3RPLDU\SU]HSá\ZX

3RPLDUyZSU]HSá\ZXGRNRQXMHP\ZFHOXRNUHOHQLDLORFLFLHF]\OXEJD]XSU]HSá\ZDMFHJRQSZUXURFLJX

:\Uy*QLDP\GZDVWUXPLHQLH

6WUXPLHREM WRFLRZ\

QDW *HQLHSU]HSá\ZXREM WRFLRZHJR

c

]\OLSU]HSá\ZXREM WRFL

cieczy lub gazu

w jednostce czasu przez powierzchnie przekroju rury.

ZDUXQHN]DFKRZDQLHVWDáHJRFLQLHQLD

i jednakowej

SU GNRFLSU]HSá\ZX

6WUXPLHPDVRZ\

PDVDFLHF]\OXEJD]XSU]HSá\ZDZ

jednostce czasu przez przekrój rurowy

8U]G]HQLDPLHU]FHLORüSU]HSá\ZDMFHJR

czynnika nazywamy licznikami /wodomierz gazomierz/

3U]HSá\ZRPLHU]H]Z *NRZH

Kryza pomiarowa
Dysza pomiarowa

=Z *

ka Venturiego

Rotametry

SU]HSá\ZRPLHU]HRVWDá\PVSDGNXFLQLHQLD

Dynamometryczne

]WDUF]QDSRURZD

SRPLDUVLá\QDSRUXZ\ZLHUDQHMSU]H]Sá\QQDSU]HV]NRG XPLHV]F]RQDZVWUXPLHQLXSá\QX

3U]HSá\ZRPLHU]HVWUXPLHQLRZH

VNU]\GHáNRZH

turbinowe

Sá\QZ\ZRáXMHUXFKREURWRZ\WXUELQ\XPLHV]F]RQHMZVWUXPLHQLXSá\QX

]F] VWRWOLZRFLSURSRUFMRQDOQGRZ\GDWNXREM WRFLRZHJR

3U]HSá\ZRPLHU]HGR]XMFH

3U]HSá\ZRPLHU]HWHUPRPHWU\F]QHFLHSOQH

kalorymeryczne
termoanemometr

SRPLDUUy*QLF\WHPSHUDWXUSá\QXSU

zed i za elementem grzejnym

]DLQVWDORZDQ\PZSU]HZRG]LHLPZL NV]\MHVWVWUXPLHPDV\

(.

SRMHPQRüFLHSOQDVWUXPLHQLDSá\QXW\PPQLHMV]DUy*QLFDWHPSHUDWXUSá\QX

3U]HSá\ZRPLHU]HEH]NRQWDNWRZH

XOWUDG(ZL NRZH

SRPLDUUy*QLF\F]DVyZSU]HMFLDLPSXOVXXOWUDG(ZL NRZHJRZGyáLZJyU VWUXPLHQLD

Sá\QXOXESRPLDU]PLDQ\F] VWRWOLZRFLIDOLXOWUDG(ZL NRZHMRGELWHMRGXQRV]RQ\FK

SU]H]Sá\QS FKHU]\NyZJD]XOXEF]VWHNFLDáDVWDáHJRHIHNW'RSSOHUD

izotopowe
elektromagnetyczne indukcyjne

]HZQ WU]QHSROHPDJQHW\F]QHLQGXNXMHZVWUXPLHQLXSá\QXVLá HOHNWURPRWRU\F]Q

SURSRUFMRQDOQGRZ\GDWNXREM WRFLRZHJR

,

3U]HSá\ZRPLHU]HNRPRURZH

VWUXPLHSá\QXMHVWG]LHORQ\QDSRUFMHRVWDáHMREM WRFLDOLF]EDF\NOLSRG]LDáXZMHGQRVWFHF]DVXRNUHOD
wydatek

REM WRFLRZ\

Q = S*v
S przekrój rury
v

SU GNRü

SU]HSá\ZX

G =

ρρ

Q

ρ

-

J VWRü

czynnika

v

SU GNRü

SU]HSá\ZX

pomiar wiatru
anemometr

3U]HSá\ZRPLHU]]WDUF]QDSRURZ

=DVDGDG]LDáDQLD

:HZQWU]SU]HZRGX]QDMGXMHVL WDUF]D

ZRNyáNWyUHMSU]HSá

ywa ciecz lub gaz.

5y*QLFDFLQLH]DLSU]HGWDUF]RUD]

SU]HSá\ZDMFHF]VWHF]NLZ\WZDU]DMVLá 

G]LDáDMFQDWDUF] 6Lá WPR*QD

]PLHU]\ü1DVFKHPDFLHGRNRQXMHVL WHJR

PHWRGNRPSHQVDFMLSQHXPDW\F]QHM

3ROHJDWRQDW\P*HFLQLHQLHSRWU]HEQHGR

zr

yZQRZD*HQLDVNRPSHQVRZDQLDWHMVLá\

MHVWMHGQRF]HQLHPLDUQDW *HQLD

SU]HSá\ZX

8ZDJL'RNáDGQRüU] GX

3U]HSá\ZRPLHU]NDORU\PHWU\F]Q\

3U]HSá\ZRPLHU

z kalorymetryczny

=DVDGDG]LDáDQLD

*U]HMQLNRJU]HZDSU]HSá\ZDMF\ZSU]HZRG]LHJD]

lub ciecz. Dwa termoelementy - jeden przed
grzejnikiem, drugi za -

PLHU]Uy*QLF WHPSHUDWXU

5y*QLFDW\FKWHPSHUDWXUMHVWPLDUQDW *HQLD

SU]HSá\ZX:DUXQNLHPMHVWVWDáDP

oc dostarczana do

grzejnika.
Uwagi:
Termoelement -

MHVWWRVSRLQDGZyFKUy*Q\FKPHWDOL

OXESyáSU]HZRGQLNyZZ\WZDU]DMFDSRGF]DVMHM

RJU]HZDQLDVWDáVLá HOHNWURPRWRU\F]QNWyUHM

ZDUWRü]DOH*\RGWHPSHUDWXU\VSRLQ\

3U]HSá\ZRPLHU]XOWUDG(ZL NRZ\

Wykorzystuje zjawisko Dopplera. Drgania

XOWUDG(ZL NRZHRGELHUDQHVSU]H]GZDRGELRUQLNL

XPLHV]F]RQHZWHMVDPHMRGOHJáRFLRGQDGDMQLND

6\JQDá\RWU]\PDQH]RGELRUQLNyZVSU]HVXQL WHZ

ID]LH:DUWRüWHJRSU]HVXQL FLD]DOH*\SU GNRFL

rozc

KRG]HQLDVL G(ZL NXZGDQ\PRURGNX

3U]HSá\ZRPLHU]HWHQLHZSURZDG]DMVSDGNyZ

FLQLHQLDZUXURFLJX

Zjawisko Dopplera -

SROHJDRQRQDW\P*HRGELHUDQD

F] VWRWOLZRüGUJDZW\PSU]\SDGNXDNXVW\F]Q\FK

MHVWZL NV]DSU]\]EOL*DQLXVL (UyGáDGUJDGR

REVHUZDWRUDDPQLHMV]DSU]\RGGDODQLX1DVW SXMH

]PLDQDRGF]XZDOQHMZ\VRNRFLG(ZL NXSU]\

Z]DMHPQ\PSU]HPLHV]F]DQLXVL (UyGáDG(ZL NXL

RGELRUF\QSV\JQDáNDUHWNLSRJRWRZLD

7HUPRSU]HSá\ZRPLHU]WHUPRDQHPRPHWU

Termorezystor Rv

ZáF]RQ\ZXNáDGPRVWND

RJU]HZDQ\MHVWSUGHPHOHNWU\F]Q\PSU]HSá\ZDMF\P

SU]H]QLHJR1DWRPLDVWFKáRG]RQ\MHVWSU]HSá\ZDMF\P

PDWHULDáHPJD]FLHF]3U]\EUDNXQDW *HQLD

SU]HSá\ZXWHPSHUDWXUDWHUPRUH]\VWRUDPDZDUWRü

SRZ\*HMWHPSHUDWXU\RWRF]HQLD3U]HSá\ZDMF\F]\QQLN

SRZRGXMHREQL*HQLHWHPSHUDWXU\WHUPRUH]\VWRUDFR

VSRZRGXMH]DFKZLDQLHVWDELOQRFLPRVWND7H]PLDQ\

PR*HP\REVHUZRZDüPLHU]FQDSL FLHSU]\VWDáHM

ZDUWRFLSUGXOXESU]\URVWSUGXSRWU]HEQHJRGR

stabilizacji temperatury termorezystora.

Rurka Pitota - Prandtla jest

X*\ZDQD]DUyZQRGRSRPLDUyZZ

QDWXU]HMDNLZODERUDWRULDFK'RPLHU]HQLDUy*QLF\FLQLH

PL G]\UXUNVWDW\F]QLG\QDPLF]QVáX*WDNNODV\F]QH

manometry cieczowe, jak nowoczesne mikromanometry

Uy*QLFRZHVSU] *RQH]NRPSXWHUDPL

i

Pitot (1695-1771r.

5XUN ]Z\JL W\PNRFHP

ZNáDGDP\GRSá\QFHMZRG\:RGDQDSLHUDW\P

ZL NV]VLáLPV]\EFLHMSá\QLH:REHFWHJRVáXSZRG\

ZUXUFHE G]LHW\PZL NV]\LPZRGDSRSá\QLHV]\EFLHM

Mamy tu do czynienia z parciem hydrodynamicznym.

3LWRWG]L NLSRPLDURPUR]NáDGyZSU GNRFLZU]HNDFK

XGRZRGQLáPL G]\LQQ\PL*HPQLHMV]HSU GNRFL

Z\VW SXMSU]\GQLHDZL NV]HSU]\SRZLHU]FKQL

=Z *NDSRPLDURZD.U\]D

=Z *HQLDVWUXPLHQLDQDVW SXMHSU]HNU\]D



8OWUDG(ZL NRZ\PLHUQLNSU]HSá\ZXZNDQDOHRWZDUW\PMHVW

XQLZHUVDOQ\PXU]G]HQLHPGRZ\]QDF]DQLDSU]HSá\ZX

FKZLORZHJRRUD]VXPRZDQLDJRZF]DVLH0R*HE\ü

VWRVRZDQ\GRFLHF]\F]\VW\FKL]DQLHF]\V]F]RQ\FK



3U]HSá\ZRPLHU]]QDMGXMHV]HURNLH]DVWRVRZDQLHZ

SU]HP\OHRUD]JRVSRGDUFHZRGQRFLHNRZHM

3RGVWDZRZ]DOHWPLHUQLNDMHVWMHJRXQLZHUVDOQRü





1

Rotametr

Sá\ZDNDOXPLQLXPHERQLW

2 rurka szklana

Rys 2

LQVWDORZDQLHURWDPHWUyZZUXURFLJDFK

Zw

*ND9HQWXULHJR

'\V]D9HQWXULHJRSU]\U]GVáX*F\GRSRPLDUXSU GNRFLSU]HSá\ZXSá\QXWMJD]XOXEFLHF]\QDSRGVWDZLH]MDZLVND

VSDGNXFLQLHQLDZFLHF]\ZUD]]HZ]URVWHPMHMSU GNRFL=Z *ND9HQWXULHJRVNáDGDVL ]EDURPHWUXUy*QLFRZHJRLUXUNL

R]Z *RQ\PSU]HSá\ZLHZáDFLZHMG\V]\-HGQD]NRFyZHNEDURPHWUXZáF]RQDMHVWSU]HG]Z *HQLHPDGUXJDZ

VDPHMG\V]\.RU]\VWDMF]UyZQDQLD%HUQRXOOLHJRLZDUXQNXFLJáRFLSU]HSá\ZXPR*QDZ\ND]Dü*HUy*QLFDFLQLH

wskazywanych przez barometr

jest proporcjonalna do kwadratu

SU GNRFLSU]HSá\ZXSá\QX

SU]HGG\V]

'R]DEDZHN]XSHáQLHLQQHJRW\SXPR*HP\]DOLF]\üUXUN 3LWRWDU\V

Rys. 1. Rurka Pitota

-DNVDPDQD]ZDZVND]XMHZ\P\OLáM3LWRW

-

U%\áWRGODQLHJRQDMZL NV]\Z\QDOD]HN8U]G]HQLHMHVW

QLHZWSOLZLHEDUG]RSURVWHERVNáDGDVL W\ONR]HV]NODQHMUXUNLZ\JL WHMQDNRFXR=DVDGDG]LDáDQLDMHVWUyZQLH*

SURVWD5XUN ]Z\JL W\PNRFHPZNáDGDP\GRSá\QFHMZRG\:RGDQDSLHUDW\PZL NV]VLáLPV]\EFLHMSá\QLH:REHF

WHJRVáXSZRG\ZUXUFHE G]LHW\PZL NV]\LPZRGDSRSá\QLHV]\EFLHM0DP\WXGRF]\QLHQLD]SDUFLHP

hydrodynamicznym.

3LWRWG]L NLSRPLDURPUR]NáDGyZSU GNRFLZU]HNDFKXGRZRGQLáPL G]\LQQ\PL*HPQLHMV]HSU GNRFLZ\VW SXMSU]\

GQLHDZL NV]HSU]\SRZLHU]FKQL

3LWRWXGRVNRQDOLáVZyMSU GNRFLRPLHU]GRGDMFGUXJSURVWUXUN NWyUHMGROQ\NRQLHF]QDMGRZDáVL QDZ\VRNRFL

otworu wlotowego rurki zakrzywionej (rys. 2).

Rys. 2. Udoskonalona wersja rurki Pitota

']L NLWHPXPR*QDE\áRPLHU]\üFLQLHQLHK\GURVWDW\F]QH'RGDQLHNUDQLNyZXJyU\UXUHNF]\QLáRSU]\U]GMHV]F]H

EDUG]LHMSUDNW\F]Q\PJG\*Uy*QLFHFLQLHQLDK\GURVWDW\F]QHJRLK\GURG\QDPLF]QHJRPLHU]RQHJRSU]H]UXUN 

]DNU]\ZLRQPR*QDE\áRRGF]\W\ZDüSRZ\M FLXUXUHN]ZRG\

Rys. 3. Rurka Pitota-Prandtla

3RNLONXLQQ\FKSUyEDFKXGRVNRQDOHQLDWHJRSURVWHJRSU GNRFLRPLHU]DRVWDWHF]QZHUVM SU]HGVWDZLá/3UDQG\WO'OD

XQLNQL FLDEá GyZZ\QLNDMF\FK]RSá\ZXUXUNLSURVWHM3UDQGWO]DSURSRQRZDáXPLHV]F]HQLHRWZRUyZSRPLDURZ\FK

FLQLHQLDVWDW\F]QHJRQDREZRG]LHUXUNL]JL WHM:WDNLPXNáDG]LHSR]LRP\RGFLQHNSU GNRFLRPLHU]DVNáDGDVL ]GZyFK

rurek: jedna w drugiej (rys. 4). Rurka Pitota - Prandtla jes

WX*\ZDQD]DUyZQRGRSRPLDUyZZQDWXU]HMDNLZODERUDWRULDFK

'RPLHU]HQLDUy*QLF\FLQLHPL G]\UXUNVWDW\F]QLG\QDPLF]QVáX*WDNNODV\F]QHPDQRPHWU\FLHF]RZHMDN

QRZRF]HVQHPLNURPDQRPHWU\Uy*QLFRZHVSU] *RQH]NRPSXWHUDPL$E\]REDF]\üHIHNWRSLVDQHJRZF]HQLHM

XU]G]HQLDZ\NRU]\VWDP\WDNLHPDWHULDá\LSU]\U]G\MDNUXUNDV]NODQDRUHGQLF\ZHZQ WU]QHMRGGRPLOLPHWUyZL

GáXJRFLRNRáRFHQW\PHWUyZGRSDVRZDQDGRQLHMUXUNDHODVW\F]QDRGáXJRFLRNRáRMHGQHJRPHWUDPDQRPHWU

cieczowyi odkurzacz. Budujemy zestaw tak jak na rysunku 32.

5\V=HVWDZGRSRPLDUXSU GNRFLY

8UXFKDPLDP\RGNXU]DF]LXPLHV]F]DP\UXUN V]NODQWX*SU]\Z\ORFLHVWUXPLHQLDSRZLHWU]D]RGNXU]DF]DUyZQROHJOH

2GF]\WXMHP\PDNV\PDOQUy*QLF SR]LRPXFLHF]\ZPDQRPHWU]HKQLH]E GQGRREOLF]HQLDPDNV\PDOQHMSU GNRFL

Z\Sá\ZXSU GNRFLYVWUXPLHQLD]RGNXU]DF]DZHGáXJZ]RUXZ\*HMZ\PLHQLRQHJR5XUNDXVWDZ

iona prostopadle do

Z\Sá\ZXMHVWRSá\ZDQDSU]H]VWUXPLHDQDMHMSRZLHU]FKQLWZRU]VL VWUHI\QDG

-

LSRGFLQLH