Epoka

Rodzaj literacki

Gatunek
literacki/kreacja
świata
przedstawionego

Bohaterowie

Problematyka

Motywy

Konteksty
filozoficzne,
literackie,
historyczne

Bogurodzica

Średniowiecze

Liryka

Pieśń religijna /
sacrum +
profanum

Maryja, Jan
Chrzciciel

Wybłaganie łask u
Boga

Matka Boska, Bóg,
muzyka,
cierpienie, deesis,
krzyż

Teocentryzm,
perspektywa
metafizyczna

Fraszki Jan
Kochanowski

Renesans

Liryka

Fraszka

Zwyczajnie,
przeciętni ludzie,
których wady
traktowane są z
przymrużeniem
oka np. alkoholizm

Miłosna,
satyryczna,
refleksyjna,
patriotyczna,
autotematyczna

carpe diem,
Mitologia
(Fortuna)

Stoicyzm,
epikureizm,
klasycyzm (antyk),
horacjanizm,
humanizm

Treny Jan
Kochanowski

Renesans

Liryka

Tren / świat
rzeczywisty +
pozagrobowy

Urszulka, cierpiący
ojciec

Rozpacz po
śmierci Urszulki

Cierpienie, śmierć,
ojcostwo, dziecko,
mitologia

Śmierć córki
poety, polemika ze
stoicyzmem,
humanizm

Pieśni Jan
Kochanowski

Renesans

Liryka

Pieśń

Bóg, człowiek,
władca, cnoty,
dobra sława

Autotematyczna,
miłosna, religijna,
publicystyczna,
refleksyjno-
filozoficzna,
patriotyczna,
historyczna,
moralna,
pochwała życia
wiejskiego

Non omnis moriar,
przeznaczenie,
wieś, pory roku,
sarmatyzm, Bóg,
Fortuna, arkadia

Stoicyzm,
epikureizm,
neoplatonizm,
horacjanizm,
wiara
chrześcijańska,
udział w życiu
politycznym kraju

Psalmy Jan
Kochanowski

Renesans

Liryka

Pieśń / sacrum +
profanum

Bóg, człowiek

Pochwała Boga,
prośba o
wybaczenie win i
miłosierdzie

Bóg, modlitwa,
grzech

Przekład z łaciny,
ponadwyznaniowo
ść,
ponadczasowość

Bajki Ignacy
Krasicki

Oświecenie

Epika

Bajka / świat
alegoryczny

Szczur, kot, ptaki,
jagnię, wilk, kruk,
lis, gospodarz,
dewotka, owca

Wyśmianie wad
szlachty,
wskazanie zasad
moralnych

Wolność, konflikty
społeczne, pycha,
hipokryzja

Alegoryczność,
postulat
utylitarności
(użyteczności),
sceptycyzm,
pesymizm,
klasycyzm, cel
dydaktyczny

Dziady II Adam
Mickiewicz

Romantyzm

Dramat

Dramat
romantyczny /
realizm +
fantastyka

Realistyczni
(guślarz, lud,
paterka),
fantastyczni
(duchy)

Prawdy moralne
dotyczące życia

Wina i kara,
obrzędy, miłość,
życie
pozagrobowe,
ludowy kodeks
moralny, tradycja

Ludowość,
spirytualizm,
romantyzm

Dziady III Adam
Mickiewicz

Romantyzm

Dramat

Dramat
romantyczny /
realizm +
fantastyka

Konrad, ks. Piotr,
młodzi
więźniowie,
Nowosilcow, salon
warszawski

Narodowo-
wyzwoleńcza,
cierpnie narodu
polskiego

Patriotyzm, bunt,
obłęd, cierpienie,
idealista,
młodzież, pow.
listopadowe,
przemiana, religia,
Bóg, sen, tyrteizm

Wydarzenia z
historii Polski i
życia Mickiewicza,
Polska pod
zaborem
rosyjskim,
mesjanizm,
prometeizm

Pan Tadeusz
Adam Mickiewicz

Romantyzm

Epika

Epopeja narodowa Jacek Soplica

(Robak), Tadeusz,
Zosia, Telimena,
Hrabia, Gerwazy,
Sędzia, Stolnik,
Protazy, Maciek
Dobrzyński,
szlachta

Walka o
niepodległość,
miłość Tadeusza i
Zosi, spór o
zamek, podsycanie
szlachty przeciwko
Soplicom (zajazd)

Natura, miłość,
migracja, pory
roku, dworek,
kosmopolityzm,
ślub i wesele,
patriotyzm, wieś,
sarmatyzm, wina i
kara, tradycja,
przemiana,

Kampania
Napoleona,
sarmatyzm

Zemsta
Aleksander Fredro

Romantyzm

Dramat

Komedia

Rejent Milczek,
Cześnik
Raptusiewicz,
Klara, Papkin,
Podstolina,
Wacław, Dyndalski

Spór o zamek,
miłość między
członkami
zwaśnionych
rodów

Błazen (Papkin),
ślub i wesele,
konflikt rodzinny/
pokoleń, miłość,
sarmatyzm,
zemsta,

Inspiracja
prawdziwą
historią z XVII w.,
sarmatyzm

Lalka Bolesław
Prus

Pozytywizm

Epika

Powieść
realistyczna /
świat realistyczny,
prawdopodobny

Stanisław
Wokulski, Ignacy
Rzecki, Izabela
Łęcka, Ochocki,
Zasławska, Starski,
Wysoccy

Ukazanie
problemów
społecznych,
krytyka
romantyzmu,
niespełniona
miłość Łęckiej i
Wokulskiego

Inteligencja,
kariera, krzywda
społeczna, miłość,
kosmopolityzm
(Łęcka, Starski),
narcyz (Łęcka),
praca, marzyciel
(Ochocki), nauka
(Geist), pieniądze,
rozrzutność, Żydzi,
podróż, przyjaźń,
konflikt pokoleń
(romantycy i
pozytywiści),
rozstanie, utopia,
ubóstwo, postęp,
theatrum mundi,
kupiec, idealista

Praca organiczna,
praca u podstaw,
scjentyzm,
asymilacja Żydów,
emancypacja
kobiet, realizm,
determinizm,

Powieść
historyczna (Quo
vadis?) Henryk
Sienkiewicz

Młoda Polska

Epika

Powieść
historyczna /
fikcja + historia

Fikcyjni (Marek
Winicjusz, Ligia,
Ursus, Chilon,
Glaukos, Eunice,
Pompenia
Grecyna, Kryspus),
historyczni
(Neron, Poppea
Sabina, Peroniusz,
Tygellin, Akte,
Seneka, św. Piotr,
św. Paweł,
Pitagoras)

Prześladowania
chrześcijan, miłość
patrycjusza i
chrześcijanki,
nawrócenie

Miłość, wiara,
władza,
moralność, obłęd
(Neron),
cierpienie, narcyz
(N), poeta (N),
przyjaźń, śmierć

Wydarzenia
historyczne z I w.
n.e. podróż
Sienkiewicza do
Włoch, realizm,
franciszkanizm

Wesele Stanisław
Wyspiański

Młoda Polska

Dramat

Dramat
symboliczny /
realizm +
fantastyka

Inteligencja (Pan
Młody, Gospodarz,
Dziennikarz,
Poeta, Zosia, Nos,
Maryna,
Radczyni), chłopi
(Panna Młoda,
Gospodyni, Jasiek,
Czepiec, Klimina,
Marysia, Ojciec,
Rachela)

Ocena polskiego
społeczeństwa i
jego niemożność
do odzyskania
niepodległości

Błazen, wieś,
inteligencja, ślub i
wesele,
patriotyzm,
rewolucja, sen

Chłopomania,
wesele poety
Lucjana Rydla z
chłopką Jadwigą
Mikołajczykówną,
odwołanie do
historii Polski,
symbolizm,

Ferdydurke
Witold
Gombrowicz

XX-lecie
międzywojenne

Epika

Powieść
awangardowa /
awangarda i
absurd

Józio Kowalski,
prof. Pimko,
Syfon, Miętus,
Zuta, Hurleccy,
Młodziakowie,

Walka z formą,
niepokoje
egzystencjalne
współczesnego
człowieka

Dom, filister
(Młodziakowie),
groteska, rodzina,
szkolnictwo,
moralność

Futuryzm,
surrealizm,
groteska

Sklepy
cynamonowe
Bruno Schulz

XX-lecie
międzywojenne

Epika

Proza liryczna

np. Ojciec, Matka,
służąca Adela,
dziecko, Józef,
Jakub

Mit dzieciństwa,
rola ojca

Dom, labirynt,
ojcostwo, sen

Autobiografia,
kreacjonizm,
groteska,
fantastyka