1

Maciej Pietrzykowski

∗

Wykład I – Modele wymiany międzynarodowej

1.

Model Ricardiański – przewaga absolutna a komparatywna
Założenia:
-

gospodarka oparta na jednym czynniku produkcji - pracy

-

gospodarka wytwarza tylko dwa produkty: wino (w) i ser (c)

-

P

c

oraz P

w

oznaczają odpowiednio ceny sera oraz wina

Potrzeba a

lc

roboczogodzin na wytworzenie funta sera. Ponieważ w modelu tym nie uwzględnia się zysku, to godzinowa stawka płacy

równa jest wartości jaką robotnik może wytworzyć w ciągu jednej godziny, P

c

/a

lc

. Odpowiednio płaca w sektorze produkującym wino

równa jest P

w

/ a

lw

. Płace w sektorze produkującym ser będą wyższe, jeśli P

c

/P

w

>a

lc

/a

lw

; płace w sektorze produkującym wino będą

wyższe, jeżeli P

c

/P

w

<a

lc

/a

lw

.

Znaczenie a

lc

/a

lw

? Jest to koszt alternatywny sera w przeliczeniu na wino.

Wniosek ogólny:
-

gospodarka będzie się specjalizować w produkcji sera, jeśli relatywna cena sera przekracza jego koszt alternatywny, natomiast w
produkcji wina – jeśli relatywna cena sera jest mniejsza od jego kosztu alternatywnego,

-

przy braku wymiany międzynarodowej relatywne ceny dóbr równe są relatywnym jednostkowym nakładom pracy,

-

w warunkach wymiany międzynarodowej cena równowagi ukształtuje się pomiędzy kosztami alternatywnymi obu krajów.

Przykład:
Robotnicy z Korei zarabiają mniej niż 2$ za godzinę pracy, jeśli pozwolimy Korei eksportować tyle ile zechce do USA, to płaca robot-
ników w Stanach spadnie do tego samego poziomu. Nie można importować koszuli za 3$ bez importowania towarzyszącej jej 2 dola-
rowej płacy. Proszę to skomentować.

Jest to typowy przykład argumentu wyzysku płacy (pauper labor argument). Stany Zjednoczone są znacznie bardziej efektywne w wie-
lu innych dziedzinach, dlatego i tak odniosą korzyści z wymiany z Koreą. Korzyści z wymiany opierają się bowiem nie na absolutnych,
ale na względnych wydajnościach pracy.

Dowód:

Założenia:
Oba kraje produkują tylko dwa produkty statki i koszule przy użyciu jednego czynnika – pracy. Wydajności pracy są następujące:

Stany

Zjednoczone

Korea

a

lk

= 1

a

lk

= 5

a

ls

= 10

a

ls

= 100

koszt

alternatywny

1/10

koszt

alternatywny

=

1/20

cena

równowagi

=

1/15

♦

Brak wymiany

USA 10 koszul albo 1 statek

Korea 1 statek albo 20 koszul

♦

Wymiana

USA eksportując 1 statek zyskują 15 koszul

Korea eksportując 20 koszul zyskują 1,33 statku

Rys. 2.3 strona 18, ang.

Błędne pojmowanie idei korzyści komparatywnych:
a)

wydajność a konkurencyjność – wolny handel jest tylko wówczas korzystny, gdy dany kraj jest dostatecznie wydajny, aby sprostać
konkurencji,

b)

argument wyzysku pracy – konkurencja zagraniczna jest nieuczciwa i szkodzi innym krajom jeśli opiera się na niskich płacach,

c)

nierówna wymiana – wymiana powoduje eksploatację kraju i zubaża go, jeśli zużywa on więcej pracy na wytworzenie eksportowanego
produktu, niż inne kraje zużywają na wytworzenie produktu, który on w zamian otrzymuje.

2.

Model czynników specyficznych (Paul Samuelson i Ronald Jones)

Ceny, płace i alokacja siły roboczej

Założenia globalne:

-

trzy czynniki produkcji:

praca (L) – cz. mobilny

kapitał (K) – cz. specyficzny
ziemia (T) – cz. specyficzny

-

dwa produkty

przemysłowe (produkcja wymaga K i L),
żywnościowe (produkcja wymaga T i L),

-

racjonalność ekonomiczna = maksymalizacja zysków,

-

popyt na pracę w sektorze i-tym jest funkcją rozmiarów produkcji i stawki płac (w). Ponadto w=w(L)

-

pracodawcy maksymalizują zyski, więc pozyskują dodatkową siłę roboczą aż do punktu, w którym wartość wytworzona przez
dodatkową roboczogodzinę będzie równać się kosztowi tejże roboczogodziny.

∗

Wykłady opracowano na podstawie: Krugman P.R, Obstfeld M., International Econmics Theory and Policy

Fifth Edition, Addison – Wesley Publishing Company, notatek prof. T. Kowalskiego oraz własnych spostrzeżeń
i materiałów zebranych w trakcie prowadzenia zajęć z MSG.

2

MPL

M

x P

M

= w

wartość dodatkowej roboczogodziny

MPL

F

x P

F

= w

odp. w M i F oraz

L = L

F

+ L

M

Stąd MPL

M

x P

M

=

MPL

F

x P

F

(...)

-

P

M

/P

F

= - MPL

F

/MPL

M

Rys. 3-5 s.45 ang.

Wpływ zmian cen na popyt na pracę i rozmiary produkcji:

¾

Przypadek jednakowej zmiany ceny (P

M

i P

F

)

Skutki nominalne – nie ma zmiany proporcji alokacji pracy pomiędzy sektorami.

Rys. 3-6 s.46 ang.
¾

Przypadek wzrostu tylko jednej ceny (P

M

)

Skutki:
wzrost

ceny

z

poziomu

P

M

1

do P

M

2

zmiana

cen

względnych

MPL

M

x P

M

2

wzrost popytu na pracę w sektorze M

zmiana położenia punktu równowagi

Rys. 3-7 s. 47 ang.

Jakie są skutki tych zmian dla uczestników procesu?

ƒ

Robotników (L)?

ƒ

Właścicieli kapitału (K)?

ƒ

Właścicieli ziemi (T)?

Robotnicy- w/P

M

obniża się, ale w/P

F

wzrasta

wpływ niejednoznaczny uzależniony od struktury konsumpcji.

Właściciele kapitału - zamożniejsi – obniżenie w/P

M

oznacza wzrost zysku, wzrost ceny relatywnej P

M

/P

F

.

Właściciele ziemi - wzrost P

M

/P

F

ogranicza siłę nabywczą właścicieli ziemi. Płaca realna w/P

F

wzrasta, czyli tracą.

Graficzne przedstawienie wzrostu zysku kapitalistów z uwagi na spadek płacy realnej.
Rys. tablica

Czynniki niemobilne a wymiana

Założenia i oznaczenia:
1.

RD – relatywny popyt dla obu uczestniczących w wymianie krajów jest taki sam.

2.

Źródłem wymiany są różnice w relatywnej podaży RS
2.1 Różnice technologiczne
2.2 Różnice w wyposażeniu w zasoby
2.3 różnica w wydajności pracy

Ad. 2.2
Przypadek wzrostu zasobów kapitału (np. w Japonii)

Wzrost K

J

pociąga za sobą wzrost MPL

M

J

Krzywa popytu na pracę w sektorze M

J

((MPL

M

J

x P

M

) przesuwa się na prawo

Wzrost

popytu

na

pracę w M, przesunięcie się siły roboczej z F

3.

∆RS między Japonią i USA dotyczą kapitału i ziemi:

3.1 Kapitał Japonia > USA
3.2 Ziemia USA > Japonia

3

Rys. 3-11 s.51 ang.

Korzyści z handlu: Japonia eksportuje „kapitał” – zyskują właściciele kapitału, bo wzrasta cena relatywna P

M

/P

F

Wniosek generalny:
Wymiana powoduje, że wynagrodzenie czynnika specyficznego dla sektora eksportującego wzrasta

Wpływ wymiany na ceny, ilość produkcji i rozmiary konsumpcji

Gospodarka

bez

wymiany

Gospodarka

uczestnicząca w wymianie

DM = QM

DF

=

QF

Podstawowe

rezultaty

wymiany

1.

Ilość i struktura konsumpcji może różnić się od ilości i
struktury krajowej podaży

2.

Bez zadłużenia się wartość konsumpcji równa się wartości
krajowej produkcji

P

M

x D

M

+ P

F

x D

F

= P

M

x Q

M

+ P

F

x Q

F

(...)

D

F

– Q

F

= P

M

/P

F

x (Q

M

– D

M

)

Dlaczego ekonomiści nie przywiązują dużej wagi do efektu wymiany w sferze dystrybucji dochodów?
ƒ

efekty te nie są domeną wymiany międzynarodowej. Każda zmiana w gospodarce powoduje pewne zmiany w sferze dystrybucji do-
chodów,

ƒ

taniej jest dopuszczać do wymiany i rekompensować starty poszkodowanym niż ponosić koszty protekcjonizmu,

ƒ

lobby pokrzywdzonych głośno krzyczy o swoich krzywdach podczas gdy ci, którzy zyskują nie są zorganizowani.

3. Model Heckshera – Ohlina – model uwypukla kwestię różnicy w wyposażeniu w zasoby jako główną przyczynę wymiany między-
narodowej
Założenia i oznaczenia:
ƒ

gospodarka wytwarza dwa dobra: płótno (j. m. yard) oraz żywność (j. m. kaloria),

ƒ

potrzebne są (równocześnie) dwie kategorie nakładów: praca (j m. godzina) oraz ziemia (j. m. akr),

ƒ

występuje technologia stałych proporcji (tylko jedna metoda),

ƒ

produkcja płótna ( C ) jest pracochłonna,

ƒ

produkcja żywności (F)jest ziemiochłonna.

Oznaczenia:
a

TC

– ilość akrów potrzebna do wytworzenia 1 yarda C

a

LC

– ilość godzin pracy potrzebnych do wytworzenia 1 yarda C

a

TF

– ilość akrów potrzebnych do wytworzenia 1 kalorii F

a

LF

– ilość godzin pracy potrzebnych do wytworzenia 1 kalorii F

L – zasoby pracy w gospodarce
T – zasoby ziemi w gospodarce
Q

C

- rozmiary produkcji C

Q

F

– rozmiary produkcji F

Możliwości produkcyjne gospodarki w modelu H-O ograniczone są zasobami pracy (L) oraz zasobami ziemi (T). Stąd:

a

LC

x Q

C

+ a

LF

x Q

F

≤ L

a

TC

x Q

C

+ a

TF

x Q

F

≤ T

Rys. 4.1 s.64 pol.

Zmiany zasobów w gospodarce a możliwości produkcyjne

Założenie: wzrost dostępnych zasobów ziemi: przesunięcie ograniczenia możliwości produkcyjnych w prawo (w górę)

Ukierunkowany rozwój możliwości produkcyjnych

(ang. biased expansion of production possibilities)

Rys. 4.2 s. 65 pol.

Efekt Rybczyńskiego – zwiększenie relatywnej podaży jednego czynnika produkcji, przy stałych relatywnych cenach dóbr, prowadzi
do ukierunkowanej ekspansji możliwości produkcyjnych, faworyzującej relatywną podaż tego dobra, przy wytworzeniu którego czyn-
nik ten jest stosowany w sposób intensywny.

Graficzna analiza skutków zmiany ceny

Założenia i oznaczenia:
P

C

– cena jednego jarda płótna

P

F

– cena jednej kalorii żywności

w - płaca za jedną godzinę pracy

r - renta za użytkowanie jednego akra ziemi

1)

P

c

= a

LC

x w + a

TC

x r

P

F

= a

LF

x w + a

TF

x r

4

2)

Cena P

C

wzrasta z poziomu P

C

1

do P

C

2

Rys. 4.4 s.68 pol.

Efekt Stolpera – Samuelsona – zwiększenie relatywnej ceny dobra przy stałej podaży czynnika produkcji powiększa dochody z czynnika
produkcji intensywnie stosowanego przy wytwarzaniu tego dobra w skali większej, aniżeli wzrost cen, jednocześnie obniżając dochody z
drugiego czynnika produkcji.

To ma wpływ na dystrybucję dochodów pomiędzy państwami.

Cenowe skutki wymiany między dwoma państwami

Założenia:
ƒ

są kraj i zagranica,

ƒ

oba kraje różnią się zasobami: kraj obfituje w pracę, zagranica obfituje w ziemię,

ƒ

oba kraje mają:

-

podobną strukturę popytu,

-

podobne ceny relatywne,

-

podobne technologie.

Rys. 4.7 s. 72 pol.

Cenowe skutki i ich wpływ na redystrybucję dochodów

Konwergencja

cen

Zmian

relatywnych

dochodów z czynników produkcji

Kraj (obfituje w pracę) Zagranica

(obfituje

w

ziemię)

Wzrost produkcji i eksportu C

Wzrost produkcji i eksportu F

Wzrost płac względnych oraz spadek

Wzrost dochodów relatywnych z

Dochodów relatywnych z ziemi

ziemi oraz spadek dochodów relatywnych z pracy

Wniosek: Właściciele czynników, w które kraj obfituje zyskują na wymianie, właściciele czynników rzadkich tracą.

Model H-O – podsumowanie
1)

model H-O akcentuje znaczenie różnic w wyposażeniu gospodarek w zasoby czynników produkcji,

2)

różnice te, przy zakładanej w wyjściowej wersji modelu H-O stałej technologii, stanowią podstawowy czynnik uruchamiający korzyst-
ną wymianę,

3)

wzrost danego zasobu w kraju uczestniczącym w wymianie poszerza jego możliwości produkcyjne w sposób ukierunkowany,

4)

kraje uczestniczące w wymianie poprawiają swą pozycję, kiedy wytwarzają (i tym samym eksportują) dobro, które wymaga intensyw-
nych nakładów tych zasobów, w które są relatywnie lepiej wyposażone,

5)

wymiana prowadzi do zmian cen względnych. Ich skutkiem jest z kolei redystrybucja dochodów. Właściciele czynników produkcji, w
które obfituje kraj uczestniczący w wymianie, zyskują niej. Model H-O stanowi więc użyteczne narzędzie analizy dochodowych skut-
ków wymiany.

Model H-O a Rzeczywistość

1)

ta sama technologia – różne technologie,

2)

brak korzyści skali – występują korzyści skali,

3)

doskonała konkurencja – rzadkość

4)

brak mobilności czynników między krajami – występuje mobilność,

5)

brak kosztów transportu, ograniczeń w handlu – ograniczenia występują,

6)

zasoby są w pełni wykorzystane – nie są,

7)

kraje są podobnej wielkości – kraje różnią się,

8)

handel jest zrównoważony – nie jest,

9)

dobra podlegają wymianie – nie wszystkie dobra podlegają wymianie.

Paradoks Leontiefa – USA – kraj obfitujący w kapitał – importował w latach 70-tych dobra kapitałochłonne.

4. Standardowy model wymiany

Założenia:
™

w wymianie uczestniczą kraj i zagranica,

™

każdy kraj wytwarza dwa dobra: żywność (F) i płótno (C),

™

krzywa możliwości produkcyjnych ma łagodny przebieg (substytucja czynników produkcji),

™

gospodarka maksymalizuje produkcję przy danych cenach:

P

C

x Q

C

+ P

F

x Q

F

= V

Formuła określa linie izowartości, wzdłuż których wartość produkcji jest stała. Nachylenie linii V wynosi – P

C

/P

F

.

Rys. 5-1 s.94 ang.

5

Rys. 5-2 s.95 ang.

Krzywe obojętności – zestaw kombinacji C i F, które zadowalają jednostkę w taki sam sposób.
Cechy krzywych obojętności:

•

są opadające,

•

im bardziej na prawo, tym większy dobrobyt,

•

im bardziej na prawo, tym bardziej płaskie.

Rys. 5-3 s.96 ang.

Skutki wzrostu relatywnej ceny ubrań P

C

:

1)

wzrasta produkcja ubrań, zmniejsza się produkcja żywności,

2)

gospodarka przesuwa się na wyższą krzywą obojętności:

•

efekt dochodowy – konsumpcja większej ilości dóbr,

•

efekt substytucyjny – konsumpcja większe ilości żywności (teraz tańszej) i
mniejszej ilości ubrań.

Przypadki szczególne:
•

brak substytucji po stronie czynników produkcji,

•

brak substytucji po stronie konsumpcji.

Terms of Trade (ToT) – określenie światowej ceny relatywnej dobra eksportowanego przez dany kraj

Założenia:
Kraj eksportuje płótno ( C), zagranica eksportuje żywność (F)
Wówczas:
ToT kraju – P

C

/P

F

ToT zagranicy – P

F

/P

C

Wniosek generalny: Poprawa TOT polepsza dobrobyt kraju.

Wzrost gospodarczy a ToT

1.

W kraju następuje wzrost gospodarczy, ukierunkowany w stronę płótna

Produkcja płótna wzrasta przy każdej cenie

RS zwiększa się

ToT

pogarsza

się

Wniosek: wzrost z tendencją eksportową prowadzi do pogorszenia się ToT kraju, w którym się wzrost dokonuje na korzyść reszty świata.

Wzrost gospodarczy a ToT naszego kraju

wzrost

kierunek tendencji

ToT naszego kraju

eksportowa

poprawa

importowa

pogorszenie

eksportowa

pogorszenie

importowa

poprawa

za granicą

w kraju

Wzrost zubażający (ang. immiserizing growth – Jagdish Bhagwati) – wzrost z tendencją eksportową na tyle pogarszający ToT danego kraju,
że całkowicie neutralizuje dodatni wpływ wzrostu gospodarczego. (konstrukcja czysto teoretyczna)

Wpływ transferu na ToT

Założenia:

•

kraj eksportuje płótno,

•

kraj ma wyższą skłonność do wydatkowania na płótno niż zagranica,

•

kraj dokonuje transferu dochodu za granicę.

Skutki:
•

przesunięcie krzywej RD na lewo (zmniejszeni konsumpcji płótna),

•

pogorszenie ToT.

Rys. 5-9 s. 105 ang.

6

Cła i subsydia eksportowe a ToT

Założenia:

•

kraj eksportuje płótno (C) i importuje żywność,

•

kraj nakłada cło na importowaną żywność,

Skutki:

Wzrost ceł na żywność

Kraj

Zagranica

P

F

/P

C

wzrośnie

>

P

F

/P

C

bez zmian

i oczywiście

P

C

/P

F

obniży się

<

P

C

/P

F

bez zmian

Krajowi producenci zwiększą produkcję F oraz

zmniejszą produkcję C; krajowi konsumenci będą

ograniczać spożycie F oraz zwiększać spożycie C


poprawa

ToT

kraju

kosztem

zagranicy

Rys. 5-10 s. 109 ang.
Uwaga!!!!
Wpływ zależy od wielkości kraju.

Mały kraj nie wpływa na światową, relatywną podaż, zatem nie zmienia ToT

Wprowadzanie cła przez mały kraj nie ma uzasadnienia

Subsydia eksportowe

Założenia:

•

kraj eksportuje płótno, importuje żywność,

•

kraj subsydiuje produkcję płótna.

Skutki:
•

kraj zwiększa produkcję płótna (teraz zyskowniejszego) RS na prawo – pogorszenie ToT.

Uwaga!!!!
Wpływ zależy od wielkości kraju.

Wykład II – Korzyści ze skali produkcji, handel wewnątrzgałęziowy oraz międzynarodowe przepływy czynników produkcji.

Korzyści skali wywołane czynnikami zewnętrznymi ( ang. External economies of scale) występują gdy koszt jednostkowy zależy od wielko-
ści branży, niekoniecznie natomiast od wielkości danej firmy.
Korzyści skali wywołane czynnikami wewnętrznymi (ang. Internal economies of scale) występują gdy koszt jednostkowy zależy od wielkości
danej firmy.

Niedoskonała konkurencja – występowanie korzyści skali i wymiana

Schemat rozumowania:

•

przedsiębiorstwa są symetryczne,

•

punktem wyjścia jest opis kształtowania się popytu oraz reakcji na ten popyt przedsiębiorstwa na konkurencyjnym, ale zmonopolizo-
wanym rynku (konkurencja monopolistyczna),

•

wzrost podaży, gdy wzrasta łączny popyt na rynku danego wyrobu,

•

wzrost podaży, gdy rosną ceny danego wyrobu,

•

spadek sprzedaży, gdy wzrasta liczba przedsiębiorstw operujących na danym rynku,

•

spadek sprzedaży, gdy wzrastają koszty producenta i w ślad za tym ceny.

Rys. 6-4 s.132 ang.
Ceny na tak określonym rynku są determinowane przez dwie podstawowe zależności:
1.

im większa liczba przedsiębiorstw operujących na danym rynku, tym większa konkurencja , tym większy nacisk na obniżkę cen (PP),

2.

im większa liczba przedsiębiorstw, tym mniejsza sprzedaż pojedynczej firmy, tym wyższe koszty przeciętne.

Zaprezentowany model oligopolistycznej konkurencji może być
łatwo umieszczony w kontekście wymiany międzynarodowej.


Wzrost

rozmiarów

rynku

Warunki do działania korzyści skali i specjalizacji, nawet wówczas

gdy poszczególne gospodarki są podobne

wzrost rozmiarów rynku

Lepsze warunki do poszerzenia oferty

Korzyści dla producenta

Korzyści dla konsumenta

Koszty

Ceny

7

Rys. 6-4 s.132 ang.
Przykład

Gospodarka ma charakter konkurencji monopolistycznej. Krzywa popytu dla producentów samochodów ma postać Q = S x [ 1/n – 1/b x (P –
P

śr

)

P

śr

– cena przeciętna w branży.

b = 1/30000. Krzywą kosztów przedstawia równanie C= F + c x Q, gdzie F=750000000 i c=5000 na samochód. Są dwa kraje, z których
jeden sprzedaje rocznie 900 tys. sztuk samochodów, drugi sprzedaje rocznie 1,6 mln sztuk.
a)

Wyliczyć cenę i koszt przeciętny dla każdego kraju oddzielnie,

b)

Wyliczyć cenę i koszt przeciętny dla obu krajów w warunkach wymiany,

c)

Oba kraje łączą się z trzecim, który sprzedaje 3,75 mln sztuk rocznie. Jaka będzie cena i koszt przeciętny?

Wyliczenia:

Wyszczególnienie

Kraj I przed

wymianą

Kraj II przed

wymianą

Zintegrowana

gospodarka dwóch

krajów

Zintegrowana

gospdoarka trzech

krajów

Sprzedaż aut

900 000

1 600 000

2 500 000

6 250 000

Liczba firm

6

8

10

15

Sprzedaż na firmę

150 000

200 000

250 000

416 667

Koszt przeciętny

10 000

8 750

8 000

6 800

Cena

10 000

8 750

8 000

7 000

Model uwzględniający korzyści skali a przewaga komparatywna

Podstawowe założenia odróżniające model konkurencji monopolistycznej od modelu H-O

Sektor przemysłowy (mimo przewagi nad zagranicą) składa się ze stosukowo małej liczby przedsiębiorstw, które produkują zróżnicowane
produkty. Oba kraje produkują więc równolegle różne produkty przemysłowe.


Model Heckshera – Ohlina

Model uwzględniający korzyści skali i warunki konkurencji
oligopolistycznej

Specjalizacja i postulat zaniku

interindustry

intraindustry

produkcji, w której kraj nie ma

trade

trade

przewagi komparatywnej

a)

wymiana „żywność” za produkty przemysłowe, postulowana we wcześniejszych modelach to wymiana międzygałęziowa (interindustry
trade),

b)

wymiana przemysłowe dobra – przemysłowe dobra to nowy element w naszej analizie. To wymiana wewnątrzgałęziowa (intraindustry
trade).

Do mierzenia zakresu wymiany wewątrzgałęziowej służy indeks Grubela-Lloyda:

Ex – Im

GL = ( 1 -

) x 100

wskaźnik=1 – export równy jest importowi

Ex + Im

Rozwój wymiany wewnątrzgałęziowej przynosi równocześnie przynajmniej dwie korzyści


Kraj może zredukować liczbę

Kraj może uzyskać poszerzenie

produkowanych wyrobów i tym

oferty dóbr, z których mogą

samym uzyskać wzrost korzyści

skali

korzystać odbiorcy

Dominacja wymiany wewnątrzgałęziowej przynosi bardzo istotną polityczną korzyść. Wymiana wewnątrzgałęziowa nie wywołuje głębokich
zmian w dystrybucji dochodów, nie prowadzi więc do konfliktu interesów wewnątrz kraju.

Przykłady:

•

The North America Auto Pact of 1964 – 1962 Kanada eksportowała do USA towary z branży samochodowej za $16mln, importowała
za $519mln; w 1968 roku eksport wyniósł $2,4mld a import $2,9mld.,

•

po ustanowieniu w 1957 roku w EWG – FTA, wzrost obrotów handlowych rósł dwukrotnie szybciej niż tempo obrotów światowych,
przy czym wymiana obejmowała głównie handel wewnątrzgałęziowy.

Teoria zewnętrznych korzyści skali
(ang. Theory of external economies)

8

Koncentracja produkcji przemysłowej w jednej
lub kilku skoncentrowanych lokalizacjach

Możliwość obniżki kosztów z tego tytułu
nawet wówczas gdy firmy są małe

korzyści pojawiają się w tym przypadku na szczeblu gałęzi

Alfred Marshall (external economies):

1.

Grupa przedsiębiorców stwarza warunki do rozwoju wyspecjalizowanych dostawców.

2.

Koncentracja geograficzna przemysłu pozwala na przyciągnięcie odpowiedniej struktury siły roboczej.

3.

Koncentracja geograficzna sprzyja rozwojowi i rozprzestrzenianiu się wiedzy.

Mechanizm dumpingu

Rozumienie potoczne a kontekst MSG
Dumping to rodzaj dyskryminacji cenowej w handlu, gdy firma sprzedaje towary po niższej cenie za granicą, aniżeli w kraju.
Rys. 6-8 s.143 ang.
Krzywa doświadczenia
Rys. 6-11, s.153 ang.
Krzywa doświadczenia ukazuje, że koszt jednostkowy jest tym mniejszy im większa produkcja. Kraj, który ma doświadczenie w produkcji
danego dobra może mieć mniejszy koszt jednostkowy niż inny, który owego doświadczenia nie ma, pomimo że ten drugi może mieć niżej
położoną krzywą doświadczenia z powodu np. niskich płac. Dlatego C

1

< C

0

*

Międzynarodowe przepływy czynników produkcji

Fazy analizy:
1.

Model:
-

jedno dobro,

-

dwa czynniki produkcji: siła robocza (L) i ziemia (T),

-

brak mobilności siły roboczej,

-

kraj obfituje w (L), zagranica obfituje w (T),

2.

J.w., ale uwzględniamy mobilność siły roboczej

Rys. 7-3 s.163, ang.
Skutki mobilności siły roboczej:

-

konwergencja płac realnych. Płaca realna wzrasta w kraju, spada za granicą,

-

wzrasta światowa produkcja. Zysk zagranicy jest większy niż strata kraju o obszar ABC,

-

następuje redystrybucja dochodów. Pracownicy w kraju otrzymują wyższe pensje, natomiast pracownicy za granicą tracą.

EŚW a Unia Europejska – dlaczego Niemcy i Austriacy nie powinni obawiać się napływu siły roboczej z EŚW?

Rozumowanie modelowe – Model H-O:
Międzynarodowa wymiana handlowa spowoduje:
•

wyrównanie się cen czynników produkcji,

•

wzrost eksportu dóbr pracochłonnych z EŚW do UE,

•

wzrost eksportu dóbr kapitałochłonnych z UE do EŚW,

•

obniżenie wynagrodzenia sektorów wytwarzających dobra pracochłonne w Unii oraz kapitałochłonne w EŚW – spadek zatrud-
nienia w tych sektorach,

•

redystrybucja dochodów w Unii – branże kapitałochłonne zgłaszałyby większe zapotrzebowanie na kapitał, co windowałoby do-
chody z kapitału, natomiast redukcja produkcji i zatrudnienia w branży pracochłonnej przełoży się spadek płac realntych w tym
sektorze.

Błędy w rozumowaniu:
•

różny potencjał integrujących się regionów, EŚW to niecałe 6% PKB UE,

•

asymetria w wymianie handlowej,

•

towary należą do różnych segmentów rynkowych,

•

płace realne niekoniecznie muszą spaść – integracja spowoduje bowiem spadek cen,

•

brak całkowitej mobilności siły roboczej (bariery mentalne).

Dodatkowe aspekty:
-

w wielu dziedzinach liberalizacja dokonała się, a nie spowodowało to żadnych perturbacji na rynku pracy,

-

Unia musi przyjąć rzesze imigrantów dla ratowania swojego systemu emerytalnego,

-

cały proces miałby miejsce pomimo wszystko z powodu rozwoju tendencji globalizacyjnych.

Międzynarodowe transakcje pożyczkowe - standardowy model Wymiany raz jeszcze

( international borrowing and lending)

Kraj A udziela pożyczki krajowi B
Skutki:
1)

zwiększenie bieżącej zdolności do wydatków w kraju B,

2)

ograniczenie przyszłej zdolności do wydatków w kraju B wynikające z konieczności zwrotu kapitału wraz z odsetkami,

3)

dochodzi do wystąpienia wymiany międzyokresowej (intertemporal trade).

Rys. 7A-2 s. 182, ang.
Międzyokresowe ograniczenie budżetowe
D

P

+ D

F

/(1+r) = Q

P

+ Q

F

/(1+r)

Nachylenie linii ograniczenia budżetowego -(1 + r)

r – stopa procentowa – koszt inwestycji

Spadek r oznacza spłaszczenie linii ograniczenia budżetowego, spadek naszego eksportowanego „towaru”, stąd musimy więcej teraz
eksportować by importować tę samą ilość konsumpcji przyszłej, albo za nasz eksport otrzymamy mniej konsumpcji przyszłej.

9

Wykład III – Instrumenty polityki handlowej

i ekonomia polityczna polityki handlowej

Podstawy analizy systemu celnego

Cło specyficzne, od ilości (specific tariff) – nakładane jest na każdą jednostkę importowanego produktu;
Cło od wartości (ad valorema) – stanowi opłatę będącą ułamkiem wartości importowanego produktu.

Skutki cła:
-

cło podnosi cenę w kraju, który nakłada taryfę,

-

jeśli cło wprowadza duży kraj, to powoduje to obniżenie ceny światowej,

-

wolumen wymiany zostaje obniżony.

Zatem cło wbija „klin” pomiędzy cenę krajową i światową.
Rys. 8-4 s. 191, ang.

Miary protekcji celnej:
Efektywna miara protekcji mierzy rzeczywista skalę protekcji danego sektora:

V

T

- V

W

1)

ERoP

=

V

W

2)

t

A

- t

C

ERoP = t

A

+ P

C

(

)

P

A

– P

C

Oznaczenia:
ERoP – Effective Rate of Protection – efektywna stopa protekcji
V

T

–wartość dodana produktu w warunkach występowania polityki handlowej

,

V

W

– wartość dodana produktu w warunkach wolnego handlu (cena światowa),

t

A

– taryfa ad valorem na importowany produkt gotowy,

t

C

– taryfa ad valorem na importowaną część,

P

A

– cena gotowego produktu

P

C -

– cena komponentu.

Przykład:
Samochody sprzedawane są w kraju po $8000. Komponenty użyte do montażu warte są $6000.

1)

Kraj wprowadza 25% cła na importowane samochody. Jaka będzie ERoP?

2)

Kraj wprowadza 10% cła na importowane części. Jak będzie ERoP?

Dane:
V

T

- 10000 – 6000 = 4000 (przypadek 1))

V

T

– 8000 – 6600 = 1400 (przypadek 2))

V

W

– 8000 – 6000 = 2000

T

A

= 25

T

C

= 10

1) ERoP = (4000 – 2000)/2000 = 100%

ERoP = 25 + 6000 x 25/(8000-6000) = =100%

2) ERoP = (1400 – 2000)/2000 = -30%

ERoP = 0 + 6000 x –10/2000 = -30%

Koszty i korzyści wynikające z zastosowania cła

Rys. 8-9 s.196, ang.

Koszty i korzyści ze stosowania subsydium eksportowego (produkcyjnego)

Rys. 8-11, s.199, ang.

Przykład:
Wspólnotowa Polityka Rolna
Rys. 8-12, s.200, ang.

Inne środki ochrony handlowej:

•

Kwoty importowe – U.S. Sugar – Rys. 8-13 s.202, ang.

•

Voluntary Export Restraints (dobrowolne ograniczenia eksportu). – japońskie auta

•

Local Contents Requirements (lokalny udział w produkcji)

•

Zakupy rządowe

•

Ograniczenia biurokratyczne

10

Efekty polityki handlowej – podsumowanie

Wyszczególnienie

cła

subsydia

eksportowe

kwoty importowe

VER

nadwyżka
producenta

wzrasta

wzrasta

wzrasta

wzrasta

nadwyżka
konsumenta

spada

spada

spada

spada

przychody budżetu

wzrastają

spadają (wydatek)

neutralny - renta

dla posiadaczy

licencji

neutralny - renta

dla podmiotów
zagranicznych

ogólny dobrobyt
kraju

niejasny (obniży
się w przypadku

małego kraju)

spada

niejasny (obniży
się w przypadku

małego kraju)

spada

Źródło: Oprac. wł. na podstawie Krugman P.R., Obstfeld M., Intenrational Economics...,s.206

Doktrynalne założenia polityki handlowej

Argumenty na rzecz wolnego handlu:
a)

koszty odchodzenia od wolnego handlu mierzone metodami konwencjonalnymi są bardzo znaczne, (koszty deformacji produkcji,
konsumpcji)

b)

istnieją inne korzyści wynikające z wolnego handlu, które należy uwzględnić przy ocenie polityki protekcjonizmu, (efekty skali)

c)

każda próba wprowadzenia przemyślanego systemu odstępstw od zasad wolnego handlu będzie unicestwiona przez procesy poli-
tyczne.

Argumenty na rzecz protekcjonizmu:
a)

korzyści z ToT, (cło optymalne)

b)

niedoskonałości rynków i teoria „the second best”, Rys. 9-3 s.226, ang.

Problem wyboru polityki wobec importu

Cele polityki

Czy restrykcyjna polityka wobec

importu może być lepsza niż

polityka wolnego handlu?

Czy restrykcyjna polityka

wobec importu jest

najlepszym rozwiązaniem?

1. Wzrost krajowej produkcji

Tak, może

Nie

2. Ochrona miejsc pracy

Tak, może

Nie

3. Infant industry

Tak, może

Nie

4. Ageing industry

Tak, może

Nie

5. Poprawa dystrybucji dochodu

Tak, może

Nie

6. Bezpieczeństwo narodowe

Tak, może

Nie

7. Przeciwdziałanie dumpingowi

Tak, w pewnych przypadkach*

Tak

8. Zneutralizowanie skutków
subsydiów eksportowych

Tak, w pewnych przypadkach

Nie

* - Uzasadniona szczególnie w przypadku dumpingu nastawionego na podbój rynku oraz w przypadku agresywnego dumpingu cy-
klicznego.
Przykład 1:
Dla małego kraju, jak np. Filipiny, liberalizacja handlu byłaby bardzo korzystna. Pozwoliłaby zarówno konsumentom jak i producen-
tom dokonywać wyboru na podstawie realnych kosztów towarów, a nie na podstawie sztucznych cen wynikających z polityki rządu;
pozwoliłaby także na wyjście poza granice wąskiego rynku krajowego, otworzyłaby nowe horyzonty dla przedsiębiorczości i co naj-
ważniejsze, pomogłaby uporządkować krajową politykę . Proszę zidentyfikować w tym oświadczeniu argumenty na rzecz wolnego
handlu:
•

opieranie rachunku ekonomicznego na kosztach i korzyściach krańcowych,

•

„mały kraj” nie może wpływać na ceny światowe i korzystać z poprawy ToT,

•

wyjście poza granice wąskiego rynku krajowego pozwala uzyskać korzyści ze skali produkcji,

•

wolny handel pozwala otworzyć nowe horyzonty dla rozwoju przedsiębiorczości,

•

lobbying może deformować strukturę konsumpcji i produkcji. Wolny handel likwiduje możliwości korupcji.

Przykład 2:
W związku z liberalizacją polityczno-gospodarczą w Europie Wschodniej, wiele mówi się o tym, że kraje tego regionu, takie jak Polska
i Węgry, mogą wejść do UE. Proszę omówić potencjalne koszty ekonomiczne takiego poszerzenia Unii z punktu widzenia Europy Za-
chodniej, Europy Wschodniej oraz innych krajów.

Do przemyślenia

Kraje rozwijające się

Określenie specyfiki krajów rozwijających się:

11

Struktura gospodarki światowej: USA + Japonia + UE ≈ 70% światowej produkcji

USA + Japonia + UE > 70% światowej podaży usług

USA

+

Japonia

+

UE

≈ 66% światowego handlu

Ale około 83% ludności mieszka w krajach rozwijających się (o niskim poziomie dochodu)
Różne rozumienie kraju rozwijającego się:
•

Kraje rozwijające się to kraje, które mają mniejszy produkt na mieszkańca niż trzy benchmarki: 1) Czechy w Europie
$12tys/mieszkańca

2) Malezja w Azji $10tys./mieszkańca

3) Chile w Ameryce Pd. 12tys./mieszkańca

•

Kraje rozwijające się to kraje o produkcie na mieszkańca poniżej 1/5 produktu USA,

•

Kraje rozwijające się to takie kraje, które spełniają następujące cechy:

-

rolnictwo odgrywa istotniejszą rolę, niż przemysł,

-

ma nisko wykształconą specjalizację produkcji i gospodarka jest stosunkowo mało otwarta,

-

nie ma dostatecznie dużych zasobów wewnętrznych oszczędności by mogły służyć finansowaniu inwestycji,

-

niski poziom życia.

Tzw. „nowe gospodarki rynkowe” wytwarzają ok. 20% PKB; czołowe miejsce zajmują Chiny i Brazylia. (Chiny w latach 1990-97 zdo-
łały podwoić swój PKB)
Więcej niż 40% krajów rozwijających się obniżyło swój dochód na mieszkańca w ostatnich latach (głównie kraje afrykańskie, niektóre
kraje azjatyckie, Europa Środkowo-Wschodnia).
Gospodarka dualna – gospodarka w której występuje ekonomiczny dualizm, tj. podział gospodarki na dwa sektory o bardzo różnym
poziomie zaawansowania.
Symptomy dualizmu:

ƒ

wartość produkcji przypadająca na robotnika jest znacznie wyższa w sektorze nowoczesnym, niż w pozostałych sektorach gospodarki,

ƒ

wysokiej wartości produkcji przypadającej na robotnika odpowiada wyższa stawka płacy,

ƒ

zyski z kapitału w sektorze nowoczesnym są niskie (!!!),

ƒ

wysoka wartość produkcji przypadająca na robotnika w sektorze nowoczesny jest przynajmniej częściowo wynikiem wyższej kapitało-
chłonności,

ƒ

występowanie bezrobocia miejskiego.

Główne opcje w zakresie polityki handlowej dla krajów rozwijających się:
1)

polityka wolnego handlu – strategia ta musi być dokonywana samodzielnie. W latach 1960-1979 próbowano negocjować porozumie-
nia w ramach tzw. New International Economic Order, pod auspicjami UNCTAD (United Nations Conference on Trade and Devo-
lopment). Próby te sprowadzały się do zawierania porozumień w celu doprowadzenia do wzrostu, a następnie stabilizacji cen surow-
ców oraz otwierania rynków dla eksportowanych przez KR towarów. W latach 1980 – 2002 kładzie się nacisk na działania, które po-
winny być podejmowane wewnątrz krajów rozwijających się dla stworzenia warunków dla stałego, zrównoważonego wzrostu. Chodzi
o stymulowanie restrukturyzacji i działania na rzecz poprawy konkurencyjności gospodarki.
Zasadniczo reguły polityki handlowej mają charakter uniwersalny, niemniej jednak w każdym kraju rozwijającym się występuje splot
czynników wewnętrznych, które mogą wymagać zastosowania specyficznych rozwiązań. Do cech tych można zaliczyć:
-

słabe wyposażenie w kapitał na mieszkańca,

-

niski poziom kapitału ludzkiego,

-

słabe zaawansowanie instytucji sektora pośrednictwa finansowego – rezultat – wysoka stopa procentowa,

-

niska mobilność siły roboczej, której towarzyszy utrzymywanie się wysokiej różnicy płac,

-

niska efektywność gospodarki.

To prowadzi do:

2)

strategia uprzemysłowienia zastępującego import. Przyczyny stosowania tej strategii:
-

w przemyśle przetwórczym uzyskuje się znaczne wzrosty wydajności, większe niż w sektorach tradycyjnych,

-

dostrzegać można niekorzystne tendencje w kształtowaniu się cen surowców (wszystkie ceny surowców oprócz ropy, wełny i
kawy zniżkują),

-

strategię tę wykorzystują KR, bo wcześniej stosowały ją kraje rozwinięte.

Argumenty za stosowaniem tej strategii:
-

infant industry argument,

-

dochody budżetowe (cła, podatki) najłatwiej uzyskać i pobrać od sektorów zajmujących się handlem międzynarodowym,

-

w przypadku kraju o dużym wewnętrznym rynku strategia antyimportowa może prowadzić do poprawy ToT (np. Brazylia Indie),

Doświadczenia faktyczne ze stosowania tej strategii:
-

kraje, które należą do grupy rozwiniętych, wcześniej stosowały tę strategię, (np. USA do 1945 roku)

-

analiza danych wskazuje, że strategia ta chroniła nie tyle infant industries, ile sektory schyłkowe – zatem spowolnienie gospodar-
cze,

-

wiele krajów (Argentyna, Chile, Egipt, Indie, Izrael, Malezja, Korea Pd., Filipiny) stosowały tę strategię mając na celu poprawę
ToT, ale tylko Malezji udało się to osiągnąć,

-

podkreśla się, że takie kraje jak Tajwan, Korea Pd. Stosowały tę strategię, ale wzrost gospodarczy uzyskały dopiero po jej odrzu-
ceniu i przyjęciu strategii uprzemysłowienia przez eksport,

3)

uprzemysłowienie przez eksport – stosowana przez kraje takie jak Korea Pd., Hongkong, Tajwan i Singapur. Cechą charakterystyczną
jest duże otwarcie na handel międzynarodowy, dumping socjalny, duży nacisk na wzrost konkurencyjności i wysoki udział eksportu w
obrotach handlowych.

Przykład 1:
Doświadczenia Japonii lepiej przedstawiają problem ochrony przemysłu będącego na wczesnym etapie rozwoju, niż jakakolwiek teoria. Na
początku lat 50-tych Japonia była biednym krajem, który egzystował dzięki eksportowi tekstyliów i zabawek. Rząd Japonii wziął pod opiekę
gałęzie o wysokich kosztach, które początkowo były niewydajne (nierentowne)- przemysł stalowy i samochodowy i te gałęzie przemysłu
zdominowały rynki światowe. Proszę omówić krytycznie to stwierdzenie.

Przykład 2:

12

Proszę wyjaśnić różnicę pomiędzy teorią nierównej wymiany i nierównego rozwoju. dlaczego występuje naturalna współzależność pomiędzy
teorią nierównego rozwoju i przypadkiem uprzemysłowienia zastępującego import?

Korporacje wielonarodowe i ich znaczenie w gospodarce krajów.

Popularne argumenty w odniesieniu do polityki przemysłowej w krajach rozwiniętych:
Rządy powinny popierać rozwój tych gałęzi, które:

-

charakteryzują się wysoką wartością dodana na pracownika (kapitałochłonność produkcji),

-

pełnią rolę „zespalającą” w stosunku do innych przemysłów,

-

posiadają perspektywy przyszłego wzrostu,

-

są obiektem zainteresowania rządów zagranicznych.

krytyczne spojrzenie na te argumenty

Wyrafinowane argumenty w odniesieniu do polityki przemysłowej:

-

technologia i efekty zewnętrzne,

-

problem zawłaszczenia zysków monopolowych (Barbara Spencer i James Brander).

Przykład:
Czy budżet wojskowy pomaga, czy przeszkadza strategicznej pozycji gałęzi przemysłu o wysokiej technologii w USA? Proszę to omówić z
różnych punktów widzenia.

Wykład IV – Poziom cen i kurs walutowy w długim okresie

Pieniądz, stopy procentowe i kursy walutowe

Popyt na pieniądz:
Zagregowany popyt na pieniądz M

d

zależy od kształtowania się trzech czynników:

-

stopy procentowej – wzrost stopy procentowej powoduje zmniejszenie popytu na płynny pieniądz,

-

poziomu cen – wzrost poziomu cen oznacza wzrost popytu na pieniądz,

-

realnego dochodu narodowego – wzrost dochodu oznacza wzrost popytu na pieniądz.

Zatem M

d

= P x L(R, Y) ≡ M

d

/P= L(R,Y), czyli zagregowany, realny popyt na pieniądz zależy od zmian stopy procentowej i dochodu.

Realna podaż pieniądza M

s

/P jest regulowana przez bank centralny.

W punkcie równowagi M

d

=

M

s

Teza: Rynek zawsze zmierza do ustalenia takiej stopy procentowej, przy której realna podaż pieniądza równa się zagregowanemu real-
nemu popytowi na pieniądz. Jeśli w punkcie wyjściowym istnieje nadwyżka podaży pieniądza, to stopa procentowa spada; jeśli wyj-
ściowo występuje nadwyżka popytu, to stopa procentowa rośnie.

Rys. 14-4 oraz 14-5 s. 372-373 ang.
Wnioski:
-

wzrost podaży pieniądza obniża stopę procentową, natomiast spadek podaży pieniądza podnosi stopę procentową przy danym po-
ziomie cen i produkcji,

-

wzrost realnej produkcji podnosi stopę procentową, podczas gdy spadek realnej produkcji obniża stopę procentową, przy danym
poziomie cen i podaży pieniądza.

Podaż pieniądza, stopa procentowa i kurs wymiany w okresie krótkim

Rys. 14-8 s. 375 ang.
Wniosek: Wzrost realnej podaży pieniądza w kraju powoduje deprecjację jego waluty na rynku dewizowym, spadek realnej podaży powo-
duje jego aprecjację.

Trwałe zmiany podaży pieniądza a kurs walutowy

Dostosowania cenowe:
ƒ

szybkie (towary w handlu aukcyjnym)

ƒ

wolne (towary w handlu detalicznym i między producentami)

ƒ

bardzo wolne (siła robocza: główny składnik kosztów)

Teza: Trwały wzrost podaży pieniądza krajowego, powoduje ceteris paribus proporcjonalną deprecjację w stosunku do innych walut w
długim okresie.

Dowód: Rys. 14-12 i 14 –13 s. 388-390 ang.
Przeszacowany kurs walutowy – występuje wówczas, gdy reakcja kursu walutowego na zmiany podaży pieniądza jest większa w krótkim
okresie, niż w okresie długim.

Nominalne stopy procentowe, realne stopy procentowe i efekt Fishera

Efekt Fishera – wzrost oczekiwanej inflacji, nie zmieniający oczekiwanej realnej stopy procentowej, spowoduje taki sam wzrost nominalnej
stopy procentowej.
R = r

e

+ П

e

, gdzie R – stopa procentowa nominalna; r

e

– oczekiwana realna stopa procentowa; П

e

– oczekiwana stopa inflacji.

Teza: Wzrost nominalnej stopy procentowej wywołany przez wzrost oczekiwanej inflacji powoduje deprecjację waluty na rynku dewizo-
wym, podczas gdy wzrost nominalnej stopy procentowej powiązany ze spadkiem oczekiwanej inflacji (zatem ze wzrostem oczekiwanej
realnej stopy procentowej) powoduje aprecjację waluty.

Przykład 1:
W 1999 roku Narodowy Bank Polski dokonał redukcji stopy obowiązkowych rezerw z 20% do 5%. Proszę napisać i przedstawić na rysunku
jakie skutki miałaby ta operacja w krótkim i długim okresie na kurs walutowy, stopę procentową i poziom cen, gdyby nie dokonano równo-
czesnej konwersji wkładów bankowych na obligacje o długim okresie wykupu.

Przykład 2:
Jak na zmianę funkcji zagregowanego popytu na pieniądz może wpłynąć spadek ludności danego kraju? Czy może mieć tu znaczenie fakt, że
ten spadek ludności wynika ze spadku liczby gospodarstw domowych w odróżnieniu od zmniejszenia się średniej wielkości gospodarstwa?

13

Poziom cen i kurs walutowy w okresie długim

Teoria parytetu siły nabywczej (Purchasing Power Parity – PPP)

Prawo jednej ceny – identyczne produkty na rynkach konkurencyjnych, po odliczeniu kosztów wynikających z transportu i oficjalnych
barier handlowych będą sprzedawane w różnych krajach po takich samych cenach, jeśli ceny te wyrazimy w przeliczeniu na tę samą walutę.

Parytet Siły Nabywczej – kurs wymienny między walutami dwóch krajów równa się stosunkowi siły nabywczej obu walut. Stąd spadek siły
nabywczej waluty krajowej (wyznaczonej przez wzrost krajowego poziomu cen) spowoduje proporcjonalną deprecjację waluty na rynku
dewizowym.

E

$/€

= P

US

/ P

E

Relacja pomiędzy PPP a prawem jednej ceny – prawo jednej ceny ma zastosowanie do jednego towaru, PP natomiast odnosi się do ogólnego
poziomu cen, stanowiącego kompozycję cen wszystkich towarów wchodzących do typowego koszyka konsumpcyjnego.

Parytet absolutnej i relatywnej siły nabywczej – teoria absolutnego parytetu siły nabywczej implikuje teorię znana jako parytet relatywnej
siły nabywczej, którego treścią jest twierdzenie, że procentowa zmiana w kursie wymiennym między dwiema walutami w pewnym okresie
jest równa różnicy między procentowymi zmianami w krajowych poziomach cen.
Bardziej formalnie można zapisać parytet relatywnej siły nabywczej jako:
(E

$/€, t

– E

$/€, t-1

)/ E

$/€, t-1

= П

US,t

– П

E,t

Przykład: 15-1
Przypuśćmy, że stopa inflacji w Brazylii wynosi 100%rocznie, natomiast w Holandii tylko 5%. Co się stanie po upływie 1 roku z kursem
wymiennym euro/cruzeiro, zgodnie z parytetem relatywnej siły nabywczej?
Podejście monetarne a PPP
Poziom cen możemy wyrazić jako: M

d

(zagregowany popyt na pieniądz) = P (poziom cen) x L(R,Y) (popyt na pieniądz jako funkcja stopy

procentowej (R) oraz realnego produktu (Y))
Stąd popyt na realny pieniądz M

d

/P = L(R,Y)

I dalej, ponieważ w gospodarce zrównoważonej realny popyt na pieniądz równy jest realnej podaży pieniądza. M

s

/P = L(R,Y),

Zatem P=M

s

/L(R,Y)

Jeśli więc ma być zachowany PPP to

E

$/€

= P

US

/ P

E

Czyli P

US

= M

s

US

/L(R

$

, Y

US

), oraz P

E

= M

s

E

/ L(R

€

, Y

E

).

Zgodnie z monetarnym podejściem, kurs wymienny, który jest relatywnym poziomem cen, determinowany jest przez relatywną podaż tych
pieniędzy i relatywny popyt na pieniądz.
Z równania Fischera wynika, że nominalna stopa procentowa równa się realnej stopie procentowej plus oczekiwana inflacja (R = r + П

e

), co

pozwala nam zastąpić nominalną stopę procentową oczekiwaną inflacją. Realna stopa procentowa, o której zakłada się, że jest taka sama w
obu krajach, znika, kiedy odejmuje się R* od R. Otrzymana współzależność przedstawia model kursu walutowego w okresie długim jako
funkcję relatywnej podaży pieniądza, różnicy inflacji i relatywnej wielkości produkcji w obu krajach:
E= (M/M*) x λ(П

e

- П

e

*, Y*/Y) Funkcja λ przedstawia stosunek zagranicznego popytu na pieniądz do popytu krajowego.

•

wzrost inflacji w kraju oznacza wzrost stopy procentowej (efekt Fischera), mniejszy krajowy popyt na pieniądz a zatem deprecjację
waluty krajowej,

•

wzrost krajowej produkcji podnosi krajowy popyt na pieniądz, obniża wartość funkcji λ i powoduje aprecjację waluty krajowej,

•

wzrost krajowych zasobów pieniądza powoduje proporcjonalny wzrost cen i deprecjację waluty krajowej.

Przykład 15-2
Każdego dnia SRF informuje o szybkości przyrostu podaży pieniądza w tygodniu kończącym się o 10 dni wcześniej. Zauważono, że kiedy
ogłaszany wzrost podaży pieniądza jest większy niż oczekiwano, to nominalne stopy procentowe rosną zaraz po podaniu tej informacji,
natomiast spadają gdy rynek dowiaduje się, że przyrost podaży pieniądza jest mniejszy niż oczekiwano. Są dwa alternatywne sposoby wyja-
śnienia tego zjawiska:
1)

nieoczekiwanie wysoki przyrost podaży pieniądza zwiększa oczekiwaną inflację i podnosi nominalne stopy procentowe (poprzez efekt
Fischera),

2)

nieoczekiwanie wysoki przyrost M skłania rynek do oczekiwania, że nastąpi w przyszłości działanie SRF zmierzające do redukcji
podaży pieniądza, co spowoduje spadek sumy depozytów oferowanych ludności.

Którą z hipotez należy wykorzystać aby przewidzieć kurs walutowy?
Problemy związane z PPP
1.

Występowanie kosztów transportu i restrykcji handlowych

2.

Różnice w koszykach konsumpcyjnych

3.

Praktyki monopolistyczne lub oligopolistyczne

W krótkim okresie wahania PPP mogą być większe niż w okresie długim, bo ceny często długo dostosowują się.
Problem
Dlaczego ceny w biednych krajach są niższe, niż w bogatych?

-

efekt Balassa-Samuelsona – produktywność w sektorze dóbr podlegających wymianie w biednym kraju jest niższa niż w takim
sektorze kraju bogatego, co implikuje niższe płace, niższe koszty, ale ceny dóbr wymienialnych są zbliżone. Mniejsza produk-
tywność pracy wpływa jednak na ceny dóbr niewymienialnych, które są niższe niż w kraju bogatym.

-

Efekt Bhagwati-Kravis-Lipsey – różnice w zasobach kapitału oraz pracy. W biednym kraju jest niższa relacja kapitału do pracy, a
zatem niższa również jest produktywność czynnika pracy, co przekłada się na niższe koszty i niższe płace. Sektor dóbr niewy-
mienialnych (dot. głównie pracochłonnych usług) ma zatem niższe koszty i może żądać niższych cen.

Dobra i usługi nie podlegające wymianie

P

US

β(P

N

E

/P

T

E

) + (1-ß)

E

$/€

=

P

E

α(P

N

US

/P

T

US

) + (1-α)

Po uwzględnieniu odchyleń od PPP dla dóbr i usług będących przedmiotem wymiany otrzymujemy:

P

US

β(P

N

E

/P

T

E

) + (1-ß)

E

$/€

=

x r

E,US

P

E

α(P

N

US

/P

T

US

) + (1-α)

14

r

E,US

– możemy interpretować jako stosunek pomiędzy dolarową ceną dóbr i usług wymienialnych w Unii Europejskiej i dolarową ceną

wymienialnych w Stanach Zjednoczonych.
Realny kurs walutowy
Realny kurs walutowy możemy wyrazić jako dolarową wartość poziomu cen w UE podzieloną przez dolarową wartość poziomu cen w
Stanach Zjednoczonych, czyli

q

$/€

= E

$/€

x P

E

/P

US

Zgodnie z teorią PPP realny kurs walutowy zawsze musi równać się 1,
E

$/€

= P

US

/ P

E,

zatem q

$/€

= E

$/€

x P

E

/P

US

= 1

W rzeczywistości jednak mogą pojawić się odchylenia od PPP (realna aprecjacja lub deprecjacja) wywołane zmianami w relatywnej cenie
dóbr i usług niewymienialnych lub zmianami stosunku cen dóbr i usług wymienialnych w obu krajach.

β(P

N

E

/P

T

E

) + (1-ß)

q

$/€

= E

$/€

x P

E

/P

US

=

x r

E,US

α(P

N

US

/P

T

US

) + (1-α)

Zmiany na rynku produktów i kurs walutowy w długim okresie
1)

wzrost popytu w USA na dobra i usługi niewymienialne – cena relatywna dóbr niewymienialnych wzrasta, bez względu czy to podmio-
ty amerykańskie, czy europejskie zwiększyły swój popyt, (aprecjacja dolara)

2)

wzrost popytu w UE na amerykańskie dobra i usługi wymienialne – spadek relatywnych cen niewymienialnych w USA i UE oraz
wzrost cen wymienialnych w USA w stosunku do wymienialnych w UE, (aprecjacja dolara)

3)

wzrost produkcyjności w gałęziach wytwarzających dobra i usługi niewymienialne w USA powoduje, że czynniki produkcji przenoszą
się z sektora dóbr i usług wymienialnych do niewymienialnych. Gdy podaż niewymienialnych rośnie w stosunku do wymienialnych –
ich cena spada, aby zachowana została równowaga rynkowa, (ponieważ spadek r

E,US

ma charakter wtórny zatem deprecjacja dolara)

4)

wzrost produkcyjności w wymienialnym sektorze USA powoduje wzrost dochodu realnego w USA (spadek poziomu cen) oraz spadek
realnego kursu walutowego (spadek podaży dóbr niewymienialnych) – stąd nominalna aprecjacja dolara.

Przykład 15-3
Proszę wyjaśnić, dlaczego często twierdzi się, że eksporterzy tracą, gdy waluty krajowe ulegają aprecjacji realnej w stosunku do walut
zagranicznych, natomiast prosperują dobrze, kiedy waluty krajowe ulegają deprecjacji realnej.
Przykład 15-4
Wielkie wojny powodują zawieszenie wymiany międzynarodowej i działalności finansowej. Problem kursów walutowych traci wówczas na
znaczeniu, ale gdy tylko minie wojna, rządy, które chcą ustalić kursy walutowe, muszą znowu zmierzyć się z problemem. Często po wojnie
stosowano w tym celu teorię parytetu siły nabywczej (PPP). Proszę sobie wyobrazić, że właśnie zakończyła się I wojna światowa. Proszę
wyjaśnić, jaki kurs wymienny dolar/funt sterling powinien ustanowić brytyjski minister skarbu, wychodząc z PPP. W jakich warunkach
zastosowanie teorii PPP byłoby błędne?
Parytet realnej stopy procentowej – różnica pomiędzy krajową i zagraniczną realną stopą procentową równa jest oczekiwanej realnej
stopie deprecjacji waluty krajowej.
Przykład 15-5
Proszę wyjaśnić następujące stwierdzenie: „kiedy zmiana krajowej nominalnej stopy procentowej spowodowana jest wzrostem oczekiwanej
realnej stopy procentowej, to waluta ulega aprecjacji. Kiedy zaś ta zmiana spowodowana jest wzrostem oczekiwanej inflacji, to waluta ulega
deprecjacji.”

Wykład 5 - Produkcja i kurs walutowy w okresie krótkim

Rynek dóbr
Zagregowany popyt w gospodarce otwartej:
Popyt taki stanowi sumę popytu konsumpcyjnego (C), popytu inwestycyjnego (I), zakupów rządowych (G) oraz popytu eksportowego netto,
czyli salda rachunku obrotów bieżących (CA). Dla prostoty analizy przyjmujemy, że G i I są dane. Determinantem popytu konsumpcyjnego
jest dochód (do dyspozycji), powiązany z popytem dodatnio.
Na rachunek obrotów bieżących wpływają realny kurs walutowy oraz dochód. Realna deprecjacja waluty oznacza wzrost popytu na nasze
towary i tym samym poprawę salda na rachunku obrotów bieżących, z kolei wzrost dochodu oznacza większy popyt na import i pogorszenie
ROB. Zatem D=D(EP*/P, Y-T, I, G)
Ustalanie się wielkości produkcji w okresie krótkim – rys. 16-2 pol. S. 136
Równowaga rynku produktów w okresie krótkim: krzywa DD
Wyprowadzenie krzywej DD rys. 16-4 pol. S. 139
Czynniki przesuwające krzywą DD:

-

zmiana G, (DD na prawo)

-

zmiana T. Obniżenie podatków podnosi zagregowany popyt i przesuwa DD na prawo,

-

zmiana I, (takie same skutki jak zmiany G)

-

zmiana P. Wzrost poziomu cen w kraju czyni produkcję krajową droższą i obniża tym samym popyt przesuwając DD na lewo,

-

zmian P*. Spadek cen zagranicznych odnosi taki sam skutek jak wzrost cen krajowych,

-

zmiany w funkcji konsumpcji – jeśli podmioty podejmują decyzję o zwiększeniu konsumpcji przy każdym poziomie dochodu, to
powoduje to przesunięcie DD na prawo,

-

zmiany struktury popytu – przesunięcie w kierunku dóbr zagranicznych obniża popyt na krajową produkcję i DD przesuwa się na
lewo.

Generalnie każda zmiana powiększająca zagregowany popyt na krajową produkcję przesuwa krzywą DD na prawo.
Rynek aktywów
Produkcja i kurs walutowy w warunkach równowagi rynku aktywów – rys. 16-6 pol. s. 144
Aby rynki aktywów pozostawały w stanie równowagi, wzrostowi produkcji krajowej, przy innych warunkach bez zmian, musi towa-
rzyszyć aprecjacja waluty krajowej, a spadkowi produkcji krajowej musi towarzyszyć jej deprecjacja.
Wyprowadzenie krzywej AA – rys. 16-7 pol. s. 145
Czynniki zmieniające krzywą AA:
-

zmiana M

s

. Wzrost podaży pieniądza prowadzi ceteris paribus do deprecjacji waluty i przesunięcia krzywej AA na prawo,

-

zmiana P. wzrost poziomu cen redukuje realną podaż pieniądza i aprecjację waluty krajowej, (krzywa AA na lewo)

-

zmiana E

e

. Wzrost oczekiwanej stopy deprecjacji powoduje wzrost dzisiejszego kursu i przesunięcie AA na prawo,

-

zmiana R*. Powiększenie R* zwiększa dochód z depozytów w walucie obcej. Waluta krajowa musi ulec zatem deprecjacji, aby
przywrócić parytet stóp procentowych,

-

zmiana w popycie na pieniądz – spadek popytu na pieniądz powoduje deprecjację waluty i przesunięcie AA na prawo.

15

Równowaga w okresie krótkim – rys. 16-8 pol. s. 147
Okresowe zmiany w polityce pieniężnej i fiskalnej - rys. 16-10 pol. s.150 oraz rys.16-11 pol. s.151,
Polityka zmierzająca do utrzymania pełnego zatrudnienia – rys. 16-12 pol. s. 152 oraz rys. 16-13 pol., s. 153
Trwałe zwiększenie się podaży pieniądza rys. 16.14 pol. s. 154
Dostosowanie się do trwałego zwiększenia podaży pieniądza rys. 16-15 pol. s. 156
Trwała ekspansja fiskalna – rys. 16-16, pol. s.157
Przykład 16-1
Przypuśćmy, że rząd nakłada cło na cały import. Proszę przy użyciu modelu DD-AA przeanalizować skutki, jakie tego rodzaju polity-
ka wywrze na gospodarkę? Proszę przeanalizować skutki cła zarówno okresowego jak i trwałego.
Przykład 16-2
Przypuśćmy, że Sejm przyjmuje poprawkę do Konstytucji, która wymaga aby rząd zawsze utrzymywał zrównoważony budżet. Jeśli za-
tem rząd chce zmienić swoje wydatki, to powinien także zmieniać podatki w tej samej wielkości, czyli ∆G=∆T. Czy poprawka ta im-
plikuje, że rząd nie może już stosować polityki fiskalnej w celu oddziaływania na produkcję i zatrudnienie?
Polityka makroekonomiczna i rachunek obrotów bieżących – rys. 16-17, pol., s.159
Krzywa XX jest bardziej płaska niż DD – gdy poruszamy się wzdłuż krzywej DD w górę, krajowy popyt konsumpcyjny wzrasta w
mniejszym stopniu niż produkcja (część dochodu jest oszczędzana). Aby zatem utrzymać równowagę na rynku produkcji krajowej, po-
pyt zagraniczny netto, czyli saldo ROB musi się poprawić.
Krzywa J – rys. 16-18, pol., s. 161, długość dostosowań od 6 miesięcy do 1 roku.
Przykład 16-3
Jak wpływa na rachunek obrotów bieżących trwałe obniżenie podatków? A co można powiedzieć o trwałym wzroście wydatków rzą-
dowych? Czy restrykcja monetarna może przeciwdziałać zmianom salda ROB?
Przykład 16-4
W przedstawionych analizach przyjmuje się poziom cen jako dany, jednakże w rzeczywistości aprecjacja waluty powstała w wyniku
trwałej ekspansywnej polityki fiskalnej może spowodować, że P spadnie nieco w wyniku obniżenia niektórych cen w imporcie. Jeśli P
spadnie łagodnie w wyniku trwałej ekspansywnej polityki fiskalnej, to czy w dalszym ciągu prawdą jest, że nie wywrze to wpływu na
produkcję? Proszę przyjąć początkowo równowagę długookresową.
Przykład 16-5
Jeśli gospodarka nie startuje z pozycji pełnego zatrudnienia, to czy dalej prawdą jest , że trwałe zmiany w polityce fiskalnej nie mają
bieżącego wpływu na produkcję?

Wykład 6 Stałe kursy i interwencje na rynkach walutowych

Po co analizować stałe kursy walutowe?
1)

kierowany kurs zmienny,

2)

regionalne porozumienia walutowe,

3)

kraje rozwijające się,

4)

lekcje z przeszłości dla przyszłości.

Zestawienie bilansowe banku centralnego:

Aktywa

Pasywa

Aktywa zagraniczne 1000

Depozyty banków prywatnych 500

Aktywa krajowe 1500

Pieniądz w cyrkulacji 2000

Źródło: Krugman P., Obstfeld M., Międzynarodowe Stosunki Gospodarcze, PWN, Warszawa 1997, s.168.

Każdy zakup aktywów dokonany przez BC w rezultacie prowadzi automatycznie do powiększenia krajowej podaży pieniądza. (uwaga
– mnożnik kreacji pieniądza)
Sterylizacja – transakcja pieniężna aktywami zagranicznymi i krajowymi dokonana przez BC w celu zneutralizowania wpływu opera-
cji dewizowych na podaż pieniądza krajowego.
Bilans płatniczy i podaż pieniądza
Jeśli banki centralne nie dokonują zabiegów sterylizacji, a kraj posiada nadwyżkę w bilansie płatniczym, to każde wynikające z tego
powiększenie aktywów zagranicznych w krajowym banku centralnym implikuje powiększenie się krajowej podaży pieniądza
Jak bank centralny ustala kurs walutowy?
Aby spełniony był warunek parytetu stóp procentowych, krajowa stopa procentowa musi równać się stopie zagranicznej powiększonej
o oczekiwaną stopę deprecjacji waluty krajowej. W warunkach stałego kursu walutowego oczekiwana stopa deprecjacji jest równa ze-
ro, zatem stopy procentowe w kraju i za granicą muszą być sobie równe. Aby utrzymać krajową stopę procentową na poziomie R*, BC
musi dostosować podaż pieniądza w taki sposób, aby R* zrównało zagregowany realny popyt pieniężny z realną podażą pieniądza:
M

s

/P = L(R*,Y)

Gdy P oraz Y są dane, powyższy warunek mówi nam, jaka musi być podaż pieniądza, gdy stały kurs walutowy jest zgodny z równo-
wagą rynku aktywów.
Analiza graficzna – rys. 17-1, pol., s. 176
Polityka stabilizacji przy stałym kursie walutowym
Polityka pieniężna - rys. 17-3, pol., s. 178 – przy stałym kursie walutowym instrumenty polityki pieniężnej BC nie mają wpływu na
podaż pieniądza lub wielkość produkcji w gospodarce. Każdy wzrost aktywów krajowych musi wiązać się ze spadkiem oficjalnych
międzynarodowych rezerw BC.
Polityka fiskalna – rys. 17-4, pol., s. 180
Polityka fiskalna jest wysoce skuteczna , skuteczniejsza nawet, niż w przypadku zmiennego kursu walutowego.
Zmiany w kursie walutowym – dewaluacja i rewaluacja – rys. 17-5, pol., s. 181
Dewaluacja pieniądza powoduje wzrost produkcji, wzrost aktywów zagranicznych oraz rozszerzenie podaży pieniądza.
Rewaluacja jako obrona przed importem inflacji w warunkach stałych kursów walutowych – rys. 18-4, pol., s.232 II – sytuacja rów-
nowagi na rynku towarów, nachylenie jest negatywne, bo aprecjacji waluty musi towarzyszyć wzrost popytu wewnętrznego, aby pro-
dukcja była na tym samym poziomie. XX – równowaga zewnętrzna, nachylenie pozytywne, bo niezbędna jest ekspansja fiskalna, aby
można było utrzymać saldo ROB na poziomie X przy dewaluacji waluty. Punkt 1 – nadwyżka zatrudnienia oraz nadwyżka na ROB.
Kryzys bilansu płatniczego i ucieczka kapitału
Kryzys BP – ostra zmiana w zasobach oficjalnych rezerw zagranicznych, zapoczątkowana zmianami w odniesieniu do przyszłego kur-
su walutowego.

16

Rys. 17-6, pol., s. 184
Przewidywanie dewaluacji w przyszłości powoduje kryzys w bilansie płatniczym, odznaczający się ostrym spadkiem rezerw i wzro-
stem krajowej stopy procentowej powyżej światowej stopy procentowej, co przekłada się również na ograniczenie podaży pieniądza
krajowego.
Kurs zmienny kierowany i interwencja sterylizowana
Doskonała substytucyjność aktywów i nieskuteczność interwencji sterylizowanej.
Atrybuty aktywów: ryzyko, dochód i płynność
Aktywa są substytucyjne gdy w warunkach równowagi przynoszą taki sam dochód. Czynnikiem decydującym o niesubstytucyjności
aktywów może być poziom ryzyka.
Równowaga rynku dewizowego przy doskonałej substytucyjności aktywów:
R=R* + (E

e

-E)/E

Równowaga rynku dewizowego przy niedoskonałej substytucyjności aktywów:
R=R* + (E

e

-E)/E+p

p - premia za ryzyko, czyli różnica pomiędzy stopniem ryzyka obligacji krajowych i zagranicznych

Rys. 17-7, pol., s. 188
B- dług rządowy
A – stan posiadania aktywów krajowych BC
Zakup sterylizacyjny zakupów aktywów zagranicznych przez BC nie wpływa na podaż pieniądza, ale wielkość aktywów krajowych,
jakie musi utrzymać rynek jest teraz większy, zatem większa jest również premia za ryzyko – stąd deprecjacja waluty.
Sygnalny efekt interwencji – deklarowany zamiar interwencji, nawet bez samej interwencji może wpływać na zachowania podmiotów
rynkowych i kurs waluty.
Przykład 17-1
Proszę wyjaśnić, dlaczego okresowa i trwała ekspansywna polityka fiskalna nie wywołuje różnych efektów w warunkach stałych kur-
sów walutowych, jak ma to miejsce w przypadku kursów zmiennych?
Przykład 17-2
Proszę zbadać wpływ cła importowego na produkcję i bilans płatniczy w warunkach stałego kursu walutowego przy użyciu modelu
DD-AA. Co by się stało, gdyby wszystkie kraje na świecie jednocześnie usiłowały poprawić u siebie stan zatrudnienia i bilans płatni-
czy poprzez nałożenie cła?
Przykład 17-3
Kiedy obligacje krajowe i zagraniczne są substytutami doskonałymi, to dla banku centralnego powinno być obojętne, czy w realizacji
swej polityki pieniężnej posługuje się aktywami krajowymi czy zagranicznymi. Proszę to omówić.
Przykład 17-4
Proszę pokazać na rysunku, w jaki sposób BC utrzymując stały kurs walutowy może zmienić krajową stopę procentową w warunkach
niedoskonałej substytucyjności aktywów.
Systemy kursów stałych
Mechanizm systemu waluty rezerwowej np. pozycja dolara po II wojnie światowej do 1973 roku
Wszystkie kraje ustanawiają kurs swojej waluty w stosunku do dolara amerykańskiego, co implikuje konieczność posiadania przez BC
dostatecznej ilości rezerw w dolarach, aby sprostać każdej, mogącej pojawić się nadwyżce podaży swej waluty. Za pomocą kursów
krzyżowych kursy walut wobec siebie były również stałe. USA miało tzw. asymetryczną pozycję centrum rezerwowego, albowiem ja-
ko jedyny kraj nie musiał interweniować na rynku dewizowym, ponadto mógł wpływać na sytuację gospodarczą nie tylko w swoim
kraju, ale również w innych krajach. Jeśli bowiem USA chcąc zwiększyć produkcję zwiększyły podaż pieniądza w obiegu, to natych-
miast zepchnęło stopę procentową w Stanach w dół. Stąd powstałaby nadwyżka na rynku na waluty zagraniczne. Aby zapobiec apre-
cjacji swych walut w stosunku do dolara banki centralne musiałyby zakupić dolary na rynku dewizowym i zwiększyć krajową podaż
pieniądza dostosowując stopę procentową do tej w USA. Wszystkie banki centralne nie miały zatem autonomii polityki pieniężnej, tyl-
ko musiały „importować” politykę pieniężną USA.
System waluty złotej (gold standard)
System ten unika asymetrii tkwiącej w poprzednim systemie. W tym systemie każdy kraj ustala cenę swej waluty w przeliczeniu na
złoto i zobowiązuje się do wymiany waluty krajowej na złoto. Rezerwy międzynarodowe przyjmują również formę złota.
Mechanizm – załóżmy, że Bank of England podejmuje decyzję zwiększenia podaży pieniądza poprzez zakup krajowych aktywów.
Stopa procentowa w Anglii zostanie zepchnięta w dół, czyniąc aktywa zagraniczne droższymi. Posiadacze depozytów dolarowych będą
usiłowali sprzedać je za aktywa zagraniczne, ale nie zgłoszą się żadni prywatni nabywcy. Sprzedadzą je zatem Bank of England za zło-
to, następnie odsprzedają złoto innym bankom centralnym i kupią aktywa zagraniczne. Bank w Anglii utraci rezerwy, podaż pieniądza
zmniejszy się podnosząc stopę procentową w Anglii. Za granicą poziom rezerw podniesie się, podniesie się również podaż krajowa
pieniądza, spychając stopy procentowe. Gdy stopy na całym świecie wyrównają się, nastąpi znowu równowaga.
System waluty złotej zatem wyklucza możliwości wpływania za pomocą polityki pieniężnej na sytuację w kraju.
Wady systemu:

•

niepożądane ograniczenia przy walce z recesją,

•

system zakłada stałe relacje cenowe, (co z odkryciami nowych zasobów złota)

•

ograniczenia w finansowaniu wzrostu gospodarczego,

•

uprzywilejowana pozycja krajów o bogatych zasobach złota.

System waluty złoto-dewizowej (gold-exchange standard) (Bretton Woods)
Jedna waluta ma stałą cenę w złocie, natomiast pozostałe waluty utrzymują stałe kursy do tej waluty. Co doprowadziło do załamania
systemu?
•

nierównowaga rachunku obrotów bieżących mogła powodować nerwowość uczestników rynku. Np. nadmierny deficyt na ROB
powodował obawę, iż kraj może zdewaluować walutę (chęć pozyskania dodatkowych rezerw zagranicznych). Dlatego posiadacze
krajowej waluty zechcą wymienić swoje zasoby na waluty zagraniczne. Aby utrzymać kurs waluty krajowej BC będzie musiał
sprzedawać aktywa zagraniczne, co jeszcze pogłębi spadek rezerw i może przyspieszyć faktyczną dewaluację,

•

problem zaufania (Robert Triffin) i SDR,

•

ekspansja pieniężna i fiskalna USA.

Przykład 17-5
W 1979 roku Francja i Niemcy stały się (wraz z innymi krajami europejskimi) członkami-założycielami Europejskiego Systemu Walu-
towego (EMS), układu dotyczącego ingerowania w sferę kursów walutowych i zmierzających do utrzymywania kursów walutowych
państw członkowskich w wąskich ramach. Zdolność do funkcjonowania EMS wymaga, aby w okresie długim kurs walutowy był sta-
bilny. Proszę omówić wynikające z tego konsekwencje dla stóp inflacji w Niemczech i Francji. (proszę wykorzystać podejście mone-
tarne; stopy realne i realny kurs walutowy stały)

Wykład 7 Polityka makroekonomiczna i koordynacja w warunkach stałych oraz zmiennych kursów walutowych

17

System z Bretton Woods załamał się ostatecznie w 1973 roku ustępując miejsca systemu kursów zmiennych.
Argumenty na rzecz kursów zmiennych:
1.

autonomia polityki pieniężnej – ponieważ banki centralne nie miały już obowiązku interweniowania na rynkach w celu obrony
kursów, mogły wykorzystywać politykę pieniężną dla osiągania równowagi wewnętrznej i zewnętrznej. Ponadto żaden kraj nie
był zmuszony do importu inflacji z zagranicy,

2.

symetria – znikła asymetria systemu z Bretton Woods, USA dłużej nie mogły już wpływać na sytuację gospodarczą w innych kra-
jach,

3.

kurs walutowy jako automatyczny stabilizator, nawet w warunkach braku aktywnej polityki pieniężnej – kurs walutowy ułatwiał
utrzymanie równowagi zewnętrznej i wewnętrznej.

Argumenty przeciwko zmiennym kursom walutowym:
1.

dyscyplina – banki centralne zwolnione z obowiązku ustalania kursów walutowych mogłyby zacząć prowadzić politykę inflacyj-
ną,

2.

destabilizacja wynikająca ze spekulacji i zakłóceń na rynku pieniężnym – przepływy kapitału spekulacyjnego czynione w celu
wywołania zmian kursu mogłyby prowadzić do ogromnej niestabilności na rynkach dewizowych, a brak stabilności z kolei mógł-
by mieć negatywne skutki dla równowagi zewnętrznej i wewnętrznej,

3.

szkody dla wymiany międzynarodowej i inwestowania – kursy zmienne implikują istnienie ryzyka kursowego i związanych z tym
kosztów, (hedging)

4.

brak koordynacji w polityce ekonomicznej – możliwość pojawienia się praktyk zmierzających do zwiększenia konkurencyjności
za pomocą zmian kursu walutowego,

5.

iluzja większej autonomii – zmiany kursów walutowych mają w istocie takie znaczenie dla gospodarki światowej, że nadmierne
fluktuacje są niekorzystne, dlatego banki centralne czują się zmuszone do prowadzenia polityki unikania nadmiernych fluktuacji
nawet bez formalnego obowiązku.

Model makroekonomicznych powiązań pomiędzy dwoma krajami w warunkach kursu zmiennego.
Rys. 19-3, pol., s. 252
Krzywa HH pokazuje poziomy produkcji w kraju i za granicą, przy których w kraju zagregowany popyt równa się zagregowanej poda-
ży. HH biegnie do góry, ponieważ wzrost Y* powiększa eksport krajowy, powiększając zagregowany popyt i wywołując wyższy po-
ziom produkcji krajowej Y. Krzywa FF pokazuje poziomy produkcji w kraju i za granicą, przy których za granicą zagregowany popyt
równy jest zagregowanej podaży. Nachylenie obu krzywych jest różne, ponieważ wzrost produkcji krajowej ma większy wpływ na
własny rynek produktów, niż na rynek zagraniczny. Do utrzymania się na HH potrzebny jest zatem większy przyrost Y*, aby wyelimi-
nować nadmierną podaż produkcji w kraju spowodowaną przez wzrost Y. Podobnie, do utrzymania się na FF potrzebny jest wielki
przyrost Y, aby po wzroście Y* przywrócić równowagę na rynku produktów za granicą.
Przykład 19-1
Jaki jest wpływ ekspansywnej polityki pieniężnej prowadzonej w danym kraju na wielkość produkcji w tym kraju i za granicą?
Jaki jest wpływ równie ekspansywnej polityki pieniężnej w kraju i za granicą na wielkość produkcji w każdym z tych krajów?
Jaki jest wpływ ekspansywnej polityki fiskalnej danego kraju na wielkość jego produkcji i na wielkość produkcji za granicą?
Jaki jest wpływ ekspansji fiskalnej w danym kraju i równoczesnej ekspansji fiskalnej za granicą na wielkość produkcji w każdym z kra-
jów?
Przykład 19-2
Proszę zbadać przejściowy wzrost zagranicznej stopy procentowej R*. Przy jakim kursie walutowym, stałym czy zmiennym, będzie to
miało mniejszy wpływ na produkcję?
Przykład 19-3
Jeśli stopa inflacji za granicą stale rośnie, to czy można oczekiwać, że zmienny kurs walutowy w okresie krótkim odizoluje gospodarkę
krajową od inflacji zagranicznej? A co by się stało w okresie długim? Przy odpowiedzi na to ostatnie pytanie proszę zwrócić uwagę na
długookresową współzależność pomiędzy krajową i zagraniczną nominalną stopą procentową.
Przykład 19-4
Po 1985 roku USA domagały się, aby Niemcy i Japonia zastosowały ekspansję fiskalną i pieniężną w celu zwiększenia popytu zagra-
nicznego na produkcję USA i zmniejszenia deficytu na amerykańskim rachunku obrotów bieżących. Czy ekspansja fiskalna zastoso-
wana w Niemczech i Japonii mogłaby sprzyjać realizacji tych celów? A ekspansja pieniężna? Czy odpowiedź uległaby zmianie, gdyby
wziąć pod uwagę, że różne rodzaje polityki w Niemczech i Japonii mogłyby ułatwić prowadzenie różnych rodzajów polityki w Stanach
Zjednoczonych?

18

Wykład – Optymalne obszary walutowe i doświadczenia UGW
Droga do EURO
Haga – grudzień 1969 Raport Wernera 1971 –trójfazowy program prowadzący do sztywnych kursów walutowych i połączenia naro-
dowych banków centralnych w jeden system europejskich banków.
Powody które motywowały te posunięcia:

•

zwiększenie roli Europy w światowym systemie monetarnym

•

zmiana Unii Europejskiej w rzeczywiście zunifikowany rynek

Komitet Wernera wyprzedził czas. Kryzys dolara 1971-1973 skłoniły państwa do odrzucenia rezygnacji z wpływania polityką monetarną na
osiąganie celów krajowych.
Wąż walutowy – Niemcy, Holandia, Belgia i Luxemburg, sporadycznie Włochy, Francja i W. Brytania,
1979 European Monetary System (EMS) Francja, Niemcy, Włochy, Belgia, Dania, Irlandia, Luxemburg i Holandia – usztywnienie wzajem-
nych kursów. Pomimo ataków spekulacyjnych i wypadnięcia czasowo Francji i Włoch poza system, ugrupowanie przetrwało i rozrosło się
dołączając w 1989 Hiszpanię, W. Brytanię w 1990 i Portugalie w 1992. (w 1992 roku jednak opuściły system W. Brytania i Włochy). Sys-
tem funkcjonował w miarę poprawnie do 1992, gdy Niemcy na skutek olbrzymiej ekspansji fiskalnej oraz nadmiernego popytu w Niemczech
Wschodnich doświadczyły wysokiej inflacji oraz wysokich stóp procentowych. Utrzymując kursy swych walut do niemieckiej marki, inne
kraje popadły w recesję. Kraje te chciały uniknąć dewaluacji (która mogłaby stymulować wzrost gospodarczy) aby nie utracić wiarygodności
budowanej przez lata. System EMS importował wiarygodność niemieckiego Bundesbanku jako niechętnego wysokiej inflacji i był to w
istocie argument przeciwko płynnym kursom.
Jednolity Akt Europejski dał Wspólnocie narzędzia, które pozwoliły dokończyć unifikacji rynku wewnętrznego i zapewnić swobodny prze-
pływ siły roboczej, towarów i kapitału.
1989 – Raport Delorsa – 3 fazy dochodzenia do EMU

-

przystąpienie krajów do ERM

-

ograniczenie marży wahań kursu

-

zastąpienie narodowych walut jedną wspólna walutą i scedowanie prerogatyw w zakresie polityki monetarnej na ESCB

1991 – grudzień Maastricht – spotkanie na Szczycie i podpisanie traktatu. Start fazy 2 Planu Delorsa 1 stycznia 1994 roku oraz fazy 3 nie
później niż 1 stycznia 1999 roku.
Powody dla których Unia przeszła od EMS do jednej waluty:

-

większy stopień integracji rynku w Europie przez uniknięcie niebezpieczeństwa zmian kursu oraz kosztów zamiany walut,

-

uniknięcie niebezpieczeństwa koncentracji kluczowego banku EMS – Bundesbanku na celach korzystnych dla Niemiec poprzez
zastąpienie go bankiem europejskim zorientowanym na sprawy wszystkich członków ugrupowania,

-

jedna waluta ułatwiała swobodny przepływ kapitału eliminując przy okazji niebezpieczeństwa ataków spekulacyjnych,

-

nowa waluta powinna stać się symbolem zjednoczonej Europy i oddalić ryzyko konfliktów między państwami.

Kryteria z Maastricht:

a)

stopa inflacji nie wyższa niż 1,5 punktu procentowego od średniej trzech krajów, które osiągnęły najniższą inflację w strefie euro,

b)

kraj musi utrzymać stabilny kurs walutowy w ERM bez dewaluacji z własnej inicjatywy,

c)

deficyt sektora publicznego nie wyższy niż 3 % PKB,

d)

dług publiczny poniżej 60 % PKB,

e)

poziom długoterminowych stóp procentowych nie wyższy niż 2 punkty procentowe od średniej krajów o najniższych stopach.

Kryteria zostały wzmocnione przez Stability Groth Pact nakładający kary za niedotrzymywanie kryteriów.
Optymalne obszary walutowe – teoria mówiąca o tym, że stałe kursy walutowe są lepsze dla obszarów zintegrowanych przez międzynaro-
dową wymianę handlową oraz przepływ czynników wytwórczych.
Integracja ekonomiczna i korzyści stałych kursów walutowych
Główną korzyścią stałych kursów jest to, że upraszczają rachunek ekonomiczny i dostarczają przewidywalnych przesłanek dla decyzji
gospodarczych. Ograniczają ponadto koszty związane z wymianą walut.
Korzyści związane z usztywnieniem kursu są tym większe, im większa integracja danych państw, czy grup państw, to znaczy im większy
zakres wymiany handlowej i przepływu czynników wytwórczych. Jedną z korzyści jest importowanie stabilności cenowej od zintegrowane-
go ugrupowania. Integracja ekonomiczna prowadzi do konwergencji cen, a zatem poziomy cen w obu krajach wyrównują się.
W ramach integracji powstają także koszty, związane np. z porzuceniem możliwości wpływania na produkcję i zatrudnienie za pomocą
zmian kursu walutowego i polityki monetarnej.
Przypadek:
Norwegia powiązała kurs swojej waluty z euro. Nastąpił spadek popytu na dobra norweskie.
Rys. 20-6 i 20-7 ang. s. 629 określenie w którym miejscu Norwedzy powinni powiązać kurs korony z euro?
Czy Unia Europejska jest optymalnym obszarem walutowym?

-

większość państw członkowskich eksportuje 10-20% swojej produkcji do innych krajów ugrupowania,

-

istnieją jednak poważne różnice cenowe pomiędzy poszczególnymi krajami

-

mniejsza niż w USA mobilność siły roboczej,

-

pomimo podobieństwa struktury ekonomicznej, istnieją różnice w wyposażeniu poszczególnych regionów Europy w czynniki
wytwórcze,

-

redystrybucja fiskalna, która np. w USA dokonywana może być w skali całego kraju, w UE dokonuje się jedynie lokalnie.

Europa zatem musi:
-

pogłębić integrację rynku wewnętrznego, szczególnie w zakresie mobilności siły roboczej,

-

zreformować system fiskalny,

-

pogłębić integrację w kierunku unii politycznej.

Korzyści ewentualnego przystąpienia Polski do strefy euro:
1.

Eliminacja ryzyka kryzysu walutowego

2.

Niższa inflacja – rezygnacja z niezależnej polityki monetarnej eliminuje oczekiwanie inflacyjne, następuje ponadto import wiary-
godności banku europejskiego

3.

Niższe stopy procentowe oznaczają niższe koszty obsługi długu publicznego, niższy deficyt budżetowy, tańsze inwestycje

4.

Niższe koszty przedsiębiorstw – brak konieczności ubezpieczania się od ryzyka kursowego, niższe koszty transakcyjne, tańszy
kredyt, łatwiejszy rachunek ekonomiczny

5.

Euroizacja mogłaby stać się katalizatorem reform strukturalnych i dyscypliny makroekonomicznej

6.

Aspekty psychologiczne – poczucie przynależności do grona bogatych krajów

Koszty ewentualnego przystąpienia Polski do strefy euro:
1.

Koszty przejścia, czyli „przewalutowania” kraju

19

2.

Utrata renty menniczej, czyli rzeczywistego transferu zasobów, którego musi dokonać sektor prywatny aby uzyskać pieniądz ba-
zowy. (np. rezerwy obowiązkowe są nieoprocentowane)

3.

Utrata pożyczkodawcy ostatniej instancji – władze monetarne nie mogą pełnić roli pożyczkodawcy ostatniej instancji, tzn. banki
nie mogą prosić BC o udzielenie jakichkolwiek kredytów ratunkowych w celu uniknięcia kryzysu systemu bankowego. Wyjście z
sytuacji – duży udział kapitału zagranicznego w bankach

4.

Straty bankowców

5.

Zaostrzenie walki konkurencyjnej

6.

Utrata możliwości stabilizowania gospodarki za pomocą zmian kursu i polityki monetarnej

7.

Zakłócenia wielkości realnych w gospodarce

Wykład – Globalizacja, globalny rynek kapitałowy, kryzysy, reformy
Globalizacja – autonomiczny, wielopłaszczyznowy i transgraniczny proces transformacji narodowych gospodarek, instytucji, społe-
czeństw i kultur w nowy, bardziej współzależny system.
Podstawowe problemy, jakie wiążą się z definiowaniem globalizacji sprowadzają się do następujących zagadnień:
ƒ

globalizacja a internacjonalizacja

ƒ

globalizacja a amerykanizacja

ƒ

globalizacja a regionalizacja

Pomiędzy globalizacją a regionalizacją zachodzą następujące związki:
a)

Globalizacja i regionalizacja mogą się wspierać w tym sensie, że regionalizm niesie ze sobą dążenie do poprawy konkurencyjności
danego obszaru, a zatem jest pewnym etapem w dochodzeniu do globalizacji

b)

Poprzez staranie o poprawę efektywności w skali mikroekonomicznej, regionalizm może być traktowany jako odpowiedź na wyzwania
globalizacji i chęć przeciwstawienia się jej negatywnym konsekwencjom

c)

Oba procesy są przeciwstawne gdy regionalizm jest lekiem na zło globalizacji, gdy np. tworzy się regionalne instytucje nadzorujące
banki i instytucje finansowe.

Regionalizm jest zatem poszukiwaniem pewnej drogi dla zwiększania efektywności gospodarowania, a przez to lepszej odpowiedzi na wy-
zwania globalizacji i ochrony przed jej negatywnymi i czasem zgubnymi konsekwencjami.

Wśród zjawisk, które globalizacja wnosi do gospodarki światowej, wymienić należy przede wszystkim:
ƒ

Wzrost znaczenia konkurencyjności, będący efektem liberalizacji handlu światowego.

ƒ

Centralizację podejmowanych decyzji

ƒ

Zmniejszenie poziomu demokracji światowej..

ƒ

Polaryzację społeczności międzynarodowej.

ƒ

Poszukiwanie przez społeczności pewnego układu odniesienia.

ƒ

Do głosu dochodzą pozarządowi uczestnicy życia gospodarczego.

W dobie globalizacji wysokiemu i trwałem wzrostowi gospodarczemu służą:
-

niskie obciążenia podatkowe,

-

stabilność makroekonomiczna,

-

średniookresowo zrównoważony budżet,

-

poszanowanie prawa, w tym prawa własności,

-

sprawne reguły wejścia i wyjścia,

-

rozsądna ochrona interesów drobnych inwestorów na rynku kapitałowym,

-

uniwersalne i przezroczyste standardy sprawozdawczości,

-

uniformizacja reguł i zakresu nadzoru właścicielskiego,

-

wysokie nakłady na kapitał ludzki,

-

otwarta gospodarka.

Międzynarodowy rynek kapitałowy to rynek, na którym mieszkańcy różnych krajów wymieniają swoje aktywa. W rzeczywistości
nie jest to jeden rynek, ale sieć rynków powiązanych ze sobą systemem komunikowania się.
Trzy rodzaje wymiany:
1)

dobra i usługi – dobra i usługi,

2)

dobra i usługi – aktywa, (wymiana międzyokresowa)

3)

aktywa – aktywa.

Co skłania podmioty do wymiany aktywa-aktywa?
Struktura międzynarodowego rynku kapitałowego
1.

Banki komercyjne,

2.

Korporacje,

3.

Niebankowe instytucje finansowe,

4.

Banki centralne i inne agendy rządowe,

Znaczny wzrost rynku międzynarodowego od lat 70 tych.
Wiemy iż kraje, które usztywniają kurs swojej waluty musza poświęcić kontrolę nad własną polityką monetarną. To poświęcenie poka-
zuje, że niemożliwe jest osiągnięcie więcej niż dwóch punktów z poniższej listy:
1)

Sztywny kurs walutowy

2)

Polityka monetarna zorientowana na krajowe cele

3)

Swobodny przepływ kapitału (albo mamy 1i2, albo 1i3, albo 2i3)

W miarę jak banki handlowe otwierały swe zewnętrzne oddziały, działalność bankowa ulegała globalizacji. Określenie offshore ban-
king używane jest w odniesieniu do tej działalności, jaką zagraniczne banki prowadzą poza macierzystymi krajami. Mogą ją prowadzić
w formie:
1)

Biura agencyjnego (agency), zlokalizowane za granicą, załatwia pożyczki i dokonuje transferów funduszy, ale nie przyjmuje de-
pozytów,

2)

Filii – bank zagraniczny ma formę przedsiębiorstwa zależnego. Filie podlegają tym samym przepisom prawnym, co banki lokal-
ne, ale nie podlegają przepisom kraju macierzystego,

3)

Oddziału zagranicznego (branch) – podlegają przepisom zarówno lokalnym jak i kraju macierzystego.

Eurowaluty
Motywy szybkiego rozwoju operacji bankowych i walutowych realizowanych poza krajami sprawującymi ścisłą kontrolę:
1)

rozwój handlu międzynarodowego i wielonarodowy charakter korporacji,

2)

dążenia banków do uniknięcia wydawanych przez rząd krajowy przepisów regulujących działalność finansową,

3)

dążenie niektórych deponentów do trzymania walut poza jurysdykcją krajów ich emisji.

20

Rozmiary rynku walutowego: dzienne obroty na światowym rynku walutowym wynoszą 1,5 bln dolarów; wolumen światowego han-
dlu osiąga roczną wartość 6 bilionów dolarów; łączna wartość instrumentów pochodnych przekracza obecnie 300 bilionów dolarów.
Eurodolary i inne eurowaluty
-

proces tworzenia eurowalut,

-

przyczyny wzrostu handlu eurowalutami.

Obawy związane z depozytami eurowalutowymi:

-

możliwość uruchomienia inflacji na skalę międzynarodową – brak mechanizmów, które mogłyby być zastosowane w celu ograni-
czenia wzrostu depozytów eurowalutowych,

-

system eurowalut utrudnia władzom monetarnym kontrolę własnych zasobów pieniężnych – zachwianie mnożnika pieniężnego.

Problem upadłości banków. (zaufanie deponentów do wartości aktywów)
Główne zabezpieczenia płynności systemu bankowego w USA to:
1)

ubezpieczenie depozytów. Federalna Korporacja Ubezpieczenia Depozytów ubezpiecza straty do 100 000 dolarów,

2)

wymóg rezerwy,

3)

wymóg kapitału i restrykcje w odniesieniu do aktywów (w 1983 r. minimum statutowe to 5%); zakaz pożyczania wielkiej części akty-
wów jednemu klientowi,

4)

kontrola banków. System Rezerwy Federalnej, Federalna Korporacja Ubezpieczenia Depozytów i Urząd Kontroli Walutowej upraw-
nione są do sprawdzania ksiąg bankowych,

5)

pożyczkodawca ostatniej instancji.

Trudności w regulowaniu międzynarodowego systemu bankowego:
1)

suma ubezpieczeń jest zbyt mała aby objąć depozyty międzybankowe,

2)

brak wymogu rezerwy w przypadku depozytów eurodolarowych stanowi potencjalne zagrożenie,

3)

znacznie trudniej jest kontrolować banki w otoczeniu międzynarodowym,

4)

niepewność co do tego, który z banków centralnych powinien pełnić rolę pożyczkodawcy ostatniej instancji.

Międzynarodowa współpraca w zakresie czynników regulujących
Kryzysy
Makroekonomiczne cechy krajów rozwijających się:
1.

Silna ingerencja rządów w gospodarki, włączając w to restrykcje w handlu, transakcjach finansowych, duży udział wydatków rządo-
wych w PKB.

2.

Wysoka inflacja. Wiele krajów nie było w stanie pokryć wydatki i straty państwowych przedsiębiorstw tylko z podatków, zatem ma-
sowo dodrukowywano pieniądze i czerpano zyski z seniorażu. Senioraż to rzeczywiste zasoby, które państwo zarabia gdy drukuje pie-
niądze, które następnie wydatkuje na zakup dóbr i usług.

3.

Gdzie zliberalizowano rynek kapitałowy, pozostały zazwyczaj słabe instytucje kredytowe. Bank zwykle pożyczają pieniądze na finan-
sowanie ryzykownych i słabych projektów, zwykle podmiotom z koneksjami. Rynek akcji, choć rozwinięty w jakimś zakresie, to
znacznie trudniej go kontrolować niż w krajach rozwiniętych. Rynki te tez są znacznie bardziej podatne na kryzysy.

4.

Kursy walutowe są sztywne, albo ustalane przez bank centralny. Udzielanie i uzyskiwanie pożyczek zagranicznych w sektorze prywat-
nym jest silnie ograniczone.

5.

Dużą część eksportu stanowią zasoby naturalne i produkty rolnicze.

6.

Duży udział państwa w życiu gospodarczym przekłada się na ogromną skalę łapówkarstwa, korupcji. Występuje ogromne zniekształ-
cenie alokacji zasobów.

7.

Występuje znaczne uzależnienie finansowania inwestycji krajowych od napływu kapitału zagranicznego.

Formy finansowania deficytu:
1)

obligacje – dominujący instrument do 1914 roku i w okresie międzywojennym, po II wojnie światowej znaczenie marginalne. Tenden-
cja odchodzenia od obligacji została przyspieszona po 1970 roku, w 1970 roku stanowiło 1,5% łącznego deficytu, w 1983 roku tylko
0,5%,

2)

pożyczki bankowe – od lat 70-tych wzrastające znaczenie tego instrumentu. W 1970 roku finansowano było w ten sposób 26% deficy-
tu, w 1983 już 42%. Sytuacja różniła się jednak regionalnie,

3)

bezpośrednie inwestycje zagraniczne – następuje połączenie własności i kontroli. Pierwsze 25 lat po II wojnie światowej stanowiły BIZ
poważne źródło finansowania, obecnie znaczenie ich zmniejszyło się,

4)

pożyczki oficjalne – MFW, Bank Światowy itd.

Finansowanie poprzez zadłużanie się, czy finansowanie o charakterze udziałowym?
Pożyczanie w ujęciu historycznym - książka
Kryzysy:
Meksyk - książka
Argentyna
Argentyna próbowała ustabilizować wysoką inflację poprzez kurs pełzający w latach 70-tych. Nie potrafiła jednak poradzić sobie z wysokim
deficytem budżetowym. W 1991 roku prezydent Menem mianował na stanowisko ministra finansów Domingo Cavallo. Nowy minister
przeprowadził szereg istotnych zmian: taryfy celne zostały obniżone, większość państwowych zakładów sprywatyzowane, przeprowadzono
reformy podatkowe, które zwiększyły dochody budżetu. Podstawową jednak zmianą było wprowadzenie Rad Walutowych i związanie
waluty argentyńskiej na stałe z dolarem – 1 dolar = 10 tys. australów, a następnie wprowadzenie peso na miejsce australa stosunku 1 peso =
10tys australów. Zatem nowa waluta była zrównana z dolarem, a jej kurs mógł zmienić tylko Kongres Argentyny. Ponadto baza monetarna
została całkowicie oparta na złocie i zagranicznych rezerwach walutowych, zatem została całkowicie wyeliminowana możliwość dodatkowej
kreacji pieniądza dla pokrycia deficytu budżetowego. Inflacja została stłumiona, ale ataki spekulacyjne na peso spowodowały jego 30%
aprecjację. To z kolei zaowocowało zakłóceniami wielkości realnych, spadkiem produkcji i wzrostem bezrobocia. W 1996 roku Cavallo
musiał odejść z rządu, ale w 1997 roku aprecjacja peso zakończyła się, kraj odnotował wzrost gospodarczy i kłopoty wydawały się być z
tyłu. Po kilku lat spokoju, rozdmuchane wydatki państwa ponownie zwiększyły silnie deficyt BP i wierzyciele zaczęli wątpić w wypłacal-
ność Argentyny. Obawiając się dewaluacji peso Argentyńczycy zaczęli masowo wycofywać depozyty dolarowe, co zawaliło system finan-
sowy kraju. Sytuacja ustabilizował się dopiero po interwencji MFW i silnej dawce kredytu.
Brazylia
Brazylia, podobnie jak Argentyna usiłowała poradzić sobie z wysoką inflacją. W tym celu wprowadziła nową walutę real, którą powiązała z
dolarem. Brazylia próbowała bronić kursu poprzez wysokie stopy procentowe, ale wkrótce przeszła do kursu pełzającego. Pomimo otwarcia
gospodarki, reform fiskalnych i prywatyzacji, tempo wzrostu gospodarczego nie było imponująco i jedynym sukcesem było zredukowanie
inflacji. Ataki spekulacyjne na reala brazylijskiego doprowadziły do wysokich stóp procentowych i wysokich kosztów obsługi długu, a
zatem również wysokiego deficytu. W 1998 roku rezerwy BC zaczęły szybko topnieć. Na ratunek pospieszył MFW, który zasilił bank kwotą
40 mld dolarów. Niestety to nie wystarczyło, aby obronić waluty brazylijskiej. W styczniu 1999 roku Brazylia zdewaluowała reala o 8%,
następnie pozwoliła mu fluktuować w stosunku do innych walut. Wkrótce potem popadła w ogromny kryzys.
Rosja

21

Na początku lat 90-tych Rosja była krajem niezdolnym do zbierania podatków, gnębionym korupcją i marazmem gospodarczym. W 1997
roku władze podjęły wysiłek aby ustabilizować rubla i zredukować inflację, z pomocą MFW. Ponieważ jednak senioraż zastąpiły pożycza-
niem, reformy fiskalne nie przynosiły rezultatów, inwestorzy zaczęli obawiać się, że rubel stoi w obliczu dewaluacji. MFW zaproponował
nowe programy naprawcze i wpompował do gospodarki kolejne miliardy dolarów. W połowie sierpnia 1998 roku rząd rosyjski porzucił
jednak obronę kursu, zaprzestał regulowania zobowiązań zagranicznych. Na pokrycie wydatków dodrukował pieniędzy, co zaowocowało
dramatycznym spadkiem wartości rubla. Spadła także produkcja a cały kraj pogrążył się w chaosie. Dopiero władze prezydenta Putina
doprowadziły do zmiany sytuacji. Przeprowadzono reformy fiskalne i monetarne, ukrócono korupcję, otwarto gospodarkę na świat.
Koszty niewywiązywania się ze zobowiązań:

-

konfiskata aktywów – wierzyciele suwerennego bankruta mogą przekonać swój rząd o celowości konfiskaty aktywów dłużnika
znajdujących się w zasięgu jurysdykcji rządu, (1986 rok – rząd peruwiański sprowadził do kraju 700 mln dol. w złocie),

-

przekreślenie możliwości zaciągnięcia pożyczek w przyszłości (co najmniej przez kilka lat),

-

zmniejszenie korzyści płynących z wymiany międzynarodowej (prowadzący czasem do barteru).

Korzyści niewywiązywania się ze zobowiązań:
Podstawowa korzyścią jest to, że dłużnik nie płaci swoich zobowiązań. Zatem im większa kwota długu, tym większe korzyści wiążą się

z niepłaceniem należności.

Konstrukcja modelu:
Niech D stanowi łączny dług zagraniczny, D* wartość kapitału przypadająca do zwrotu w okresie bieżącym a R to stopa procentowa

płacona zagranicznym wierzycielom. Wówczas łączny ciężar obsługi zadłużenia równy jest wartości odsetek i kapitału przypadających na
bieżąco do zwrotu: D* + R D

Kraj może otrzymywać na bieżąco nowe pożyczki (L), zatem bieżące ciężary wyniosą
D* + R D – L - to suma jaką dłużnik zaoszczędza odmawiając zapłaty.
Zatem pożytek wynikający z niewywiązywania się z bieżącej zapłaty, B, zależy od wielkości produkcji Y i transferu środków. B=B(Y,

D* + R D – L) Pożytek ten spada, kiedy rośnie Y, zwiększa się, kiesy rośnie R, D* lub D oraz spada, kiedy rośnie L. W momencie gdy
B(Y, 0)=0 – dłużnik nie uzyskuje żadnych korzyści z niepłacenia zobowiązań.

Zatem kraj odmówi zapłaty gdy korzyści przewyższą koszty B>C i będzie płacić, gdy B≤C
Rys. 20.2 pol. s.290
Wzdłuż krzywej BC transfer środków do wierzycieli jest dostatecznie niski, aby powstrzymać dłużnika przed niewypłacalnością. BC

biegnie ku górze, ponieważ wzrost R zwiększa zobowiązania kraju z tytułu obsługi zadłużenia podnosząc skalę dokonywanego transferu
środków, podczas gdy wzrost L obniża ten transfer do początkowego poziomu.

Ważne jest zauważenie, że transfer środków wzdłuż BC jest dodatni, oznacza to, że napływ nowych pożyczek bankowych nie pokrywa

obsługi zadłużenia kraju. Jest tak dlatego, że korzyść z odmowy zapłaty wynosi zero, kiedy transfer środków stanowi zero. Ponieważ koszty
są dodatnie, nie jest możliwe, by B=C, kiedy transfer środków do banków jest równy zero, albo ujemny.

Bank, który udziela nowych pożyczek dłużnikowi, musi brać pod uwagę fakt, że jeśli nawet obecnie dłużnik wywiązuje się ze swoich

zobowiązań, to w okresie późniejszym może odmówić zapłaty. Dlatego w miarę wzrostu udzielanych nowych pożyczek, ryzyko rośnie,
zatem rośnie również R. Rys. 20.3 pol. s.292

Aby stwierdzić jak dochodzi do odmowy zapłaty należy połączyć krzywe BC i SS Rys, 20.4, pol. s. 293 oraz Rys. 20.5, pol. s.294
Zastosowanie modelu do kryzysu z 1982 roku.
Rys. 20.6, pol. s.295
Lekcje dla krajów rozwijających się:
1)

wybranie właściwego reżimu kursowego – niebezpiecznym dla kraju rozwijającego się jest usztywnienie kursu, chyba że ma
środki i determinację aby obronić dany kurs. Gdy istnieje zaufanie do kursów ustalanych przez władze, to zachęca do pożyczania
w obcych walutach. Wówczas w razie pojawienia się konieczności dewaluacji, większość sektora finansowego, przedsiębiorstwa
stają się niewypłacalne. Kraje rozwijające się, które ustabilizowały inflację, powinny przejść do bardziej płynnego kursu. W prze-
ciwnym razie doświadczają realnej aprecjacji co wpływa źle na wielkości realne w gospodarce,

2)

centralna rola systemu bankowego – w Azji mieliśmy do czynienia nie tylko z kryzysem walutowym, ale także z kryzysem finan-
sowym i bankowym. Władze krajów azjatyckich musiały poradzić sobie z konfliktem pomiędzy restrykcją monetarną dla ratowa-
nia waluty i koniecznością drukowania pieniędzy dla poradzenia sobie z runem na banki. Upadek wielu banków spowodował, że
zostały odcięte zdolności kredytowania gospodarki i tym samym wiele korporacji nie mogło po prostu prowadzić interesów. Na-
leży zatem bardziej dbać o bezpieczeństwo systemu bankowego i sektora finansowego.

3)

Odpowiednia sekwencja reform. Przykładowo nierozważnym wydaje się zliberalizować przepływy finansowe, przed ustanowie-
niem odpowiedniego nadzoru dla krajowych instytucji finansowych. Umożliwienie pożyczania za granicą skłoni krajowe banki
do nierozważnych pożyczek i w chwili gdy gospodarka zwolni a kapitał odpłynie – banki pozostaną niewypłacalne. Liberalizacja
przepływów finansowych musi zatem nastąpić w momencie, gdy krajowe instytucje finansowe są na tyle silne, że poradzą sobie
w momencie odpływu kapitału. Argumentuje się również, że liberalizację przepływów kapitałowych powinna poprzedzać libera-
lizacja przepływów towarów i usług. Liberalizacja przepływów kapitałowych może bowiem powodować wahania kursu i prze-
szkadzać przepływowi czynników produkcji.

4)

Efekt domina. Może okazać się że kryzys w jednej części świata pociąga za sobą kryzys w innej części i nawet najbardziej
ostrożne kierowanie gospodarką nie da pełnej odporności na wstrząsy u sąsiadów lub kooperantów.

Co może zatem pomóc:
1)

większa przejrzystość systemu finansowego,

2)

silniejszy system bankowy,

3)

zwiększenie linii kredytowych,

4)

finansowanie deficytu BP raczej przez inwestycje portfelowe i BIZ, niż poprzez oficjalne pożyczki i kredyty.