dr Adam Sobolewski
Psychometria, metoda testów

Czynniki zakłócające pomiar

Czynniki zakłócające pomiar

Symulacja i dysymulacja (1)

Dysymulacja oznacza świadomą lub nieświadomą tendencję
osoby badanej do przedstawiania się w korzystnym świetle.
Symulacja natomiast to świadoma lub nieświadoma tendencja
do bezpodstawnego przedstawiania się w niekorzystnym świetle.

Oba powyższe terminy mają konotację kliniczą. W kontekście kwestionariuszowego
badania tzw. zdrowej osobowości używa się pojęcia potrzeby aprobaty społecznej,
bądź aprobaty społecznej.

Aprobata społeczna rozumiana jest jako tendencja do kierowania
się przy odpowiadaniu na pytania społecznym wartościowaniem
zachowania i przejawia się w zaprzeczaniu posiadania cech
społecznie niepożądanych oraz przypisywaniu sobie cech
społecznie pożądanych.

Aprobatę społeczną można traktować jako styl odpowiadania (uwarunkowany
sytuacyjnie, np. ze względu na specyficzny cel badania), lub jako cechę
osobowości; aprobata społeczna może mieć charakter samooszukiwania
(nieświadomy), jak i sprawiania wrażenia (świadomy).

Czynniki zakłócające pomiar

Symulacja i dysymulacja (2)

Aprobata społeczna może być kontrolowana na wiele sposobów.
Podczas konstrukcji kwestionariusza należy dbać o stosowanie zrównoważonych opcji
odpowiedzi w pytaniach; unikać stosowania wielkich kwantyfikatorów czasu w treści
pytań („nigdy”, „zawsze” – wzbudzają bowiem potrzebę aprobaty).
Po badaniach pilotażowych, w trakcie analizy itemmetrycznej, możliwe jest usuwanie
z kwestionariusza pytań silnie obciążonych aprobatą społeczną, w efekcie budowa skal
nieobciążonych aprobatą społeczną.
Podczas stosowania kwestionariusza używa się skal kontrolnych, tzw. skal kłamstwa,
bądź skal sprawiania wrażenia. W przypadku badań grupowych możliwe jest
regresyjne „wytrącanie” wariancji związanej z aprobatą społeczną jeśli w badaniu
użyto jakiejś miary aprobaty społecznej.

UWAGA: ILUSTRACJĄ TEGO ZAGADNIENIA JEST SAMOUCZEK ANALIZY ITEMMETRYCZNEJ NR 1

Czynniki zakłócające pomiar

Style odpowiadania

Styl odpowiadania – tendencja osoby badanej do wybierania
określonej opcji odpowiedzi niezależnie od treści pytania
kwestionariuszowego; np. tendencja do zgadzania się,
albo do zaprzeczania, udzielania odpowiedzi przypadkowych
(„strzelanie”), bądź nieuważnych (opuszczenia).

Style odpowiadania mogą być kontrolowane przez:
precyzyjne formułowanie treści pytań – pytania takie ogniskują uwagę osoby badanej;
wyrównanie proporcji odpowiedzi diagnostycznych „tak”/„nie” – użycie takiej proporcji
prowadzi do zerowania wariancji związane z potakiwaniem, bądź przeczeniem;
szczególnie w przypadku długich kwestionariuszy możliwe jest budowanie wskaźników
potakiwania i „strzelania” w celu identyfikacji osób badanych przejawiających te style
odpowiadania.

Czynniki zakłócające pomiar

UWAGA: ILUSTRACJĄ TEGO ZAGADNIENIA JEST ĆWICZENIE NR 6

Poprawka na zgadywanie

W przypadku testów wiedzy możliwa jest korekta wyniku otrzymanego poprzez
zastosowanie tzw. poprawki na zgadywanie, obliczanej według wzoru:

gdzie: P

k

– wynik po korekcie, P – wynik surowy (otrzymany), B – liczba błędnych

odpowiedzi, m – liczba opcji odpowiedzi w zadaniach.

Stosowanie poprawki na zgadywanie uzasadnione jest tylko w testach z ograniczeniem
czasowym. W przypadku testów mocy, gdzie osoby badane mogą „rozwiązywać”
wszystkie zadania stosowanie poprawki na zgadywanie jest nie daje nic istotnego,
bowiem korelacja wyników prawidłowych oraz błędów jest idealnie ujemna i poprawka
niczego nie wnosi.
Warunkiem stosowania poprawki na zgadywanie jest taka postać wszystkich zadań,
iż wszystkie opcje odpowiedzi są równie atrakcyjne. Stosowanie poprawki na
zgadywanie ma sens szczególnie w przypadku testów składających się z zadań o małej
liczbie opcji odpowiedzi (n<4). Poprawkę na zgadywanie szczególnie warto stosować w
przypadku trudnych testów, gdyż nasilają one tendencję do zgadywania.

1







m

B

P

P

K