mechanik pojazdow samochodowych 723[04] z2 07 n

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Adam Sabiniok

Wykonywanie pomiarów diagnostycznych silnika
723[04].Z2.07

Poradnik dla nauczyciela

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Recenzenci:
mgr Stanisław Kołtun
mgr inż. Jan Kania

Opracowanie redakcyjne:

mgr inż. Adam Sabiniok

Konsultacja:

mgr inż. Gabriela Poloczek

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 723[04].Z2.07
Wykonywanie pomiarów diagnostycznych silnika, zawartego w modułowym programie
nauczania dla zawodu mechanik pojazdów samochodowych.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Przykładowe scenariusze zajęć

5. Ćwiczenia

5.1. Diagnostyka silnika na podstawie oceny parametrów jego pracy

5.1.1. Ćwiczenia

5.2. Diagnostyka silnika przy pomocy pomiaru ciśnień

5.2.1. Ćwiczenia

6. Ewaluacja osiągnięć ucznia

7. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Przekazuję Państwu Poradnik dla nauczyciela, który będzie pomocny w prowadzeniu

zajęć dydaktycznych w szkole kształcącej w zawodzie mechanik pojazdów samochodowych
723[04].

W poradniku zamieszczono:

a) wymagania wstępne, wykaz umiejętności, jakie uczeń powinien mieć już ukształtowane,

aby bez problemów mógł korzystać z poradnika,

b) cele kształcenia, wykaz umiejętności, jakie uczeń ukształtuje podczas pracy z poradnikiem,
c) przykładowe scenariusze zajęć,
d) ćwiczenia, przykładowe ćwiczenia ze wskazówkami do realizacji, zalecanymi metodami

nauczania–uczenia oraz środkami dydaktycznymi,

e) ewaluację osiągnięć ucznia, przykładowe narzędzia pomiaru dydaktycznego.

Wskazane jest, aby zajęcia dydaktyczne były prowadzone różnymi metodami ze

szczególnym uwzględnieniem aktywizujących metod nauczania, np. samokształcenia
kierowanego, tekstu przewodniego.

Formy organizacyjne pracy uczniów mogą być zróżnicowane, począwszy od

samodzielnej pracy uczniów do pracy zespołowej.

Kolejność realizacji jednostek modułowych powinna być zgodna ze schematem układu

jednostek modułowych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Schemat układu jednostek modułowych

723[04].Z2.01

Wykonywanie naprawy

silników samochodowych

723[04].Z2.02

Wykonywanie naprawy

zespołów napędowych

723[04].Z2.07

Wykonywanie pomiarów

diagnostycznych silnika

723[04].Z2.03

Wykonywanie naprawy

układów kierowniczych

723[04].Z2.06

Wykonywanie naprawy układów

chłodzenia, ogrzewania i

klimatyzacji

723[04].Z2

Obsługa i naprawa pojazdów

samochodowych

723[04].Z2.05

Wykonywanie naprawy

podzespołów układu nośnego

samochodu

723[04].Z2.04

Wykonywanie naprawy

układów hamulcowych

723[04].Z2.08

Wykonywanie naprawy elementów

nadwozi pojazdów samochodowych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej uczeń powinien umieć:

−−−−

wyjaśniać podstawowe prawa i zasady mechaniki technicznej, termodynamiki
i elektrotechniki,

−−−−

rozróżniać części maszyn,

−−−−

dobierać przyrządy pomiarowe,

−−−−

dokonywać podstawowych pomiarów wielkości fizycznych,

−−−−

charakteryzować podstawowe procesy starzenia się i zużycia materiałów oraz części,

−−−−

posługiwać się dokumentacją techniczną,

−−−−

rozróżniać zasadnicze zespoły samochodu,

−−−−

wykonywać demontaż i montaż silnika dwusuwowego,

−−−−

wykonywać demontaż i montaż silnika czterosuwowego,

−−−−

wykonywać demontaż i montaż układów zasilania silników ZI oraz ZS,

−−−−

zweryfikować poszczególne części silnika i jego podzespołów,

−−−−

przestrzegać zasady bezpiecznej pracy, przewidywać zagrożenia i zapobiegać im,

−−−−

korzystać z różnych źródeł informacji,

−−−−

selekcjonować, porządkować i przechowywać informacje,

−−−−

współpracować w grupie,

−−−−

oceniać własne możliwości sprostania wymaganiom stanowiska pracy i wybranego
zawodu,

−−−−

organizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami ergonomii.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej uczeń powinien umieć:

−−−−

dokonać organoleptycznej kontroli stanu technicznego silnika,

−−−−

osłuchać pracujący silnik,

−−−−

zmierzyć wielkość podciśnienia w przewodzie dolotowym silnika,

−−−−

zmierzyć wielkość ciśnienia sprężania w cylindrach silnika,

−−−−

zmierzyć szczelność cylindrów silnika metodą sprężonego powietrza,

−−−−

zmierzyć wielkość ciśnienia oleju w układzie smarowania silnika,

–

dokonać pomiaru składu spalin silnika z zapłonem iskrowym,

–

dokonać pomiaru zadymienia spalin silnika z zapłonem samoczynnym,

–

dokonać pomiaru kąta wyprzedzenia zapłonu i wyregulować go,

–

dokonać pomiaru kąta wyprzedzenia wtrysku i wyregulować go,

–

zastosować przepisy bhp i ochrony ppoż. obowiązujące na stanowisku pracy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. PRZYKŁADOWE SCENARIUSZE ZAJĘĆ

Scenariusz zajęć 1

Osoba prowadząca

……………………………………………….

Modułowy program nauczania:

Mechanik pojazdów samochodowych 723[04]

Moduł:

Obsługa i naprawa pojazdów samochodowych 723[04].Z2

Jednostka modułowa:

Wykonywanie pomiarów diagnostycznych silnika
723[04].Z2.07

Temat: Diagnostyka silnika na podstawie pomiaru zadymienia spalin.

Cel ogólny: Kształtowanie umiejętności diagnozowania stanu technicznego silnika.

Po zakończeniu zajęć edukacyjnych uczeń powinien umieć:

−

zorganizować stanowisko do wykonywania diagnostyki silnika zgodnie z zasadami
bezpieczeństwa i higieny pracy,

−

dobrać konieczne narzędzia i przyrządy pomiarowe,

−

przygotować pojazd i urządzenie do badania,

−

dokonać pomiarów zadymienia spalin silnika ZS.

W czasie zajęć będą kształtowane następujące umiejętności ponadzawodowe:

−

organizowania i planowania pracy,

−

odpowiedzialności za swoją pracę,

−

pracy w zespole,

−

prezentacji uzyskanych wyników,

−

oceny pracy zespołu.

Metody nauczania–uczenia się:

−

pokaz z objaśnieniami,

−

ćwiczenia praktyczne,

−

dyskusja w grupie.

Formy organizacji pracy uczniów:

−

praca w grupach 2–3 osobowych,

−

praca indywidualna.

Czas trwania zajęć: 1 godzina dydaktyczna.

Środki dydaktyczne:

−

samochód z silnikiem ZS,

−

dymomierz absorpcyjny,

−

zestaw narzędzi mechanika,

−

materiały eksploatacyjne,

−

sprzęt ochrony indywidualnej,

−

dokumentacja techniczna pojazdu,

−

instrukcje bhp i ochrony ppoż.,

−

prezentacje multimedialne,

−

literatura zgodnie z punktem 7 poradnika dla nauczyciela.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przebieg zajęć:
1. Wprowadzenie.
2. Nawiązanie do tematu, omówienie celów zajęć.
3. Planowanie czynności związanych z pomiarami diagnostycznymi silnika:

−

analiza objawów usterki,

−

omówienie możliwych badań diagnostycznych pomocnych w określeniu usterki,

−

sporządzenie wykazu narzędzi i przyrządów niezbędnych do wykonania ćwiczenia,

−

sporządzenie planu działania.

4. Organizacja stanowiska pracy.
5. Wykonanie zaplanowanych czynności:

−

organizacja stanowiska,

−

przygotowanie pojazdu i urządzenia do badania diagnostycznego,

−

pomiary zadymienia spalin,

−

analiza uzyskanych wyników oraz końcowa ocena stanu technicznego,

−

bieżąca kontrola wykonywanych czynności,

−

przekazanie pojazdu.

6. Ocena poziomu osiągnięć uczniów i ocena ich aktywności:

−

uczniowie prezentują swoje prace,

−

nauczyciel analizuje pracę ucznia i stwierdza czy czyni postępy,

−

uczniowie wspólnie z nauczycielem dokonują oceny prac.

Praca domowa
Opisz procedurę pomiaru zadymienia spalin silnika z zapłonem samoczynnym.

Sposób uzyskania informacji zwrotnej od ucznia po zakończonych zajęciach:

−

anonimowe ankiety ewaluacyjne dotyczące sposobu prowadzenia zajęć, trudności
podczas realizowania zadania i zdobytych umiejętności.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Scenariusz zajęć 2

Osoba prowadząca

……………………………………………….

Modułowy program nauczania:

Mechanik pojazdów samochodowych 723[04]

Moduł:

Obsługa i naprawa pojazdów samochodowych 723[04].Z2

Jednostka modułowa:

Wykonywanie pomiarów diagnostycznych silnika
723[04].Z2.07

Temat: Pomiar ciśnienia sprężania silnika ZS.

Cel ogólny: Kształtowanie umiejętności oceny szczelności komory spalania silnika ZS przy

pomocy pomiaru ciśnienia sprężania.

Po zakończeniu zajęć edukacyjnych uczeń powinien umieć:

−

zorganizować stanowisko do wykonywania pomiaru ciśnienia sprężania silnika ZS
zgodnie z zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy,

−

dobrać konieczne części zamienne, narzędzia i przyrządy pomiarowe,

−

przygotować pojazd i urządzenie do badania,

−

dokonać pomiaru ciśnienia sprężania.

W czasie zajęć będą kształtowane następujące umiejętności ponadzawodowe:

−

organizowania i planowania pracy,

−

odpowiedzialności za swoją pracę,

−

pracy w zespole,

−

prezentacji uzyskanych wyników,

−

oceny pracy zespołu.

Metody nauczania–uczenia się:

−

pokaz z objaśnieniami,

−

ćwiczenia praktyczne,

−

dyskusja w grupie.

Formy organizacji pracy uczniów:

−

praca w grupach,

−

praca indywidualna.

Czas trwania zajęć: 4 godziny dydaktyczne.

Środki dydaktyczne:

−

samochód z silnikiem ZS,

−

próbnik ciśnienia sprężania do silnika ZS,

−

zestaw narzędzi mechanika,

−

klucz dynamometryczny,

−

podkładki osłonowe wtryskiwaczy,

−

sprzęt ochrony indywidualnej,

−

dokumentacja techniczna pojazdu,

−

instrukcje bhp i ochrony ppoż.,

−

prezentacje multimedialne,

−

literatura zgodnie z punktem 7 poradnika dla nauczyciela.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przebieg zajęć:
1. Wprowadzenie.
2. Nawiązanie do tematu, omówienie celów zajęć.
3. Planowanie czynności związanych z pomiarem ciśnienia sprężania silnika ZS:

−

analiza objawów usterki,

−

omówienie innych możliwych badań diagnostycznych pomocnych w określeniu
stanu komory spalania,

−

sporządzenie wykazu narzędzi i przyrządów niezbędnych do wykonania ćwiczenia,

−

sporządzenie planu działania.

4. Organizacja stanowiska pracy:

−

wykonanie zaplanowanych czynności: organizacja stanowiska,

−

przygotowanie pojazdu i próbnika ciśnienia sprężania,

−

pomiar ciśnienia sprężania,

−

analiza uzyskanych wyników oraz końcowa ocena stanu technicznego komory spalania,

−

bieżąca kontrola wykonywanych czynności,

−

montaż pojazdu,

−

przekazanie sprawnego pojazdu.

5. Ocena poziomu osiągnięć uczniów i ocena ich aktywności:

−

uczniowie prezentują swoje prace,

−

nauczyciel analizuje pracę ucznia i stwierdza czy czyni postępy,

−

uczniowie wspólnie z nauczycielem dokonują oceny prac.

Praca domowa
Opisz procedurę pomiaru ciśnienia sprężania silnika z zapłonem samoczynnym.

Sposób uzyskania informacji zwrotnej od ucznia po zakończonych zajęciach:

−

anonimowe ankiety ewaluacyjne dotyczące sposobu prowadzenia zajęć i zdobytych
umiejętności.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. ĆWICZENIA

5.1. Diagnostyka silnika na podstawie oceny parametrów jego pracy

5.1.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonaj pomiar składu spalin silnika ZI.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres.

Uczniowie pracują samodzielnie lub w grupie 2–3 osobowej. Po wykonaniu ćwiczenia wskazany
przez nauczyciela uczeń omawia wykonaną pracę. Czas wykonania ćwiczenia 30 minut.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) zorganizować stanowisko pracy,
2) przygotować silnik do pomiarów,
3) sprawdzić stan techniczny analizatora spalin przez wzrokowe oględziny,
4) dokonać analizy spalin,
5) dokonać oceny wyników,
6) uporządkować stanowisko pracy,
7) zaprezentować uzyskane wyniki.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

pokaz z objaśnieniem,

−

ćwiczenie praktyczne.

Środki dydaktyczne:

−

samochód z silnikiem ZI,

−

analizator spalin,

−

dokumentacja analizatora spalin,

−

wyciągi z norm określających dopuszczalne zawartości składników toksycznych w spalinach,

−

literatura zgodna z punktem 7 poradnika dla nauczyciela.

Ćwiczenie 2

Wykonaj pomiar zadymienia spalin silnika z zapłonem samoczynnym.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres.

Uczniowie pracują samodzielnie lub w grupie 2–3 osobowej. Po wykonaniu ćwiczenia wskazany
przez nauczyciela uczeń omawia wykonaną pracę. Czas wykonania ćwiczenia 30 minut.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) zorganizować stanowisko pracy,
2) przygotować silnik do pomiarów,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3) sprawdzić stan techniczny dymomierza przez wzrokowe oględziny,
4) dokonać pomiaru zadymienia spalin,
5) dokonać oceny wyników,
6) uporządkować stanowisko pracy,
7) zaprezentować uzyskane wyniki.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

pokaz z objaśnieniem,

−

ćwiczenie praktyczne.

Środki dydaktyczne:

−

samochód z silnikiem ZS,

−

dymomierz,

−

dokumentacja dymomierza,

−

wyciągi z norm określających dopuszczalne zawartości zadymienia spalin,

−

dokumentacja serwisowa,

−

literatura zgodna z punktem 7 poradnika dla nauczyciela.

Ćwiczenie 3

Wykonaj pomiar i regulację kąta wyprzedzenia zapłonu w silniku ZI.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres.

Uczniowie pracują samodzielnie lub w grupie 2–3 osobowej. Po wykonaniu ćwiczenia wskazany
przez nauczyciela uczeń omawia wykonaną pracę. Czas wykonania ćwiczenia 60 minut.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) zorganizować stanowisko pracy,
2) przygotować silnik do pomiarów,
3) sprawdzić stan techniczny narzędzi i przyrządów pomiarowych przez wzrokowe oględziny,
4) sprawdzić i wyregulować kąt wyprzedzenia zapłonu silnika,
5) dokonać oceny wyników,
6) uporządkować stanowisko pracy,
7) zaprezentować wyniki wykonanej pracy.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

pokaz z objaśnieniem,

−

ćwiczenie praktyczne.

Środki dydaktyczne:

−

samochód z silnikiem ZI z regulowanym kątem wyprzedzenia zapłonu,

−

lampa stroboskopowa,

−

instrukcja lampy stroboskopowej,

−

dokumentacja serwisowa układu zapłonowego,

−

zestaw narzędzi,

−

literatura zgodna z punktem 7 poradnika dla nauczyciela.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 4

Wykonaj pomiar kąta wyprzedzenia tłoczenia w silnika ZS z użyciem czujnika

zegarowego.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres.

Uczniowie pracują samodzielnie lub w grupie 2–3 osobowej. Po wykonaniu ćwiczenia wskazany
przez nauczyciela uczeń omawia wykonaną pracę. Czas wykonania ćwiczenia 120 minut.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) zorganizować stanowisko pracy,
2) sprawdzić stan techniczny narzędzi i przyrządów pomiarowych przez wzrokowe oględziny,
3) przygotować samochód i urządzenie do pomiarów,
4) sprawdzić wartość kąta wyprzedzenia tłoczenia,
5) dokonać oceny wyników,
6) dokonać montażu oraz odpowietrzenia aparatury wtryskowej,
7) uporządkować stanowisko pracy,
8) zaprezentować uzyskane wyniki.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

pokaz z objaśnieniem,

−

ćwiczenie praktyczne.

Środki dydaktyczne:

−

samochód z pompą rozdzielaczową umożliwiająca pomiar kąta tłoczenia metodą czujnikową,

−

czujnik zegarowy z oprawką dostosowaną do pomiaru,

−

dokumentacja serwisowa układu zasilania ZS,

−

zestaw narzędzi,

−

literatura zgodna z punktem 7 poradnika dla nauczyciela.

Ćwiczenie 5

Dokonaj oględzin organoleptycznych oraz osłuchiwania silnika.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres.

Uczniowie pracują samodzielnie lub w grupie 2–3 osobowej. Po wykonaniu ćwiczenia wskazany
przez nauczyciela uczeń omawia wykonaną pracę. Czas wykonania ćwiczenia 30 minut.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) zorganizować stanowisko pracy,
2) rozgrzać silnik do temperatury pracy,
3) dokonać oględzin organoleptycznych silnika,
4) dokonać osłuchania stref silnika,
5) dokonać oceny wyników,
6) zaprezentować uzyskane wyniki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

pokaz z objaśnieniem,

−

ćwiczenie praktyczne.

Środki dydaktyczne:

−

samochód,

−

dokumentacja serwisowa,

−

literatura zgodna z punktem 7 poradnika dla nauczyciela.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5.2. Diagnostyka silnika przy pomocy pomiaru ciśnień

5.2.1 Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonaj pomiar ciśnienia sprężania silnika ZI.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres.

Uczniowie pracują samodzielnie lub w grupie 2–3 osobowej. Po wykonaniu ćwiczenia wskazany
przez nauczyciela uczeń omawia wykonaną pracę. Czas wykonania ćwiczenia 45 minut.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) zorganizować stanowisko pracy,
2) przygotować silnik do pomiarów,
3) sprawdzić stan techniczny narzędzi i przyrządów pomiarowych przez wzrokowe oględziny,
4) doprowadzić silnik do temperatury pracy,
5) kolejno sprawdzić ciśnienie sprężania we wszystkich cylindrach,
6) dokonać oceny wyników,
7) uporządkować stanowisko pracy,
8) zaprezentować uzyskane wyniki pomiarów.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

pokaz z objaśnieniem,

−

ćwiczenie praktyczne.

Środki dydaktyczne:

−

samochód z silnikiem ZI,

−

próbnik ciśnienia sprężania do silników ZI,

−

dane techniczne silnika,

−

zestaw narzędzi,

−

klucz dynamometryczny,

−

literatura zgodna z punktem 7 poradnika dla nauczyciela.

Ćwiczenie 2

Wykonaj pomiar ciśnienia oleju w silniku.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres.

Uczniowie pracują samodzielnie lub w grupie 2–3 osobowej. Po wykonaniu ćwiczenia wskazany
przez nauczyciela uczeń omawia wykonaną pracę. Czas wykonania ćwiczenia 30 minut.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) zorganizować stanowisko pracy,
2) przygotować silnik do pomiarów,
3) sprawdzić stan techniczny narzędzi i przyrządów pomiarowych przez wzrokowe oględziny,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4) sprawdzić ciśnienie oleju w silniku,
5) dokonać oceny wyników,
6) uporządkować stanowisko pracy,
7) zaprezentować uzyskane wyniki pomiaru.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

pokaz z objaśnieniem,

−

ćwiczenie praktyczne.

Środki dydaktyczne:

−

samochód z silnikiem ZI,

−

próbnik ciśnienia sprężania do silników ZI,

−

dane techniczne silnika,

−

zestaw narzędzi,

−

klucz dynamometryczny,

−

literatura zgodna z punktem 7 poradnika dla nauczyciela.

Ćwiczenie 3

Wykonaj powietrzną próbę szczelności cylindrów silnika ZI.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres.

Uczniowie pracują samodzielnie lub w grupie 2–3 osobowej. Po wykonaniu ćwiczenia wskazany
przez nauczyciela uczeń omawia wykonaną pracę. Czas wykonania ćwiczenia 60 minut.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) zorganizować stanowisko pracy,
2) przygotować silnik do pomiarów,
3) sprawdzić stan techniczny narzędzi i przyrządów pomiarowych przez wzrokowe oględziny,
4) kolejno sprawdzić szczelność we wszystkich cylindrach,
5) dokonać oceny wyników,
6) uporządkować stanowisko pracy,
7) zaprezentować uzyskane wyniki pomiarów.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

pokaz z objaśnieniem

−

ćwiczenie praktyczne.

Środki dydaktyczne:

−

samochód z silnikiem ZI,

−

próbnik szczelności cylindrów,

−

dane techniczne silnika,

−

zestaw narzędzi,

−

klucz dynamometryczny,

−

literatura zgodna z punktem 7 poradnika dla nauczyciela.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 4

Dokonaj pomiaru podciśnienia w kolektorze ssącym silnika ZI.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres.

Uczniowie pracują samodzielnie lub w grupie 2–3 osobowej. Po wykonaniu ćwiczenia wskazany
przez nauczyciela uczeń omawia wykonaną pracę. Czas wykonania ćwiczenia 45 minut.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) zorganizować stanowisko pracy,
2) doprowadzić silnik do temperatury pracy,
3) sprawdzić stan techniczny narzędzi i przyrządów pomiarowych przez wzrokowe oględziny,
4) sprawdzić wartość podciśnienia w kolektorze ssącym,
5) dokonać oceny wyników,
6) uporządkować stanowisko pracy,
7) zaprezentować uzyskane wyniki pomiarów.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

pokaz z objaśnieniem,

−

ćwiczenie praktyczne.

Środki dydaktyczne:

−

samochód z silnikiem ZI,

−

wakuometr z zestawem końcówek,

−

dane techniczne silnika,

−

zestaw narzędzi,

−

literatura zgodna z punktem 7 poradnika dla nauczyciela.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. EWALUACJA OSIĄGNIĘĆ UCZNIA

Przykłady narzędzi pomiaru dydaktycznego

TEST
Test dwustopniowy do jednostki modułowej „Wykonywanie pomiarów
diagnostycznych silnika”

Test składa się z zadań wielokrotnego wyboru, z których:

−

zadania 1–15 są z poziomu podstawowego,

−

zadania 16–20 są z poziomu ponadpodstawowego.

Punktacja zadań: 0 lub 1 punkt

Za każdą prawidłową odpowiedź uczeń otrzymuje 1 punkt. Za złą odpowiedź lub jej brak

uczeń otrzymuje 0 punktów.

Proponuje się następujące normy wymagań – uczeń otrzyma następujące
oceny szkolne:

a) dopuszczający – za rozwiązanie co najmniej 10 zadań z poziomu podstawowego,
b) dostateczny – za rozwiązanie co najmniej 14 zadań z poziomu podstawowego,
c) dobry – za rozwiązanie 16 zadań, w tym co najmniej 2 z poziomu ponadpodstawowego,
d) bardzo dobry – za rozwiązanie 18 zadań, w tym 3 z poziomu ponadpodstawowego.

Klucz odpowiedzi: 1. b, 2. c, 3. a, 4. c, 5. b, 6. b, 7. c, 8. d, 9. a, 10. c, 11. d,

12. d, 13. b, 14. d, 15. c, 16. c, 17. a, 18. b, 19. b, 20. a.

Plan testu

Nr
zad.

Cel operacyjny

(mierzone osiągnięcia ucznia)

Kategoria

celu

Poziom

wymagań

Poprawna

odpowiedź

Scharakteryzować objawy usterki układu
smarowania

Zdiagnozować przykładowe usterki układu
zasilania

Zdiagnozować wyniki podciśnienia
w kolektorze ssącym

Wyjaśnić zastosowanie narzędzia
pomiarowego

Przeanalizować składniki spalin

Rozpoznać usterkę układu zasilania

Wskazać silnik, w którym mierzymy
zadymienie spalin

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyjaśnić cel stosowania pomiaru ciśnienia
oleju

Scharakteryzować badanie diagnostyczne

10.

Wyjaśnić zastosowanie prób
diagnostycznych

11.

Wyjaśnić zastosowanie badań
diagnostycznych

12.

Scharakteryzować badanie diagnostyczne

13.

Wskazać narzędzie diagnostyczne

14.

Określić rodzaj badania

15.

Wskazać wynik badania
diagnostycznego

16.

Rozpoznać schemat urządzenia

17.

Scharakteryzować mieszankę paliwową

18.

Scharakteryzować mieszankę paliwową

19.

Wybrać sposób pomiaru diagnostycznego

20.

Scharakteryzować wykres działania układu

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przebieg testowania

Instrukcja dla nauczyciela

1. Ustal z uczniami termin przeprowadzenia sprawdzianu z wyprzedzeniem co najmniej

jednotygodniowym.

2. Omów z uczniami cel stosowania pomiaru dydaktycznego.
3. Zapoznaj uczniów z rodzajem zadań podanych w zestawie oraz z zasadami punktowania.
4. Przygotuj odpowiednią liczbę testów.
5. Zapewnij samodzielność podczas rozwiązywania zadań.
6. Przed rozpoczęciem testu przeczytaj uczniom instrukcję dla ucznia.
7. Zapytaj, czy uczniowie wszystko zrozumieli. Wszelkie wątpliwości wyjaśnij.
8. Nie przekraczaj czasu przeznaczonego na test.
9. Kilka minut przed zakończeniem testu przypomnij uczniom o zbliżającym się czasie

zakończenia udzielania odpowiedzi.

Instrukcja dla ucznia

1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań dotyczących pomiarów diagnostycznych silnika. Zadania są

wielokrotnego wyboru i tylko jedna odpowiedź jest prawidłowa.

5. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi:

−

w pytaniach wielokrotnego wyboru zaznacz prawidłową odpowiedź X (w przypadku
pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie ponownie
zakreślić odpowiedź prawidłową).

6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego

rozwiązanie na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

8. Czas trwania testu – 45 minut.
9. Maksymalna liczba punktów, jaką można osiągnąć za poprawne rozwiązanie testu

wynosi 20 pkt.

Powodzenia

Materiały dla ucznia:

−

instrukcja dla ucznia,

−

zestaw zadań testowych,

−

karta odpowiedzi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Mleczna emulsja w misce olejowej silnika może być spowodowana mieszaniną oleju i

a) benzyny.
b) wody.
c) oleju napędowego.
d) rozpuszczonego smaru.

2. Wzrost poziomu oleju w silniku może być spowodowany

a) normalnymi zjawiskami.
b) uszkodzeniem pompy oleju.
c) uszkodzeniem membrany pompy paliwa.
d) brakiem wymiany filtra.

3. Zbyt niska wartość podciśnienia w kolektorze dolotowym może być spowodowana

nieszczelnością
a) układu dolotowego.
b) układu wydechowego.
c) układu smarowania.
d) układu chłodzenia.

4. Stetoskop służy do

a) pomiaru kąta wyprzedzenia zapłonu.
b) pomiaru kąta wyprzedzenia wtrysku.
c) osłuchiwania silnika.
d) pomiaru ciśnienia sprężania.

5. Do obojętnych składników spalin należą

a) tlen, tlenek węgla, dwutlenek węgla.
b) dwutlenek węgla, para wodna, tlen.
c) węglowodory, tlenek węgla, dwutlenek węgla.
d) tlenki azotu, węglowodory, dwutlenek węgla.

6. Pomiar zadymienia spalin pozwala rozpoznać usterkę układu

a) chłodzenia.
b) zasilania.
c) smarowania.
d) wydechowego.

7. Pomiar zadymienia spalin wykonujemy w silnikach

a) benzynowych.
b) z zapłonem iskrowym.
c) z zapłonem samoczynnym.
d) dwusuwowych ZI.

8. Pomiar ciśnienia oleju nie jest wykonywany w celu weryfikacji

a) pompy oleju.
b) łożysk ślizgowych wału korbowego.
c) zaworu redukcyjnego.
d) szczelności pierścieni tłokowych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

9. Pomiar ciśnienia sprężania wykonujemy przy

a) ciepłym silniku.
b) zimnym silniku.
c) wkręconych świecach zapłonowych.
d) zamkniętej przepustnicy.

10. Próba olejowa przy ciśnieniu sprężania jest stosowana w celu

a) zmniejszenia oporów tarcia.
b) zmniejszenia poboru prądu przez rozrusznik.
c) zlokalizowania miejsc nieszczelności komory spalania.
d) sprawdzenia wydajności pompy oleju.

11. Powietrzna próba szczelności cylindrów mierzy

a) objętość skokową cylindrów.
b) objętość komory spalania.
c) objętość całkowitą cylindra.
d) stopień szczelności cylindrów.

12. Podczas powietrznej próby szczelności cylindrów należy

a) uruchomić silnik na biegu jałowym.
b) utrzymywać średnie obroty silnika.
c) przytrzymać obroty silnika aż do odcięcia paliwa.
d) ustawić tłok w położeniu odpowiadającym końcowi sprężania.

13. Na rysunku przedstawiono
14. czujniki zegarowe.
15. próbniki ciśnienia sprężania do silnika ZI.
16. próbniki ciśnienia sprężania do silnika ZS.
17. próbniki ciśnienia oleju.

13. Na rysunku przedstawiono

a) kolejność demontażu silnika ZI.
b) kolejność montażu silnika ZI.
c) miejsca oznaczeń numerowych części.
d) miejsca osłuchiwania silnika.

14. Rysunek przedstawia wyniki pomiaru

a) ciśnienia oleju.
b) ciśnienia sprężania silnika ZS.
c) ciśnienia sprężania silnika ZI.
d) podciśnienia w kolektorze ssącym.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

15. Na rysunku przedstawiono schemat urządzenia do pomiaru

a) ciśnienia sprężania.
b) stopnia sprężania.
c) powietrznej próby szczelności cylindrów.
d) wydajności pompy oleju.

17. Mieszanka bogata posiada

a) wysoką zawartość CO.
b) niską zawartość CO.
c) λ=1.
d) λ=1,1.

18. Mieszanka uboga posiada

a) λ=1.
b) λ=1,1.
c) λ=0,85.
d) λ=0.

19. Rysunek przedstawia sposób pomiaru

a) wzniosów krzywek wałka rozrządu.
b) kąta wyprzedzenia tłoczenia.
c) kąta wyprzedzenia zapłonu.
d) bicia wzdłużnego wałka rozrządu.

20. Na rysunku przedstawiono charakterystykę

a) regulatora odśrodkowego.
b) regulatora podciśnieniowego.
c) sondy lambda.
d) korektora dawki paliwa.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ……………………………………………………..

Wykonywanie pomiarów diagnostycznych silnika

Zakreśl poprawną odpowiedź.

Numer

zadania

Odpowiedź

Punktacja

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

ZADANIE TYPU PRÓBA PRACY:

Próba pracy ma w zamierzeniu spełnić dwa zadania:
a) sprawdzić stopień opanowanych umiejętności praktycznych, jakie uczniowie powinni

zdobyć przy realizacji materiału nauczania tej jednostki modułowej,

b) przygotować uczniów do zdawania części praktycznej egzaminu zewnętrznego

potwierdzającego

kwalifikacje

zawodowe

zawodzie

mechanik

pojazdów

samochodowych.

W tym celu zadanie praktyczne musi umożliwić ocenę w zakresie czterech ocenianych
obszarów: planowania, organizowania, wykonywania oraz prezentowania.

Pojedyncze zadanie wykonuje jeden uczeń, a pozostali uczniowie wspólnie z nauczycielem

obserwują jego pracę. Po zakończeniu zadania nauczyciel szczegółowo omawia wykonane
czynności oraz popełnione błędy.

Ocenianie:
niedostateczny do 14 pkt.
dopuszczający – 15 pkt.
dostateczny – 16 pkt.
dobry – 17 do 18 pkt.
bardzo dobry – 19 do 20 pkt.

Wyposażenie stanowiska do przeprowadzenia próby pracy:

Wyposażenie na stanowisku

Ilość

samochód z pompą wtryskową rozdzielaczową z przestawionym kątem
wyprzedzenia tłoczenia (umożliwiającą zastosowanie metody czujnikowej)

czujnik zegarowy wraz z oprawką,

zestaw narzędzi

1 kpl

dokumentacja serwisowa

lampa warsztatowa

czyściwo

Informacja dla ucznia

a) Sprawdź, czy arkusz egzaminacyjny, który otrzymałeś jest kompletny. Ewentualne braki

stron lub inne usterki zgłoś nauczycielowi.

b) Na arkuszu egzaminacyjnym i PLANIE DZIAŁANIA wpisz swój numer ewidencyjny

PESEL, datę urodzenia i numer stanowiska egzaminacyjnego.

c) Zapoznaj się z treścią zadania egzaminacyjnego, instrukcją do jego wykonania,

stanowiskiem egzaminacyjnym i jego wyposażeniem. Masz na to czas – 20 minut. Czas
ten nie jest wliczany do czasu trwania zadania.

d) Po upływie tego czasu przystępujesz do wykonania zadania.

e) Czas rozpoczęcia i zakończenia zadania nauczyciel zapisze w widocznym dla Ciebie

miejscu (czas zadania wynosi 180 minut).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Pamiętaj, że podczas wykonywania zadania jesteś oceniany przez nauczyciela, który
obserwuje wykonywane przez Ciebie czynności i nie będzie udzielać Ci żadnych wskazówek.
Nauczyciel interweniuje tylko w przypadku naruszenia przez Ciebie przepisów
bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej i może w takim przypadku
przerwać wykonywanie zadania.

Powodzenia

Zadanie
Dokonaj pomiaru i regulacji statycznego kąta wyprzedzenia tłoczenia rozdzielaczowej
pompy wtryskowej metodą czujnikową. Na wykonanie zadania masz 180 minut.

Instrukcja do wykonania zadania

Aby bezpiecznie i poprawnie wykonać zadanie:
1. Przeanalizuj dokładnie treść zadania.
2. Zapisz w formularzu Plan Działania:

a) wykaz kolejnych czynności związanych z wykonywanym zadaniem,
b) wykaz narzędzi i części zamiennych potrzebnych do wykonania zadania.

3. Zapoznaj się z instrukcjami użytkowania przyrządów i narzędzi.
4. Przystąp do zorganizowania stanowiska pracy: zgromadź potrzebne narzędzia i materiały

niezbędne do wykonania zadania.

5. Podczas wykonywania zadania przestrzegaj zasad BHP.
6. Przygotuj samochód do wykonania zadania: załóż ochraniacze na błotniki i siedzenie

oraz pokrowiec na kierownicę.

7. Przyrządy i narzędzia obsługuj zgodnie z zasadami ich eksploatacji.
8. Dokonaj demontażu potrzebnych elementów.
9. Dokonaj pomiaru i regulacji kąta wyprzedzenia tłoczenia.
10. Dokonaj sprawdzenia własnej pracy.
11. Utrzymuj ład i porządek podczas wykonywania zadania.
12. Po zakończeniu pracy uporządkuj stanowisko pracy, wyczyść narzędzia i rozlicz pobrane

i zużyte części i materiały.

13. Omów sposób wykonania zadania.
14. Oceń jakość wykonanego zadania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zawód:

Mechanik pojazdów samochodowych

Symbol cyfrowy:

723 [04]

Oznaczenie tematu:

Oznaczenie zadania:

Wpisuje zdający

Data urodzenia

Nr stanowiska

PESEL

dzień miesiąc rok

PLAN DZIAŁANIA

1. Zapisz wykaz czynności wykonywanych podczas pomiaru i regulacji kąta wyprzedzenia

tłoczenia rozdzielaczowej pompy wtryskowej.

.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................

2. Zapisz wykaz części i narzędzi niezbędnych do wykonania zadania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zadanie praktyczne

Dokonaj pomiaru i regulacji statycznego kąta wyprzedzenia tłoczenia rozdzielaczowej
pompy wtryskowej metodą czujnikową. Na wykonanie zadania masz 180 minut.

Obszar

CZYNNOŚCI I KRYTERIA WYKONANIA

Liczba pkt

0–1

Czynność 1: Sporządzenie wykazu czynności koniecznych podczas
pomiaru i regulacji kąta wyprzedzenia tłoczenia

Kryterium wykonania: 1 pkt. – jeżeli uczeń zapisał co najmniej 6
rzeczy:

−−−−

przygotowanie stanowiska do wykonania zadania,

−−−−

demontaż przewodów wtryskowych,

−−−−

ustawienie wału silnika w ZZ,

−−−−

montaż czujnika zegarowego,

−−−−

pomiar kąta wyprzedzenia,

−−−−

regulacja kąta wyprzedzenia poprzez przestawienie pompy,

−−−−

sprawdzenie kąta wyprzedzenia,

−−−−

montaż osprzętu,

−−−−

odpowietrzenie układu paliwowego,

−−−−

sprawdzenie i uporządkowanie stanowiska.

Czynność 2: Sporządzenie wykazu części i narzędzi potrzebnych do
wykonania zadania.

Kryterium wykonania: 1 pkt. – jeżeli uczeń zapisał co najmniej 4
rzeczy:

−−−−

czujnik zegarowy z oprawką,

−−−−

zestaw kluczy.

Suma punktów w obszarze 1 – planowanie

Czynność 3: Zgromadzenie niezbędnych części i narzędzi.

Kryterium wykonania: 1 pkt. – jeżeli uczeń zgromadził:

−−−−

czujnik zegarowy z przystawką,

−−−−

zestaw kluczy.

Czynność 4: Sprawdzenie stanu technicznego zgromadzonego
sprzętu.
Kryterium wykonania: 1 pkt. – jeżeli uczeń organoleptycznie
sprawdził stan czujnika zegarowego.

Czynność 5: Dobranie odzieży roboczej

Kryterium wykonania: 1 pkt. – jeżeli uczeń:

−

przystąpił do wykonywania zadania w kompletnym ubraniu
roboczym.

Suma punktów w obszarze 2 – organizowanie

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Czynność 6: Zabezpieczenie pojazdu

Kryterium wykonania: 1 pkt. – jeżeli uczeń:

−−−−

zabezpieczył pojazd przed zabrudzeniem,

−−−−

podłożył kliny pod koła pojazdu,

−−−−

włączył hamulec postojowy oraz ustawił dźwignię zmiany
biegów w pozycji neutralnej.

Czynność 7: Demontaż przewodów wtryskowych.

Kryterium wykonania: 1 pkt. – jeżeli uczeń:

−−−−

odkręcił przewody wtryskowe.

Czynność 8: Montaż czujnika zegarowego

Kryterium wykonania: 1 pkt. – jeżeli uczeń:

−−−−

odkręcił śrubę pompy,

−−−−

ustawił wał korbowy w ZZ,

−−−−

zakręcił czujnik zegarowy z napięciem wstępnym wg
dokumentacji.

Czynność 9: Pomiar kąta wyprzedzenia tłoczenia.

Kryterium wykonania: 1 pkt. – jeżeli uczeń:

−−−−

przekręcił wałem do momentu zatrzymania wskazówki
czujnika,

−−−−

wyzerował czujnik,

−−−−

ustawił wał w ZZ,

−−−−

odczytał wartość kąta wyprzedzenia na czujniku zegarowym.

Czynność 10: Analiza uzyskanych wyników pomiaru.

Kryterium wykonania: 1 pkt. – jeżeli uczeń:

−−−−

skorzystał z dokumentacji serwisowej,

−−−−

uwzględnił konieczność regulacji kąta wyprzedzenia tłoczenia.

Czynność 11:Regulacja kąta wyprzedzenia.

Kryterium wykonania: 1 pkt. – jeżeli uczeń:

−−−−

poluźnił śruby mocujące pompę,

−−−−

przekręcił pompą we właściwym kierunku.

Czynność 12: Kontrola wyników regulacji.

Kryterium wykonania: 1 pkt. – jeżeli uczeń:

−−−−

ponownie zmierzył kąt wyprzedzenia,

−−−−

uzyskał wymaganą wartość kąta wyprzedzenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Czynność 13: Montaż elementów pompy i osprzętu.

Kryterium wykonania: 1 pkt. – jeżeli uczeń:

−−−−

zakręcił przewody wtryskowe,

−−−−

zakręcił wszystkie śruby pompy przepisowym momentem.

Czynność 14: Odpowietrzenie układu paliwowego.

Kryterium wykonania: 1 pkt –jeżeli uczeń:

−−−−

odpowietrzył układ paliwowy.

Czynność 15: Uruchomienie silnika.

Kryterium wykonania: 1 pkt –jeżeli uczeń:

−−−−

założył wyciąg spalin,

−−−−

uzyskał równomierną pracę silnika.

Czynność 16: Prawidłowe używanie narzędzi i sprzętu.

Kryterium wykonania: 1 pkt. – jeżeli uczeń:

−−−−

używał

narzędzia

sprzęt

pomiarowy

zgodnie

z przeznaczeniem.

Czynność 17: Sprawdzenie poprawności wykonania zadania.

Kryterium wykonania: 1 pkt –jeżeli uczeń:

−−−−

stwierdził brak wycieków paliwa.

Czynność 18: Uporządkowanie stanowiska pracy.

Kryterium wykonania: 1 pkt. – jeżeli uczeń:

−−−−

oczyścił narzędzia i odłożył je na wyznaczone miejsce,

−−−−

usunął zabezpieczenia pojazdu,

−−−−

na bieżąco utrzymywał ład i porządek,

−−−−

uporządkował stanowisko pracy.

Suma punktów w obszarze 3 – wykonywanie

Czynność 19: Omówienie sposobu wykonywania zadania.

Kryterium wykonania: 1 pkt. – jeżeli uczeń:

−−−−

omówił technologię pomiaru i regulacji ustawienia pompy
rozdzielaczowej.

Czynność 20: Ocena jakości wykonanego zadania.

Kryterium wykonania: 1 pkt. – jeżeli uczeń:

−−−−

ocenił jakość wykonanej pracy, zwrócił uwagę na popełnione
błędy.

Suma punktów w obszarze 4 – prezentowanie

RAZEM

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

7. LITERATURA

1. Bocheński C.: Badania kontrolne samochodów. WKiŁ Warszawa 2000
2. Kuczyński Z., Michalak W.: Pracownia samochodowa. WSiP Warszawa 1992
3. Orzełowski S.: Naprawa i obsługa pojazdów samochodowych. WSiP, Warszawa 1998
4. Rychter T.: Mechanik pojazdów samochodowych, WSiP, Warszawa 2006
5. Trzeciak K.: Diagnostyka samochodów osobowych. WKiŁ Warszawa 1998
6. Trzeciak K.: Diagnostyka samochodów osobowych. WKiŁ Warszawa 2005

Literatura metodyczna

1. Dretkiewicz-Więch J.: ABC nauczyciela przedmiotów zawodowych. Operacyjne cele

kształcenia. Zeszyt 32. CODN, Warszawa 1994

2. Niemierko B.: Pomiar wyników kształcenia. WSiP, Warszawa 2004
3. Ornatowski T., Figurski J.: Praktyczna nauka zawodu. Instytut Technologii Eksploatacji,

Radom 2000

4. Szlosek F.: Wstęp do dydaktyki przedmiotów zawodowych. Wyższa Szkoła Inżynierska,

Radom 1995