PAPIERY WARTOŚCIOWE

AKCJE

OBLIGACJE

Papier wartościowy to dokument, z którego wynikają dla jego właściciela określone
prawa (tzw. majątkowe) - prawo udziału w spółce, prawa do otrzymywania odsetek.

Cechą charakterystyczną papierów wartościowych emitowanych przez spółki

giełdowe jest to, że są one emitowane w seriach, w znacznych ilościach, i że każdy papier

wartościowy należący do tej samej serii daje takie same prawa. Na giełdzie warszawskiej

handluje się takimi papierami wartościowymi jak akcje i obligacje, a także prawami

do nich (na przykład prawami poboru), prawami do nowych akcji, warrantami.

Zakup papierów wartościowych jest formą inwestycji. Każdy, kto posiada dochody,

podejmuje codziennie decyzje związane z pieniędzmi - czy przeznaczyć je na konsumpcję

czy inwestować. Inwestycja może mieć na celu ochronę przed utratą wartości (inflacja!),

zabezpieczenie na później, bądź przyniesienie zysku - w krótszym lub dłuższym okresie.

Zakupu papierów wartościowych dokonuje się na giełdzie papierów wartościowych.

Giełda papierów wartościowych jest specjalnym typem giełdy. Jako instytucja

finansowa podlega szczególnym regulacjom. Jej działanie jest bardzo starannie określone

i podlega ścisłej kontroli. Lecz podobnie jak każda inna giełda, umożliwia spotkanie jak

największej liczby sprzedających z kupującymi, by doprowadzić do ustalenia rynkowej

ceny towaru - w tym wypadku papierów wartościowych.

Giełda jest instytucją rynku wtórnego. O rynku wtórnym mówimy wtedy, gdy papiery

wartościowe po ich sprzedaniu przez emitenta pierwszemu właścicielowi są po

raz kolejny odsprzedawane.

Giełda i rynek kapitałowy są dla gospodarki tym, czym dla organizmu człowieka jest

serce. Podstawowym zadaniem giełdy jest umożliwianie przepływu kapitałów od tych,

którzy szukają jak najlepszej lokaty do tych, którzy potrafią z tych kapitałów zrobić jak

najlepszy użytek.

Na rynku giełdowym codziennie dokonywana jest ocena notowanych na nim

spółek i całej gospodarki. Notowanie na giełdzie zapewnia spółce bezpłatną reklamę

i podnosi jej wiarygodność, a inwestorom daje pewność, że wszystkie ważne informacje

ze spółki podane zostaną do publicznej wiadomości.

Wszystkie

papiery

wartościowe

dopuszczone

do

obrotu

publicznego

przechowywane są w postaci zapisu elektronicznego w Krajowym Depozycie Papierów

Wartościowych. Instytucja ta, która podobnie jak Giełda jest spółką akcyjną, prowadzi

konta depozytowe dla wszystkich uczestników rynku oraz rozlicza zawarte transakcje.

System depozytowy ma ogromne zalety w stosunku do systemów opartych na

fizycznej postaci papierów. Jest przede wszystkim wygodniejszy i bezpieczniejszy dla

inwestorów, którzy nie muszą się martwić, że ich papiery wartościowe zaginą, ulegną

zniszczeniu czy zostaną skradzione.

Na giełdzie warszawskiej transakcje zawierane są w dwóch różnych systemach

notowań - kursu jednolitego oraz notowań ciągłych.

W systemie kursu jednolitego wszystkie transakcje dla danego papieru wartościowego

zawierane są po takiej samej cenie, ustalonej na podstawie wszystkich zleceń

zakwalifikowanych na sesję. W systemie tym ważną rolę odgrywają maklerzy specjaliści

czuwając nad prawidłowym ustalaniem kursów oraz zapewniając możliwie największy

obrót papierami wartościowymi. Po ustaleniu kursu (zwanego kursem jednolitym) istnieje

możliwość zawierania dodatkowych transakcji po tym kursie, w czasie tak zwanej

dogrywki.

W systemie notowań ciągłych transakcje zawierane są po różnych cenach, w miarę

kojarzenia napływających na giełdę zleceń kupna i sprzedaży. W systemie tym nie

występuje makler specjalista, gdyż zlecenia kojarzone są automatycznie przez system

komputerowy. Notowane są tu jedynie papiery wartościowe o najwyższej płynności,

a jednostką transakcyjną są bloki papierów o wartości od kilku do kilkunastu tysięcy

złotych.

Po zakończeniu każdej sesji giełdowej przygotowywana jest Ceduła - oficjalna

publikacja giełdowa. Zawiera ona informacje o kursach i obrotach, a także

o najważniejszych decyzjach Zarządu i Rady Giełdy. Inwestorzy i maklerzy potrzebują

jednak informacji już w czasie sesji. Dlatego Giełda udostępnia informacje giełdowe w

postaci serwisów elektronicznych. Są one przekazywane do profesjonalnych

pośredników, takich jak Reuters, Dow Jones, PAP czy Agencja Telegazeta, którzy z kolei

udostępniają je swoim klientom. Dzięki temu w biurach maklerskich, w bankach oraz

innych instytucjach, a także w domach inwestorów śledzić można na bieżąco przebieg

sesji oraz pojawiające się oferty kupna i sprzedaży. Giełda utrzymuje również serwis

publiczny w telegazecie TVP oraz w Internecie. Dodatkowo Giełda przekazuje wyniki sesji

do gazet i redakcji radiowych i telewizyjnych, tak aby jak najwięcej osób dowiadywało się

o wynikach notowań.

Obligacja jest papierem dłużnym, a więc stwierdzającym fakt zaciągnięcia długu

przez emitenta obligacji u jego nabywcy, zwanego obligatariuszem. W najczęściej

spotykanych obligacjach dług ten jest spłacany jako należność pieniężna w ściśle

określonych terminach wraz z odsetkami, których sposób naliczania jest określony w

warunkach emisji obligacji. Obligacja, w przeciwieństwie do akcji, nie ma charakteru

udziałowego. Nabywca obligacji nie może się czuć współwłaścicielem części majątku

emitenta. Emitentem obligacji może być Skarb Państwa, gmina, bank, a także podmiot

prowadzący działalność gospodarczą. Zysk z tych papierów wartościowych jest

praktycznie pewny, a jego wysokość związana w sposób bardziej lub mniej bezpośredni z

poziomem inflacji.

Ceny obligacji

W przypadku obligacji, możemy mówić o cenie nominalnej, emisyjnej, rynkowej oraz

rozliczeniowej.

1.

Cena nominalna, od której naliczane są odsetki, wynosi 100 zł w przypadku

obligacji rocznych i trzyletnich oraz 1000 zł dla obligacji dwu-, pięcio-, i dziesięcioletnich.

Po tej cenie, powiększonej o narosłe odsetki, emitent wykupuje obligacje po upływie

terminu zapadalności.

2.

Cena emisyjna, to cena, po jakiej kupujemy obligacje od emitenta. Może ona

być zarówno niższa jak i wyższa od ceny nominalnej. Decyzja emitenta zależy w tym

przypadku od przewidywanego zainteresowania i oprocentowania obligacji.

3.

Cena rynkowa (kurs giełdowy), jest ustalana na codziennych sesjach giełdowych

jako wypadkowa popytu i podaży. Określana jest w procentach wartości nominalnej.

Nie jest to jednak ta cena, jaką faktycznie płaci kupujący i otrzymuje sprzedający

obligacje, ponieważ nie uwzględnia narosłych odsetek przypadających w danym dniu.

4.

Cena rozliczeniowa, czyli cena giełdowa powiększona o narosłe odsetki, to

rzeczywista kwota transakcyjna jaką płaci kupujący i otrzymuje sprzedający obligacje.

Aby ją obliczyć, należy po prostu dodać do ceny rynkowej należne w tym dniu odsetki.

Wysokość tych odsetek publikowana jest z odpowiednim wyprzedzeniem (m.in. w Cedule

Giełdy Warszawskiej).

Rodzaje obligacji

Obligacje Skarbu Państwa notowane na warszawskiej giełdzie, możemy podzielić według

terminu

zapadalności,

czyli

czasu

upływającego

do

ich

wykupu

na:

jednoroczne, dwuletnie, trzyletnie, pięcioletnie i dziesięcioletnie.

Inny podział związany jest ze sposobem naliczania i wypłacania odsetek. Według

tego kryterium możemy wyróżnić obligacje o zmiennym i stałym oprocentowaniu.

1. Obligacje o zmiennym oprocentowaniu.

Do tej grupy należą obligacje roczne, trzyletnie i dziesięcioletnie. Zmienność

oprocentowania oznacza, że w poszczególnych okresach "życia" obligacji, czyli tzw.

okresach odsetkowych, oprocentowanie obligacji może ulegać zmianie w zależności od

kształtowania się określonego wskaźnika finansowego, np. inflacji.

Stopa procentowa obligacji rocznych ustalana jest co miesiąc, zgodnie ze

wskaźnikiem inflacji podawanym przez Główny Urząd Statystyczny. Obliczając wysokość

odsetek bierze się pod uwagę wskaźnik inflacji za okres 12 miesięcy, powiększony o stałą

marżę w wysokości 3 lub 5pkt. proc. W przypadku obligacji sprzedawanych z dużym

dyskontem (znacznie poniżej wartości nominalnej) marży tej może nie być. Odsetki

wypłacane są po upływie roku, przy wykupie obligacji. Na warszawskiej giełdzie obligacje

roczne notowane są w systemie jednolitym, w którym jednostką transakcyjną jest jeden

papier wartościowy.

Wskaźnikiem branym pod uwagę przy ustalaniu oprocentowania dla obligacji

trzyletnich i dziesięcioletnich jest rentowność (czyli dochodowość) bonów skarbowych.

Bony skarbowe są krótkoterminowymi papierami na okaziciela emitowanymi przez

Skarb Państwa. Zazwyczaj emitowane są bony o terminach wykupu 13, 26 i 52 tygodnie.

Nominał jednego bonu wynosi 10.000 zł. Nabywcami bonów są przede wszystkim firmy

krajowe i zagraniczne, często banki. Bony skarbowe są sprzedawane z dyskontem, czyli

poniżej wartości nominalnej, gdyż są nieoprocentowane. Pełną kwotę nominalną

otrzymuje się w momencie wykupu bonu skarbowego.

Dla obligacji trzyletnich odsetki wypłacane są kwartalnie i wyliczane w stosunku

do średniej rentowności 13-tygodniowych bonów skarbowych (średnia rentowność x 1,05

lub 1,1 w zależności od terminu emisji). Obligacje te notowane są na giełdzie zarówno w

systemie notowań jednolitych jak i ciągłych. W notowaniach ciągłych jednostką

transakcyjną jest blok 100 obligacji, (o wartości nominalnej 100 zł każda).

Oprocentowanie obligacji dziesięcioletnich oparte jest na rentowności 52-

tygodniowych bonów skarbowych, powiększonej o 1 pkt procentowy. Wysokość

oprocentowania ustalana jest dla rocznych okresów odsetkowych. Obligacje te notowane

są na giełdzie tylko w systemie notowań ciągłych, a jednostką transakcyjną jest blok 10

obligacji, (o wartości nominalnej 1000 zł każda).

Przykład

Obligacja o zmiennym oprocentowaniu, z terminem wykupu za 3 lata, o wartości

nominalnej 100zł, cenie emisyjnej 98zł. Odsetki płacone są co pół roku.

Oprocentowanie w skali roku jest o 1 punkt procentowy wyższe od stopy rentowności 26-

tygodniowych bonów skarbowych. W kolejnych sześciu okresach poprzedzających

płatność odsetek, roczna stopa rentowności tych bonów wynosiła: 19%, 17%, 20%,

19%, 16% i 17%. Tak więc odsetki, liczone dla okresów półrocznych, po uwzględnieniu

podwyżki o 1 punkt procentowy, wyniosą kolejno: 10, 9, 10, 5, 10, 8, 5, 9zł.

Struktura przepływów pieniężnych dla tej obligacji będzie wyglądała następująco:

2. Obligacje o stałym oprocentowaniu

Oprocentowanie tych obligacji jest z góry określone i niezmienne przez cały okres życia

obligacji aż do wykupu. W zależności od daty wykupu, wynosi ono od 12 do 17 procent, a

odsetki wypłacane są corocznie.

Nabywanie tych papierów może być obarczone większym ryzykiem, gdyż ich przyszłe

oprocentowanie jest niezmienne, nawet w przypadku znacznego wzrostu wskaźnika

inflacji. Na warszawskiej giełdzie notowane są serie obligacji dwu- i pięcioletnich.

Wszystkie serie notowane są w systemie notowań ciągłych. Jednostką transakcyjną jest

blok 10 obligacji o wartości nominalnej 1000zł każda.

Przykład

Obligacja o stałym oprocentowaniu, z terminem wykupu za 3 lata, wartość nominalna

100 zł, cena emisyjna po jakiej emitent oferuje obligacje wynosi 97zł, oprocentowanie

10% w skali roku, odsetki płacone co pół roku.

Struktura przepływów pieniężnych dla tej obligacji będzie wyglądała następująco:

Inwestowanie w obligacje:

•

jest bezpieczne - właścicielom obligacji skarbowych nie grozi utrata

powierzonych pieniędzy, ponieważ dłużnikiem jest Skarb Państwa. Ponadto obligacji

emitowanych przez Skarb Państwa nie można zgubić ani nie mogą one zostać skradzione,

gdyż obligacje nie mają formy materialnej - występują wyłącznie w postaci

elektronicznego zapisu w rejestrze agenta emisji lub na kontach uczestników Krajowego

Depozytu Papierów Wartościowych S.A.

•

jest zyskowne - obligacje mają korzystne oprocentowanie w porównaniu z

innymi instrumentami finansowymi dostępnymi dla inwestorów detalicznych.

•

pozwala na zachowanie płynności - obligacje trzyletnie (TZ) można sprzedać

przed terminem wykupu na GPW S.A nie tracąc przy tym należnych odsetek a obligacje

oszczędnościowe (dwuletnie DOS i czteroletnie COI) można przedstawić do

przedterminowego wykupu.

•

jest łatwe ze względu na dużą dostępność - obligacje można kupić w około

600 punktach obsługi klienta na terenie całego kraju oraz poprzez Internet.

Wyższe ryzyko, ale i większe możliwości zysku, niosą ze sobą akcje.

Akcje to papiery wartościowe emitowane przez spółki w celu zdobycia kapitału. Kupując

akcje stajemy się współwłaścicielami majątku spółki-emitenta. Zyskujemy tym samym,

m.in., prawo do dywidendy, czyli udziału w zyskach wypracowanych przez

przedsiębiorstwo.

Aby kupować i sprzedawać akcje trzeba posiadać rachunek inwestycyjny

w jednym z biur maklerskich.

Aby dokonać zakupu akcji, należy wystawić zlecenie kupna, wskazując nazwę

papieru wartościowego (nazwę spółki, której akcje chcemy kupić), liczbę akcji, termin

ważności zlecenia oraz cenę po jakiej gotowi jesteśmy kupić akcje.

Cenę można określić poprzez podanie limitu - maksymalnej ceny jaką jesteśmy

gotowi zapłacić, lub poprzez podanie symbolu PKC (po każdej cenie), co oznacza, że

transakcja zostanie zawarta po cenie ustalonej dla danego papieru wartościowego na

sesji giełdowej. W zleceniu należy również zaznaczyć w jakim systemie notowań chcemy

dokonać transakcji. Sesje giełdowe odbywają się codziennie, od poniedziałku do piątku, w

godzinach od 11.00 do 16.00. Notowania w systemie kursu jednolitego (wraz z

dogrywką) odbywają się od 11.00 do 12.15, zaś notowania ciągłe od godziny 13.00 do

16.00.

Przy próbach oceny czy ceny akcji są wysokie czy niskie pomagają wskaźniki

rynkowe. Do najbardziej popularnych należą wskaźniki Cena/Zysk oraz Cena/Wartość

księgowa. Wskaźnik Cena/Zysk, zwany C/Z pokazuje, jaki jest stosunek ceny akcji do

zysku wypracowanego przez spółkę w ostatnim roku w przeliczeniu na jedną akcję.

Ogólnie biorąc, im wskaźnik jest niższy, tym akcja jest "tańsza". Dzięki wskaźnikom

można porównywać atrakcyjność poszczególnych spółek między sobą, na tle sektora albo

całego rynku.

Wskaźnik Cena/Wartość księgowa, zwany C/Wk pokazuje, jaki jest stosunek wartości

rynkowej spółki (wynikającej z ceny giełdowej jej akcji) do jej wartości księgowej

(wynikającej z formalnej wartości majątku). Również tutaj, im niższy wskaźnik, tym

atrakcyjniejsza jest cena akcji.

Należy jednak podkreślić, że o poziomie cen akcji decydują również perspektywy wzrostu

lub spadku tempa zysków w kolejnych miesiącach i latach. Przewidywanie szybkiego

wzrostu

zysków

danej

spółki

może

się

wiązać

z

akceptowaniem

przez

inwestorów wskaźników na wyższym poziomie.

Wskaźniki są tylko jednym z narzędzi ułatwiających inwestorom ocenę

atrakcyjności poszczególnych akcji. Trafne inwestycje może przynieść analizowanie ich

jedynie w połączeniu z pozostałymi czynnikami, takimi jak wyniki finansowe spółek,

informacje o zawartych kontraktach i innych ważnych wydarzeniach ze spółek,

perspektywy rozwoju, informacje o sytuacji gospodarczej kraju, zachowanie innych giełd

na świecie.

Ważne są również reakcje inwestorów na stan koniunktury giełdowej. Należy podkreślić,

że cena ustalana na giełdzie jest ceną obiektywną, będącą wypadkową opinii

sprzedających i kupujących akcje.

Rodzaje akcji

Akcje mogą być imienne lub na okaziciela, jednak tylko te drugie mogą być

przedmiotem obrotu giełdowego. Jest to oczywiście związane z charakterem obrotu

giełdowego, którego przedmiotem są jedynie wystandaryzowane instrumenty finansowe,

a więc pozbawione cech indywidualnych. Jeśli spółka emitowała kiedykolwiek akcje

imienne, to muszą one być zamienione na akcje na okaziciela, aby mogły być notowane

na giełdzie.

Inny podział akcji wynika z zakresu związanych z nimi uprawnień. Mogą być zatem

akcje zwykłe i uprzywilejowane. Rodzaj uprzywilejowania może być także różny. Może

dotyczyć wielkości przysługującej dywidendy, liczby głosów na walnym zgromadzeniu lub

szczególnych uprawnień w przypadku postępowania likwidacyjnego spółki. Rodzaje

uprzywilejowania zapisane muszą być w statucie spółki, granice uprzywilejowania określa

kodeks handlowy.

Bardzo istotnym podziałem z punktu widzenia obrotu giełdowego jest podział na akcje

mające postać fizyczną oraz akcje zdematerializowane. Przedmiotem obrotu na

giełdzie mogą być tylko akcje nie mające postaci materialnej, a więc istniejące w formie

zapisu komputerowego. Dotyczy to także wszystkich innych papierów wartościowych.

Jest to cecha wszystkich nowoczesnych giełd na świecie.

Przy dziesiątkach tysięcy transakcji i milionach papierów wartościowych sprzedawanych i

kupowanych na każdej sesji, tylko ich elektroniczna postać może gwarantować szybkość,

niezawodność i bezpieczeństwo obrotu giełdowego.

W zależności od przyjętych strategii, inwestycje w papiery wartościowe mogą mieć

bardzo różny poziom ryzyka.

Najbezpieczniejsze są obligacje Skarbu Państwa. Ich oprocentowanie odzwierciedla

poziom inflacji, a wahania kursów są niewielkie. Obligacje dają niewysoki, ale pewny

dochód. Ich dodatkową zaletą jest możliwość odsprzedania w każdej chwili.

Podstawowe ryzyko w przypadku akcji to możliwość spadku ich cen, a w skrajnym

przypadku bankructwo spółki, co oznacza całkowitą utratę wartości posiadanych akcji.

Istnieje wiele sposobów (strategii) ograniczania ryzyka. Przede wszystkim przy decyzjach

inwestycyjnych należy kierować się informacjami ze spółek - należy śledzić i analizować

publikowane wyniki i odpowiednio na nie reagować. Ryzyko można zmniejszać poprzez

zróżnicowanie posiadanego portfela akcji - rozkładając kapitał na wiele papierów, wiele

spółek z różnych sektorów gospodarki.