UCZYMY SIĘ

RADZIĆ SOBIE Z TRUDNYMI ZACHOWANIAMI

Gay Waters

Ilustracje: Fiona Bleach

• r

ZYC Z AUTYZMEM

UCZYMY SIĘ DAWAĆ SOBIE RADĘ

Z TRUDNYMI ZACHOWANIAMI

Gay Waters
Szkoła Rouge Bouillon

Ilustracje: Fiona Bleach

Szkota Sybil Elgar

Confederation of Service Providers for People with Autism
(Konfederacja Profesjonalistów Prowadzących Świadczenia na Rzecz Osób z Autyzmem)

Wydanie polskie: Fraszka Edukacyjna we współpracy
z Fundacją Synapsis

Tłumaczenie: Anna Szostak

10. CZAS

Wybierz odpowiedni czas do nauki. Nauka nie powinna się odbywać, gdy dziecko jest zmęczone lub w trakcie jego ulubionego

programu telewizyjnego. Dopasuj czas trwania nauki do możliwości utrzymania koncentracji przez dziecko - może to być 5 lub 20

minut. Ty wiesz to najlepiej.

Pamiętaj, aby uczyć dziecko małymi partiami, lecz często.

11. NAGRODY

Wszyscy potrzebujemy i lubimy dostawać nagrody za odniesiony sukces.

Nagradzając dziecko za zdobywanie kolejnych umiejętności,

musimy pamiętać o kilku kwestiach:

• Zachowanie, po którym następuje nagroda (coś miłego),

będzie chętniej powtarzane.

21

UCZYMY RADZIĆ SOBIE Z TRUDNYMI ZACHOWANIAMI

WPROWADZENIE:

CoSPPA to skrót

Confederation of Sen/ice Providers for People with Autism, czyli Konfederacja Profesjonalistów Prowadzących

Świadczenia na Rszcz Osób z Autyzmem. Specjaliści wchodzący w skład konfederacji pracują z dziećmi i młodzieżą, którzy cierpią na

autyzm.

Naszym celem jest współpraca z rodzinami i opiekunami, którzy, tak jak Wy, na co dzień zmagają się z problemami, jakie przynosi życie

z dzieckiem chorym na autyzm. Ta broszura jest częścią serii stworzonej z myślą o wsparciu rodziców, którzy mają problemy

z wykształceniem u dziecka umiejętności niezbędnych do codziennego funkcjonowania. Jednak podstawowy problem ze wszystkim, co

zostało napisane na temat autyzmu, polega na tym, że w spektrum autyzmu nie ma dwóch takich samych osób, dlatego też część

pomysłów zawartych w tych broszurach może być dla Ciebie przydatna, a część - nie. Mamy wszak nadzieję, że niektóre z nich okażą

się dla Ciebie wartościowe. Praca nad wyeliminowaniem trudnych zachowań u dziecka z autyzmem przypomina w pewnym stopniu

pracę detektywa i tylko Ty znasz swoje dziecko na tyle, by móc odpowiedzieć na kluczowe pytania.

1

Konsekwencja i cierpliwość to słowa - klucze: łatwo jest to napisać, trudniej z tym żyć. Praca z Twoim dzieckiem wymaga podejmowania

wielu prób i uczenia się na błędach. Konsekwencja w działaniu wpłynie na to, że podczas pracy z dzieckiem będzie mniej pomyłek

i niejasności, często powodujących frustrację. Cierpliwość czasami jest czymś niemożliwym do zachowania, pamiętaj, że nikt nie jest

w stanie być cierpliwym cały czas! Jeśli czujesz potrzebę odreagowania, proszę, zrób to z dala od swojego dziecka! Policzenie do 10

naprawdę działa!

Niektóre dzieci z autyzmem są bardzo zadowolone, jeśli się je we wszystkim wyręcza, ale naszym celem jest wypracowanie u dziecka

samodzielności. Dlatego zachęcaj dziecko do pracy. Broszurki na temat mycia, ubierania się, spania, jedzenia itp. są tak opracowane,

by Ci pomóc w przezwyciężeniu trudności, które możesz (ale niekoniecznie) napotkać.

Niniejsza broszurka ma na celu pomóc Ci w zidentyfikowaniu problemu, dając jednocześnie pewne wskazówki, jak sobie z nim poradzić.

Broszurka powinna być stosowana równocześnie z pozostałymi pozycjami cyklu „Żyć z autyzmem", co z pewnością pomoże Ci znaleźć

takie podejście, które będzie najskuteczniejsze dla Ciebie i Twojego dziecka..

Jesteś gotowa/y na rozpoczęcie „pracy detektywa"?

PROBLEM?

*************po

PROBLEMIE!

ZIDENTYFIKOWANIE PROBLEMU

Jeśli Twoje dziecko nie przejawia żadnych problemów w zachowaniu, przejdź na stronę 11.

Gdy Twoje dziecko przejawia jakieś trudne zachowanie, najpierw zadaj sobie pytanie, czyj jest to problem: Twojego dziecka, Twój, Twojej

rodziny, czy sąsiadów? Czy zachowanie to jest przejawem frustracji, czy komunikatem mówiącym: to jest dla mnie za trudne, nie

rozumiem, co masz na myśli, jestem zmęczona/y, boli mnie. Dzieci z autyzmem mają wiele problemów z komunikowaniem i wyrażaniem

swoich uczuć i nietypowe zachowanie jest dla nich czasami jedynym sposobem na to, by pokazać, co czują. Twoim zadaniem jest pomoc

dziecku w zastąpieniu, miejmy nadzieję, tego zachowania innym, akceptowanym społecznie.

Zadaj sobie następujące pytania. Dobrze jest nagrać odpowiedzi na kasetę, ułatwi ci to głębszą analizę.

• Co stanowi problem? • W jakim miejscu pojawia się problem?

• Dlaczego występuje problem? • W towarzystwie jakich osób występuje problem?

• Jak przejawia się problem?

3

I znowu, łatwiej to powiedzieć niż zrobić. Trudne zachowanie może wynikać z problemu, na który składa się kilka mniejszych, lub

wypływać z zupełnie drobnej rzeczy, z pozoru nieistotnej, a mającej kluczowe znaczenie. Np. podczas mycia - zapach mydła, odczucie

lub dźwięk płynącej wody, strach przed kranem lub otworem odpływowym, akustyka w łazience, faktura myjki, lub jakakolwiek

kombinacja tych czynników może powodować występowanie trudnego zachowania.

Pamiętaj - zawsze istnieje prawdopodobieństwo, iż przyczyna problemu nie zostanie odkryta, pomimo wielu starań i dociekań. Kiedy

już jesteś gotowy do pracy nad zmianą trudnych zachowań dziecka, pracuj jednorazowo nad jednym problemem.

Jeśli udało Ci się zidentyfikować problem -

DOBRA ROBOTA, oznacza to, że należy skupić się na pracy nad opanowaniem określonej

umiejętności. Przejdź na stronę 11. Jeżeli ciągle masz jeszcze kłopot z identyfikacją problemu - może przydatny okaże się następny

rozdział.

TYPOWE DROGI PROWADZĄCE DO ZIDENTYFIKOWANIA PROBLEMU

Podejście typu ABC:

Jest to podejście od wielu lat stosowane przez specjalistów. Wymaga zaangażowania wszystkich |

osób, które mają kontakt z dzieckiem. Zapisywanie wszystkich rezultatów pracy pomoże Ci ocenić postępy.

Podejście ABC polega na przeanalizowaniu:

A = powody (antecedents)

Co wydarzyło się przed wystąpieniem trudnego zachowania? Kto przebywał w pobliżu dziecka i w jakiej odległości? Jakie czynniki

stymulujące miały miejsce w tle (hałas, zapach, stymulatory wzrokowe)? Czego domagało się dziecko? W jakim nastroju było

wówczas dziecko?

B = zachowanie (behaviour)

Do kogo jest skierowane zachowanie dziecka? Jak dokładnie zachowuje się dziecko - zastosuj szczegółowy opis, np. dziecko raz

krzyknęło i ugryzło się w rękę. Jak często dane zachowanie występowało? Może się przydać tabelka. Kiedy to zachowanie

wystąpiło? Jak długo trwało? Czy zachowanie miało na celu zwrócenie Twojej uwagi, np. dziecko patrzyło w twoim kierunku

C = konsekwencje (consequences)

Co nastąpiło po tym zachowaniu?

Czy coś się zmieniło/zostało usunięte w jego wyniku?

Czy dane zachowanie wywołało Twoją złość lub krzyk?

Pamiętaj: istnieje prawdopodobieństwo, że trudne zachowanie, po którym nastąpiła miła dla dziecka konsekwencja, będzie się

powtarzać. (Uważaj - dla dziecka z autyzmem krzyk i złość mogą być stymulujące, a nawet „przyjemne"!)

Trudno jest być obserwatorem danej sytuacji w momencie, gdy jest się jej czynnym uczestnikiem. Dlatego też warto jest poprosić

członka rodziny lub przyjaciela, aby to on był obserwatorem i ewentualnie nagrał, co się wydarzyło, kamerą wideo. Jeśli czujesz

się na siłach obejrzeć nagrany materiał, to taka analiza może Ci dać wiele interesujących wskazówek.

6

Przykład tabeli do zapisu obserwacji typu ABC:

DATA/CZAS

POWÓD

ZACHOWANIE

KONSEKWENCJE

7: 30

Rodzic wyjmuje piżamę, aby

przygotować dziecko do snu

Dziecko kopie i krzyczy

Dziecku pozwala się jeszcze

przez pół godziny nie iść spać

W opisanej sytuacji piżama jest tym czynnikiem, który wywołuje u dziecka trudne zachowanie. Aby uniknąć takiego zachowania

w przyszłości, można spróbować zmienić rutynę związaną z przygotowaniem dziecka do snu, np. przed założeniem piżamy opowiedzieć

mu bajkę.

PODEJŚCIE S. T. A. R.

Podejście S. T. A. R. zostało opracowane przez Zarkowska i Clements. Szczegółowy opis tej metody zawarty jest w publikacji ich

autorstwa

Problem Behaviour (ISBN 041244490 9).

Podejście

S. T. A. R. jest podobne do podejścia ABC, jednak zawiera pewne udoskonalenia.

S aa otoczenie (setting)

Pierwszy krok odnosi się do przeanalizowania sytuacji pod kątem: środowiska, miejsca, ludzi, czasu i okoliczności, stanu, w jakim

znajdowało się dziecko, np. zmęczenie, głód itp. a także zmian, które miały miejsce w otoczeniu lub podczas wykonywanej aktywności.

Dzieci z autyzmem często nie tolerują zmian, dlatego też przyjrzyj się wszystkim szczegółom.

8

T = czynniki spustowe (triggers)

Są to te zdarzenia, które wywołują trudne zachowanie dziecka. Pamiętaj, że istnieją zarówno przyjemne, jak i nieprzyjemne sytuacje,

które mogą wywołać dane zachowanie. Niektóre czynniki spustowe mogą pojawić się nieoczekiwanie, np. widok kota, wystąpienie

dźwięku o wysokości, która wywołuje u dziecka ból lub strach. Sytuacja, która informuje dziecko, że czeka je coś miłego, np. kurtka

i buty oznaczające wyjście na spacer, także może okazać się czynnikiem spustowym w chwili, gdy do spaceru nie dojdzie.

A = działania (actions)

oznaczają zachowania wywołane przez czynniki spustowe.

Słowo „działanie" pomaga tu skoncentrować się dokładnie na tym, co ma miejsce i czym to można zastąpić lub do czego trzeba

w określonej sytuacji dziecko zachęcać.

9

R = rezultaty (results)

oznaczają wydarzenia, które następują po działaniach.

Jak reaguje dziecko?

Jak Ty reagujesz?

Co dokładnie ma miejsce i czy jest to dla dziecka przyjemne?

Powyższy opis jest bardzo uproszczoną wersją kompleksowego postępowania typu S. T. A. R., mającego na celu pomoc

w zidentyfikowaniu problemu, ale daje Ci to możliwość uporządkowania myśli w chaosie spowodowanym trudnym zachowaniem

dziecka.

ROZPOZNAWANIE/IDENTYFIKOWANIE UMIEJĘTNOŚCI DZIECKA

Czy udało ci się zidentyfikować problem? Jeśli nie, nie martw się. Dzięki pozytywnemu podejściu do wyrabiania u dziecka nowych

umiejętności, trudne zachowania mogą jawić się w zupełnie nowym świetle, a nawet stać się całkiem nieszkodliwe. Zacznij od

sporządzenia listy, co Twoje dziecko umie, a czego jeszcze nie potrafi zrobić. Da Ci to możliwość określenia, na jakim etapie ono się

znajduje.

Czynności samoobsługi, które muszę wykonywać za dziecko

Czynności samoobsługi opanowane przez dziecko

1.

1.

2.

2.

3.

3.

4.

4.

11

SKUP SIĘ NA OKREŚLONYCH UMIEJĘTNOŚCIACH

Wypełniłeś tabelkę. Czyż nie jesteś zaskoczony, jak wiele rzeczy potrafi wykonać Twoje dziecko? Jesteś teraz gotów wybrać umiejętność,

której w pierwszej kolejności chcesz je nauczyć? Weź pod uwagę, która z umiejętności jest dla dziecka najważniejsza i czy jest ono

gotowe do nauki.

Nie miej zbyt wygórowanych wymagań. Wszyscy potrzebujemy sukcesu, dlatego rozpocznij pracę od tego, co

może być łatwe do osiągnięcia. Przyjrzyj się stworzonej liście i zaznacz gwiazdką umiejętności, które uważasz za najważniejsze.

Naukę każdej umiejętności można rozbić na małe, łatwe do opanowania kroki. Dzięki temu możesz obserwować postępy, jakie czyni

Twoje dziecko. Jako pierwszą wybierz umiejętność, której nauka przyniesie dziecku sukces.

Niektóre umiejętności w naturalny sposób poprzedzają inne, niektóre mogą być niemożliwe do opanowania w danym momencie.

Osiągnięcie innych może wymagać zaangażowania profesjonalistów, z kolei jeszcze inne wymagają poświęcenia więcej czasu, niż jesteś

w stanie zaofiarować. Jednak na pewno istnieją takie, które Twoje dziecko jest w stanie opanować szybko i odnieść natychmiastowy

sukces.

Zadaj sobie następujące pytania:

12

Czy Twoje dziecko:

1. Skupia uwagę na tym, co robisz?

2. Wkłada jakiś fizyczny wysiłek, by Ci pomóc w czynnościach samoobsługi?

3. Kontynuuje czynność, gdy Ty ją przerwiesz?

4. Wykorzystuje opanowane umiejętności w różnych sytuacjach?

Po dokonaniu wyboru umiejętności, której chcesz nauczyć, przyszedł czas na naukę. W następnym rozdziale omówione są metody, które

mogą być skuteczne, ale pamiętaj, że każde dziecko wymaga indywidualnego podejścia. Jako rodzic znasz swoje dziecko najlepiej.

Pozwól więc, by Twój instynkt pomógł Ci dopasować sposób nauczania do potrzeb dziecka. Początkowo ucz je danej umiejętności

w stałym miejscu, z użyciem stałych pomocy, wedle określonej rutyny, a dopiero potem przenieś naukę na inną sytuację.

Zawsze

pamiętaj o kluczowych zasadach: konsekwencja i cierpliwość. Nagradzaj dziecko, ale także i siebie, jeśli uda się Wam osiągnąć

założony cel, ale także za podjęty trud i mozolną pracę.

13

POMOCNE METODY NAUKI

1. METODA „MAŁYCH KROKÓW"

Metoda polega na stopniowaniu nauki przez rozłożenie danej umiejętności na małe, łatwe do osiągnięcia etapy. Jest to skuteczne

w wielu sytuacjach. Podstawowym błędem jest stawianie dziecku zbyt wysokich wymagań. Ucz je stopniowo, przechodź do następnego

i

etapu tylko wtedy, gdy dziecko jest już na to gotowe. Postaraj się rozłożyć umiejętność, której chcesz nauczyć, na „małe kroki".

Zaskakujące jest, na ile etapów można rozłożyć umiejętność, którą wykonujemy bez zastanowienia.

PRZYKŁAD: zapinanie koszuli/bluzki:

1. Rozciągnięcie dziurki na guzik

2. Włożenie guzika w dziurkę

3. Przytrzymanie guzika w celu przełożenia go przez dziurkę

4. Przeciągnięcie krawędzi dziurki nad guzikiem

14

2. ŁAŃCUCH ODWROTNY

Metoda ta opiera się na odwróceniu kolejności nauczania etapów, składających się na daną czynność. Wykonanie ostatniego etapu

czynności przez dziecko daje mu poczucie satysfakcji.

Pamiętaj, że dziecko chętniej powtarza czynność, która niesie ze sobą coś miłego. Jeśli więc już rozłożyłeś daną umiejętność na etapy,

zacznij naukę od ostatniego. Kiedy etap ostatni został opanowany, przejdź do przedostatniego. Kontynuuj aż do chwili, kiedy dziecko

jest w stanie samodzielnie wykonać cały łańcuch, składający się na daną czynność. Odwołując się do przykładu podanego powyżej

(zapinanie guzika), zacznij naukę od kroku 4. Potem przejdź do kroku 3 i połącz go z wykonaniem kroku 4. Postępuj zgodnie z tą zasadą

do momentu, gdy dziecko jest w stanie samodzielnie zapiąć guzik, wykonując po kolei kroki: 1,2,3,4. Metoda ta jest bardzo skuteczna

w opanowywaniu większości czynności związanych z samoobsługą.

3. PRZYSTOSOWANIE OTOCZENIA

Przystosowanie otoczenia oznacza uproszczenie zadania tak, aby stało się ono dla dziecka łatwiejsze.

Odpowiednie przygotowanie jest bardzo istotne. Przed podjęciem pracy upewnij się, czy masz wszystkie

niezbędne materiały, a czynniki wywołujące u dziecka niepokój zostały wyeliminowane. Nie zawsze jest to

łatwe, mimo to postaraj się być przygotowanym jak najlepiej. Warto odpowiednio przygotować materiały,

aby ułatwić dziecku pracę, a więc np. zaczynając naukę zapinania koszuli dobrze jest na początku

powiększyć dziurki na guziki lub rozpocząć naukę zapinania od dużego guzika na oddzielnym kawałku

materiału.

15

4. WSPOMAGANIE FIZYCZNE

Dla niektórych dzieci z autyzmem naśladowanie ruchów jest trudne, dlatego też pokazanie dziecku, jak powinna być wykonana dana

czynność, może okazać się niewystarczające. W takiej sytuacji fizyczne wspomaganie jest nieodzowne. Dzięki niemu dziecko może

dokładnie zrozumieć, czego od niego oczekujesz, a także doda mu to pewności siebie w podejmowaniu samodzielnych prób. Odnosząc

się do przykładu zapinania guzika, osoba dorosła wspomagająca dziecko powinna: stanąć za dzieckiem, położyć swoje dłonie na

dłoniach dziecka i zgodnie z kolejnymi etapami zapiąć guzik. Wspomaganie fizyczne powinno być wycofywane stopniowo tak, aby

dziecko miało możliwość wykonania danej czynności samodzielnie. Wspomaganie przesuwa się z poziomu dłoni na nadgarstek,

a w dalszej kolejności na łokieć - aż do momentu, kiedy wystarczy tylko instrukcja. W zależności od potrzeb dziecka można wracać do

fizycznego wspomagania dziecka podczas pracy. Może to zająć kilka dni lub tygodni, albo może w ogóle nie być potrzebne - zależnie

od postępów dziecka. Pamiętaj - dla niektórych dzieci z autyzmem dotyk może być niekomfortowy, a nawet powodować ból, co warto

przy tym podejściu uwzględnić.

16

5.

PRAWIDłOWA POZYCJA PODCZAS PRACY Z DZIECKIEM

Przybranie odpowiedniej pozycji przez osobę dorosłą podczas pracy z dzieckiem zależy od dziecka. Niektóre dzieci autystyczne nie radzą

sobie w sytuacji, gdy osoba dorosła znajduje się w zbyt bliskiej odległości lub stoi naprzeciwko. W takim przypadku najlepiej jest stanąć

za plecami dziecka, co jest dla niego mnie zagrażające, a jednocześnie umożliwi najdogodniejsze wspomaganie. Dobrym rozwiązaniem

podczas pracy z dzieckiem jest wykorzystanie lustra. Daje mu to możliwość obserwowania tego, co robi rodzic, nie powodując

jednocześnie uczucia zagrożenia.

6.

NAZYWANIE

Nazywanie czynności podczas wykonywania jej przez dziecko jest bardzo istotne, gdyż pomaga wzmocnić znaczenie tego, co robi.

Nazywanie powinno być dopasowane do poziomu dziecka, z użyciem zrozumiałego języka i zdecydowanego tonu. Pamiętaj, aby

zachować czysty głos, używaj jednego lub dwóch wyrazów, nie mieszaj instrukcji z rozmową. Na początku instrukcji wypowiedz imię

dziecka, co zwróci jego uwagę np. „Paweł, spójrz, chwyć guzik".

17

7. KORZYSTAJ Z POMOCY WIZUALNYCH

Instrukcja słowna dla dziecka z autyzmem może być niewystarczająca, dlatego też warto jest

dawać dziecku reprezentację wizualną tego, o co się je prosi. Fotografie, piktogramy, symbole

pomagają dziecku zrozumieć, czego od niego oczekujesz lub gdzie ma pójść. Bardzo pomocne

jest stosowanie podczas pracy z dzieckiem fotografii przedstawiających aktualnie stosowane

materiały, pomieszczenia, efekty końcowe czynności.

Pamiętaj: korzystanie z pomocy

wizualnych dostosowanych do potrzeb dziecka zmniejszy poziom jego frustracji.

Niektóre dzieci bardzo dobrze naśladują ruchy i dlatego wraz z instrukcją pokaż im, jak wykonać daną czynność.

Pamiętaj o zachowaniu

odpowiedniej pozycji podczas pracy z dzieckiem. W przypadku dzieci, które mają problem z odwzorowywaniem, wykorzystanie

instrukcji nagranej na kasecie wideo lub innej alternatywnej formy jest ogromną pomocą.

18

8. KONSEKWENCJA

Bądź konsekwentny przez cały czas trwania nauki. Nauka umiejętności samoobsługi podyktowana jest zazwyczaj codzienną rutyną, np.

poranna toaleta, ubieranie się.

Konsekwentne, zgodne z rutyną postępowanie pomaga dziecku zrozumieć, czego od niego oczekujesz, a także ułatwia wyjaśnienie

ewentualnego problemu.

Pamiętaj: nie można uczyć dziecka czegoś w jednej sytuacji, a w innej go w tym wyręczać dlatego, że się

spieszysz. Podążaj zgodnie z wyznaczoną procedurą i upewnij się, że inni członkowie rodziny postępują tak samo. Angażowanie innych

osób do pracy z dzieckiem jest pożądane jedynie pod warunkiem, że pracujecie ściśle wedle ustalonych reguł.

Bywają sytuacje, kiedy czujesz, jakby się wszystko rozsypywało, a trudne zachowanie Twojego dziecka staje się bardziej dokuczliwe.

Mimo to staraj się przetrwać, konsekwentnie kontynuując pracę, a poczucie sukcesu i satysfakcji może być jeszcze większe.

19

9. RUTYNY

>

20

Niektóre dzieci z autyzmem uczą się poprzez opanowanie rutyny, gdyż dzięki temu mają poczucie bezpieczeństwa, wynikające ze

znajomości kolejności zdarzeń. Nauka poprzez rutynę może być wykorzystana podczas pracy nad opanowaniem umiejętności

związanych z samoobsługą, gdyż są one zwykle wykonywane w stałym miejscu i o stałej porze, co wzmacnia ich zrozumienie przez

dziecko. Dzięki rutynowemu postępowaniu strach i fobie związane np. ze snem czy szykowaniem się do kąpieli są znacznie łagodniejsze.

Jeśli dziecko samo ustaliło rutynę, możesz się na niej oprzeć lub zbudować swoją własną. Upewnij się, że cała rodzina wie, na czym

polega Twoje działanie.

Postępowanie rutynowe może w niektórych w rodzinach stanowić problem, gdyż życie rutyną nie jest. Jednak próba przeformułowania

rutynowego zachowania dziecka z autyzmem może dostarczyć traumatycznych przeżyć całej rodzinie, dlatego też, zanim spróbujesz

coś zmienić, upewnij się, że jest to konieczne. W takim przypadku rób to stopniowo, wprowadzając zmiany po jednej. Pozwól, by

dziecko poczuło się komfortowo przed wprowadzeniem każdej kolejnej.

Pamiętaj, jeśli dana rutyna zaczęła funkcjonować, to przerwanie jej lub chęć zmiany może być przyczyną zdenerwowania i utraty

poczucia bezpieczeństwa przez dziecko.

i

Wybierz nagrodę, która ma dla Twojego dziecka znaczenie. Może to być jedzenie, picie, zabawa lub ulubiona zabawka, kaseta

wideo itp., oraz odpowiednia pochwała. Jest to bardzo indywidualne i tylko Ty wiesz, co naprawdę dziecko ucieszy. Dobrym

rozwiązaniem jest stworzenie listy nagród, do której możesz się odwoływać. Uwaga: niektóre dzieci nie radzą sobie ze zbyt

częstym nagradzaniem czy uwagą, wsłuchaj się w swoje dziecko.

Nagroda musi nastąpić bezpośrednio po zachowaniu, które chcesz wzmocnić i tylko za to konkretne zachowanie. Zawsze miej

przygotowaną nagrodę, inaczej dziecko może zaprezentować inne zachowanie (mniej pożądane), zanim zdążysz je nagrodzić.

Upewnij się, czy Twoja nagroda na pewno jest nagrodą, np. podanie dziecku ulubionej przekąski po posiłku może nie być

najlepszym wzmocnieniem. Upewnij się, czy Twoje dziecko na pewno chce takiej nagrody. Może to oznaczać zmianę nagrody

w zależności od bieżącej sytuacji.

Naucz się nie zwracać uwagi na niepożądane zachowania dziecka. Często nie zdajemy sobie sprawy, że krzyk lub karę dziecko

odbiera jako nagrodę. Zdarza się bowiem, że jest to jedyny sposób zwrócenia przez dziecko na siebie uwagi - a tę skieruj na

dziecko przede wszystkim podczas nauki danej umiejętności.

Dla nas sukces oznacza nagrodę, dla dziecka z autyzmem niekoniecznie.

Wzmacniaj sukces osiągnięty przez dziecko dając mu odpowiednią nagrodę i jednocześnie pochwal je, np. „Wspaniale, zapiąłeś

koszulę, brawo!". Dzięki temu dziecko zacznie doceniać także nagrody społeczne.

Zawsze kończ sesję nauki sukcesem dziecka.

Miejmy nadzieję, że dana umiejętność stanie się rutyną, a nagradzanie jej będzie można stopniowo wyciszać. Nie rób tego zbyt

szybko. Pozwól, aby dziecko utrwaliło sobie tę umiejętność i zawsze je pochwal.

Nagradzaj też siebie, zasługujesz na to.

j

23

POZWÓL SOBIE NA PRZERWĘ.

-i

>

12. DOKUMENTACJA

Brzmi to formalnie, jednak prowadzenie dokumentacji, w której zawarte są informacje, dotyczące punktu wyjścia, i zapis postępów

Twoich i Twojego dziecka, pozwoli monitorować cały proces. Nikt nie jest w stanie określić, ile czasu dziecko potrzebuje, aby opanować

daną umiejętność i dlatego dokumentowanie procesu jest pomocne w pracy z dzieckiem.

13. KIEDY SPRAWY IDĄ ŹLE (NA NIESZCZĘŚCIE DLA NIEKTÓRYCH)

Nie poddawaj się.

Wspomnieliśmy, że metoda prób i błędów jest nieodzowną częścią Twojej pracy. Nieprzewidziane okoliczności, a także specyfika

funkcjonowania dziecka może spowodować, że niekiedy będziesz się czuł/a kompletnie zniechęcony/a. Zdystansuj się, spojrzyj na

własną pracę z innej strony.

Zadaj sobie następujące pytania:

24

Czy dziecko na pewno rozumie, czego od niego oczekuję?

Czy dziecko skierowało na mnie uwagę?

Czy mogę mu pokazać to w inny sposób?

Czy kolejne kroki nie są dla dziecka zbyt trudne?

Czy istnieje możliwość rozłożenia danej umiejętność na więcej etapów?

Czy nagroda nadal jest dla dziecka nagrodą?

Pamiętaj, by rozpocząć proces nauki od wybrania takiej umiejętności, do opanowania której dziecko jest gotowe. Osiągnięty sukces

spowoduje, że będziesz chciał/a kontynuować pracę. Niezadługo Ty i cała Twoja rodzina zacznie czerpać korzyści ze zdobytych

doświadczeń.

25

CoSPPA to skrót

Confederation of Sen/ice Providers for People with Autism, czyli Konfederacja Profesjonalistów Prowadzących Świad­

czenia na Rzecz Osób z Autyzmem. Profesjonaliści wchodzący w skład konfederacji pracują z dziećmi i młodzieżą, którzy cierpią na
autyzm.

Naszym celem jest współpraca z rodzinami i opiekunami, którzy, tak jak Wy, na co dzień zmagają się z problemami, jakie przynosi życie

z dzieckiem chorym na autyzm. Ta broszura jest częścią serii stworzonej z myślą o wsparciu rodziców, którzy mają problemy
z wykształceniem u dziecka umiejętności koniecznych do codziennego funkcjonowania. Jednak podstawowy kłopot ze wszystkim, co
zostało napisane o autyzmie, polega na tym, że w ramach autystycznego spektrum nie ma dwóch takich samych osób, dlatego też część
pomysłów zawartych w tych broszurach może być dla Ciebie przydatna, a część - nie. Mamy wszak nadzieję, że niektóre z nich okażą
się dla Ciebie wartościowe.

SERIA „ŻYĆ Z AUTYZMEM"

Uczymy się: DAWAĆ SOBIE RADĘ Z TRUDNYMI ZACHOWANIAMI
Uczymy się: ŻYĆ W RODZINIE
Uczymy się: KORZYSTAĆ Z TOALETY
Uczymy się: JEŚĆ I PIĆ
Uczymy się: ZASYPIAĆ
Uczymy się: MYĆ

Uczymy się: UBIERAĆ
Uczymy się: BAWIĆ
Uczymy się: WYCHODZIĆ Z DOMU

ISBN 978-83-88839-12-2