Temat:

Badania przesiewowe
(cel, metody,

warunki zastosowania,
ocena wyników

)

Badanie przesiewowe

-

jest postępowaniem profilaktycznym, które

polega na wstępnej identyfikacji choroby lub

stanu zdrowia za pomocą testów

diagnostycznych, badań klinicznych lub innej

procedury, przed wystąpieniem objawów
klinicznych choroby.

Badanie przesiewowe może obejmować całą

populację lub populację "podwyższonego
ryzyka".

Główny cel badania przesiewowego

wczesne wykrycie cechy (objawów)
choroby lub odchylenia od ustalonych
norm w całej populacji, na określonym
terenie lub wśród osób w określonym
przedziale wiekowym.

+cele odległe: zmniejszenie umieralności,

zapadalności na określoną chorobę.

Programy badań przesiewowych o

potwierdzonej przydatności:

1. Badanie mammograficzne w kierunku raka
piersi

u kobiet, które ukończyły 50 rok życia,

wykonywane co 3 lata (w Polsce co 2 lata) -

umieralności o 30%.
2.

Badanie na obecność krwi utajonej w kale

w kierunku raka jelita grubego, wykonywane

co 2 lata u osób po 50 roku życia –

umieralności o 15%.
3. Badanie w kierunku raka szyjki macicy na
podstawie oceny wymazu z szyjki macicy u

kobiet po 25 roku życia, wykonywane co 5 lat (w
Polsce co 3 lata) -

umieralności o 80%.

Różnice między badaniem przesiewowym a

diagnostycznym

Badanie przesiewowe

Badanie diagnostyczno-
kliniczne

-

Obiekt badania -

cała

populacja;

-

Powinno być tanie i proste;

-

Jest ono mniej pewne

diagnostyczne;

-

Nie stanowi podstawę do

podejmowanego leczenia;

-

Wykonywane jest bez

wskazań lekarskich.

-

Osoby zgłaszające się do

lekarza;

-

Często kosztowne i

skomplikowane;

-

Rozpoznanie jest pewne;

-

Na podstawie wyników można

podjąć leczenie;

-

Wykonuje się tylko ze wskazań

lekarskich.

Kryteria wyboru badania

przesiewowego



Choroba wiąże się ze znaczną śmiertelnością, trwałym

upośledzeniem lub ciężkim przebiegiem jeśli nie zostanie wykryta

przed wystąpieniem objawów klinicznych



Częstość występowania choroby w populacji jest znaczna



Leczenie przedobjawowe

może uchronić osobę przed śmiercią,

upośledzeniem umysłowym lub istotnie złagodzić przebieg choroby



Dostępny jest prosty i niedrogi test przesiewowy



Test przesiewowy jest

bezpieczny, czuły, specyficzny i

akceptowalny



Istnieje zorganizowany system pobierania prób i dostarczania do
laboratorium



Istnieje sprawdzony system diagnostyki i nadzoru nad wdrożeniem

leczenia dla "wysianych" osób



Dostępne jest leczenie, opieka i poradnictwo

Zmniejszenie ludzkiego nieszczęścia, zmniejszenie kosztów opieki

nad chorymi powinny przeważać nad kosztami badań
przesiewowych, diagnostycznych i leczenia

Rodzaje badań przesiewowych



Przesiew (skrining) masowy

– badaniu zostaje

poddana cała populacja;



Przesiew wielokierunkowy

– zastosowanie w tej samej

populacji badanej wielu testów diagnostycznych

wykrywających różne cechy;



Przesiew celowany

– badanie osób narażonych na

czynniki szkodliwe, stosowany często w badaniach

makro i mikro środowiskowych;



Przesiew przypadkowy

– wśród pacjentów

zgłaszających się do placówek służby zdrowia lub
hospitalizowanych z innych przyczyn (np. testy HIV)

Badania przesiewowe -

przykłady



Badanie niemowląt w kierunku hipotyreozy,

fenyloketonurii, patologii słuchu



Rak szyjki macicy



Rak sutka



Rak jelita grubego



Rak żołądka



Nadciśnienie tętnicze krwi



Choroby naczyń wieńcowych



Cukrzyca



Jaskra



Gruźlica



Badanie dzieci w wieku szkolnym

Badanie niemowląt w kierunku
fenyloketonurii



Chorobę wywołuje mutacja genu zlokalizowanego na
chromosomie 12. Uszkodzony gen nie wytwarza enzymu
przekształcającego aminokwas fenyloalaninę w
tyrozynę.



Nadmiar fenyloalaniny w organizmie ma toksyczne
działanie na niektóre struktury mózgu i może
doprowadzić do nieodwracalnych uszkodzeń.



Uszkodzenie genu pojawia się średnio 1 na 10 tysięcy
urodzeń.

Testy diagnostyczne



Są narzędziami badania przesiewowego.



Od jego doboru zależy sukces badania.



Najważniejszą cechą testu jest trafność.



Im bardziej trafny test tym daje mniej
wyników fałszywych



Miarą trafności jest czułość i swoistość.

Cechy dobrego testu
przesiewowego:

-

duża czułość i swoistość

-

łatwy do przeprowadzenia

-tani

-bez ryzyka dla badanego

-

możliwy do przeprowadzenia w dużej grupie osób

-

dający możliwość zmniejszenia śmiertelności z

powodu raka w badanej grupie

Ocena właściwości testu
diagnostycznego

Legenda

A -

wynik prawdziwie „+”

B -

wynik fałszywie „+”

C -

wynik fałszywie „-”

D -

wynik prawdziwie „-”

N

– liczebność badanej populacji

Wynik weryfikacji

diagnozy klinicznej

„złoty standard”

Razem

Chorzy

Zdrowi

Wynik

testu

przesie-

wowego

+

a

b

a +b

-

c

d

c + d

Razem

a + c

b + d

N

Czułość testu-

zdolność wykrywania wszystkich

jednostek posiadających daną cechę (rzeczywiście chorych)

-

procent lub proporcja liczby osób chorych prawidłowo

sklasyfikowanych spośród wszystkich chorych.

chorzy z dodatnim wynikiem testu

Czułość =

wszyscy chorzy w badanej populacji

a

Współczynnik czułości =

x 100%

a + c

Czuły test daje małą liczbę wyników fałszywie ujemnych.

Ideał – ujemny tylko u ludzi zdrowych.

Swoistość testu

– zdolność wskazywania osobników

nie posiadających danej cechy (rzeczywiście zdrowych)

-

procent lub proporcja liczby osób zdrowych

prawidłowo sklasyfikowanych spośród
wszystkich zdrowych.

Zdrowi z ujemnym wynikiem testu

Swoistość =

Wszyscy zdrowi w badanej populacji

d

Współczynnik swoistości =

x 100%

b + d

Swoisty test daje małą liczbę wyników fałszywie dodatnich.
Ideał – dodatni tylko u ludzi chorych.

Trafność testu



Test jest bardziej trafny im większą

posiada czułość i swoistość.



Trafność może być oceniana przez

zestawienie wyników testu ze „złotym

standardem” (pewne badania
diagnostyczne).



O wartości decydują ilość wyników

fałszywie dodatnich i fałszywie ujemnych.

Czułość i swoistość testu są odwrotnie
proporcjonalne



Testy o dużej czułości dają małą liczbę
wyników fałszywie ujemnych.



Testy wysoko swoiste

– mała liczbę

wyników fałszywie dodatnich.

Oprócz trafności o właściwościach
testu diagnostycznego świadczą:



Rzetelność – test rzetelny daje dużą

dokładność wyników. O dokładności decyduje:



powtarzalność (otrzymywanie takich samych

wyników przez tego samego badacza)



odtwarzalność (otrzymanie takich samych

wyników w tej samej populacji przez różnych
badaczy);



Wartość predykcyjna wyników dodatnich;



Wartość predykcyjna wyników ujemnych.

Wartość predykcyjna wyników
ujemnych

-

jest to zdolność predykcyjna wykrywania
osób zdrowych (prawdziwie ujemnych)

-

Współczynnik predykcji ujemnej =

Liczba zdrowych z „-” wynikiem testu

=

x 100%

Wszyscy z

„-” wynikiem testu

Wartość predykcyjna wyników
dodatnich

-

jest zdolnością testu do identyfikacji osobników
rzeczywiście chorych (prawdziwie dodatnich).

Krzywa ROC

(receiver operating characterictic)



-

okazuje zależność pomiędzy czułością a

swoistością testu.



Próby zwiększenia czułości testu
zmniejszają jego swoistość

(i odwrotnie).

Rak szyjki macicy

– dane

epidemiologiczne w Polsce



jest drugim co do częstości nowotworem u
kobiet

– stanowi 10,7% nowotworów u kobiet.



co roku rozpoznaje się postacie
zaawansowane tego nowotworu u blisko 4 000
nowych kobiet i ponad 2 000 z nich umiera.



szczyt zachorowań przypada pomiędzy 45 a

55 r.ż.



wskaźnik umieralności – 13 przypadków na
100 tys. kobiet.



wskaźnik śmiertelności – 7 przypadków na 100
tys. kobiet .

Źródło: Krajowy Rejestr Nowotworów

Badanie przesiewowe w kierunku

raka szyjki macicy



- to metoda wczesnego wykrywania,
diagnostyki i leczenia związanych z
HPV

zmian przedrakowych, które mogą

przerodzić się w raka.



U kobiet poddawanych regularnemu
screeningowi ryzyko zapadnięcia na raka
szyjki macicy spada o ok. 80%

c.d. Badanie przesiewowe w

kierunku raka szyjki macicy



Test diagnostyczny

– badanie

cytologiczne wymazów z szyjki macicy.



Czułość metody jest zadawalająca.



Po wprowadzeniu nastąpiło zmniejszenie
umieralności w przypadku zastosowania
leczenia w przedinwazyjnej postaci raka.

c.d.



Badanie w kierunku raka szyjki macicy na
podstawie oceny wymazu z szyjki macicy
u kobiet po 25 r. ż. (do 59 r.ż.),
wykonywane co 3 lat.



Rak szyjki macicy wykryty wcześnie jest w
100% wyleczalny.

Algorytm badania

Zmiana zapadalności na raka szyjki macicy

w krajach prowadzących program badań przesiewowych

(Wielka Brytania) w porównaniu z krajem pozbawionym

programu badań przesiewowych (Brazylia)

Badanie przesiewowe w

kierunku raka sutka



Stanowi ok. 20% wszystkich zachorowań
na nowotwory złośliwe u Polek.



Szczyt zachorowań – 50-69 r.ż.



Rak sutka w Polsce jest przyczyną
największej liczby ogółu zgonów wśród
kobiet z powodu raka .

Źródło: Krajowy Rejestr Nowotworów

Testy diagnostyczne



badanie piersi metodą palpacji,



mammografia (u kobiet po 50 r. ż.
zmniejsza umieralność z powodu raka
piersi o około 30%) .

Rak piersi - obraz mammograficzny

(prawidłowy po lewej stronie, rakowy po prawej stronie)

Mammografia piersi dotkniętej chorobą

nowotworową

Częstość występowania raka w czterech
kwadrantach sutka, podana w procentach

Wyniki badań mammograficznych



0,73% - zmian prawdopodobnie
łagodnych;



0,59% - zmian podejrzanych



0,21% -

zmian radiologicznie złośliwych



4,17% -

zmian wymagających dalszej

diagnostyki

Efekty realizacji programu
wczesnego wykrywania raka piersi



Wzrost zapadalności – z 38,8 (1996r.) do
44,2 (2006r) na 100tys.



Odsetek przeżyć 5-letnich u kobiet

chorych na raka piersi: zmniejszyła się

różnica pomiędzy Polską (2008r. – 73%,
2003

– 63%) i UE (83%-88%)

– wyniki badania

EUROCARE-4

.



Wp. umieralności z powodu raka piersi
bez zmian 14,8 na 100tys. w 1999 i 2006r.

Udział kobiet w populacyjnym
programie wczesnego wykrywania
raka piersi



W Polsce waha się w poszczególnych
województwach od 24,76% do 44,72%
(średnia 34,62%);



W województwie lubelskim – 37,62%.

Realizacja programu w
województwie lubelskim w 2008r.



Badania mammograficzne były
wykonywane w 24 stacjonarnych
pracowniach mammograficznych oraz 4 w
trybie mobilnym (mammobusach).



Wojewódzki Ośrodek Koordynujący

koncentrował się głównie na prowadzeniu

działań na rzecz wysokiej zgłaszalności i

organizowaniu szkoleń dla realizatorów
Programu.

Efekty realizacji programu



Odsetek kobiet w wieku 50-

69 lat, które w

ostatnich 2 lat skorzystały z mammografii
– 37,62%



Z zaproszeń wysłanych poczta skorzystało
16,94% kobiet; 31,8% odpowiedziało na
zaproszenie położnych i pielęgniarek
środowiskowych.

Populacja kobiet a profilaktyka
raka sutka:



Samobadanie piersi

– co miesiąc

(wykonuje każda kobieta od 20 r.ż.)



Palpacyjne badanie fizykalne piersi przy
wizycie u ginekologa



Badanie mammograficzne w kierunku raka
piersi u kobiet, które ukończyły 50r.ż.,
wykonywane co 2 lata

Program badań przesiewowych dla wczesnego

wykrywania raka jelita grubego

Do badań (kolonoskopii) kwalifikują się:



wszystkie osoby w wieku 50

– 65 lat bez

objawów raka jelita grubego



osoby w wieku 40-65 lat

bez objawów

raka jelita grubego, które miały w rodzinie
przynajmniej jednego krewnego

pierwszego stopnia (rodzice, rodzeństwo,
dzieci) z rakiem jelita grubego.