Pokojowe rozwiązywanie sporów

międzynarodowych

Definicja sporu międzynarodowego:

• MTS: stan w którym punkty widzenia stron są wyraźnie

przeciwstawne (opinia doradcza MTS w sprawie

interpretacji traktatów pokoju z Bułgarią, Węgrami i

Rumunią);

• STSM : spór to brak zgody w przedmiocie kwestii

prawnej lub stanu faktycznego, z przeciwieostwem

prawnych stanowisk lub interesów między stronami

(orzeczenie z 1924 r. w sprawie palestyoskich koncesji

Mavrommatisa);

• Spór musi istnied obiektywnie, niezależnie od woli

stron i od ich uznania; Może dotyczyd np. przebiegu

linii granicznej, roszczeo między paostwami;

Podział sporów:

• Niemające charakteru międzynarodowego
• Międzynarodowe:

– Spory kwalifikowane- zagrażające międzynarodowemu pokojowi lub

bezpieczeostwu; Szczególne kompetencje RB ONZ na podstawie

Rozdziału VII KNZ konieczne dla utrzymania lub przywrócenia

międzynarodowego pokoju lub bezpieczeostwa;

– Spory zwykłe- niezagrażające międzynarodowemu pokojowi lub

bezpieczeostwu;

• prawne- takie których roszczenia stron opierają się na określonej

normie prawnej (art. 36 ust. 3 KNZ)

• polityczne- strona powołuje się w nich na argumenty polityczne,

natury pozaprawnej;

• kompleksowe;

Spór v sytuacja, która może doprowadzid do

nieporozumieo międzynarodowych lub wywoład

spór (art. 34 KNZ)

•

Zgodnie z art. 27 ust. 3 w związku z art. 52 ust. 3 KNZ, podczas głosowania w RB ONZ w sprawach

Rozdziału VI KNZ (pokojowe rozstrzyganie sporów) oraz załatwiania sporów w ramach porozumieo

regionalnych, strona w sporze wstrzymuje się od głosowania.

•

KNZ nie daje wyraźnych wskazówek dotyczących rozróżnienia.

•

Wymóg wstrzymania się od głosowanie nie dotyczy stron biorących udział w sytuacji, która może

doprowadzid do nieporozumieo międzynarodowych lub wywoład spór.

•

Paostwa członkowskie RB ONZ niekiedy usiłowały wziąd udział w głosowaniu argumentując, że nie

doszło do sporu, a zachodzi jedynie sytuacja, która może doprowadzid do nieporozumieo

międzynarodowych lub wywoład spór. Np. w 1951 r. w sporze izraelsko- egipskim dotyczącym

swobody żeglugi na Kanale Sueskim, Wielka Brytania, Francja i USA wzięły udział w głosowaniu nad

projektem rezolucji potępiającej Egipt, mimo iż wcześniej opowiadały się na rzecz Izraela;

•

Szczególne istotne jest rozróżnienie sporu i sytuacji, która może doprowadzid do nieporozumieo

międzynarodowych lub wywoład spór, gdy wstrzymanie się od głosu dotyczy stałego członka RB

ONZ, który dysponując prawem weta i odmawiając wstrzymania się od głosu może zablokowad

podjęcia stosownej rezolucji;

Spór v konflikt

• Konflikt- spór, który przybrał ostrzejszą formę i

w którym możliwe jest użycie sił zbrojnych;

Regulacja prawnomiędzynarodowa dotycząca

pokojowego rozstrzygania

sporów międzynarodowych

• Karta Narodów Zjednoczonych;
• Konwencja haska z 1907 roku o pokojowym

załatwianiu sporów międzynarodowych;

• Brak jest współcześnie legalnej alternatywy dla

metod pokojowych;

Zobowiązania stron sporu:

• poszukiwania sprawiedliwego rozwiązania w

dobrej wierze i w duchu współpracy

• powstrzymania się od działao pogarszających

sytuację, zwłaszcza od użycia siły

• Art. 2 ust. 3 KNZ zobowiązuje paostwa, by

wszystkie spory między nimi załatwiane były
środkami pokojowymi , tak by nie doprowadziły
do sytuacji zagrażającej międzynarodowemu
pokojowi lub bezpieczeostwu;

Metody rozstrzygania sporów:

Artykuł 33 KNZ
1. Strony w sporze, którego dalsze trwanie może zagrażad utrzymaniu międzynarodowego pokoju i bezpieczeostwa,

będą przede wszystkim szukały rozwiązania w drodze rokowao, badao, pośrednictwa, pojednania, arbitrażu,

rozstrzygnięcia sądowego, odwołania się do organizacji lub układów regionalnych albo w drodze innych środków

pokojowych według własnego wyboru.

2. Rada Bezpieczeostwa wezwie strony do rozstrzygnięcia sporu takimi środkami, gdy uzna to za konieczne.

Artykuł 33 KNZ art. 33 Karty Narodów Zjednoczonych nie wskazuje metod rozwiązywania sporów w układzie

hierarchicznym

Wśród metod pokojowych metod rozróżnia się metody:
a) dyplomatyczne- strony w sporze zachowują dla siebie możliwośd podjęcia ostatecznej decyzji o rozstrzygnięciu sporu;

uczestniczą w większym lub mniejszym zakresie w poszukiwaniu sposobów jego rozwiązania.

–

negocjacje;

–

dobre usługi;

–

mediacja;

–

komisje badao;

–

koncyliacja;

b) sądowe- strony w sporze są związane wydanym orzeczeniem i mają jedynie ograniczoną możliwośd wpływania na

rozstrzygniecie sporu;

–

arbitraż;

–

stałe sądy międzynarodowe;

Negocjacje- rokowania bezpośrednie

•

MTS: jeśli w odniesieniu do jakiejś kwestii zachodzi sprzecznośd interesów i

uprawnieo paostw pozostających w sporze, metodą najwłaściwszą pozwalającą na

zrównoważone i sprawiedliwe jego rozstrzygnięcie są negocjacje;

•

Nie ma w pr. międzynarodowym normy generalnej nakazującej w każdym

przypadku prowadzenie negocjacji; nakaz taki może wynikad ze zobowiązao paostw

do pokojowego rozwiązywania sporów;

•

Strony powinny przystąpid do bezpośredniej wymiany poglądów w kwestiach

spornych w dobrej wierze;

•

Niektóre um. międzynarodowe wprowadzają obowiązek rokowao dla rozwiązania

sporu (np. art. 283 ust 1KoPM: Jeżeli między Paostwami- Stronami wyniknie spór

dotyczący interpretacji lub stosowania niniejszej Konwencji, strony sporu

bezzwłocznie przystępują do wymiany poglądów dotyczących załatwienia sporu w

drodze rokowao lub innymi środkami pokojowymi);

•

Niekiedy um. międzynarodowe uzależniają zastosowanie innych metod

rozstrzygania sporu od uprzednich negocjacji (przyjmuje się, że takie znaczenie ma

umieszczenie w art. 33 KNZ negocjacji na pierwszej pozycji);

• Rokowania mogą byd dwustronne lub wielostronne – na

konferencjach międzynarodowych;

• Negocjacje może prowadzid albo upoważniony organ paostwowy

albo specjalnie powołana do tego stała komisja negocjacyjna;

• Mogą mied formę ustną lub pisemną;
• Rozmowy powinny byd prowadzone w sposób umożliwiający

zawarcie sprawiedliwej umowy w ich wyniku; z obowiązku działania

w dobrej wierze wynika koniecznośd gotowości paostw na

ustępstwa;

• W razie gdy w toku negocjacji w rozsądnym terminie do

porozumienia nie dojdzie – strony sięgają po kolejne metody,

natomiast same negocjacje pomagają w sprecyzowaniu przedmiotu

sporu;

• "rozsądny termin" zależy od okoliczności konkretnej sprawy.

Mediacja- pośrednictwo;

•

w rokowaniach dyplomatycznych obok samych stron sporu uczestniczy podmiot trzeci: paostwo lub

kilka paostw; Organizacja międzynarodowa- np. Międzynarodowy Komitet Czerwonego Krzyża,

osoba fizyczna- funkcjonariusz organizacji np. Folke Bernadotte w sporze izraelsko palestyoskim;

Stolica Apostolska (np. spór argentyosko - chilijski);

•

zakres uprawnieo mediatora określają same strony sporu;

•

jest neutralny, niezależny wobec sporu, jego zadaniem jest ułatwienie osiągnięcia porozumienia;

powinien byd bezstronny;

•

powinien nakłonid strony do podjęcia negocjacji; jest doradcą i udziela zaleceo, nie jest sędzią ani

arbitrem; przedstawia kompromisową, akceptowalną przez strony propozycję rozwiązania sporu;

rozwiązanie zaproponowane przez mediatora nie jest dla stron wiążące;

•

czasem występuje jako gwarant;

Mediacje zakooczone sukcesem:

•

mediacja USA w sporze arabsko – izraelskim, co doprowadziło do podpisania traktatu egipsko-

izraelskiego w Camp Dawid w 1978 r. oraz porozumienia OWP z Izraelem w 1993r.

•

mediacja Algierii w sporze miedzy USA, a Iranem dotyczącym zakładników amerykaoskich w

Teheranie;

Dobre usługi

• z udziałem podmiotów trzecich;
• jedyną rolą paostwa świadczącego dobre usługi jest

umożliwienie kontaktu stronom pozostającym w sporze

oraz doprowadzenie do ich rozmów;

przydatne zwłaszcza w sytuacjach, gdy strony sporu nie

utrzymują stosunków dyplomatycznych;

• gwarantuje bezpieczne miejsce spotkania, organizuje

kontakt stron sporu, umożliwia organizacyjnie i

technicznie podjęcie innych metod dyplomatycznych –

np. negocjacji

• dawca dobrych usług nie proponuje rozwiązao, nie

uczestniczy merytorycznie w rozstrzygnięciu sporu;

Komisja śledcza (komisja badao)-

fact finding mission

• same strony powołują między sobą komisję śledczą, określają tryb jej

powołania i działania, skład, miejsce działania, język postępowania, tryb

podejmowania decyzji;

• orzeczenie komisji ogranicza się do stwierdzenia faktów i nie ma

charakteru orzeczenia arbitrażowego;

• komisja na podstawie przeprowadzonych dowodów bada sytuację

faktyczną, przedstawia stronom sporu niewiążące sprawozdanie i wnioski;

• strony mają swobodę co do tego, w jaki sposób wykorzystad raport;
• komisja śledcza może byd powołana także na potrzeby i w związku z inną

metodą rozstrzygania sporu- np. mediacji czy arbitrażu;

Np. komisja śledcza utworzona przez Międzynarodową Komisję Lotnictwa

Cywilnego w związku z zestrzelaniem w 1983 r. południowokoreaoskiego

samolotu pasażerskiego nad terytorium ZSRR;

powołanie komisji śledczej mającej zbadad kwestię zastosowania broni

chemicznej w wojnie iracko- iraoskiej;

Koncyliacja

• postępowanie ugodowe;
• koncyliacja polega na zbadaniu sprawy przez komisję

powołaną do tego ad hoc przez strony sporu albo stałą

komisję;

• komisja przedstawia konkluzje co do faktów lub prawa,

ewentualnie niewiążące zalecenia dla stron;

• zazwyczaj każda ze stron powołuje swoich członków komisji

oraz wspólnie określają zasady powoływania członków

neutralnych, którzy powinni stanowid w komisji większośd;

• koncyliacja jest bardziej sformalizowana niż mediacja,

zwykle przedstawia się jedną wersję raportu;

• na wszczęcie koncyliacji konieczna jest zgoda obu stron

sporu; charakter zaleceo i propozycji – niewiążący

Metody sądowe rozstrzygania sporów

międzynarodowych:

• brak obowiązkowej jurysdykcji- kompetencja

sądu musi zostad uznana przez paostwo;
paostwo musi wyrazid zgodę na podleganie
danemu sądowi międzynarodowemu;

Międzynarodowy Trybunał

Sprawiedliwości

•

jest najważniejszym organem sądowym, kontynuator Stałego Trybunału

Sprawiedliwości Międzynarodowej działającego w ramach Ligi Narodów; art. 7

KNZ: jeden z sześciu organów głównych ONZ;

•

działa na podstawie Karty Narodów Zjednoczonych, Statutu stanowiącego

integralny załącznik do KNZ i Regulaminu;

•

siedziba w Hadze (Pałac Pokoju);

•

15 sędziów, wybierani spośród listy osób wyznaczonych przez grupy narodowe

Stałego Sądu Rozjemczego przez Zgromadzenie Ogólne i Radę Bezpieczeostwa na 9

lat z możliwością reelekcji; co 3 lata 1/3 składu ulega zmianie;

•

Kandydat powinien byd niezależny i charakteryzowad się wysokim poziomem

moralnym; musi mied kompetencje do zajmowania najwyższych stanowisk w

sądownictwie w kraju pochodzenia, albo byd prawnikiem o uznanej biegłości w

dziedzinie prawa międzynarodowego; Sędziowie są nieusuwalni, chyba że

pozostali członkowie MTS jednomyślnie dojdą do uznania, że dany sędzia nie

spełnia wymogów koniecznych dla pełnienia funkcji sędziego MTS;

Polska posiadała 2 sędziów: prof. Bohdan Winiarski; prof. Manfred Lachs; prof.

Skubiszewski zasiadał jako sędzia ad hoc;

MTS orzeka w sprawach sporów prawnych dotyczących (art. 36 ust. 2 statutu MTS):
a) wykładni traktatu;
b) każdej kwestii prawa międzynarodowego;
c) rzeczywistości każdego faktu, który, o ile by został stwierdzony, stanowi pogwałcenie zobowiązania

międzynarodowego;

d) rodzaju lub wysokości odszkodowania należnego za zerwanie zobowiązania międzynarodowego

Podstawą orzekania jest art. 38 Statutu MTS: Trybunał, którego zadaniem jest orzekad na podstawie

prawa międzynarodowego w sporach, które będą mu przekazane, będzie stosował:

a) konwencje międzynarodowe, bądź ogólne, bądź specjalne, ustalające reguły, wyraźnie uznane przez

paostwa spór wiodące;

b) zwyczaj międzynarodowy, jako dowód istnienia powszechnej praktyki, przyjętej jako prawo;
c) zasady ogólne prawa, uznane przez narody cywilizowane;
d) z zastrzeżeniem postanowieo artykułu 59 (zgodnie z którym wyrok wiąże tylko strony sporu i tylko w

danej sprawie), wyroki sądowe tudzież zdania najznakomitszych znawców prawa publicznego

różnych narodów, jako środek pomocniczy do stwierdzania przepisów prawnych.

Przed Trybunałem nie może dojśd do non liquet – sytuacji w której brak podstawy prawnej dla

rozstrzygnięcia- brak uregulowania danej kwestii w pr. międzynarodowym – w celu uniknięcia takiej

sytuacji w art. 38 ust. 2 Statutu znajduje się odwołanie do ogólnych zasad prawa

międzynarodowego uznanych przez narody cywilizowane i możliwośd orzekania ex aequo et bon-

na podstawie zasad słuszności za zgodą stron;

Na razie nie było takiej konieczności;

Zgoda na jurysdykcję Trybunału może byd wyrażona

poprzez:

1.

Klauzulę jurysdykcyjną (sądową) ujętą w umowie międzynarodowej zawartej przed powstaniem sporu- zgoda

ante hoc (uprzednia) – umowa musi obowiązywad między stronami sporu; wszystkie one muszą byd stronami

Statutu MTS; jurysdykcja transferowana- art. 37 Statutu MTS;

2.

Złożenie jednostronnej deklaracji o poddaniu się jurysdykcji MTS na podstawie art. 36 ust. 2 Statutu MTS do SG

ONZ (klauzula fakultatywna) – stwarza po stronie paostwa ją składającego obowiązek do uczestniczenia w

postępowaniu przed MTS gdy inne paostwo wystąpi przeciw niemu.

Warunkiem wszczęcia postępowania jest wzajemnośd- w sytuacji, gdy obie strony sporu złożyły stosowną

deklarację, wniesienie skargi przez jedno z nich powoduje, że drugie nie może uchylid się od udziału w

postępowaniu; Deklaracja może byd wycofana albo zmodyfikowana.

Polska złożyła Deklarację w 1990 r, zmodyfikowała ja w 1996r.- jest obarczona licznymi zastrzeżeniami: wyklucza

jurysdykcję MTS m.in. w przypadku sporów:



Powstałych przed złożeniem deklaracji lub związanych z faktami lub sytuacjami wynikłymi przez jej złożeniem;



Dotyczących terytorium lub granic paostwa;



Dotyczących ochrony środowiska;

Jurysdykcja transferowana: MTS uznał za skuteczne wobec siebie także jednostronne deklaracje wyrażające

zgodę na jurysdykcję, złożone przez paostwa jeszcze przed STSM;

3.

Zawarcie po powstaniu sporu specjalnego porozumienia o uznaniu jurysdykcji MTS- zgoda post hoc (następcza);

np. w 1993 r. w sporze słowacko- węgierskim o zaporę na Dunaju;

4.

Uznanie przez paostwo za dopuszczalny pozew wniesiony do MTS przez drugą stronę sporu (forum prorogatum)

w sposób dorozumiany, poprzez przystąpienie do czynności procesowych przez Trybunałem; np. w sporze

albaosko- brytyjskim w sprawie cieśniny Korfu z 1949 r. Albania uznała jurysdykcję MTS.

Postępowanie i środki tymczasowe

• pierwsza faza: badanie jurysdykcji Trybunału

przez sam Trybunał- orzeczenie o jurysdykcji;

• możliwe jest dopuszczenie interwencji paostwa

trzeciego, które nie jest stroną sporu, jeśli jego
prawa mogłyby zostad przez postępowanie
naruszone;

• w razie konieczności MTS może w toku

postępowania wskazad pewne środki tymczasowe
służące zabezpieczeniu praw stron sporu – mają
charakter wiążący;

Wyrok MTS:

• jest wiążący dla stron (art. 59 Statutu MTS);
• jest ostateczny i nie podlega odwołaniu;

możliwe jest żądanie rewizji wyroku, które może byd

zgłoszone jedynie w przypadku odkrycia faktu, który w

chwili wydania wyroku nie był znany MTS, ani stronie, a

mógł mied wpływ decydujący;

Żądanie rewizji może byd zgłoszone nie później niż w

ciągu 6 m-cy od odkrycia nowego faktu, ale nie późnij

niż 10 lat od wydania wyroku;

• strony mają obowiązek wykonania orzeczenia;

w razie niezastosowania się – RB może wydad stosowne

zalecenia co do dalszego postępowania;

Opinie doradcze

:

• Poza sprawowaniem jurysdykcji spornej MTS może

wydawad opinie doradcze.

• Opinię doradczą MTS może wydad na wniosek Rady

Bezpieczeostwa albo Zgromadzenia Ogólnego – w każdej

kwestii prawnej.

• Inne ograny ONZ oraz organizacje wyspecjalizowane (po

uzyskaniu upoważnienia Zgromadzenia Ogólnego) mogą

wnieśd do Trybunału o wydanie opinii w kwestiach

prawnych, które wyłoniły się w toku ich działalności.

• Z wnioskiem o wydanie opinii NIE może wystąpid paostwo

członkowskie ONZ.

• Opinia doradcza ma charakter niewiążący.

Arbitraż (rozjemstwo);

•

łac. arbitrari- mniemad, arbitralis- rozjemczy;

•

Art. 37 Konwencji haskiej o pokojowym rozstrzyganiu sporów z 1907 r.: arbitraż

międzynarodowy to rozstrzyganie sporów między paostwami przez sędziów przez

nich wybranych;

na zasadzie poszanowania prawa.

Powierzenie rozstrzygnięcia sporu niezależnej stronie trzeciej; Zastosowanie

arbitrażu pociąga za sobą obowiązek poddania się z dobrą wiarą jego wyrokowi;

•

Strony same ustalają sposób powoływania arbitrów, skład i procedurę; wzorcowe

reguły arbitrażu zawarte m.in. w Konwencji haskiej z 1907 r. mają charakter

dyspozytywny i strony mają możliwośd regulacji odbiegających od ich uregulowao;

Procedura na ogół jest jednoinstancyjna;

•

Podstawa arbitrażu zawsze – porozumienie między stronami: kompromis

arbitrażowy (umowa) albo klauzula arbitrażowa zawarta w umowie;

•

Wspólna cecha arbitrażu i stałych sądów międzynarodowych: obie strony muszą

wyrazid zgodę na arbitraż lub oddanie sprawy stałemu sądowi, a ich orzeczenia są

dla stron wiążące, i korzystają z powagi rzeczy osądzonej;

Zgoda na oddanie sprawy do arbitrażu może byd

wyrażona w stosunku do zaistniałego sporu w sposób:

• Uprzedni (ante hoc); zawierana przez strony umowa

międzynarodowa zawiera klauzulę arbitrażową, w której to strony

zgadzają się na rozstrzygnięcie arbitrażowe potencjalnych sporów

dotyczących interpretacji lub wykonania tejże umowy;

W przypadku zaistnienia sporu każda ze stron ma możliwośd

powołani się na ten zapis i skorzystania z arbitrażu, zaś druga strona

nie może się na to nie zgodzid (tzw. arbitraż obligatoryjny);

• Następczy (post hoc); już po powstaniu sporu strony poprzez

zawarcie tzw. kompromisu (zapisu na sąd), zgadzają się na

rozstrzygniecie arbitrażowe (tzw. arbitraż fakultatywny);

- zorganizowany- powierzenie sporu już istniejącemu stałemu

trybunałowi arbitrażowemu;

- niezorganizowany- zasady postępowania ustalane dopiero w

tekście kompromisu;

Modele arbitrażu

:

• Europejski: przekazanie rozstrzygnięcia sporu

głowie paostwa trzeciego;

• Amerykaoski: zakłada powołanie przez strony

mieszanego trybunału złożonego z przedstawicieli
stron i niezależnego superarbitra wybieranego
wspólnie przez strony;
liczba członków nieparzysta, z reguły 3 albo 5;
możliwe jest rozstrzygniecie przez samego
superarbitra;

Trybunały Arbitrażowe:

•

STA od 1899 (konwencja haska o pokojowym rozstrzyganiu sporów)

–

mało aktywny; od 1945 rozpatrzył tyko 9 spraw;

–

nie posiada obligatoryjnej jurysdykcji;

–

paostwa zgłaszają arbitrów nominowanych na 6 lat i spośród tego składu w razie potrzeby wyznacza się skład do rozstrzygnięcia

konkretnego przypadku;

–

siedziba w Hadze w budynku MTS;

•

Izba Koncyliacji i Arbitrażu Organizacja Bezpieczeostwa i Współpracy w Europie (OBWE) przewidziana w Konwencji o Koncyliacji i

Arbitrażu KBWE z 1992 r.;

–

Ma charakter fakultatywny, chyba że paostwo strona konwencji złoży uprzednią deklarację o obowiązkowej jurysdykcji;

•

Amerykaosko- Iraoski Trybunał Arbitrażowy- Deklaracja Algierska z 1981 r.

–

właściwy w sprawach prywatnych roszczeo obywateli USA przeciwko Iranowi, i obywateli Iranu przeciwko USA, oraz wzajemnych

roszczeo obu paostw.

–

Przewodniczącym trybunału jest prof. Skubiszewski Krzysztof;

–

liczy 9 członków;

•

Afrykaoska Komisja Mediacji, Koncyliacji i Arbitrażu- powołana na podstawie protokołu kairskiego;