22-10-2014

UKŁAD POKARMOWY

Jama ustna (cavum oris)

Stanowi początkowy odcinek przewodu pokarmowego. Rozpoczyna się szparą ustną, kończy się
otworem łączącym ją z gardłem, zwaną cieśniną gardzieli. Szpara ustna ograniczona jest wargą
górną i dolną, z gardzieli ograniczona jest języczkem, brzegiem podniebienia miękkiego, łukiem
podniebienno-gardłowym (parzysty z boków) i nasadą języka (od dołu). Ograniczenie jamy ustnej
stanowią: od przodu warga górna i dolna, z boku policzki, z góry podniebienie twarde i miękkie, z
dołu język i przepona dna jamy ustnej. Łuki zębodołowe oraz tkwiące w nich zęby szczęka i zęby
dzielą jamę ustną na przedsionek i jamę ustną właściwą.

Wargi (labia oris)

Górna (labium superius) i dolna (labium inferius), łączą się po bokach w kątach ust. Zrąb warg
stanowi mięsień okrężny ust, powierzchnię zewnętrzną pokrywa skóra, wewnętrzną – błona
śluzowa. Strefą przejściową pomiedzy skórą a błoną śluzowa nazywamy czerwienią wargową. W
granicach czerwieni wargowej warstwa rogowaciejąca nabłąka jest bardzo cienka, dzięki czemu
przeświecają przez nią naczynia krwionośne włosowate i nadają wargą intensywne zabarwienie
czerwone. Błona śluzowa jest rożowa wskutek uwypuklenia się leżących pod nią gruczołów
wargowych. Gruczoły wargowe są gruczołami ślinowymi. Gruczoły te wyczuwamy, ujmując w
palce wargę lub fałd błony śluzowej między zęby szczęki i żuchwy, w postaci drobnych grudek.

Policzki (buccae)

Tworzą okolicę od kąta ust do ucha i od łuku jarzmowego do brzegu żuchwy. Powierzchnię
zewnętrzną policzki stanowi skóra. Następną warstwę tworzy tkanka tłuszczowa (poduszeczka
tłuszczowa). Następne warstwy policzka kolejno tworzą: powięź, mięsień policzkowy, warstwa
gruczołowa i błona śluzowa. Tak samo jak w wargach, gruczoły policzkowe wydzielają ślinę. Błona
śluzowa policzka na wysokości zęba trzonowego, tworzy drobną wypukłość, tzw brodawkę
przyuszniczą, na której znajduje się ujście przewodu przyusznicy.

Zęby (dentes)

U człowieka uzębienie heterodontyczne i dwurzędowe. Przez uzębienie heterodontyczne należy
rozumieć występowanie różniących się od siebie grup zębów: siekaczy, kłów, zębów
przedtrzonowych i trzonowych. W uzębieniu dwurzędowym występują dwa pokolenia – zęby
mleczne i stałe. W skład uzębienia mlecznego wchodzi 20 zębów ułożonych w dwa łuki zębowe –
górny i dolny, po 10 zębów w każdym.
Ząb, zbudowony jest z korony, szyjki i korzenia. Korona stanowi widoczną część zęba, szyjka
objęta jest dziąsłem, a korzeń zęba osadzony jest w zębodole. Korzeń jest połączony z zębodołem
za pomocą bardzo silnej błony łącznotkankowej, zwanej ozębną. Szyjkę i korzeń zęba pokrywa
kostniwo, czyli element o zabarwieniu żółtym i budowie podobnej do tkanki kostnej. Koronę
pokrywa najtwardsza część zęba – szkliwo.

Dziąsła

Stanowią część błony śluzowej jamy ustnej, która pokrywa wyrostki zębodołowe szczęki i żuchwy
oraz zęby. Odróżniamy dziąsła górne i dolne, na zębach otaczają one szyjkę zęba.

Podniebienie (palatum)

Stanowi część górną jamy ustnej, składa się z dwóch części: podniebienia twardego i podniebienia
miękkiego.

Podniebienie twarde (pallatum darum) – stanowi przegrodę pomiędzy jamą nosową i jamą ustną.
Utworzone jest z szkieletu kostnego i błony śluzowej, błona śluzowa przechodzi później na dziąsła.
Błona śluzowa ma charakter wysokich fałdów poprzecznych u ludzi starszych, te fałdy zanikają.

Podniebienie miękkie (pallatum molle) – występuje w tylnej powierzchni podniebienia i tworzy
ruchomą przegrodę oddzielającą podczas połykania częśćć nosową gardła od części ustnej.
Mięśniówkę podniebienia miękkiego stanowi pięć par mięśni: jest to mięsień dźwigacz
podniebienia, mięsień napinacz podniebienia, mięsień podniebienno gardłowy, mięsień
podniebienno językowy i od dołu języczek (swobodnie zwisający w gardło, mający znaczenie jeżeli
chodzi o brzmienie głosu).
W zatoce leży migdałek podniebienny (zatoka migdałka). Migdałki podniebienne to skupisko
tkanki limfatycznej.

Język (lingua)

Jest narządem mięśniowym pokrytym błoną śluzą, wypełnia prawie całą jamę ustną właściwą.
Dzielimy go na koniec języka, trzon i nasadę. Na trzonie odróżniamy powierzchnię górną, czyli
grzbiet języka, powierzchnię dolną i dwa brzegi języka.

Ślinianki (glandulae salivales)

Grugoczoły ślinowe, których zadaniem jest produkcja śliny. Guczoły te dzielimy na ślinianki
małe i ślinianki duże. Do ślinianek małych zaliczamy gruczoły znajdujące się na powierzchni
języka, znajdujące się w błonie śluzowej policzka wargi górnej i dolnej, podniebienia miękkiego i
twardego oraz występują w błonie śluzowej gardła.

Do ślinianek dużych zaliczamy: ślinianki parzyste:

1. ślinianki przyuszne – to największa ze ślinianek, położona jest na twarzy; od przodu, od

skrawka małżowiny usznej, w dół w stronę kąta żuchwy. Otoczona jest torebką
łącznotkankową, która nadaje śliniance kształt. Gruczoł niepowiększony jest
niewyczuwalny i niewidoczny.

2. ślinianki podżuchwowe – leży w trójkącie żuchwowym na szyi i ma kształt spłaszczonego

orzecha włoskiego, otacza ją luźna torebka łącznotkankowa.

3. podjęzykowe – są najmniejszym gruczołem ślinowym ze ślinianek dużych, ma kształt

walcowaty, leży na dnie jamy ustnej pod fałdem podjęzykowym

Unerwienie ślinianek, ślinianki unerwione są przez układ nerwowy współczulny i
przywspółczulny, są to nerwy wydzielnicze, czuciowo unerwione są przez nerw trójdzielny, czyli
nerw V (piąty).

23-10-2014

Skład śliny

Człowiek w ciągu doby wydziela około 1000-1500 ml śliny. Duża część tej dobowej śliny
wydziela się w czasie posiłków. Ślina ludzka ma odczyn słabo kwaśny, zawiera około 99,5% wody i
5% substancji stałych, ciężar właściwy wynosi 1,0012-1,002.
Substancje stałe stanowią składniki nieorganiczne (fosforany, chlorki, bromki, sól, potas, wapń) i
składniki organiczne (białka śliny i mocznik, kwas moczowy i kreatynina). Głównym białkiem
śliny jest lizozym, który ma właściwości rozpuszczenia pewnych bakterii.

Regulacja wydzielania śliny
Ślina wydzielana jest w sposób ciągły; jej wydzielanie bez działania jakiegokolwiek czynnika
nazywamy "spoczynkowym". Ciągłe wydzielanie śliny utrzymuje pożądaną wilgotność błony
śluzowej jamy ustnej i gardła.

Czynność śliny
Główną funkcją śliny jest ułatwianie trawienia i rola obronna. Rola obronna polega na
utrzymywaniu odpowiedniej wilgotności błony śluzowej i ułatwianiu utrzymania higieny jamy
ustnej i gardła. Ślina działa oczyszczająco, przepłukuje i oczyszcza wszystkie przestrzenie z resztek
pokarmowych i ze złuszczonych nabłonków. Ślina powoduje wilgotność jamy ustnej oraz gardła.
Lizozym śliny rozpuszcza niektóre bakterie. Ślina, zwilżając błonę śluzową języka, podniebienia i
warg, ułatwia mówienie.

Fukcja trawienna śliny
Polega na działaniu amylazy na drobinę skrobi (wielocukier), pod wpływem której zostaje
rozłożona na drobiny dwucukru – maltozę.

29-10-2014

Przełyk (esophagus)

Przełyk rozpoczyna się na wysokości 6 kręgu szyjnego, a kończy na wysokości między 10 i 11
kręgiem piersiowym. Przełyk leży w obrębie szyi, w obrębie śródpiersia i w jamie brzusznej.

Część szyjna przełyku leży nieco na lewo od linii pośrodkowej, pomiędzy kręgami szyjnymi a
tchawicą, przy czym lewy brzeg przełyku nieznacznie wysuwa się spod tchawicy. Część piersiowa
przełyku, najdłuższa, leży za łukiem aorty, następnie po prawej stronie górnego odcinka aorty
piersiowej.

Żołądek (ventriculus, gaster)

Żołądek to najszerszy odcinek przewodu pokarmowego, który łączy się od góry z przełykiem, od
dołu z dwunastnicą. Żołądek leży w nadbrzuszu, pod lewym łukiem żebrowym, pod przeponą. W
żołądku wyróżniamy dno żołądka, trzon żołądka oraz odźwiernik. Wyróżniamy również krzywiznę
dużą i krzywiznę małą. Żołądek niewypełniony przypomina kształt haka, jego kształt jest zmienny
w zależności od wieku, pozycji i wypełnienia zołądka. Kształt zależny jest również od obecności
narządów sąsiadujących. Wpust żołądka znajduje się po lewej stronie kręgosłupa na wysokości
między 10 a 11 kręgiem piersiowym, natomiast część odźwiernikowa znajduje się na wysokości
pierwszego kręgu lędźwiowego po stronie prawej, w stosunku do linii przyśrodkowej ciała.
Najniższy punkt żołądka (krzywizny dużej) znajduje się na wysokości drugiego kręgu
lędźwiowego.

Budowa ściany żołądka

Ściana żołądka zbudowana jest z trzech warstw. Od strony wewnętrznej:

•

błona śluzowa – stanowi blaszkę własciwą ściany żołądka, zbudowana jest z
jednowarstwowego nabłonka walcowatego, którego komórki wydzielają sluz nabłonkowy.
W pustym żołądku błona śluzowa tworzy w okolicach krzywizny mniejszej fałdy ułożone
warstwowo. W fałdach tych widoczne są tzw pólka żołądkowe, które wydzielają dużą
warstwę śluzu pokrywającego błonę śluzową wewnątrz. Gruczoły śluzowe w dużej ilości
znajdują się w okolicy dna żołądka oraz w okolicy odźwiernikowej.

•

błona mięśniowa – utworzona jest przez mięśniówkę gładką, w której wyróżniamy:
–

włókna podłużne

–

włókna okrężne, znajdują się głównie w okolicy odźwiernika tworząc bardzo silny
mięsień tzw zwieracz odźwiernika

–

włókna skośne

•

błona surowicza (otrzewna) – pokrywa cały żołądek i schodzi na narządy sąsiednie

Żołądek produkuje sok żołądkowy. Sok żołądkowy wydzielany jest przez gruczoły żołądka i
komórki nabłonkowe błon śluzowych. Człowiek wydziela około 1200-1500 ml soku żołądkowego.
Sok żołądkowy ma silnie kwaśny odczyn (pH 1,5-2,5). W skład soku żołądkowego wchodzi
woda, kwas solny 0,4-0,5%, sole mineralne (sód, potas, wapń, fosfor, dwuwęglany i siarczany)
oraz składniki organiczne, którymi są enzymy, śluz i substancje grupowe krwi.

Kwas solny wydzielany jest przez komórki okładzinowe błony śluzowej, stężenie kwasu

solnego jest stałe natomiast zmienia się jego ilość.

Funkcje kwasu solnego:

•

uaktywnia nieczynny pepsynogen, który zamienia się w pepsynę

•

pełni rolę bakteriobójczą, ponieważ zabija bakterie, które dostają się do żołądka

•

zakwasza środowisko, co jest niezbędne dla działania pepsyny i katapepsyny

•

rozluźnia działania aminokwasów w białkach, co ułatwia działanie trawienne pepsyny

•

działa na chemoreceptory, co wywołuje odruchy regulujące wydzielanie soku trzustkowego
oraz żółci

Głównymi enzymami soku żołądkowego są:

•

pepsyna – wydzielają ją gruczoły żołądka w postaci nieczynnej, a więc pepsynogenu, pod
wpływem kwaśnego środowiska żołądka zamienia się z postaci nieczynnej w postać czynną,
czyli pepsynę, która trawi białka

•

katapepsyna – wspomaga działanie pepsyny

•

lipaza żołądkowa – trawi tłuszcze, jest mniej aktywna w porównaniu z lipazą trzustkową

•

lizozym – trawi węglowodany

•

żelatynaza – działa aktywnie na żelatynę

•

anhydraza węglowodanowa – bierze udział w wydzielaniu kwasu solnego

Śluz żołądkowy – dzieli się na dwa rodzaje:

•

śluz nabłonkowy – jest gęsty i lepki, wytwarzany jest przez komórki warstwy nabłonkowej
chroni błonę śluzową żołądka

•

śluz gruczołowy – jest przezroczysty i rozpuszczalny, produkowany jest głównie w okolicy
odźwiernika żołądka

Unerwienie żołądka
Żołądek unerwiony jest przez układ autonomiczy, tzn włókna przywspółczulne i współczulne.
Włókna współczulne pobudzają czynność motoryczną żołądka, natomiast włókna przywspółczulne
hamują tę czynność. Żołądek unerwiony jest przez nerwy wydzielnicze, tzn przez nerw błędny.
W ścianie żołądka włókna współczulne i przywspółczulne tworzą trzy sploty:

•

splot podsurowiczy

•

splot mięśniowy

•

splot podśluzowy

05-11-2014

Jelito cienkie (intestinum tenue)

Jelito cienkie stanowi najdułuższą część przewodu pokarmowego i jest położone między
żołądkiem a jelitem grubym. Średnia długość jelita cienkiego to 5–6 m, średnica (czyli inaczej
światło jelita) ma około 3 cm.

Jelito cienkie dzielimy na trzy podstawowe części: dwunastnice, jelito czcze oraz jelito kręte.
Stosunkowo ściśle daje się odgraniczyć jedynie dwunastnica. Nie ma ewidentnej linii podziału
między jelitem czczym i krętym, przyjmuje się jednak, że jelito czcze obejmuje bliższe 2/5 jelita
cienkiego. Jelito czcze ma nieco większy obwód i grubszą ścianę.

Ściana jelita cienkiego składa się z czterech warstw:

•

błony surowiczej,

•

błony mięśniowej właściwej,

•

błony podśluzowej,

•

błony śluzowej

Błona surowicza – jest najbardziej zewnętrznie położoną warstwą ściany jelita cienkiego

Błona mięśniowa właściwa – składa się z dwóch warstw mięśni gładkich, cienkiej zewnętrznej
warstwy podłużnej i grubszej wewnętrznej warstwy okrężnej.

Błona podśluzowa – jest utworzona przez warstwę włóknisto-sprężystej tkanki łącznej
zawierającej naczynia krwionośne i nerwy. Jest to najmocniejszy składnik ściany jelitowej.

Błona śluzowa – dzieli się na trzy warstwy: blaszkę mięśniową błony śluzowej, blaszkę właściwą
błony śluzowej i nabłonek.

Blaszka mięśniowa błony śluzowej jest cienką warstwą mięśni, oddzielającą błonę śluzową
od podśluzowej.
Blaszka właściwa błony śluzowej jest warstwą łącznotkankową między nabłonkiem a
blaszką mięśniową i zawiera różne rodzaje komórek, w tym komórki plazmatyczne,
limfocyty, komórki tuczne, eozynofile, makrofagi, fibroblasty, komórki mięśni gładkich oraz
bezkomórkową tkankę łączną.
Blaszka właściwa, będąca błoną podstawową dla komórek nabłonka, spełnia w jelicie rolę
obronną przeciwko mikroorganizmom penetrującym przez nabłonek, dzięki bogatemu
zaopatrzeniu w komórki układu odporonościowego. Komórki plazmatyczne aktywne
wytwarzają immunoglobuliny i przekształcają się w inne rodzaje komórek odpornościowych
w blaszce właściwej.

Warstwa nabłonkowa – jest nieprzerwalną warstwą komórek nabłonkowych pokrywającą kosmki
i wyścielającą krypty. Główną czynnością nabłonka jest odnowa komórkowa i wydzielanie
wewnętrzne, zewnętrzne, wody oraz jonów; zasadniczą funkcją nabłonka kosmków jest trawienie i
wchłanianie. W błonie śluzowej występują cztery główne rodzaje komórek:

•

komórki kubkowe, wydzielające śluz

•

komórki Panetha, wydzielające lizozym

•

enterocyty o funkcji wchłaniającej

•

komórki enteroendokrynne, produkują hormony jelitowe

Trawienie i wchałanianie

Złożony proces trawienia i ostatecznego wchłaniania składników pokarmowych, wody,
elektrolitów i soli mineralnych jest główną czynnością jelita cienkiego.

Proces trawienia rozpoczyna żołądek, rozdrabniając stałe pokarmy na cząstki wielkości 1mm i
mniejsze, które następnie dostają sie do dwunastnicy, w której enzymy trzustkowe, żółć oraz
enzymy rąbka szczotecczkowego prowadzą dalsze trawienie; ostatecznego wchłaniania dokonuje
ściana jelita cienkiego. Jelito cienkie jest odpowiedzialne przede wszystkim za wchłanianie
składników pokarmowych (węglowodanów, białek i tłuszczów), jak również jonów, witamin i
wody.

Hormony żołądkowo-jelitowe

•

sekretyna – wydziela się w dwunastnicy i w jelicie czczym, ma za zadanie: pobudzać
wydzielanie wody, pobudzać spływ i zasadowość żółci oraz hamować wydzielanie kwasu
żółciowego

•

somatostatyna – hamuje działanie wszystkich hormonów jelitowych, a także wydzielanie
kwasu żołądkowego

•

gastryna – działa w dwunastnicy, pobudza wydzielanie kwasu żołądkowego i pobudza
wzrost śluzówki żołądka

•

cholecystokinina

•

motylina

•

neurotensyna

•

enteroglukagon

•

peptyd YY

Przyczyny niedrożności jelita cienkiego u dorosłych

•

zmiany niezwiązane ze ścianą jelita cienkiego

–

zrosty

–

przepuchlina

–

nowotwory

–

ropnie wewnątrzbrzuszne

•

zmiany związane ze ścianą jelita cienkiego

–

wrodzone

–

zapalne

–

nowotworowe

–

urazowe

>krwiak

–

w wyniku zatkania światła jelita

> kamienie żółciowe
> kamienie kałowe
> bezoar
> ciało obce

Jelito grube (intestinum crassum)

Jak wskazuje sama nazwa, jelito grube jest szersze od jelita cienkiego - w stanie rozkurczu osiąga
średnicę do 8 cm. i jest znacznie krótsze od jelita cienkiego, jego długość waha się od 120 do 150
cm

Jelito ślepe i wyrostek robaczkowy
To odcinek jelita grubego, który jest z jednej strony ślepo zakończony, a drugi jego koniec
przechodzi w okrężnicę wstępującą. Właśnie ta "ślepa" część jelita jest razem z wyrostkiem
robaczkowym nazywana popularnie "ślepą kiszką". Sam wyrostek jest to zwężona część jelita
ślepego, o długości ok. 8 cm, która najczęściej zwiesza się swobodnie nad brzegiem miednicy
mniejszej w dolnej części brzucha, tuż nad prawym podbrzuszem, choć może on umiejscowić się
nietypowo, na przykład w stronę jelita cienkiego.

Schemat przewodu pokarmowego, z zaznaczonymi częściami jelita grubego

jelito ślepe (kątnica)

okrężnica wstępująca (wstępnica)

okrężnica poprzeczna (poprzecznica)

okrężnica zstępująca (zstępnica)

okrężnica esowata (esica)

odbytnica

Okrężnica jest następującą po jelicie ślepym , najdłuższą częścią jelita grubego (często z nim
utożsamianą). Dzieli się na 4 części, okrężnicę:

•

wstępującą

•

poprzeczną

•

zstępującą

•

esowatą

Część wstępująca biegnie po prawej stronie jamy brzusznej i rozciąga się od jelita ślepego aż do
zgięcia prawego okrężnicy (obok wątroby), gdzie przechodzi w okrężnicę poprzeczną. Ta część z
kolei, zgodnie ze swoją nazwą, biegnie poprzecznie pod żołądkiem na drugą stronę ciała, gdzie
przez zgięcie lewe okrężnicy (śledzionowe) przechodzi w okrężnicę zstępującą, biegnącą już po
lewej stronie jamy brzusznej. Zanim okrężnica przejdzie w odbytnicę, zatacza podwójną pętlę o
kształcie poziomo ułożonej litery S, zwaną okrężnicą esowatą.

Charakterystyczną cechą budowy anatomicznej okrężnicy są taśmy i wypuklenia oraz fałdy
półksiężycowate. Taśmy są to podłużne warstwy błony mięśniowej, które nie rozkładają się
równomiernie na całym obwodzie, jak to ma miejsce w jelicie cienkim, ale tworzą skupienia.
Ściany okrężnicy są pofałdowane: uwypuklenia na zewnątrz zwane są wypukleniami, a wpuklenia
do światła jelita - fałdami półksiężycowatymi. Taśmy układają się równolegle do siebie na całej
długości okrężnicy.

Błonę mięśniową (składającą się z warstwy podłużnej oraz warstwy okrężnej) pokrywa od zewnątrz
błona surowicza, a od wewnątrz wyścieła błona śluzowa. W odróżnieniu od jelita cienkiego błona
śluzowa nie ma fałdów okrężnych i kosmków jelitowych, ponieważ rolą jelita grubego nie jest
wchłanianie pokarmów. W błonie śluzowej jelita grubego występuje za to więcej gruczołów
jelitowych, które wydzielają dużą ilości śluzu, będącego jednym ze składników kału.

Odbytnica stanowi końcowy odcinek jelita grubego. Dzieli się na część miedniczną (błonę
odbytnicy), położoną w miednicy mniejszej, oraz część odbytową (kanał odbytu). Obie części mają
razem długość ok. 17 cm. Odbytnica różni się nieco od pozostałych części jelita grubego. Nie ma
charakterystycznych dla okrężnicy taśm czy fałdów półksiężycowatych. Zamiast tego na błonie
śluzowej możemy znaleźć niespotykane gdzie indziej fałdy poprzeczne i słupy odbytu. Ważnym
elementem budowy ściany odbytnicy jest zwieracz wewnętrzny odbytu, który razem z położonym
niżej zwieraczem zewnętrznym pełni ważną rolę w procesie oddawania stolca (defekacji).

Funkcje fizjologiczne i metody badania jelita grubego
Podstawową funkcją jelita grubego jest tworzenie i wydalanie kału. Bezużyteczne resztki
pokarmowe (wszystkie cenne składniki zostają wchłonięte w jelicie cienkim) ulegają zagęszczaniu i
przetworzeniu przez znajdujące się tam bakterie.

Choroby Jelita Grubego
W przeciwieństwie do jelita cienkiego choroby dotyczące tego odcinka przewodu pokarmowego są
dosyć częste, bywają uciążliwe, a nawet niebezpieczne dla życia. Najczęstszymi chorobami jelita
grubego są: żylaki odbytu (tzw. hemoroidy), uchyłki okrężnicy (szczególnie esowatej), zapalenie
wyrostka robaczkowego, niedrożność, polipy, nowotwory złośliwe (rak). Częstym schorzeniem jest
również zespół jelita drażliwego objawiający się zespołem zaburzeń czynności fizjologicznych
jelita grubego.

Wątroba (hepar)

Wątroba leży głównie w podżebrzu prawym i w okolicy nadbrzusza oraz częściowo w podżebrzu
lewym. Położenie granicy wątroby zależne jest od akcji oddechowej i wypełnienia narządów
sąsiadujących. Najwyższy punkt wątroby znajduje się po stronie prawej, nieco przyśrodkowo od
linii środkowo-obojczykowej na wysokości IV żebra, a po stronie lewej na wysokości V żebra.
Wątroba jest największym gruczołem ustroju człowieka, o wadze około 1,5 kg u mężczyzn i 1,3 kg
u kobiet.

Wątroba jest narządem miąszowym o swoistej budowie, lecz stosunkowo małej sprężystości. Barwa
narządu jest brązowo-czerwona co jest związane z specyficznym i dobrym ukrwieniem.

Wątroba podzielona jest na płaty, wyróżniamy cztery płaty wątroby, jednak czynnościowo dzieli się
ją na dwa płaty. Każdy z płatów zaopatrywany jest w krew oddzielnie. Wątroba w większej części
pokryta jest otrzewną, jest to warstwa tkanki łącznej, której fałdy tworzą więzadła.

Z wrót wątroby wychodzą naczynia krwionośne, tzn żyła wrotna oraz tętnica wątrobowa, wychodzą
również przewody żółciowe (którymi płynie krew), naczynia chłonnne oraz nerwy.

Wątroba jest narządem wyjątkowym, któremu krew dostarczana jest z dwóch źródeł:

1) tętnica wątrobowa właściwa, dostarcza do wątroby 30% krwi i jest gałęzią tętnicy

wątrobowej wspólnej, którą płynie krew świeżo utlenowana prosto z serca. Po wejściu do
wątroby dzieli się na prawą i lewą gałąź. Prawa gałąź zaopatruje prawy płat wątroby, a lewa
płat lewy, ogoniasty i czworoboczny.

2) Żyła wrotna, dostarczana 70% krwi. Naczyniem tym płynie do wątroby krew pochodząca z

przewodu pokarmowego na odcinku od żołądka do odbytnicy. Krew ta zawiera dużo
substancji odżywczych wchłoniętych w jelitach. Żyła wrotna, podobnie jak tętnica
wątrobowa właściwa dzieli się na prawą i lewą odnogę, która dostarcza krew do obszarów
wątroby takich samych jak tętnica wątrobowa. Krew żylna z wątroby powraca do serca
poprzez żyłę wątrobową.

Podstawowym zadaniem wątroby jest wydzielanie żółci o odczynie słabo alkaicznym (pH 8,0-8,6).
Żółć produkowana jest całodobowo, w ciągu doby człowiek wydziela około 1000 ml żółci.
Głównymi skałdkikami żółci są: sole żółciowe, barwniki żółciowe, cholesterol i lecytyna oraz woda
i śluz.

Sole żółciowe to najważniejsze składniki wydzielnicze wątroby. Kwasy żółciowe występują w żółci
w postaci soli sodowych lub potasowych. W żółci ludzkiej występują dwa kwasy żółciowe: kwas
glikocholowy i kwas taurocholowy. Ich funkcja zwiazana jest ściśle z wchłanianiem tłuszczu.

Barwniki żółciowe, postawowym barwnikiem żółci jest bilirubina, która nadaje barwę żółci
czerwono-pomarańczową, w kontakcie z powietrzem bilirubina przechodzi w biliwerdynę nadając
barwę zieloną. Stężenie cholesterolu w żółci tj. 0,04-0,13, a lecytyny 0,02-0,05%.

W procesie trawienia biorą udział jedynie sole żółciowe. Ułatwiają one w jelicie cienkim trawienie i
wchłanianie tłuszczów. Zmniejszają na powierzchni tłuszczów napięcie dzięki czemu zwiększają
ich rozpuszczalność. Sole żółciowe zmniejszają również napięcie na powierzchni wody, w skutek
czego następuje emulgowanie tłuszczów. Sole żółciowe ułatwiają rówwnież trawienie przez lipazę
trzustkową. Żółć w jelicie cienkim pobudza perystaltyke jelita oraz alkaizuje środowisko.

26-11-2014

Trzustka (pancreas) to narząd zewnątrz i wewnątrz wydzielniczy. W trzustce wyróżniamy głowę,
trzon i ogon. Głowa obejmuje dwunastnicę i zespolona jest z przewodem trzustkowym oraz
naczyniami krwionośnymi, powierzchnia tylna trzustki znajduje się na wysokości pierwszego i
drugiego kręgu lędźwiowego, natomiast powierzchnia przednia przylega do żołądka. Waga trzustki
to około 70-90g. Ma barwę szaro-różową, konsystencję twardą i budowę zrazikową.

Trzustka produkuje sok trzustkowy, który jest bezbarwny, bezwonny, o odczynie zasadowym i
silnym smaku dwuwęglanu sodowego. Odczyn zasadowy nadaje mu głównie dwuwęglan sodowy.
Zasadowy sok trzustkowy równoważy kwaśny sok żołądkowy. Trzustka wydziela na dobę około
500-800 ml soku trzustkowego. W skład soku trawiennego wchodzą:

1) Enzymy proteolityczne – rozkładają (trawią) białko, zaliczamy do nich trypsynogen,

chymotrypsynogen oraz peptydazy.

2) Enzymy lipolityczne – trawią tłuszcze, zaliczamy do nich lipazę trzustkową oraz dwie

fosfolipazy (fosfolipazę A i fosfolipazę B). Lipaza trzustkowa wykazuje zdolność
emulgowania i hydrolizy tłuszczów. Hydrolizuje ona tłuszcze do trójglicerydów oraz
wolnych kwasów tłuszczowych i glicerolu.

3) Enzym amylolityczny – przedstawicielem tych enzymów jest amylaza trzustkowa,

dziesięciokrotnie silniejsza w działaniu od amylazy ślinowej. Amylaza trawi wielocukry, a
więc skrobię i glikogen.

Trzustka pełni również funkcję wewnątrzwydzielniczą, utworzonym przez narząd wyspowy trzustki
(inaczej wyspami Langerhansa). Zbudowane są one z odmiennych komórek, występujących w
ilości nawet do 2mln, są to komórki alfa i komórki beta. Komórki alfa stanowią 20% i wydzielają
hormon, który nazywa się glukagonem, a komórki beta stanowią 80% i wytwarzają hormon, który
nazywa się insuliną.

03-12-2014

W organizmie ludzkim składniki odżywcze podlegają różnym przemianom. Całość przemian
zachodzących w ustroju nazywamy metabolizmem. W metabolizmie wyróżnia się procesy
anaboliczne i kataboliczne.

METABOLIZM = ANABOLIZM + KATABOLIZM

Procesami anabolicznymi nazywamy procesy budowy z prostych składników odżywczych
nowych, bardziej skomplikowanych (złożonych) związków. Związki te następnie są zużywane do
budowy lub odbudowy komórek, hormonów, enzymów, ciał odpornościowych, płynów ustrojowych
i innych.

Wszystkie czynności, wykonywane przez człowieka oraz procesy zachodzące w jego ustroju
odbywają się ze zużyciem energii. Energię organizm czerpie głównie z procesów rozkładu
(spalania) składników odżywczych będących jej głównym źródłem. Do składników tych zalicza się
węglowodany i tłuszcze.

Procesami katabolicznymi nazywamy procesy rozkładu (spalania) składniów odżywczych z
wytworzeniem energii. Jedynym źródłem energii, którą pobiera i użytkuje organizm ludzki, jest
energia chemiczna zawarta w pożywieniu.

W procesach katabolicznych energia chemiczna pożywienia zostaje przetworzona na inne postacie
energii niezbędne do funkcjonowania organizmu.

Jednostki energetyczne
Ilość wytwarzanej w ustroju energii określa się w następujących jednostkach:

Dawniej w kilokaloriach (kcal):
1kcal=1000cal

1 kcal jest to ilość ciepła potrzebna do ogrzania 100g wody
chemicznie czystej o 1

o

C przy ciśnieniu 1atm

a obecnie, wg układu SI, w:
megadżulach (MJ)
1Mj = 1000 kJ
1kcal = 4,184 kJ

Składniki odżywcze zawarte w pożywieniu spełniają w organizmie ludzkim trzy podstawowe
zadania:

1) są źródłem energii niezbędnej do utrzymania podstawowych procesów życiowych i

aktywności życiowej (przede wszystkim węglowodany i tłuszcze, a częściowo także białka)

2) są źródłem materiału budulcowego używanego do budowy nowych i odbudowy zużytych

komórek i takanek, do podstawowych składników budulcowych należy przede wszystkim
białko i niektóre sole mineralne (np wapń, żelazo, fozfor, jod)

3) wpływają na regulację wielu procesów życiowych w organizmie; funkcję regulatorów

spełniają przede wszystkim witaminy i składniki mineralne.

Prawidłowe żywienie (racjonalne) to także, które w pełni pokrywa zapotrzebowanie organizmu
ludzkiego na wszystkie składniki pokarmowe niezbędne do jego funkcjonowania.

Polega ono na dostarczaniu do ustroju pożywienia:

•

zawierającego wszystkie niezbędne składniki w ilościach i proporcjach zgodnych z
zaleceniami nauki o żywieniu

•

odpowiednio sporządzonego pod względem smakowym i podanego estetycznie

•

przyjmowanego regularnie (tzn o określonych porach dnia) oraz proporcjonalnie
rozłożonego na poszczególne posiłki

•

przygotowanego zgodnie z wymogami sanitarno-higienistycznymi

Wady żywienia można ogólnie podzielić na:

•

wady pierwotne

•

wady wtórne

Wysokość podstawowej przemiany materii osiąga w ciągu doby różne wartości i jest uzależniona
między innymi od takich czynników jak:

•

Płeć

•

Wiek

•

Ciężar ciała

•

Wzrost

•

Klimat

Wady pierwotne są to błędy związane z nieprawidłowościami co do jakości bądź ilości pożywienia
lub rytmem dostarczania składników odżywczych.
Wady wtórne mówi się o nich wówczas, gdy skład pożywienia, rytm pożywienia jest prawidłowy,
ale istnieją upośledzenia w przyjmowaniu i trawieniu poszczególnych składników odżywczych.

10-12-2014

WITAMINY

Witaminami nazywamy organiczne składniki pokarmowe, które nie dostarczają ani energii, ani
budulca dla nowo tworzących się komórek, są jednak niezbędne dla prawidłowego funkcjonowania
organizmu. Witaminy są związkami o stosunkowo niewielkiej masie cząsteczkowej i różnorodnej
budowie chemicznej. W porównaniu z podstawowymi skłądnikamim pokarmowymi – białkami,
tłuszczami i węglowodanami ilość witamin potrzebna do prawidłowego przebiegu procesów
życiowych jest znikoma.

Głównym źródłem witamin w pokarmie człowieka, w których witaminy są syntetyzowane.
Człowiek otrzymuje witaminy bezpośrednio z pokarmem roślinnym, bądź z pokarmem
pochodzenia zwierzęcego, w którym są witaminy nagromadzone uprzednio z materiału roślinnego.

Wszystkie znane dziś witaminy dzielimy na dwie grupy:

1) rozpuszczalne w tłuszczach – A,D,E i K
2) rozpuszczalne w wodzie – zespół witamin B i witamina C

WITAMINA DZIAŁANIE

OBJAWY NIEDOBORU ŹRÓDŁO

A

Koenzym barwników
wzrokowych

Ślepota zmierzchowa,
wysychanie skóry

Zwierzęce: tran, pełne mleko,
śmietana, sery, masło, żółtko
jajka
Roślinne: żółte warzywa i
owoce

B

1

Koenzym w
przemianie
węglowodanowej

Ber-beri, zapalenie
nerwów

Zwierzęce: mięso wieprzowe,
wątroba, produkty mleczne
Roślinne: rośliny strączkowe,
orzechy, otręby, chleb razowy

B

2

Składnik enzymów
tkankowych

Zapalenie błony śluzowej
języka, zajady

Zwierzęce: mleko, ser, jaja,
wątroba, serce, mięso
Roślinne: jarzyny liściaste
zielone, pieczywo razowe

PP

Składnik nukleotydów
DPN i TPN

Zapalenie skóry, biegunki,
otępienie umysłowe

Zwierzęce: wątroba, chude
mięso, drób
Roślinne: wyroby z mąki
razowej, nie oczyszczone kasze,
orzeszki ziemne

B

6

Stanowi grupy
prostetyczne
niektórych enzymów

Drgawki, nadmierna
pobudliwość nerwowo-
mięśniowa

Zwierzęce: mięso, wątroba
Roślinne: kiełki pszenicy,
pieczywo razowe, orzeszki
ziemne, kukurydza

Biotyna

Bierze udział w
syntezie kwasów
tłuszczowych

Zapalenie skóry, zapalenie
jelit

Szeroko rozpowszechniona w
wielu pokarmach

B

12

Udział w
metabolizmie
aminokwasów

Niedokrwistość złośliwa

Zwierzęce: wątroba, mięczaki,
chuda wołowina, cielęcina,
baranina, drób, jaja, sery

C

Udział w syntezie
kolagenu

Gnilec

Roślinne: owoce cytrusowe,
jagody, melony, ananasy,
pomidory, ziemniaki

D

Zwiększa wchłanianie
wapnia i fosforanów z
przewodu
pokarmowego

Krzywica

Zwierzęce: tran, wątroba,
żółtko jaja kurzego

K

Bierze udział w
syntezie protrombiny
w wątrobie

Krwawienia

Zwierzęce: wątroba
Roślinne: kapusta, szpinak,
kalafiory, soja