub  rodziny,  umożliwienie 

bytowania  im  w  warunkach  odpowiadających  godności  ludzkiej  oraz  doprowadzenie  do  życiowego  usamodzielnienia  podopiecznych  i 

ich integracji ze społeczeństwem. 

Prawo  do  świadczeń  pomocy  społecznej  przysługuje  osobom  i  rodzinom  z  powodu  przyczyn,  do  których  należą: 

ubóstwo,  sieroctwo,  bezdomność,  potrzeba  ochrony  macierzyństwa,  bezrobocie,  upośledzenie  fizyczne  lub  umysłowe,  długotrwała 

choroba, bezradność w sprawach opiekuńczo-wychowawczych oraz w prowadzeniu gospodarstwa domowego, alkoholizm, narkomania, 

trudności  w  przystosowaniu  do  życia  po  opuszczeniu  zakładu  karnego  oraz  klęski  żywiołowe  lub  ekologiczne.  Osoba  uboga 

zgłaszająca  się  po  pomoc,  otrzymuje  ją  wtedy,  gdy  jej  trudna  sytuacja  dochodowa  związana  jest  z  jednym  z  wyżej 

wymienionych powodów. 

Uprawnienie  do  pomocy  materialnej  zależne  jest  od  wysokości  dochodu  w  rodzinie  i  występowania  jednej  ze 

wspomnianych wcześniej okoliczności. Uprawnienia do świadczeń materialnych przysługują rodzinom, w których dochód nie przekracza 

ustalonej  kwotowo  wysokości.  Wysokość  dochodu  upoważniającego  do  ubiegania  się  o  świadczenie  materialne  określa  się  przy 

wykorzystaniu skali  ekwiwalentności OECD. Według tej skali niezbędny  dochód dla  drugiej osoby i kolejnych w wieku powyżej 15 lat 

powinien wynosić po 0,7 dochodu pierwszej osoby, a dla każdego z członków gospodarstwa domowego w wieku do 15 lat ustala się 

współczynnik  0,5.  Kwoty  dochodu,  będące  podstawą  do  ubiegania  się  o  świadczenie  pomocy  społecznej,  podlegają  corocznej 

waloryzacji. 

Podstawowe zadanie zapewnienia pomocy społecznej spoczywa na administracji rządowej i samorządowej. Pomoc społeczna 

to  działalność  instytucji  państwowych,  samorządowych,  społecznych  oraz  kościołów,  umożliwiająca  i  ułatwiająca  zabezpieczenie 

podstawowych  potrzeb  osobom  i  rodzinom  niezdolnym  do  uczynienia  tego  samodzielnie  w  ramach  istniejącego  podziału  dóbr,  usług 

oraz świadczeń. 

                                                           

1

 Literatura: 

Nitecki Stanisław, Pomoc społeczna, GASKOR, 2009. 

Sierpowska Iwona, Ustawa o pomocy społecznej komentarz wyd. 2, WOLTERS KLUWER, 2009. 

 

Polityka społeczna – materiały do ćwiczeń  

Strona 2 

 

Istniejący  w  obecnej  rzeczywistości  system  instytucji  i  organizacji  –  realizatorów  pomocy  społecznej  –  obejmuje  nie  tylko 

organizowanie pomocy społecznej, ale także głębsze rozeznanie środowiska osób najbardziej potrzebujących. W związku z tym celem 

pomocy  społecznej  jest  tworzenie,  stałe  doskonalenie  i  rozwijanie  systemu  urządzeń,  świadczeń  i  usług  socjalnych  służących 

organizowaniu  skutecznej  pomocy  w  przypadku  zaistnienia  zdarzeń  losowych,  utraty  lub  ograniczenia  zdolności  do  pracy,  sytuacji 

wymagającej opieki zewnętrznej poza rodziną, prowadzenie odpowiedniej działalności profilaktycznej, a także przeciwdziałanie skutkom 

patologicznych zjawisk oraz udzielanie świadczeń łagodzących przypadki rażąco niskich warunków życia. 

 

Struktura organizacyjna i zadnia pomocy społecznej w Polsce 

Reforma administracyjna państwa, wprowadzona w styczniu 1999 roku, zasadniczo zmieniła strukturę organizacyjną pomocy 

społecznej.  Na  szczeblu  województwa,  w  miejsce  wojewódzkiego  zespołu  pomocy  społecznej  (WZPS),  utworzono  regionalny  ośrodek 

polityki społecznej podległy wojewodzie i realizujący zadania administracji rządowej. Na szczeblu powiatu i gminy powołano jednostki 

organizacyjne będące organami administracji samorządowej – odpowiednio w powiecie: centrum pomocy rodzinie, natomiast w gminie: 

ośrodek pomocy społecznej. 

 

Struktura organizacyjna pomocy społecznej w Polsce od 1 stycznia 1999 roku 

 

Rząd 

 

 

Ministerstwo Pracy  

i Polityki Społecznej 

 

 

 

 
 
 

 

 

Departament  

Pomocy Społecznej 

 

Minister  

ds. Zabezpieczenia 

 Społecznego 

 

Rada Pomocy 

Społecznej 

 

 
 

 

 

 

Województwo  

Samorządowe  

Marszałek  

 

Wojewoda 

 

Regionalny Ośrodek  

Polityki Społecznej 

 

 

 

 

 

 

Powiat  

Starosta 

 

Centrum  

Pomocy Rodzinie 

 

 

 

 

 

 

 

ORGANIZACJE  

POZARZĄDOWE  

Gmina  

Prezydent 

Burmistrz 

Wójt 

 

Ośrodek  

Pomocy Społecznej 

 

 

 

 

 

ośrodki pomocy społecznej działające w każdej gminie, udzielające pomocy pieniężnej, usługowej i rzeczowej oraz kierujące do 

domów pomocy społecznej  

 

powiatowe  centra  pomocy  rodzinie  (w  miastach  na  prawach  powiatu  -  miejskie  centra  pomocy  rodzinie),  powiaty  prowadzą 

domy  pomocy  społecznej,  zapewniają  opiekę  nad  dziećmi  w  placówkach  opiekuńczo-wychowawczych  (tj.  domach  dziecka, 

pogotowiach opiekuńczych) i w rodzinach zastępczych 

 

regionalne  ośrodki  polityki  społecznej  (przy  urzędach  marszałkowskich)  
  zajmują  się  koordynacją  polityki  społecznej  w 

zakresie pomocy na terenie województw samorządowych  

Polityka społeczna – materiały do ćwiczeń  

Strona 3 

 

 

w  urzędach  wojewódzkich  wydziały  polityki  społecznej  -  kontrola  i  nadzór  nad  realizacją  zadań  samorządu  gminnego, 

powiatowego  i  województwa,  w  tym  nad  jakością  działalności  jednostek  organizacyjnych  pomocy  społecznej  (jednak  tylko  w 

zakresie zadań zleconych) 

 

Ministerstwo  Pracy  i  Polityki  Społecznej  -  zajmuje  się  koordynacją  polityki  społecznej  na  obszarze  całej  Polski  oraz 

przygotowywaniem zmian w obowiązującym prawie 

 

Zakres oraz formy pomocy społecznej w Polsce 

System  pomocy  społecznej  obejmuje  pomoc  środowiskową,  przyznawaną  rodzinie  lub  osobie  w  miejscu  zamieszkania,  oraz 

pomoc instytucjonalną, świadczoną w oderwaniu od dotychczasowego miejsca zamieszkania podopiecznych. 

 

Rodzaje pomocy społecznej w Polsce po 1 stycznia 1999 roku  

 

RODZAJE POMOCY SPOŁECZNEJ

 

 

POMOC ŚRODOWISKOWA

 

 

POMOC INSTYTUCJONALNA

 

 

pomoc finansowa 

 

domy pomocy społecznej 

 

 

 

pomoc w naturze 

 

schroniska dla bezdomnych 

 

 

 

usługi opiekuńcze 

 

rodzinny zastępcze 

 

 

 

praca socjalna 

 

ośrodki interwencji kryzysowej 

 

 

 

 

 

ośrodki wsparcia:  

ś

rodowiskowe domy samopomocy,  

dzienne domy pomocy,  

noclegownie 

 

 

 

 

 

jednostki specjalistycznego poradnictwa 

 

 

 

 

 

hospicja 

 

(1)

 

Domy pomocy społecznej 

Dom  pomocy  społecznej  świadczy,  na  poziomie  obowiązującego  standardu,  osobom  wymagającym  całodobowej  opieki  z  powodu: 

wieku, choroby lub niepełnosprawności usługi: bytowe, opiekuńcze, wspomagające, edukacyjne w formach i zakresie  wynikających z 

indywidualnych potrzeb. 

Domy, w zależności od tego, dla kogo są przeznaczone dzielą się na domy dla: 

1)

 

osób w podeszłym wieku, 

2)

 

osób przewlekle somatycznie chorych, 

3)

 

osób przewlekle psychicznie chorych, 

4)

 

dorosłych niepełnosprawnych intelektualnie, 

5)

 

dzieci i młodzieży niepełnosprawnych intelektualnie, 

6)

 

osób niepełnosprawnych fizycznie. 

 

(2)

 

Placówka opiekuńczo-wychowawcza 

Placówka  opiekuńczo-wychowawcza  zapewnia  dzieciom  i  młodzieży  pozbawionym  częściowo  i  całkowicie  opieki  rodzicielskiej  oraz 

niedostosowanym  społecznie  dzienną  lub  całodobową,  ciągła  lub  okresowa  opiekę  i  wychowanie,  jak  również  wspiera  działania 

rodziców w wychowaniu i sprawowaniu opieki. 

Polityka społeczna – materiały do ćwiczeń  

Strona 4 

 

Placówki ze względu na specyfikę działań dzielą się na: 

1. Placówki wsparcia dziennego: 

a)

 

wspierają rodzinę w sprawowaniu jej podstawowych funkcji, 

b)

 

zapewniają  pomoc  rodzinie  i  dzieciom  sprawiającym  problemy  wychowawcze,  zagrożonym  demoralizacja,  przestępczością  lub 

uzależnieniami, 

c)

 

współpracują ze szkołą, ośrodkiem pomocy społecznej i innymi instytucjami w rozwiązywaniu problemów wychowawczych. 

2. Placówki interwencyjne: 

a)

 

zapewniają dziecku pozbawionemu częściowo lub całkowicie opieki rodziców, znajdującemu się w sytuacji kryzysowej: 

•

 

doraźną, całodobową opiekę, 

•

 

kształcenie dostosowane do jego wieku i możliwości rozwojowych, 

•

 

opiekę  i  wychowanie  do  czasu  powrotu  do  rodziny  lub  umieszczenia  w  rodzinie  zastępczej,  placówce  rodzinnej  albo  placówce 

socjalizacyjnej, 

b)

 

przygotowują diagnozę stanu psychofizycznego i sytuacji życiowej dziecka oraz ustalają wskazania do dalszej pracy z dzieckiem. 

3. Placówki rodzinne - zapewniają dzieciom częściowo lub całkowicie pozbawionym opieki rodziców całodobowa opiekę i wychowanie w 

warunkach zbliżonych do domu rodzinnego oraz opiekę, do czasu powrotu dziecka do rodziny, umieszczenia go w rodzinie adopcyjnej 

lub jego usamodzielnienia. 

4.  Placówki  socjalizacyjne  -  zapewniają  całodobową  opiekę  i  wychowanie  dzieciom  całkowicie  lub  częściowo  pozbawionym  opieki 

rodzicielskiej, dla których nie znaleziono rodzinnej opieki zastępczej. 

(3)

 

Ośrodki adopcyjno-opiekuńcze 

Ośrodek adopcyjno-opiekuńczy to: 

1.  Ośrodek  lub  zespół  wsparcia  rodziny  naturalnej,  prowadzący:  poradnictwo  dla  dzieci  i  rodziców  oraz  terapię  rodzinną,  w  tym  dla 

rodziców dzieci umieszczonych w placówkach opiekuńczo-wychowawczych. 

2.  Ośrodek  lub  zespół  wsparcia  rodziny  zastępczej  lub  adopcyjnej,  inicjujący  i  wspomagający  zastępcze  formy  opieki  i  wychowania 

rodzinnego,  szkolący  i  kwalifikujący  kandydatów  na  rodzinę  zastępczą  albo  adopcyjną,  prowadzący:  poradnictwo  rodzinne  i  terapię 

rodzinną dla dzieci i rodziców dzieci umieszczonych w rodzinnej opiece zastępczej. 

(4)

 

Ośrodki wsparcia 

Ośrodek  wsparcia  jest  środowiskową  forma  pomocy  półstacjonarnej  służącą  utrzymaniu  osoby  w  jej  naturalnym  środowisku  i 

przeciwdziałaniu instytucjonalizacji, a w szczególności: 

1)

 

środowiskowe domy samopomocy 

2)

 

dzienne domy pomocy 

3)

 

noclegownie 

4)

 

ośrodki opiekuńcze 

(5)

 

Ośrodki interwencji kryzysowej 

Rolą  ośrodków  interwencji  kryzysowej  jest  świadczenie  specjalistycznych  usług,  zwłaszcza  psychologicznych,  prawnych, 

hotelowych, które są dostępne przez cała dobę osobom, rodzinom i społecznościom będącym ofiarami przemocy lub znajdującym się  

w innej sytuacji kryzysowej 
 w celu zapobieżenia powstawania lub pogłębiania się dysfunkcji tych osób, rodzin lub społeczności. 

(6)

 

Samorządowe Stowarzyszenie Ośrodków Pomocy Społecznej "FORUM"  

•

 

działalność  prowadzi  od  1991  roku,  a  w  swoich  szeregach  skupia  dyrektorów,  zastępców  dyrektora  i  kierowników  filii  Miejskich 

Ośrodków Pomocy Społecznej i Miejskich Ośrodków Pomocy Rodzinie z miast na prawach powiatu, 

•

 

celem  Stowarzyszenia  jest  min.  rozpowszechnianie  dobrych  praktyk  w  zakresie  skutecznych  metod  i  technik  pracy  socjalnej  

w  rozwiązywaniu  problemów  społecznych,  a  także  formułowanie  stanowisk  w  sprawach  dotyczących  polityki  społecznej, 

stanowiących przedmiot rozstrzygnięć organów centralnych administracji rządowej.