Prawo spółdzielcze

Prof. dr hab. Zdzisław Niedbała

sala 316

17.12 8.30

albo 07.01

Ruch spółdzielczy. Ogólny zarys

2

Źródła prawa spółdzielczego

3

Statut spółdzielni

4

Cechy konstytutywne spółdzielni

5

Założenie spółdzielni

6

Członkowstwo spółdzielni

7

Nabycie członkowstwa w spółdzielni

7

Prawa i obowiązki członków

7

Prawa członków

8

Obowiązki członków

8

Udziały członkowskie w spółdzielni

8

Odpowiedzialność członków spółdzielni

9

Ustanie członkowstwa w spółdzielni

9

Organy spółdzielni. Struktura ich kompetencji

10

Walne zgromadzenie

11

Rada nadzorcza spółdzielni

13

Zarząd spółdzielni

14

Zakazy i ograniczenia dotyczące członków rady i zarządu spółdzielni

15

Lustracja spółdzielni

16

Przekształcenia organizacyjne spółdzielni

17

Łączenie spółdzielni

17

Podział spółdzielni

18

Likwidacja spółdzielni

19

Przekształcenie spółdzielni w spółkę prawa handlowego

22

Upadłość spółdzielni

22

Koalicja spółdzielcza (związki spółdzielcze)

23

Poszczególne typy spółdzielni i odrębności regulacji prawnych niektórych spółdzielni
24

Spółdzielnie produkcji rolnej

25

Wykład 1

Ruch spółdzielczy. Ogólny zarys

Ruch spółdzielczy wywodzi się z Rochdale w Anglii, z małego miasteczka pod Manchesterem.
Wiązało się z powstaniem firm założonej przez jej późniejszych pracowników, zmuszonych do

takiego kroku brakiem pracy. Uznali oni, że założenie spółki prawa kapitałowego jest zbyt
kosztowne dla nich.

Opracowano pewne zasady, które później towarzyszyły ruchowi spółdzielczemu zarówno na
wyspach, jak i na kontynencie:

·

Demokratyczny charakter organizacji spółdzielczej – sami założyciele

i członkowie wybierają swoje władze, samodzielnie kształtują statut, sami określają
przedmiot działalności gospodarczej i sami dzielą wartość nadwyżki, lub też
partycypują w stratach. Ta cecha wyraźnie podkreśla różnicę między spółdzielniami
a spółkami kapitałowymi – w spółkach kapitałowych o rozstrzygnięciach, decyzjach
decyduje wysokość kapitału. Natomiast w spółdzielniach uznaje się zasadę „jeden
członek – jeden głos” – wkład w spółdzielnię nie przesądza o sile głosów.

Ta idea szybko rozprzestrzeniła się na gruncie brytyjskim, a pod koniec XIX w. dotarła na
kontynent, szczególnie dobrze przyjęła się we Francji i w Prusach. Koncepcja francuska poszła
w kierunku pewnych specyficznych zasad. Poza tymi krajami ruch spółdzielczy nie miał
większego znaczenia w tym okresie, dopiero później rozwinął się w kolejnych krajach, jak
np. kraje Beneluksu. Na gruncie polskim problematyka spółdzielcza wiąże się szczególnie z
okresem rozbiorowym – do 1918 r. ruch spółdzielczy rozwijał się na poszczególnych obszarach
rozbiorowych bardzo różnie.

·

W Prusach: koncepcja spółdzielni znalazła znakomite odbicie w

pewnych koncepcjach światłych przedstawicieli inteligencji pod zaborami, jak
Hipolit Cegielski, który założył swoje zakłady w formie spółdzielni.

o

Ks. Piotr Wawrzyniak zajmował się spółdzielczością bankową,

która miała służyć obronie przed działalnością Hakaty poprzez udzielanie
tanich kredytów na wykup ziemi przez Polaków. Działalność gospodarcza
miała więc uzasadnienie patriotyczne.

Wawrzyniak wykorzystał prawo pruskie do zbudowania silnego ruchu
współdzielczego w Wielkopolsce.

·

W zaborze rosyjskim możliwości były ograniczone – jakiekolwiek

formy organizacji były tępione przez służby carskie bardzo zdecydowanie. Enklawą
na ziemiach zaboru rosyjskiego była miejscowość pod Kaliszem, gdzie ks. Blizicki (?)
również zajmował się działalnością spółdzielczą, których podstawowym celem było
„podtrzymanie charakteru moralnego Polaków”.
·

W zaborze galicyjskim było lepiej niż w rosyjskim, ale w porównaniu z

pruskim ustawodawstwem to w Galicji było anachroniczne.

W XX-leciu międzywojennym powstał potężny problem unifikacji całego prawa, toteż
nastąpiła także próba unifikacji prawa spółdzielczego. Dotyczyło to całego szeregu rozwiązań
prawa cywilnego, karnego, administracyjnego, itd. Udało się jednak zredagować ustawę,
która zaskakiwała swoim poziomem prawniczym. Dużą inspiracją były rozwiązania z zaboru
pruskiego, jak również wzorce legislacyjne pruskich ustaw dotyczące spółdzielczości. Za
kanclerza Bismarcka nastąpiła adaptacja bardzo korzystnych dla gospodarki rozwiązań
legislacyjnych, co później oddziaływało na prawo w Polsce.

·

29 października 1920 r. – Ustawa o spółdzielniach – regulowała

kwestie dotyczące cech charakterystycznych spółdzielni, zakładania spółdzielni,
przystępowania itd. Obowiązywała (wielokrotnie zmieniana) przez cały okres XX-
lecia międzywojennego i w okresie powojennym do 1961 r.

o

Pod koniec lat 40. funkcjonowała koncepcja obumierania

państwa i przekazywania zadań państwa różnym formom samorządu
komunistycznego. Jedną z tych form była spółdzielnia, której celem była
likwidacja „zgniłych form własność kapitalistycznych”.

·

Znalazło to odbicie w ustawie z 12 lutego 1961 r. Założeniem było,

że własność spółdzielcza będzie z czasem upaństwawiana. Jednak do tego czasu
zachęcano do wstępowania do spółdzielni.

o

Stąd pojawiły się zachowania szczególnie wyraziste w

środowisku wiejskim: np. przymusowa kolektywizacja, która polegała na
tym, że przy użyciu różnego rodzaju presji przymuszano rolników do
wstępowania do spółdzielni. W środowisku wiejskim do dzisiaj panuje ciągła
niechęć do wspólnych form gospodarowania.
o

Podobne mechanizmy stosowano wobec polskiego rzemiosła:

funkcjonował podatek o nazwie domiaru – wielokrotności wartości
podatku, który wynikał z faktycznych przychodów. Celem stosowania
domiaru

było

przymuszenie

rzemieślników

do

przystąpienie

do

spółdzielni.

[1]

·

Ustawa Prawo spółdzielcze z dnia 16 września 1982 r. – obecnie

obowiązująca.

Polska spółdzielczość straciła na skutek transformacji 1989 r. Część spółdzielni upadła ze
względów politycznych. Część z nich nie była w stanie dostosować się do nowych warunków
ekonomicznych. Jeszcze inne zostały rozwiązane w związku ze stworzeniem możliwości
podzielenia majątku między dotychczasowych członków.

Obecnie rząd podjął prace nad nową ustawę spółdzielczą. Ruch spółdzielczy w zasadzie
nie podlegają w ogóle prawu unijnemu – najistotniejsze dla tego ruchu są zasady
Międzynarodowego Związku Spółdzielczego. W prawie unijnym wyraźnie się wskazuje, że
każde państwo członkowskie powinno zapewnić zasadę równego traktowania spółdzielni i
innych form przedsiębiorstw.

Źródła prawa spółdzielczego

W nauce prawa spółdzielczego zwykło się wyróżniać dwie grupy źródeł:

·

Akty ustawodawcze, które w całości odnoszą się do organizacji,

funkcjonowania spółdzielni i związków spółdzielczych:

o

Ustawa z 16 września 1982 r. – Prawo spółdzielcze

o

Ustawa z 15 grudnia 2000 r. o spółdzielniach mieszkaniowych

o

Ustawa z 20 stycznia 1990 r. o zmianach w organizacji i

działalności spółdzielczości

o

Ustawa z 30 sierpnia 1991 r. o waloryzacji udziałów

członkowskich w spółdzielniach
o

Ustawa z 22 lipca 2006 r. o spółdzielni europejskiej

·

Wewnętrzne prawo spółdzielcze – istniał problem, czy można uznać

takie akty jak statuty, regulaminy, układy zbiorowe pracy za źródła prawa. Podstawę
do tych wątpliwości dał art. 37 Konstytucji, który wymieniał źródła prawa
powszechnie obowiązującego – nie było wśród nich powyższych źródeł. Wprawdzie
ustęp 2 art. 37 mówi o aktach prawa miejscowego, ale dotyczy on organów
samorządowych. Rozwiązano ten problem w ten sposób, że art. 37 mówi o źródłach
prawa powszechnie obowiązującego. Natomiast żaden statut, regulamin nie odnosi
się do wszystkich, tylko do kręgu tych osób, które są objęte jego oddziaływaniem –
toteż nie ma sprzeczności między tym faktem, a art. 37 Konstytucji.

Trybunał Konstytucyjny orzekł w 2004 r., iż wspomniane akty są źródłami prawa o
charakterze wewnętrznym, które zresztą znajdują swoje ustawowe upoważnienie
(np. układy zbiorowe pracy).

o

Na gruncie prawa spółdzielczego podstawowym aktem

normatywnym są statuty spółdzielni.
o

Regulaminy uchwalane przez organy spółdzielni, w sprawach

do których odsyła statut danej spółdzielni (regulamin rady nadzorczej,
regulamin obrad walnego zgromadzenia itp.

Statut spółdzielni

Każda spółdzielnia ma obowiązek przygotowania, uchwalenia i zarejestrowania w Krajowym
Rejestrze Sądowym statutu, do czego kompetencję posiada walne zgromadzenie członków
spółdzielni. Z uwagi na rangę tego aktu jego uchwalenie wymaga kwalifikowanej większości
2/3 uprawnionych do głosowania, to samo dotyczy zmian w statucie.

·

Relacja statutu do ustaw spółdzielczych:

o

Niektóre przepisy ustawy Prawo Spółdzielcze mają charakter

bezwzględnie obowiązujący i materie w jej przepisach uregulowane nie
mogą być w żaden sposób odmiennie uregulowane w statucie (np. tajny
wybór władz spółdzielni)
o

Ustawa spółdzielcza często zawiera przepisy przewidujące

kilka możliwych rozwiązań, pozostawiając statutom wybór jednego z nich
(np. wybór zarządu spółdzielni – dokonuje go walne zgromadzenie albo
rada nadzorcza)
o

Przepis ma charakter wyłącznie dyspozytywny, a wyrazem tej

dyspozytywna formuła, która brzmi: „jeżeli statut nie stanowi inaczej” –
dane rozwiązanie zawarte w ustawie jest pewną propozycją

·

Zawartość statutu – w statucie muszą znaleźć się:

o

Zindywidualizowana nazwa spółdzielni

o

Musi określać czas trwania spółdzielni, który może być:

§

nieoznaczony lub

§

określony

W większości wypadków stosuje się czas nieoznaczony, chociaż np. niektóre
statuty określają czas trwania spółdzielni mieszkaniowej, kiedy spełni swoje
zadania
o

Zasady przyjmowania, zawieszania i wykluczania członków

o

Wysokość udziałów członkowskich oraz terminy ich wnoszenia

do spółdzielni
o

Zasady odpowiedzialności członków za zobowiązania

spółdzielni
o

Tryb łączenia, podziału i likwidacji spółdzielni

Wykład 2

Cechy konstytutywne spółdzielni

Każdy typ przedsiębiorstw charakteryzuje pewnymi szczególnymi cechami, które wyróżniają
go z całej palety przedsiębiorstw działających w gospodarce (spółki akcyjne, przedsiębiorstwa
państwowe, itd.).

Podstawowe cechy spółdzielni:

·

Zrzeszeniowy charakter spółdzielni – spółdzielnia może powstać

tylko w wyniku oddolnej inicjatywy zrzeszającej określoną ilość osób fizycznych
lub prawnych, a założenie spółdzielni podobnie jak przystąpienie do już istniejącej
oparte jest na zasadzie pełnej dobrowolności – oznacza zakaz stosowania
jakiejkolwiek presji (psychicznej, fizycznej, administracyjnej, prawnej) w sensie
pozytywnym (żądania przystąpienia do spółdzielni), jak również negatywnej
(zakazywania przystąpienia). Zasada ta jest związana z samą istotą ruchu
spółdzielczego – choć była łamana w PRL, w latach 50. Zasada dobrowolności
odnosi się zarówno do przystępowania, jak i występowania ze spółdzielni.
·

Nieograniczona liczba członków spółdzielni i zmienności jej kapitału

zakładowego – „zasada drzwi otwartych” – spółdzielnia jest otwarta na
przystąpienie każdego, kto jest zainteresowany prowadzoną w niej działalnością.
Nie zawsze jest to możliwe – np. w przypadku spółdzielni mieszkaniowej,
zawiązanej dla poczynienia określonej inwestycji, albo spółdzielni pracy, której
działalność uzależniona jest od koniunktury rynkowej.

o

Zmienność kapitału zakładowego jest efektem tego, że kapitał

zmienia się tak samo dynamicznie, jak zmienia się skład osobowy
spółdzielni.

·

Samorządny charakter spółdzielni – w ramowo wytyczonych

regulacjach ustawowych organizacja samorządowa w drodze statutu określa zasady
wyboru władz, tryby rozstrzygania wewnętrznych sporów, przedmiot działalności
gospodarczych – oddziaływanie państwa wiąże się tylko z generalnymi zasadami
i potrzebą zachowania stanu pozwalającej na respektowanie bezpieczeństwa
wewnętrznego i zewnętrznego państwa.

·

Podjęcie i prowadzenie przez spółdzielnię działalności gospodarczej

– o rodzaju tej działalności przesądzają sami członkowie wpisując go do treści
statutu. Przeważnie jednak typ zakładanej spółdzielni (np. spółdzielnia
mieszkaniowa, spółdzielnia pracy, spółdzielnia socjalna) przesądza o tej
działalności. Spółdzielnia może w zasadzie wpisać dowolną działalność do statutu,
stąd też faktycznie jest ona bardzo szeroko zakreślona.
·

Celowość działania spółdzielni – jej celem jest przysparzanie korzyści

członków spółdzielni i spełnienie jej oczekiwań. Spółdzielnia musi działać (jak każdy
inny przedsiębiorca w gospodarce rynkowej) z punktu widzenia przysparzania
zysku, jednak nie może ograniczać się tylko do tej wizji – np. w przypadku
spółdzielni mieszkaniowej nie można skupić się tylko na zwiększaniu przychodów,
ale należy przybliżać raczej, niż oddalać perspektywę powstania mieszkań.
·

Do niedawna jeszcze ustawy spółdzielcze nakazywały równoprawne

traktowanie działalności gospodarczej z działalnością kulturalno-oświatową na
rzecz mieszkańców. Ustawa z 1982 r. traktowały to jako ustawowy obowiązek. W
trakcie prac nad nowelizacją ustawy spółdzielczej powstał problem, czy obowiązek
ten (w końcu zmniejszający konkurencyjność wobec innych przedsiębiorców)
utrzymać. Stąd też wprowadzono przepis, że spółdzielnia może taką działalność
kulturalno-oświatową prowadzić.

Założenie spółdzielni

Spółdzielnia jako podmiot gospodarczy może powstać wyłącznie z inicjatywy osób fizycznych
lub prawnych. Zasady i tryb założenia spółdzielni patrząc na nie przez pryzmat historyczny,
jak i obecnych regulacji pozwalają na wskazanie trzech różnych mechanizmów zakładania
spółdzielni:

·

Mechanizm pełnej reglamentacji – istotą tego mechanizmu jest to,

że założyciele spółdzielni dla osiągnięcia swojego celu muszą uzyskać zgodę
(koncesję) na założenie danej spółdzielni o danym przedmiocie działalności.
Odmowa udzielenia takiej zgody wyklucza możliwość dalszego prowadzenia
procedury założycielskiej.

o

Ten mechanizm obowiązywał w ustawodawstwie polskim w

latach 1952-82. Wspomniana zgoda właściwego organu miała charakter
oświadczenia o celowości założenia (np. w kontekście zapotrzebowania na
zaspokojenie popytu w danej kwestii) spółdzielni wydawanego przez
właściwy centralny związek spółdzielczy.

·

Mechanizm ograniczonej reglamentacji – w ramach tego systemu

utrzymuje się wprawdzie obowiązek uzyskania oświadczenia o celowości założenia
spółdzielni, ale odmowa w tym zakresie podlega kontroli sądowej. Sąd staje się
więc organem kontroli zasadności odmowy.
·

Mechanizm pełnej dobrowolności w zakładaniu spółdzielni –

obowiązuje w aktualnym stanie prawnym: spółdzielnie mogą zakładać zarówno
osoby fizyczne, jak i osoby prawne. Wyklucza możliwość zakładania spółdzielni

przez jednostki organizacyjne nie legitymujące się osobowością prawną. Ten stan
prawny obowiązuje od 1994 r.

o

Jeśli spółdzielnię zakładają wyłącznie osoby fizyczne, to musi

być tych osób co najmniej 10.
o

Jeśli spółdzielnię zakładają wyłącznie osoby prawne, muszą

być co najmniej 3.
o

Spółdzielnie mieszane – z udziałem osób fizycznych i prawnych

– łączna ich liczba musi wynosić 10.
o

Dla spółdzielni rolnych i socjalnych – co najmniej 5 założycieli.

Każda z osób fizycznych musi legitymować się pełną zdolnością do czynności
prawnych, chyba, że ustawa stanowi inaczej – wyjątek został ustanowiony w
przypadku spółdzielni mieszkaniowych.

Obowiązki założycieli:

·

Uchwalenie statutu przyszłej spółdzielni

·

Przeprowadzenie wyboru tych organów spółdzielni, które w ich

statucie mają być wybierane przez walne zgromadzenie członków

o

W tym celu można powołać komisję organizacyjną (w składzie

3 osób), których celem jest załatwianie kwestii założycielskich.

·

Złożenie wniosku do właściwego sądu rejestrowego wniosku o

wpisanie spółdzielni do rejestru – konieczne jest złożenie statutu z podpisami
wszystkich jej założycieli.

o

Sąd rejestrowy bada statut tylko pod względem jego

legalności.
o

Jeżeli sąd stwierdzi jakieś uchybienia natury prawnej –

wówczas wyznacza termin komisji organizacyjnej na dokonanie poprawek.

·

Sąd rejestrowy dokonuje wpisu do KRS – data wpisu jest jednocześnie

datą nabycia przez spółdzielnię osobowości prawnej – od tego momentu może owa
spółdzielnia samodzielnie funkcjonować w obrocie prawnym.

Członkowstwo spółdzielni

Nabycie członkowstwa w spółdzielni

Na gruncie ustawy wyróżnić można dwa sposoby nabycia członkowstwa:

·

Nabycie pierwotne – w tym trybie członkowstwo nabywają wyłącznie

te osoby prawne lub fizyczne, które były założycielami spółdzielni i podpisały
zgłaszany do KRS jej statut. Te osoby stają się pełnoprawnymi członkami spółdzielni
z datą wpisu do rejestru.
·

Nabycie wtórne – dotyczy wszystkich osób fizycznych lub prawnych,

które przystąpiły do już istniejącej spółdzielni.

o

Warunkiem przystąpienia jest złożenie tzw. deklaracji

członkowskiej, gdzie poza danymi osobowymi zobowiązuje się do
zadeklarowania przewidzianych w statucie udziałów oraz zobowiązuje się
do przestrzegania postanowień statutu i innych wewnątrz spółdzielczych
aktów normatywnych.
o

W zasadzie uchwałę o przyjęciu lub odmowie przyjęcia

podejmuje zarząd spółdzielni – jedynie w nielicznych typach spółdzielni
ustawa zastrzega tę możliwość dla walnego zgromadzenia (spółdzielnie
rolne, spółdzielnie socjalne).
o

W razie odmownej uchwały zarządu, która wymaga

uzasadnienia zainteresowanemu służy w terminie statutowo wskazanym
prawo odwołania do rady nadzorczej.

§

Rada może podtrzymać lub zmienić postanowienie

zarządu.
§

Od uchwały rady nadzorczej w zasadzie nie przysługuje

odwołanie. W postępowaniach sądowych orzecznictwo było przez
długi czas zróżnicowane. Obecnie jednak orzecznictwo się
ustabilizowało

–

stoi

na

stanowisku

zasadności

odmowy.

Uzasadnienie jest proste: spółdzielcza jest samodzielną grupą, która
powinna mieć niezależny wpływ na swój skład osobowy. Jedyną
przesłanką, która pozwala na zakwestionowanie postanowienia o
odmowie przyjęcia do spółdzielni, jest przesłanka dyskryminacyjna.

Z chwilą nabycia członkowstwa członkowi przysługują wszelkie prawa i obowiązki wynikające
z ustawy i statutu. Prawa i obowiązki członków są równe, oczywiście poza prawami natury
majątkowej. Podział zysków następuje wg zasad określonych w statucie.

Prawa i obowiązki członków

Prawa i obowiązki członków można podzielić na trzy kategorie:

·

Prawa i obowiązki natury ustawowej – dotyczące członków

wszystkich typów spółdzielni
·

Prawa i obowiązki natury statutowej – dotyczące członków danej

spółdzielni, w której obowiązuje ten statut
·

Prawa i obowiązki natury indywidualnej – dotyczące konkretnego

członka lub członków spółdzielni

Prawa członków

·

Prawo osobistego uczestnictwa w obradach walnego zgromadzenia

i głosowaniach nad projektami zgłoszonych uchwał.

o

Na walnym zgromadzeniu można uczestniczyć przez swoich

przedstawicieli, lub swoich kuratorów (dla osób o ograniczonej zdolności do
czynności prawnych).

·

Czynne i bierne prawo wyborcze do składów wybieralnych organów

spółdzielni (najczęściej – zarząd i rada nadzorcza).

o

Od tej zasady wprowadzono w 2007 r. wyjątek w odniesieniu

wyłącznie do spółdzielni mieszkaniowej: w tych spółdzielniach biernego
wyborczego do rady nadzorczej pozbawieni zostali ci z członków, którzy
są równocześnie pracownikami danej spółdzielni. Wybór takiej osoby do
składy rady jest z mocy prawa nieważny, a jeżeli członek, już po dokonaniu
wyboru do składu rady nawiązał ze spółdzielnią stosunek pracy z datą
nawiązania tego stosunku prawnego traci mandat w radzie.

·

Prawo przedstawiania organom spółdzielni wniosków dotyczących

jej działalności; żądania rozpatrzenia wniosku i uzyskania stosownej informacji
·

Prawo uzyskania zaktualizowanego statutu spółdzielni, jak również

dokonywania odpisów z regulaminów, protokołów obrad walnego zgromadzenia i
innych organów, oraz tzw. protokołów polustracyjnych.
·

Prawo do zapoznania się z treścią umów gospodarczych zawieranych

przez spółdzielnię z osobami trzecimi.

Obowiązki członków

Ustawowe obowiązki członków:

·

Obowiązek przestrzegania statutu w części dotyczącej członkostwa i

uchwał walnego zgromadzenia
·

Obowiązek wniesienia wpisowego oraz udziału w zebraniach

członków w terminach określonych przez statut

Statutowe obowiązki członków:

·

Inne obowiązki zapisane w statucie przy zachowaniu zasady

równości

Wykład 3

Udziały członkowskie w spółdzielni

Udziały członkowskie są jedyną obowiązkową formą zobowiązania majątkowego członków
wobec spółdzielni. Zgodnie z ustawą każdy członek jakiejkolwiek spółdzielni ma obowiązek
zadeklarowania (w deklaracji członkowskiej) wniesienia co najmniej jednego udziału, chyba,
że deklaracja i wniosek przewidują większą ilość. Udziały powinny być wnoszone w terminie
przewidzianym przez statut, posiadać jednakową wysokość, bez możliwość indywidualnych
zwolnień dla członków.

Rodzaje udziałów członkowskich:

·

Udziały obligatoryjne – każdy członek spółdzielni jest zobowiązany do

ich wniesienia.

o

Członek nie może w czasie trwania członkowstwa ich wycofać.

·

Udziały ponadobowiązkowe – ich wniesienie zależy od woli członka

o

Członek

może

żądać

wycofania

udziałów

ponadobowiązkowych w każdym momencie

Status prawny obu rodzajów udziałów jest więc różny. W czasie trwania członkowstwa
wierzyciel spółdzielni nie może żądać zaspokojenia z udziałów obligatoryjnych, ale może
skierować swoje żądania do udziałowców ponadobowiązkowych. Wypłata udziałów dla
udziałów obligatoryjnych i ponadobowiązkowych może nastąpić dopiero po zatwierdzeniu
przez walne zgromadzenie bilansu za rok kalendarzowy, w którym członek wystąpił z
żądaniem. Statuty określają też czas pomiędzy zatwierdzeniem bilansu z datą wymagalności
wypłaty udziałów (1 stycznia … r. do końca czerwca następnego roku – od daty zatwierdzenia
bilansu).

Od udziałów członków należy odróżnić wkłady członkowskie (z wyjątkiem spółdzielni
mieszkaniowych i spółdzielni rolniczych jest to instytucja statutowa - funkcjonująca tylko
w tych spółdzielniach, w których statut przewiduje wnoszenie i jego warunki, jak również
warunki zwrotów) – jest to rodzaj pożyczki (zazwyczaj pieniężnej) członków dla spółdzielni,
przy czym statut może określać jej oprocentowanie w skali roku, oraz terminu zwrotu na rzecz
członka.

·

Taka pożyczka może być też rzeczowa – na własność spółdzielni, albo

do jej użytkowania na podstawie innego tytułu prawnego (rzadko)

Odpowiedzialność członków spółdzielni

Odpowiedzialność członków spółdzielni może być:

·

Odszkodowawcza (kontraktowa i deliktowa)

·

Spółdzielni jako osoby prawnej za zobowiązania całym swoim

majątkiem

Partycypacja członków w odpowiedzialności. Systemy:

·

System nieograniczonej odpowiedzialności – odpowiedzialność

osobista zarówno spółdzielni jak i jej członków za zobowiązania

o

Bardzo rzadko stosowana

o

Możliwość takiej odpowiedzialności była przewidziana w

ustawie z 1920 r.

·

System odpowiedzialności za zobowiązania do wielokrotności

zadeklarowanych udziałów – spółdzielnia samodzielnie określa tę wielokrotność
(np. dwukrotność – wtedy jeżeli udział danego członka wynosi 100 zł, to bierz
odpowiedzialność za 200 zł). Celem takiego rozwiązania jest wiarygodność
spółdzielni.

o

Stosowana krótko po wojnie

·

System

odpowiedzialności

wyłącznie

do

wysokości

zadeklarowanych udziałów

o

Dotyczy to zarówno udziałów obligatoryjnych, jak i

ponadobowiązkowych
o

Wierzyciele spółdzielni nie mogą – w razie braku środków

spółdzielni – żądać partycypacji członka ponad jego udział

Członkowie założyciele spółdzielni odpowiadają do momentu wpisu spółdzielni do rejestru jak
wspólnicy spółki cywilnej – ze swoich środków osobistych.

Ustanie członkowstwa w spółdzielni

Stosunek członkowstwa – w pełni dobrowolny co do nabycia członkowstwa i rezygnacji z
niego.

Wymagania formalne ustania:

·

Forma wypowiedzenia członkowstwa: na piśmie, pod rygorem

nieważności
·

Obligatoryjne terminy wyznaczone w statucie

·

Brak konieczności podawania przyczyny

·

Stosunek członkowstwa ustaje po okresie wypowiedzenia

Oświadczenie woli członka w postaci wypowiedzenia – jeśli dotarło do adresata, nie może być
dowolnie cofnięte.

Ustawa daje spółdzielni możliwość doprowadzenia do ustania członkowstwa w spółdzielni
poprzez:

·

Wykluczenie członka ze spółdzielni – jest to najdotkliwsza sankcja

organizacyjna. Muszą wystąpić określone przesłanki:

o

Sytuacja, w której pozostawienie członka w spółdzielni byłoby

sprzeczne z zasadami statutowymi (który można określić w sposób
podobny, jak „interes społeczny”)
o

Zachowanie członka rażąco naraża dobre obyczaje

Statut konkretnej spółdzielni powinien doprecyzować te klauzule generalne.
·

Wykreślenie członka z rejestru członkowskiego – kiedy z przyczyn

przez członka niezawinionych nie może on wykonywać swoich przewidzianych w
statucie obowiązków (np. ze względu na długotrwałą chorobę w spółdzielni pracy)

Spółdzielnia powinna doprecyzować te przesłanki.

Statut określa, do kogo należy inicjatywa wszczęcia procedury wykreślania z
rejestru: najczęściej do rady osiedla, rady nadzorczej, walnego zgromadzenia.
Organ musi o posiedzeniu poinformować członka, któremu grozi wykreślenie.

Uchwała ma formę pisemną i musi zawierać uzasadnienie faktyczne i prawne, które
należy przekazać członkowi. Członek ma następujące możliwości obrony przed
wykreśleniem:

o

Wystąpienie z odwołaniem do walnego zgromadzenia (termin

wyznacza statut)
o

Wystąpienie na drogę sądową z powództwem o uchylenie

uchwały rady nadzorczej

Wykreślenie może też nastąpić z powodu śmierci członka.

Organy spółdzielni. Struktura ich kompetencji

Art. 38 k.c.: Osoba prawna działa przez swoje organy w sposób przewidziany w ustawie i w
opartym na niej statucie.

·

Ustawa Prawo spółdzielcze określa rodzaje organów niezbędnych do

funkcjonowania spółdzielni.
·

Statut określa ich kompetencje oraz strukturę.

Zasada trójpodmiotowości organów spółdzielni – każda spółdzielnia powinna działać przez
3 organy konieczne.

·

Walne zgromadzenie członków spółdzielni

·

Rada nadzorcza

·

Zarząd spółdzielni

Organy wybieralne – ustawa przewiduje zasady o charakterze bezwzględnym:

·

Zasada tajności wyboru i odwoływania członków organów

wybieralnych
·

Zasada nieograniczonej liczby kadencji

·

Podejmowanie uchwał odbywa się przy uwzględnieniu wyłącznie

głosów za i przeciw projektowi uchwały

Walne zgromadzenie

Walne zgromadzenie – organ zrzeszający wszystkich członków spółdzielni.

·

Gdy statut przewiduje członkostwo osób o ograniczonej zdolności

do czynności prawnej, lub ich braku osoby te nie biorą udziału w walnym
zgromadzeniu.
·

Osoby prawne działają przez pełnomocnika

Walne zgromadzenie funkcjonuje poprzez:

·

Zebrania zwyczajne

·

Zebrania nadzwyczajne

Zebranie sprawozdawcze - Ustawa przewiduje obowiązek organizowania co najmniej raz w
roku zebrania zwyczajnego po zakończeniu roku obrachunkowego – nie później niż 30 czerwca
roku następnego.

Organem właściwym do zwoływania walnego zgromadzenia jest zarząd spółdzielni.

·

Ma

on

obowiązek

zwoływania

walnego

zgromadzenia

i

zawiadamiania członków o porządku obrad, miejscu i terminie zebrania
·

Na żądanie 1/10 członków lub rady nadzorczej zarząd ma obowiązek

zwołania zebrania nadzwyczajnego
·

Jeśli zarząd uchyla się od zwołania zebrania, robi to związek rewizyjny.

Walne zgromadzenie jest zwoływane w ciągu 6 tygodni od daty zażądania.

Zasada równych praw organizacyjnych członków – jeden członek – jeden głos. Wyjątkiem są
spółdzielnie, których członkami są wyłącznie osoby prawne – wtedy statut może przewidywać
inny sposób przeliczania głosów (zwykle wg wielkości wniesionego udziału).

Walne zgromadzenie jest organem kolegialnym – tzn., że jego decyzje mają postać uchwał.

·

Uchwały mogą zostać podjęte tylko w sprawach, które zostały objęte

porządkiem obrad – ustawa eliminuje możliwość uzupełniania porządku obrad
·

Zazwyczaj wystarcza zwykła większość głosów, chyba, że ustawa lub

statut wymagają większości bezwzględnej lub kwalifikowanej (jak w przypadku
uchwały o postawienie spółdzielni w stan likwidacji, odwołanie członka komisji
rewizyjnej)
·

Obligatoryjne kworum dla ważności uchwał – co najmniej 50%

członków mających prawo głosu (poza wyjątkami przewidzianymi ustawą nie liczy
się głosów wstrzymujących się)
·

O zebraniu zawiadamia się Krajową Radę Spółdzielczą i związek

rewizyjny – mają one głos doradczy
·

Uczestnikiem walnego zgromadzenia bez możliwości głosowania

może być doradca

Walne zgromadzenie posiada szeroki zakres wyłącznych kompetencji. Ani statut, ani samo
walne zgromadzenie nie mogą ich przekazać na rzecz innego organu. Do kompetencji tych
należą:

·

Uchwalanie i zmiana statutu spółdzielni

·

Rozpatrywanie sprawozdań rady nadzorczej

i zarządu, oraz

podejmowanie uchwał w sprawie udzielenia członkom zarządu absolutorium

o

Absolutorium - skwitowanie każdego członka zarządu z

osobna – skutkiem negatywnego głosowania absolutoryjnego jest
możliwość zgłoszenia wniosku o odwołanie danego członka – jest to zresztą
jedyna możliwość głosowania nad kwestią nieprzewidzianą wcześniej w
porządku obrad

·

Podejmowanie uchwał w sprawie maksymalnej wysokości sumy

zobowiązań, które zarząd może zaciągać w następnym roku – celem takiej uchwały
jest bezpieczeństwo ekonomiczne
·

Podejmowanie uchwał w sprawie zbycia nieruchomości, zbycia

zakładu lub innej wyodrębnionej jednostki organizacyjnej
·

Podejmowanie uchwał o postawieniu spółdzielni w stan likwidacji, lub

wystąpienie z wnioskiem o ogłoszenie upadłości
·

Podejmowanie uchwał w sprawie podziału spółdzielni oraz jej

połączenia
·

Prawo do powoływania i odwoływania członków rady nadzorczej

Statuty spółdzielni mogą rozszerzać zakres kompetencji walnego zgromadzenia, jeżeli nie
zostały wyraźnie przewidziane dla innych organów.

Możliwość sądowego zaskarżenia uchwał walnego zgromadzenia – każdy członek spółdzielni
oraz jej zarząd mogą wnieść powództwo o uchylenie uchwały walnego zgromadzenia w
terminie 6 tygodni od dnia jej podjęcia, jeśli członek nie był obecny na obradach walnego
zgromadzenia z przyczyn leżących po stronie spółdzielni. Może zaskarżyć też zaskarżyć

uchwałę w terminie 6 tygodni od przyjęcia do wiadomości jej podjęcia, ale nie później niż 1
rok od daty jej podjęcia.

·

Sąd na wniosek zainteresowanego może rozpatrzyć spóźniony

wniosek, jeżeli odmowa rozpatrzenia mogłaby powodować istotne szkody dla
zainteresowanego, a spóźnienie nie jest nadmierne i wynika z usprawiedliwionych
przyczyn.
·

Sądem właściwym do przyjęcia powództwa jest sąd okręgowy, ze

względu na siedzibę spółdzielni.
·

Powodem uchylenia uchwały może być sprzeczność materialna lub

proceduralna z ustawą lub statutem

o

Sprzeczność z przepisami ustawy – powództwo o stwierdzenie

nieważności uchwały
o

Niezgodność uchwały z postanowieniami statutu, dobrymi

obyczajami; zarzut, że uchwała godzi w istotne interesy gospodarcze
spółdzielni, albo ma na celu pokrzywdzenie członka

Sąd rozpatrując powództwo zarządu lub członka spółdzielni:

·

jeśli uzna, że zaskarżona uchwała narusza przepis ustawy - stwierdza

jej nieważność,
·

jeśli powództwo było oparte na innych podstawach – uchyla uchwałę,

co powoduje, że nie wywiera ona żadnego skutku prawnego od chwili jej podjęcia.

W obu przypadkach wyrok podlega zaskarżeniu, a po jego uprawomocnieniu się ma moc
obowiązującą wszystkich członków spółdzielni i jej organów.

System przedstawicielski – jeżeli statut przewiduje liczbę członków, której przekroczenia
oznacza wprowadzenie systemu przedstawicielskiego. Statut określa:

·

liczbę przedstawicieli,

·

sposób ich wyboru,

·

czas trwania ich mandatu,

·

sposób podziału spółdzielni na grupy członkowskie.

Z prawnego punktu widzenia zebrania przedstawicieli traktowane są identycznie, jak zebrania
walnego zgromadzenia. Przedstawiciele mogą być odwołani przez grupy członkowskie – z
jednoczesnym obowiązkiem dokonania wyboru nowego przedstawiciela.

Spółdzielnie mieszkaniowe (w wyniku nowelizacji z 2007 r.) – powstał wyraźny zakaz
zastąpienia walnego zgromadzenia zgromadzeniem przedstawicieli. Przyjęto konstrukcję
cząstkowych walnych zgromadzeń – jest to organ funkcjonujący w poszczególnych grupach
członkowskich. Uchwały podejmowane są zawsze zwykłą większością głosów, niezależnie od
liczy członków biorących udział w głosowaniu.

Wykład 4

Rada nadzorcza spółdzielni

Rada nadzorcza jest organem sprawującym kontrolę nad działalnością spółdzielni. Wyznacza
pożądany nurt działalności spółdzielni. Rada nadzorcza jest organem wybieralnym. Winna
liczyć co najmniej 3 członków, którymi mogą być wyłącznie członkowie spółdzielni. Rada
nadzorcza

ma

kontrolować

działalność

gospodarczą,

funkcjonowanie

organów

samorządowych, itd.

Członkowie spółdzielni mieszkaniowej, którzy jednocześnie byli tej spółdzielni pracownikami
zostali pozbawieni biernego prawa wyborczego do rady nadzorczej. W przypadku zawarcia
umowy o pracę po uzyskaniu mandatu, wygasa on. Uznano, że ten przepis jest sprzeczny z art.
32 ust. 2 Konstytucji RP, która stanowi, iż zakazuje się dyskryminacji z jakichkolwiek przyczyn.
Jedną z podstawowych zasad ruchu spółdzielczego jest równość praw organizacyjnych
członków spółdzielni. Ustawa Prawo Spółdzielcze wprowadziła przepis stanowiący, że prawa
wynikające z członkostwa są dla wszystkich członków równe. Z tego względu przygotowano
skargę do Trybunału Konstytucyjnego.

Rada nadzorcza wybiera członków zarządu spółdzielni. Występuje ona jako personifikacja
podmiotu zatrudniającego. Stąd też sytuacją nie wskazaną jest, aby do organu nadzorującego
należała osoba, której praca ma być nadzorowana.

Kadencja rady trwa w sposób określony przez statut – jedynie w spółdzielniach
mieszkaniowych nie może ona być dłuższa, niż trzy lata. Przed upływem kadencji członek rady
może być odwołany przez organ, który dokonał jego wyboru. Organem jest – w zależności
od postanowień statutu – jest bądź walne zgromadzenie, bądź zebrania grup członkowskich
w spółdzielniach, które przeszły na system przedstawicielski. Uchwała o odwołaniu musi być
podjęta w głosowaniu tajnym, kwalifikowaną większością 2/3 głosów, nie wymaga natomiast
żadnego uzasadnienia. Mechanizm wyboru jest więc najprostszy w spółdzielniach, które
realizują zasadę demokracji bezpośredniej.

Kompetencje rady nadzorczej. Istnieją trzy grupy takich kompetencje:

·

Kompetencje związane z kontrolą działalnością spółdzielni,

realizowaną przez badanie sprawozdań rocznych i finansowych, rozpatrywanie
skarg na działalność zarządu, oraz rozpatrzenie sposobu załatwiania wniosków
adresowanych przez członków do organów i kierownictwa spółdzielni.
·

Kompetencje dotyczące zarządzania spółdzielnią – wyrażanie zgody

na nabycie przez spółdzielnię nieruchomości, zakładu jednostki organizacyjnej, oraz
zatwierdzanie nowych, lub zmiana dotychczasowej struktury organizacyjnej
spółdzielni.
·

Kompetencje reprezentacyjne – jakkolwiek głównym organem w

zakresie reprezentacji jest zarząd, jednak jest pewien wyjątek – dokonywanie
czynności za spółdzielnię z członkami jej zarządu, oraz dokonywanie za spółdzielnię
czynności prawnych w interesie członków zarządu. Do realizacji tych funkcji rada
upoważnia dwóch swoich członków.

Uprawnienia te mogą być rozszerzone poprzez postanowienia danego statutu. W małych
spółdzielniach można by te uprawnienia zawęzić do funkcji kontroli i nadzoru spółdzielni, a
pozostałe kompetencje pozostają w rękach walnego zgromadzenia. Rada nadzorcza wybiera
swoje prezydium (zazwyczaj trzyosobowe). Aktualne prawo spółdzielcze nie dopuszcza

przekazywania swoich uprawnień organowi prezydialnemu. Uchwały na zewnątrz muszą więc
być podejmowane przez radę in gremio.

Zarząd spółdzielni

Zarząd spółdzielni - kieruje działalnością gospodarczą spółdzielni i reprezentuje ją w
stosunkach wewnętrznych i zewnętrznych. Stosunki wewnętrzne są więc dokonywane między
zarządem a pracownikami spółdzielni.

Wyznaczenie kompetencji tego organu nastąpiło w oparciu o metodę negatywną – zarządowi
spółdzielni ustawa przyznaje wszystkie kompetencje przyznawane organom spółdzielni z
wyłączeniem tych, które przepisy ustawy lub statutu wyznaczają walnemu zgromadzeniu lub
rady nadzorczej.

Tradycją ruchu spółdzielczego było funkcjonowanie zarządu wyłącznie jako organu
kolegialnego. Jednak od niedawna dopuszcza się występowanie jednoosobowego zarządu, co
ma dwie zalety: koncentrację odpowiedzialności, oraz sprawniejsze podejmowanie decyzji.

Procedura wyboru może zostać poprzedzona postępowaniem konkursowym. Członków
wybiera rada nadzorcza lub walne zgromadzenie. Ustawa przewiduje, że statut może określać
pewne wymagania, które musi spełniać kandydat na członka zarządu (np. znajomość prawa
spółdzielczego). Obecnie kandydatem na członka zarządu może być osoba nie będąca
członkiem spółdzielni.

Zawieszenie w czynnościach członka zarządu, oraz zakaz konkurencji dla członków rady i
zarządu.

Wykład 5

Instrumenty rady nadzorczej w stosunku do zarządu

·

nieudzielenie absolutorium członkowi rady nie rodzi skutków

prawnych
·

zawieszenie w czynnościach członka – kiedy wobec członka zarządu

artykułowane są pewne zarzuty, ale przejrzystość tych zarzutów nie jest do końca
jasna. Członek zarządu nie może w tym czasie funkcjonować w składzie tego
organu, ani podejmować decyzji; po dokonaniu stosownych ustaleń rada nadzorcza
może podjąć decyzję o odwołaniu ze stanowiska. Odwołanie, ani też zawieszenie
członka zarządu nie ma żadnego znaczenia dla stosunku pracy tej osoby. Po akcie
odwołania z zajmowanego stanowiska może nastąpić wypowiedzenie umowy o
pracę

Możemy wyróżnić trzy rodzaje zarządów, wg kryterium stosunku pracy

·

Zarząd zawodowy – zarząd zawodowy pozostaje ze spółdzielnią w

stosunku pracy, na podstawie powołania lub umowy o pracę.
·

Zarząd mieszany – część członków zarządu pełni funkcję zawodowo,

a pozostali pełnią swoją funkcję społecznie (nie są pracownikami spółdzielni –
„członkowie dochodzący”)
·

Zarząd społeczny

Wszystkie te warianty spotykamy w praktyce. SN najwyższy jednak wypowiedział się, że
członkowie zarządu powinni być związani umową o pracę – chociaż inaczej stanowi ustawa,
która pozostawia wybór samej spółdzielni.

·

Reprezentacja czynna

o

Prawo spółdzielcze od 1920 r. w zakresie reprezentacji czynnej

opiera się na zasadzie tzw. reprezentacji łącznej – oznacza ona, że
oświadczenia woli za spółdzielnię wobec osób trzecich są prawnie
skuteczne, jeżeli zostały zgłoszone przez dwóch członków zarządu, albo
przez jednego z tych członków wraz z pełnomocnikiem zarządu.
o

Reprezentacja w stosunkach wewnętrznych (przede wszystkim

nawiązywanie stosunku pracy) – zarząd może wyznaczyć jednego swojego
członka lub dwóch, lub nawet pełnomocnika zarządu. Ta osoba będzie
personifikowała spółdzielnię jako pracodawcę.

·

Reprezentacja bierna

o

Reprezentacja bierna – dotyczy przyjmowania oświadczeń woli

od osób trzecich jest skuteczne kiedy jest dokonane przez jednego członka
zarządu i jednego pełnomocnika zarządu, a nawet wobec czynnego
pracownika spółdzielni.
o

Kierownik bieżącej działalności gospodarczej – osoba

wyznaczona do występowania i reprezentowania spółdzielni bez
dokonywania czynności prawnej. Osoby takie występują w roli ogólnego
pełnomocnika zarządu.

Zakazy i ograniczenia dotyczące członków rady i zarządu spółdzielni

Zakazy takie maja na celu zapewnienie pewnego stopnia demokratyzacji instytucji spółdzielni.

·

Zakaz łączenia funkcji w zarządzie i radzie nadzorczej

·

Członkowie zarządu nie mają biernego prawa wyborczego do składu

zebrania przedstawicieli (jeśli takie zebranie przedstawicieli zastępuje walne
zgromadzenie) – wynika to z tego, że trudno dopuszczać łączenie funkcji w organie
kontrolującym i kontrolowanym.
·

Zakaz łączenia funkcji w zarządzie i w radzie przez małżonków,

krewnych i powinowatych w linii prostej (wstępny i zstępny) lub bocznej – do
drugiego stopnia – ten zakaz jest podyktowany podobnymi względami.
·

W 1990 r. wprowadzono tzw. zakaz konkurencji – członkowie rady

nadzorczej i zarządu nie mogą podejmować i prowadzić działalności konkurencyjnej
wobec macierzystej spółdzielni – a w szczególności poprzez świadczenie pracy
na jakiejkolwiek podstawie na rzecz podmiotu konkurującego, albo obejmowanie
funkcji w organach takiego podmiotu – jest to zakaz bezwzględny, który nie może
być uchylony, ani nawet ograniczony w postanowieniach statutu. Naruszenie
zakazu konkurencji stanowi ustawowo uzasadnioną przyczynę pozbawienia
mandatu w danym organie spółdzielni. Sprawca naruszenia zakazu ponosi

odpowiedzialność odszkodowawczą zarówno za szkodę rzeczywistą, jak i utracone
przez spółdzielnię korzyści – ma to sprzyjać zachowaniom lojalnym ze strony
członków organów spółdzielni.
·

Członkowie rady i zarządu nie mogą brać udziału w głosowaniach w

sprawach ich bezpośrednio dotyczących.

Lustracja spółdzielni

Każda spółdzielnia obowiązana jest przynajmniej raz na trzy lata, a w okresie pozostawania
w stanie likwidacji corocznie, poddać się lustracyjnemu badaniu legalności, gospodarności i
rzetelności całości jej działania. Lustracja obejmuje okres od poprzedniej lustracji.

Dwa modele lustracji w ruchu spółdzielczym:

·

Model lustracji władczej – (ustawa z 1961 r.) organ lustracyjny poza

zadaniami typu wsparcia fachowego w zakresie organizacji i funkcjonowania
spółdzielni,

dysponuje

środkami

typowego

nadzoru

nad

lustrowanymi

spółdzielniami.

o

Lustrator wyznaczony przez centralny związek spółdzielczy,

przeprowadzając

kontrolę

spółdzielni

formułował

na

podstawie

przeprowadzonych

badań

wnioski

polustracyjne

o

charakterze

obligatoryjnym dla spółdzielni i jej organów – obligatoryjność wyrażała się
w tym, że niedostosowanie się do wniosków stwarzało dla centralnego
związku spółdzielczego podstawę do natychmiastowego odwołania bądź to
całego zarządu, bądź poszczególnych jego członków. W skrajnym przypadku
niezrealizowanie wniosków polustracyjnych mogło być podstawą uchwały
zarządu centralnego związku postawienia spółdzielni w stan likwidacji.

·

Model doradczy – polega na tym, że czynności lustratora ograniczają

się wyłącznie do badań typu kontrolnego, bez możliwości zastosowania środków
nadzorczych.

o

Każda spółdzielnia zobowiązana jest poddać się lustracji raz na

trzy lata.
o

Corocznie muszą być poddawane lustracji:

§

spółdzielnie w stanie likwidacji, oraz

§

spółdzielnie mieszkaniowe odnośnie prowadzonych

przez nie działalności inwestycyjnej i rozliczania kosztów budowy
lokali mieszkalnych i użytkowych

Niezależnie od obligatoryjnej lustracji, na żądanie rady i 1/10 członków można przeprowadzić
lustrację rady związanej ze sprawami gospodarowania i administrowania spółdzielnią. Ustawa
nie określa, jak często taka lustracja może być prowadzona. Lustrację przeprowadzają związki
rewizyjne, w której zrzeszone są spółdzielnie, a w przypadku spółdzielni niezrzeszonej w
takich związkach – zleca się przeprowadzenie lustracji któremukolwiek z działających
związków rewizyjnych, lub krajowej radzie spółdzielczej.

Osoby przeprowadzające lustrację muszą legitymować uprawnieniami potwierdzanymi
świadectwami lustracyjnymi wydawanymi na podstawie egzaminów złożonych przed krajową
radą spółdzielczą. O rozpoczęciu lustracji lustrator zawiadamia radę lub zarząd spółdzielni,

a te organy, jak i wszyscy członkowie, jak i pracownicy spółdzielni mają prawny obowiązek
udzielania lustratorowi niezbędnych informacji, dostarczenia dokumentów i materiałów w
celu efektywnego przeprowadzenia kontroli.

Lustracja pełni rolę wsparcia doradczego dla spółdzielni.

Wykład 6

Skutki naruszenia obowiązków przez lustratora spółdzielni:

Wszyscy pracownicy, zarząd i rada nadzorcza spółdzielni mają obowiązek przekazać
odpowiednie informacje konieczne do przeprowadzenia kontroli. Lustracja pełna –
obejmująca całokształt działalności gospodarczej, jak i samorządności – jest dosyć
czasochłonna. Możliwe są też lustracje wycinkowe – badanie tych fragmentów działalności,
które budzą wątpliwości.

·

Procedura na mocy ustawy z 1961 r.: Lustrator przekazuje swój

protokół związkowi rewizyjnemu, lub krajowej radzie spółdzielczej, a te podmioty
formułują wnioski polustracyjne. Aby wnioski miały charakter bezwzględnie
obowiązujący – każdy z nich miał obowiązek wykonać polecenia zawarte w związku.
·

W modelu doradczym od władz spółdzielni zależy, czy postąpią

zgodnie z wnioskami polustracyjnymi. Naturalnie, jeśli wnioski w oczywisty sposób
wskażą na pewne zagrożenia związane np. z decyzjami inwestycyjnymi to można
się spodziewać odstąpienia od danego działania. Jednak nie wynika to z obowiązku
prawnego, ale faktycznej konieczności.

Lustrator mając dostęp do wszelkich informacji, danych, ksiąg, musi postępować zgodnie z
ustawą o ochronie danych osobowych. Danych takich nie może on ujawniać. W przeciwnym
przypadku musi się on liczyć z dwojakiego rodzaju odpowiedzialnością

·

odpowiedzialność organizacyjna – związek spółdzielczy, albo komisja

rewizyjna unieważnia wystawione wcześniej przez nie świadectwo lustracyjne
·

odpowiedzialność

odszkodowawcza

–

zarówno

z

czynu

niedozwolonego wobec samej spółdzielni, jeśli takie ujawnienie w warunkach np.
toczących się negocjacji spowodowałoby powstanie szkody, albo jeśli będzie się to
wiązać z pewną krzywdą moralną.

Dodatkowe rygory dotyczące spółdzielni mieszkaniowej – minister właściwy do spraw
budownictwa może zażądać od spółdzielni mieszkaniowej informacji o stanie jej działalności
gospodarczej i rozliczaniu kosztów budowy substancji mieszkaniowej. Jeśli uzna, że ta
informacja budzi wątpliwości, lub że ten stan nie odpowiada założeniom ustawy, to może
zażądać od krajowej rady spółdzielczej przeprowadzania pełnej lustracji. Przepis ten
obowiązuje od 2005 r., jednak nie słyszymy o przypadkach dokonania takiej interwencji.

Przekształcenia organizacyjne spółdzielni

Łączenie spółdzielni

Ustawa nie wskazuje na żadnego rodzaju kryteria, czy wymagania, które powinny być
spełnione, aby mogło dojść do aktu inkorporacji (połączenia)spółdzielni. W praktyce łączenie
spółdzielni odgrywa znacznie mniejszą rolę, niż w poprzednim okresie, kiedy dążeniem

ówczesnych decydentów gospodarczych i politycznych, było tworzenie takich struktur
gospodarczych, w których działalność gospodarcza mogłaby doprowadzić do obniżenia kosztu
jednostkowego. Polegało to na tym, że tworzono większe przedsiębiorstwa państwowe,
zakładając, że skala ich produkcji pozwoli na obniżenie kosztów.

Wojewódzkie spółdzielnie pracy – wszystkie spółdzielnie w danym powiecie zostały połączone
w jeden organizm, wskutek czego koszty administracyjne wzrosły. Nie ma już takiej sytuacji
jak przed laty, gdy łączenie spółdzielni zapobiegało ogłoszeniu upadłości, lub likwidacji
spółdzielni, co doprowadziłoby do bezrobocia.

Spółdzielnie mogą się łączyć na podstawie uchwał walnych zgromadzeń, z których każda
powinna zostać podjęta kwalifikowaną większością 2/3 głosów opowiadających się za
połączeniem. W uchwałach tych niezbędne jest określenie spółdzielni przejmującej i
spółdzielni przejmowanej. Winna ona zatwierdzać bilans łączących się spółdzielni na dzień
połączenia i wskazać datę, od której takie połączenie następuje.

Skutki prawne połączenia:

·

z momentem wpisania połączenia do KRS członkowie spółdzielni

przejmowanej z mocy prawa stają się członkami spółdzielni przejmującej.
·

jeżeli członek spółdzielni przejmowanej nie chce być członkiem

spółdzielni

przejmującej

składa

wypowiedzenie

z

zachowaniem

okresu

wypowiedzenia
·

dla pracowników spółdzielni będą miały zastosowanie przepisy art.

23’, które przewidują ze przechodzący do nowego pracodawcy, z mocy prawa stają
się pracownikami przejmującej spółdzielni. Pracownik jednak również może, bez
uzasadnienia, może rozwiązać stosunek pracy, za siedmiodniowym uprzedzeniem.
·

Z chwilą wpisu połączenia do KRS cały majątek obrotowy i trwały, oraz

wierzytelności i zobowiązania spółdzielni przejmowanej przechodzą na spółdzielnie
przejmującą
·

Z chwilą podjęcia uchwał w sprawie połączenia przez oba walne

zgromadzenia, ustaje działalność rady i zarządu spółdzielni przejmowanej, a ich
funkcje przejmują odpowiednio rada i zarząd spółdzielni przejmującej – jednakże
obie te uchwały powinny określać termin, przed upływem którego przeprowadzone
zostaną wybory do rady i zarządu spółdzielni powstałej z połączenia

Podział spółdzielni

Po raz pierwszy została wprowadzona w ustawie z 1982 r., która w tym zakresie była
wielokrotnie nowelizowana i zmieniana. Podobnie, jak w przypadku inkorporacji, ustawa
nie określa żadnych kryteriów, przesłanek, przyczyn, które mogą stanowić podstawę
postępowania podziałowego.

Podział spółdzielni może być przeprowadzony w:

·

systemie zwykłym – inicjatorem może być każdy z podmiotów

uprawnionych do zwołania walnego zgromadzenia – członek zarządu, rady
nadzorczej, albo 1/10 członków spółdzielni. Uchwała zapada zwykłą większością
głosów, powinna ona wyraźnie oznaczać spółdzielnię podlegającą podziałowi i
spółdzielnie, które mają powstać w wyniku przeprowadzanego podziału; w uchwale

powinien znajdować się załącznik, zawierający listę członków przechodzących do
nowozakładanych spółdzielni, a także zatwierdzenie planu podziału składników
majątkowych spółdzielni, oraz podział praw i zobowiązań spółdzielni dzielonej
między nowopowstałe spółdzielni. Jeśli taka uchwała nie zostanie zaskarżona do
sądu następują czynności związane z dalszym kreowaniem nowych spółdzielni.
·

systemie szczególnym (tryb uproszczony) – członkowie spółdzielni,

których prawa i obowiązki są związane z wyodrębnioną gospodarczo jednostką
organizacyjną spółdzielni, albo z zespołem składników majątkowych nadających
się do takiego wyodrębnienia mogą wystąpić do zarządu o zwołanie walnego
zgromadzenia i umieszczenie w porządku obrad sprawy podziału spółdzielni wg
proponowanych przez wnioskodawców zasad.

W nowelizacji z 2005 r. przywrócono instytucje szczególnego podziału, właściwie do tych
samych reguł, które były uregulowane w tzw. „epizodycznej ustawie” z 1990 r. wprowadzając
przepis, że walne zgromadzenie może odmówić przeprowadzenia podziału tylko wówczas,
jeśli proponowany podział narusza istotne interesy gospodarcze macierzystej spółdzielni,
albo słuszne interesy jej członków. Jeśli walne zgromadzenie odmówi podjęcia uchwały
podziałowej, wnioskodawcy mogą w terminie 6 tygodni od daty podjęcia uchwały wystąpić do
właściwego miejscowo sądu okręgowego z powództwem o wydanie orzeczenia zastępującego
uchwałę walnego zgromadzenia. Z powództwem takim mogą wystąpić również wówczas,
jeżeli bezskutecznie upłynie 3-miesięczny termin od daty złożenia wniosku o zwołanie
walnego zgromadzenia.

Pojawiają się jednak pewne trudności.

·

Nikt nie jest w stanie precyzyjnie określić, co oznaczają prawa i

obowiązki jednostki wyodrębnionej gospodarczo – w końcu spółdzielnia jest jedną
organizacyjną jednostką.
·

Nieostre kryteria wykazania przez walne zgromadzenie, że brak zgody

na podział wynika z naruszenia przez tę propozycję interesów członków.

Jeśli uchwała podziałowa została podjęta, ale zatwierdzony plan podział składników
majątkowych, nie uwzględnił wszystkich żądań wnioskodawców, mogą również w terminie 6
tygodni wystąpić o wydanie przez sąd okręgowy orzeczenia zastępującego uchwałę.

Uchwały same przez się nie tworzą nowych spółdzielni. Dopiero, gdy się uprawomocnią
członkowie, którzy wyrażą chęć przejścia do nowej spółdzielni, muszą się zebrać, aby podjąć
uchwałę o statucie i wybrać władze. Ich statut nie może uszczuplać praw majątkowych
członków macierzystej spółdzielni. Dopiero, kiedy wybiorą komitet założycielski, to ten
prowadzi dalsze czynności – występuje do sądu o wpisanie spółdzielni do KRS – dopiero wtedy
spółdzielnia nabiera cech osoby prawnej – w tym momencie powstaje nowa spółdzielnia.

Obecnie przygotowywana jest nowa ustawa spółdzielcza.

Wykład 7

Likwidacja spółdzielni

Spółdzielnia jest likwidowana na trzech różnych warunkach:

·

Spółdzielnia została utworzona na czas określony

·

Liczba członków spółdzielni spadnie poniżej minimum ustawowego,

albo poniżej minimum ustanowionego w statucie, a wyższego od minimum
ustawowego – o ile spółdzielni nie uda się włączyć do spółdzielni nowych członków.
·

Przejście spółdzielni w stan likwidacji z woli samych członków –

walne zgromadzenie może podjąć uchwałę o przejściu spółdzielni w stan likwidacji,
ale:

o

wymaga to podjęcia uchwały kwalifikowaną większością ¾

głosów.
o

konieczność podjęcia 2 takich uchwał tą samą kwalifikowaną

większością, a pomiędzy pierwszą z nich musi upłynąć okres co najmniej
14-dniowy – jest to czas refleksji przed podjęciem poważnej decyzji dla
wszystkich członków spółdzielni.

·

Na mocy uchwały związku rewizyjnego, którego spółdzielnia jest

członkiem, a jeśli spółdzielnia nie jest członkiem żadnego związku – na mocy
decyzji Krajowej Rady Spółdzielczej. Związki rewizyjne mogą taką uchwałę podjąć
w trzech przypadkach:

o

Gdy działalność spółdzielni wykazuje rażące i uporczywe

naruszenia prawa lub statutu (rażący charakter – to działanie zawinione,
popełnione z premedytacją, które trudno usprawiedliwiać w kategoriach
błędu, niedopatrzenia lub niekompetencji; uporczywość – oznacza, że mimo
ostrzeżenia spółdzielnia takich działań mających znamiona naruszenia
prawa lub statutu nie zaprzestaje). Związek ma informacje o takich
naruszeniach przede wszystkim z badań lustracyjnych.
o

Jeśli spółdzielnia została zarejestrowana w sposób sprzeczny z

obowiązującymi przepisami prawa – np.:

§

zarejestrowano spółdzielnię, która nie spełniała

wymogu minimalnej liczby członków
§

spółdzielnia pracy, której członkowie nie wykonują

osobiście pracy w jej ramach

o

Jeżeli spółdzielnia przez okres jednego roku nie prowadzi

działalności gospodarczej

·

Nie działa tu żadna zasada automatyzmu prawnego, ponieważ w

ciągu 6 tygodni od dostarczenia uchwały Krajowej Rady spółdzielnia może wystąpić
na drogę sądową z powództwem o uchylenie uchwały

W trzech pierwszych przypadkach walne zgromadzenie powinno niezwłocznie dokonać
wyboru likwidatora. Jeśli likwidacja następuje z inicjatywy związku rewizyjnego lub Krajowej
Rady – to ta instytucja wskazuje likwidatora. Likwidatorem może być w zasadzie dowolna
osoba – członek spółdzielni, lub osoba nie będąca członkiem; ustawa nie określa też żadnych
wymagań, które musi spełnić taki likwidator.

Z momentem ustanowienia likwidatora ustaje działalność zarządu spółdzielni. Tym samym
do likwidatora spółdzielni odnoszą się te same przepisy, które regulują kwestie zarządu
spółdzielni – z jednym zastrzeżeniem – likwidator nie może zawierać nowych transakcji, z

wyjątkiem tych, które konieczne są w procesie likwidacji spółdzielni. Niezależnie od tego
ograniczenia, organ ustanawiający likwidatora może kreować po jego stronie dalsze
ograniczenia – np. walne zgromadzenie może podjąć uchwałę, że sprzedaż nieruchomości
przez

likwidatora

powinna

się

odbyć

w

drodze

przetargu

(ograniczonego

lub

nieograniczonego), przy czym ustala również cenę minimalną.

Zwykle likwidatorem jest osoba fizyczna – ustawa przewiduje, że umowę o przeprowadzenie
czynności związanych z likwidacją zawiera z likwidatorem rada nadzorcza spółdzielni. Ustawa
nie określa, jaka to ma być umowa. Faktycznie mogą to być dwa rodzaje umów:

·

Umowa o pracę na czas wykonania zadania – spółdzielnia jako

pracodawca zatrudnia likwidatora na czas wykonania określonej pracy, którym to
jest przeprowadzenie likwidacji, a momentem jej zakończenia jest data wykreślenia
spółdzielni z Krajowego Rejestru Sądowego – stąd też o ile możliwe jest
wyznaczenie precyzyjnej daty początkowej takiej pracy, to dużo trudniej
przewidzieć jest datę zakończenia tej likwidacji.
·

Umowa zlecenia (umowa o świadczenie usług w rozumieniu art. 750

k.c.)

Wydaje się, że z punktu widzenia likwidatora bardziej korzystna jest umowa o pracę na czas
wykonania zadania:

·

jest stabilniejsza;

·

poza tym ten okres jest okresem składkowym i jest zaliczany do stażu

wymaganego do otrzymania świadczenia emerytalnego;
·

podlega również reżimowi ochronnemu, które zapewnia mu prawo

pracy.

W czasie likwidacji działają – poza zarządem, który jest zastępowany przez likwidatora –
pozostałe organy spółdzielni – walne zgromadzenie, rada nadzorcza, itd.

Zadania likwidatora:

·

Zawiadomienie o otwarciu likwidacji Krajowy Rejestr Sądowy z

wnioskiem otwarcia likwidacji w KRS
·

Sporządzić bilans zasobów majątkowych – jaki jest zasób finansowy

spółdzielni i jakie są jej zobowiązania
·

Zawiadomić o otwarciu likwidacji Krajową Radę Spółdzielczą i związek

rewizyjny, w którym spółdzielnia jest zrzeszona – ponadto należy zawiadomić organ
finansowy (Urząd Skarbowy) oraz banku finansującego i rozliczającego spółdzielnię
·

Zamieścić w czasopiśmie Monitor Spółdzielczy zawiadomienie o

otwarciu likwidacji, w którym wzywa wszystkich wierzycieli spółdzielni do
zgłoszenia w ciągu trzech miesięcy od daty publikacji zawiadomienia o zgłoszeniu
swoich roszczeń wobec spółdzielni.

o

Kiedy takie żądania spłyną – przystępuje on do planu

wykorzystania zasobów spółdzielni do pokrycia tych zobowiązań

o

Likwidator określa bezwzględnie obowiązującą kolejność

zaspokajania zobowiązań (od zobowiązań zaspokajanych w pierwszej
kolejności):

§

Koszty postępowania likwidacyjnego (w tym m.in.

koszty sporządzenia bilansu finansowego, opinii prawnej)
§

Należności wynikające ze stosunku pracy, oraz inne

należności, które podlegają ochronie prawnej na zasadach
właściwych dla wynagrodzenia za pracę – w tym mieszczą się
wszelkie roszczenia odszkodowawcze, np. odszkodowania za szkodę
poniesioną przy pracy, zadośćuczynienie za krzywdę fizyczną lub
moralną.
§

Zobowiązania podatkowe i inne daniny publiczne

§

Inne należności – inni wierzyciele i kontrahenci

·

Członkowie likwidowanej spółdzielni mogą między siebie podzielić

pozostały majątek (który pozostał po zaspokojeniu wszelkich zobowiązań), jeżeli:

o

uchwała uwzględnia prawa byłych członków, którzy dotąd nie

otrzymali swoich udziałów
o

powinna określać zasady podziału majątku między tych

członków, którym wypłacono już udziały

W ciągu roku od podjęcia uchwały o likwidacji spółdzielni walne zgromadzenie
może podjąć uchwałę o aktywowaniu spółdzielni.

Sposoby podziału pozostałego majątku między członków:

o

staż majątkowy – ile pieniędzy własnych zaangażował, z

których spółdzielnia korzystała na korzystnych warunkach
o

staż udziałowy – kiedy, kto, co wniósł do udziału

Obecnie przygotowywana jest ustawa, która chce zapobiec funkcjonowaniu
podziału majątku – wychodzi się z założenia, że spółdzielnia powinna być instytucja
gospodarczą wielopokoleniową.
·

Likwidator podaje bilans zamknięcia likwidacji i zgłasza wniosek do

KRS o wykreślenie spółdzielni z tegoż rejestru. Wierzyciele spółdzielni mogą wobec
likwidatora dochodzić roszczeń odszkodowawczych, ale tylko wówczas, jeżeli
wykażą, że na skutek naruszenia przez niego obowiązków ustawowych nie zostały
zaspokojone ich roszczenia, albo ich zaspokojenie było tylko częściowe. Z tym
momentem wygasają stosunki członkowstwa, jak również rozwiązują się z mocy
prawa umowy pracy. Pracownicy mają prawo do tzw. odpraw, których wysokość
jest zdeterminowana stażem pracowniczym w danej spółdzielni.

Przekształcenie spółdzielni w spółkę prawa handlowego

Ten problem istnieje od czasu, gdy istniał Kodeks Handlowy – czy powinna istnieć możliwość
przekształcenia spółdzielni w spółkę prawa handlowego. Do Sejmu w roku 1994-95 wpłynęło
6 różnych projektów w tym zakresie. Niektóre z tych projektów były poświęcone osobnym

ustawom, które miały regulować tę problematykę, a inne – miały nowelizować prawo
spółdzielcze. Żaden z projektów nie przeszedł etapów pierwszego czytania.

Obecnie – po pewnym okresie, kiedy sądy w zawoalowany sposób zgadzały się na
przekształcenie spółdzielni w spółki – uznaje się, przekształcenie w spółkę jest możliwe tylko
w drodze likwidacji – zamiast podziału majątku spółki między członków spółdzielni przekazuje
się go na poczet majątku spółki prawa handlowego, której udziałowcami staną się byli
członkowie spółdzielni. Zakaz wynikający z braku możliwości prawnej przekształcenia się
spółdzielni w spółkę stoi w sprzeczności z wolnością prowadzenia działalności gospodarczej.

Obecnie istnieją dwa projekty:

·

kancelarii premiera – projekt PSL

·

projekt śląski

Wykład 8

Upadłość spółdzielni

Problematyka likwidacji podlega odmiennym unormowaniom w poszczególnych tzw.
ustawach ustrojowych – w zależności od tego, czy chodzi o spółdzielnię pracy, mieszkaniową,
czy inną. Natomiast poza upadłością konsumencką tryb upadłościowy jest regulowany w
sposób jednolity. Mamy tam generalną regulację dotyczącą wszystkich przedsiębiorców.
Poszczególne ustawy ustrojowe przewidują jednak pewne odrębności w tym zakresie, tak jest
w przypadku spółdzielni.

Upadłość spółdzielni może mieć miejsce w dwóch przypadkach:

·

z bilansu (rocznego sprawozdania finansowego) wynika, że

spółdzielnia jest niewypłacalna. Stan niewypłacalności oznacza, że wielkość
aktywów spółdzielni nie wystarcza na pokrycie jej zobowiązań. W takim przypadku
zarząd spółdzielni ma obowiązek niezwłocznego zwołania walnego zgromadzenia i
umieszczenia w jej porządku obrad wszczęcia postępowania upadłościowego.

o

Mimo

stwierdzenia

stanu

niewypłacalności

walne

zgromadzenie może podjąć uchwałę o dalszym trwaniu spółdzielni, ale musi
wówczas wskazać środki realnie pozwalające na sanację działalności
gospodarczej spółdzielni. Identycznie obowiązek zgłoszenia do sądu
upadłościowego wniosku o upadłość ciąży na likwidatorze spółdzielni w
razie stwierdzenia przez niego stanu niewypłacalności.

·

zgłoszenie takiego wniosku przez któregokolwiek wierzyciela

spółdzielni do sądu upadłościowego, a żądanie jego poparte jest dowodem, iż
spółdzielnia zaprzestała płacenia wobec niego swoich długów.

Postępowanie upadłościowe:

·

Ostateczna decyzja o upadłości zależy od postanowienia sądu

upadłościowego.
·

Z chwilą ogłoszenia tego postanowienia sąd wyznacza syndyka

upadłości, który wszystkie czynności w postępowaniu prowadzi pod nadzorem
sądu. Syndyk jest wykonawcą decyzji sądu.

·

Na czas trwania postępowania upadłościowego utrzymane zostaje

działanie wszystkich organów spółdzielni, ale tracą one wszelkie uprawnienia w
zakresie dysponowania majątkiem spółdzielczym. Wyłącznym dysponentem tego
majątku staje się syndyk, który dla dokonywania jakiejkolwiek dyspozycji nie musi
uzyskiwać zgody organu spółdzielni (organy więc stają się bez tych uprawnień
właściwie fasadą).

Pozostałą procedurę reguluje Ustawa postępowanie upadłościowe i naprawcze.

Koalicja spółdzielcza (związki spółdzielcze)

Powojenne ustawodawstwo spółdzielcze, a szczególnie po 1950 r., w wyniku zmian w ustawie
z 1920 r. ukształtowało ruch spółdzielczy na wzór ówczesnej przedsiębiorczości państwowej.

·

Minister – na czele poszczególnego resortu gospodarczego

·

Centralne zarządy przemysłu

·

Zjednoczenia przedsiębiorstw państwowych - działające na szczeblu

ogólnopolskim terenowym
·

Przedsiębiorstwa państwowe

Była to więc struktura przypominająca hierarchię urzędniczą, aniżeli normalne
przedsiębiorstwa. Próbowano więc dostosowanie ruchu spółdzielczego do takie struktury:

·

Naczelna Rada Spółdzielcza – na czele ruchu spółdzielczego

·

Centralne Związki Spółdzielcze – na czele poszczególnych branż

spółdzielczych
·

Wojewódzkie Związki Spółdzielcze

o

Powiatowe Związki Spółdzielcze – nie zawsze

·

Spółdzielnie

Spółdzielnie miały więc nad sobą ogromnie rozbudowaną administrację – niezależnie, czy
tego chciały, czy nie.

·

Naczelna Rada Spółdzielcza powstała z mocy prawa i wyznaczała ona

zasady tworzenia Centralnych Związków Spółdzielczych. Ustawy przewidywały, że
spółdzielnie są zobowiązane należeć do Centralnego Związku Spółdzielczego, który
swoją istotą odpowiada branży danej spółdzielni – spółdzielnie mieszkaniowe więc
musiały należeć do Centralnego Związku Spółdzielni Mieszkaniowych.
·

Przynależność do związku zmuszała spółdzielnie do respektowania

statutu Centralnego Związku, który z kolei nakazywał przynależność do
odpowiedniego Wojewódzkiego Związku Spółdzielczego.
·

Centralne Związki były dysponentami wszelkich asygnat, przydziałów

i innych instrumentów rozdziału środków – a więc podstawy materialnej
jakiejkolwiek instytucji gospodarczej w ówczesnym ustroju. Zmuszało więc to
spółdzielnie do podporządkowania.

Gdy rozpoczął się proces transformacji systemowej, musiał on objąć ruch spółdzielczy. Przede
wszystkim przedmiotem transformacji był rozbudowany aparat spółdzielczy. Na przełomie
1989 i 90 r. uznano, że należy zwołać Polski Kongres Spółdzielczy, na którym przyjęto, że

zjazdy delegatów poszczególnych Centralnych Związków podejmą uchwały o postawieniu
tych Związków w stan likwidacji, albo ograniczeniu ich likwidacji. Uznano jednak, że należy
zlikwidować Centralne Związki. Likwidatora z mocy prawa wyznaczał najczęściej minister
finansów, czasem kultury, rolnictwa. Na szczeblu wojewódzkim wyznaczano likwidatorów
Wojewódzkich Związków Spółdzielczych. Likwidatorzy dzielili majątek w sposób dziwaczny i
nieprzejrzysty.

Po likwidacji związków spółdzielni powstały dwa problemy:

·

Czy przywrócić i w jakiej formie związki spółdzielcze?

·

Czy odstąpić od systemu lustracji spółdzielni?

Zrzeszanie się w związki spółdzielcze może odbywać się wyłącznie na zasadzie pełnej
dobrowolności. Obecnie mogą być tworzone dwa rodzaje związków spółdzielczych:

·

Spółdzielcze związki rewizyjne – założenie takiego związku wymaga

inicjatywy co najmniej 10 spółdzielni, a procedura założycielska, aż do uzyskania
osobowości prawnej jest identyczna jak w przypadku założenia spółdzielni
podstawowej. Podstawowym zadaniem związku rewizyjnego jest:

o

podejmowanie i przeprowadzenie lustracji zrzeszonych

spółdzielni, oraz spółdzielni niezrzeszonych na podstawie odpłatnego
zlecenia ze strony spółdzielni niezrzeszonej
o

udzielanie doradztwa, oraz instruktażu i pomocy w

prowadzeniu działalności samorządowej, oraz reprezentowanie interesów
spółdzielni wobec organów samorządu terytorialnego i administracji
państwowej

Związki tego typu nie mogą prowadzić własnej działalności gospodarczej, a ich
statuty nie mogą zawierać postanowień przewidujących dla związków uprawnienia
władcze lub nadzorcze wobec zrzeszonych spółdzielni.
·

Związki gospodarcze – ich celem i zadaniem jest prowadzenie

działalności gospodarczej w interesie zrzeszonych spółdzielni. Założenie takiego
związku wymaga inicjatywy co najmniej 3 spółdzielni. Procedura założycielska jest
identyczna jak w przypadku spółdzielni podstawowych, natomiast funkcjonowanie
związków gospodarczych podlega regulacji przewidzianej w ustawie dla spółdzielni
zrzeszającej wyłącznie osoby prawne. Jest więc quasi-spółką z ograniczoną
odpowiedzialnością w rozumieniu prawa handlowego.

Poszczególne typy spółdzielni i odrębności regulacji prawnych

niektórych spółdzielni

Do 2000 r. nasze ustawodawstwo spółdzielcze było oparte na ustawie Prawo Spółdzielcze z
1982 r., która obejmowała swoim zasięgiem cały ruch spółdzielczy. Od 2000 r. pojawił się
wyłom w postaci ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych.

Ustawa przedwojenna z 1920 r. nie rozróżniała w ogóle żadnych spółdzielni. Przepisy
powojenne zdecydowały się na pewne wyodrębnienie. W 1982 r. wyodrębniono w przepisach
szczegółowych trzy typy spółdzielni:

·

Spółdzielnie pracy – ich wyodrębnienie jest podyktowane tym, że

istnieje swoista symbioza pomiędzy członkowstwem i zatrudnieniem.
·

Spółdzielnie produkcji rolnej – wyróżnienie zostało podyktowane

względami specyfiki świadczenia pracy przez członków takiej spółdzielni, gdzie
członkowstwo samo w obie jest źródłem uprawnienia jak i obowiązku świadczenia
pracy na rzecz spółdzielni. Członkowie spółdzielni produkcji rolnej ponoszą najdalej
posunięte ryzyko gospodarcze w związku z prowadzoną działalnością gospodarczej.
·

Spółdzielnie mieszkaniowe – podstawową kwestią jest mieszkanie,

kwestie użytkowe i kwestia relacji prawnych zachodząca między spółdzielnią, a
członkiem.

Spółdzielnie produkcji rolnej

Spółdzielnia produkcji rolnej - Przedmiotem działalności tych spółdzielni jest prowadzenie
wspólnego gospodarstwa rolnego, oraz świadczenie usług na rzecz indywidualnych
gospodarstw członków. Spółdzielnia ta może podejmować również inne rodzaje działalności
gospodarczej.

Członkiem takiej spółdzielni może być:

·

rolnik będący właścicielem lub samoistnym posiadaczem gruntów

rolnych
·

rolnicy będący dzierżawcami, użytkownikami lub posiadaczami

zależnymi gruntów rolnych
·

inne osoby fizyczne, legitymujące się kwalifikacjami niezbędnymi w

działalności spółdzielni

Instytucją, która charakteryzuje omawiane spółdzielnie są wkłady gruntowe członków. Ich
wnoszenie jest obowiązkowe tylko wówczas, jeżeli statut spółdzielni taki obowiązek
przewiduje. Grunty wniesione na innej podstawie prawnej, niż własność podlegają zwrotowi
w każdym przypadku ustania członkostwa, oraz w innych sytuacjach przewidzianych w
statucie. Co do zasady zwrot powinien dotyczyć tego samego areału gruntu, w stanie zgodnym
z jego właściwościami w momencie przekazania spółdzielni.

Zatrudnienie i wynagrodzenie członków spółdzielni produkcji rolnej.

1

[1]

Jakaś dygresja o tym, że ruch współdzielczy jest spoko, tylko komuna go trochę zepsuła. Teraz o tyle jest

istotny, że pomaga np. rolnikom w kontaktach z potencjalnymi partnerami, tzn. po prostu sprzedaży swoich

płodów.