Czy neutrina mogą nam coś powiedzieć na temat asymetrii między materią i antymaterią we Wszechświecie

background image

Czy neutrina

Czy neutrina

mogą nam coś powiedzieć

mogą nam coś powiedzieć

na temat asymetrii

na temat asymetrii

między materią i antymaterią

między materią i antymaterią

we Wszechświecie?

we Wszechświecie?

Czy neutrina

Czy neutrina

mogą nam coś powiedzieć

mogą nam coś powiedzieć

na temat asymetrii

na temat asymetrii

między materią i antymaterią

między materią i antymaterią

we Wszechświecie?

we Wszechświecie?

Seminarium IFJ PAN, Kraków, 05.12.2013

Tomasz Wąchała

Zakład Neutrin i Ciemnej Materii (NZ16)

background image

2

Plan

Plan

Plan

Plan

Neutrina w Modelu Standardowym fizyki cząstek.

Oscylacje neutrin.

Ostatni kąt mieszania neutrin a symetria CP.

Eksperymenty T2K i Daya Bay.

Przyszłe pomiary dotyczące symetrii CP w oscylacjach
neutrin.

Asymetria między materią i antymaterią we

wszechświecie.

Bariogeneza, leptogeneza i symetria CP.

,,Ciężkie” neutrina.

background image

3

Neutrina w Modelu Standardowym

Neutrina w Modelu Standardowym

fizyki cząstek

fizyki cząstek

Neutrina w Modelu Standardowym

Neutrina w Modelu Standardowym

fizyki cząstek

fizyki cząstek

Neutrino w Modelu Standardowym
jest cząstką elementarną o
następujących własnościach:

Jest bezmasowe

Występuje w trzech zapachach

(elektronowe: ν

e

, mionowe: ν

μ

,

taonowe: ν

τ

)

Spin ½

Jest obojętne elektrycznie (ładunek

zerowy)

Oddziałuje wyłącznie słabo

Obserwowane są tylko lewoskrętne

neutrina (skrętność = rzut spinu na

kierunek pędu)

Może być cząstką Majorany (w teorii

Majorany cząstka = antycząstka)

background image

4

Oscylacje neutrin

Oscylacje neutrin

Oscylacje neutrin

Oscylacje neutrin

Neutrina oscylują, czyli zmieniają swój zapach.

Neutrina są produkowane i rejestrowane poprzez oddziaływania

słabe ale propagują się w przestrzeni jako kombinacje liniowe

stanów masowych (

stany masowe ≠ stany zapachowe

)

[

ν

e

ν

μ

ν

τ

]

=

U

PMNS

[

ν

1

ν

2

ν

3

]

Stany

zapachowe

Stany

masowe

Prawdopodobieństwo oscylacji P(ν

α

→ ν

β

) zależy od elementów macierzy

mieszania U

PMNS

oraz od sin

2

(Δm

ij

2

L/E), gdzie Δm

ij

2

= m

i

2

-m

j

2

Źródło neutrin

o energii E

(tylko neutrina

mionowe)

Detektor

(neutrina

trzech zapachów)

ν

μ

ν

μ

ν

μ

ν

e

ν

μ

ν

τ

L

Oscylacje

background image

5

Oscylacje neutrin – stan wiedzy

Oscylacje neutrin – stan wiedzy

eksperymentalnej

eksperymentalnej

Oscylacje neutrin – stan wiedzy

Oscylacje neutrin – stan wiedzy

eksperymentalnej

eksperymentalnej

Neutrina mają masę
(małą < eV
ale niezerową!

Δ

m

ij

2

~10

-3

10

-5

eV

2

)

Neutrina
oscylują

U

PMNS

=

(

1
0
0

0

c

23

s

23

0

s

23

c

23

)

(

c

13

0

s

13

e

i δ

CP

0
1
0

s

13

e

i δ

CP

0

c

13

)

(

c

12

s

12

0

s

12

c

12

0

0
0
1

)

Parametryzacja

macierzy

mieszania

neutrin

c

ij

=

cosθ

ij

s

ij

=

sin θ

ij

Szereg eksperymentów w ciągu ostatnich 15 lat

potwierdziło istnienie zjawiska oscylacji neutrin

Wartości parametrów oscylacji neutrin takich jak

trzy kąty mieszania θ

ij

i dwie różnice kwadratów

mas neutrin Δm

2

ij

są różne od zera!

Zdaniem wielu
teoretyków fizyka
poza Modelem
Standardowym!

background image

6

Czego jeszcze nie wiemy i co

Czego jeszcze nie wiemy i co

możemy zmierzyć?

możemy zmierzyć?

Czego jeszcze nie wiemy i co

Czego jeszcze nie wiemy i co

możemy zmierzyć?

możemy zmierzyć?

Faza Diraca δ

CP

= ?

→ Łamanie lub zachowanie

symetrii CP w oscylacjach neutrin

Hierarchia mas neutrin

Normalna? Odwrócona?

U

PMNS

=

(

1
0
0

0

c

23

s

23

0

s

23

c

23

)

(

c

13

0

s

13

e

i δ

CP

0
1
0

s

13

e

i δ

CP

0

c

13

)

(

c

12

s

12

0

s

12

c

12

0

0
0
1

)

Co możemy zmierzyć poprzez oscylacje
neutrin:

Kąt mieszania θ

23

< 45̊ czy θ

23

> 45̊?

Jaka hierarchia mas neutrin (znak

Δ

m

2

23

)

?

Jaka wartość fazy δ

CP

?

elektron

pozyton

background image

7

Kąt mieszania

Kąt mieszania

θ

θ

13

13

oraz

oraz

δ

δ

CP

CP

Kąt mieszania

Kąt mieszania

θ

θ

13

13

oraz

oraz

δ

δ

CP

CP

Można zmierzyć δ

CP

tylko jeśli kąt mieszania θ

13

jest

niezerowy. Najlepiej aby był duży!

Jak wyznaczyć kąt θ

13

?

Pomiar ile neutrin elektronowych pojawiło się
w akceleratorowej wiązce neutrin

mionowych

Pomiar ile neutrin elektronowych z reaktora zanikło

(,,przeoscylowało” w neutrina innego zapachu):

P

μ

→ν

e

)≈

sin

2

2θ

13

sin

2

θ

23

sin

2

(

1.27 Δ m

23

2

L

E

)

P

e

→ν

e

)≈

1−

sin

2

2θ

13

sin

2

(

1.27Δ m

31

2

L

E

)

+ człony zależne od δ

CP

+ człony mocno zależne
od hierarchii mas neutrin

+ człony słabo zależne
od hierarchii mas neutrin

ν

ν

e

e

ν

ν

μ

μ

ν

ν

τ

τ

ν

ν

e

e

ν

ν

μ

μ

ν

ν

τ

τ

background image

8

Krótka historia kąta mieszania

Krótka historia kąta mieszania

θ

θ

13

13

Krótka historia kąta mieszania

Krótka historia kąta mieszania

θ

θ

13

13

Czerwiec 2011: Pierwsze wyniki T2K (dane sprzed trzęsienia ziemi Tohoku). Kąt θ

13

rózny

od zera na poziomie 2.5 odchylenia standardowego (

Top Cite: 694 cytowań w Inspire

),

Marzec 2012: Eksperyment Daya Bay: sin

2

13

= 0.0890.010(stat)0.005(syst.)

Lipiec 2013: Ulepszona analiza w T2K (28 zarejestrowanych neutrin elektronowych). Kąt

θ

13

różny od zera na poziomie 7.3 odchyleń standardowych

Sierpień 2013: Daya Bay i najdokładniejszy pomiar θ

13

: sin

2

13

= 0.0890.009

Marzec 2011
J-PARC zaraz po
trzęsieniu ziemi Tohoku

background image

Eksperyment T2K

Eksperyment T2K

Eksperyment T2K

Eksperyment T2K

11 krajów,

59 instutucji (w
tym IFJ PAN)

~500 ludzi

Detektor daleki

(Super-Kamiokande)

→ Tutaj ,,wyłapuje” się neutrina,

które przeoscylowały.

Ośrodek akceleratorowy

J-PARC

→ Tutaj produkuje

się neutrina mionowe

Detektor bliski

→ Tutaj mierzy się

parametry neutrin

zanim zaszły

oscylacje.

background image

10

Wiązka neutrin z akceleratora

Wiązka neutrin z akceleratora

i detektor bliski

i detektor bliski

Wiązka neutrin z akceleratora

Wiązka neutrin z akceleratora

i detektor bliski

i detektor bliski

Detektor bliski

Detektor (monitor)

mionowy

Tunel rozpadu

Tarcza

Protony

piony
miony
neutrina

Do
detektora

dalekiego

(akcelerator)

Oddziaływanie neutrina w det. bliskim

Oddziaływanie neutrina w det. bliskim

Po co nam detektor bliski? Urządzenie do pomiaru parametrów wiązki neutrin

mionowych (widmo energetyczne) zanim zaszły oscylacje.

background image

11

Największy garnek z wodą?

Największy garnek z wodą?

Największy garnek z wodą?

Największy garnek z wodą?

Detektor Super-Kamiokande, to obecnie największy

detektor neutrin na świecie:

Zbiornik w kształcie walca o średnicy i

wysokości

40m,

Umiejscowiony w kopalni Kamioka

1km pod

ziemią

(aby uwolnić się od tła od promieni

kosmicznych),

Zawiera

50 tysięcy ton

bardzo czystej wody

11 tyś. fotopowielaczy

rejestruje promieniowanie

Czerenkowa wysyłane przez cząstki naładowane

powstające w oddziaływaniach neutrin.

Elektron

Elektron

(neutrino

(neutrino

elektronowe)

elektronowe)

Mion

Mion

(neutrino

(neutrino

mionowe)

mionowe)

Wewnątrz Super Kamiokande

Wewnątrz Super Kamiokande

background image

12

Polacy w T2K

Polacy w T2K

Polacy w T2K

Polacy w T2K

Uniwersytet Warszawski, Narodowe Centrum Badań
Jądrowych, Politechnika Warszawska

Uniwersytet Wrocławski

Uniwersytet Śląski

Instytut Fizyki Jądrowej PAN:

Projekt i budowa system montażu detektora mionowego.

Montaż detektora mionowego.

Rozwój oprogramowania (przewodnictwo grupie rekonstrukcji

zdarzeń w detektorze bliskim).

Analiza danych – pomiary przekrojów czynnych w detektorze

bliskim (3 różne analizy w naszym zakładzie)

Montaż elementów

Montaż elementów

detektora bliskiego

detektora bliskiego

background image

13

Neutrina z reaktorów -

Neutrina z reaktorów -

eksperyment Daya Bay

eksperyment Daya Bay

Neutrina z reaktorów -

Neutrina z reaktorów -

eksperyment Daya Bay

eksperyment Daya Bay

Neutrina produkowane są również

w reaktorach jądrowych w procesach

rozszczepienia (rozpady β neutronów)

W eksperymencie Daya Bay (Chiny) dwa detektory bliskie i

jeden daleki rejestrują neutrina z dwóch elektrowni: Daya

Bay i Ling Ao.

Chiny

Chiny

Wykorzystanie znanej od dawna techniki pomiaru opartej o tzw.
odwrotny rozpad β oraz wychwyt neutronu.

Detektory, to zbiorniki wypełnione ciekłym scyntylatorem
dopowanym Gadolinem z fotopowielaczami na ściankach,
które rejestrują fotony.

background image

14

T2K dostarcza pierwszych

T2K dostarcza pierwszych

wskazówek na temat

wskazówek na temat

δ

δ

CP

CP

T2K dostarcza pierwszych

T2K dostarcza pierwszych

wskazówek na temat

wskazówek na temat

δ

δ

CP

CP

Wykorzystując ostatnie wyniki z eksperymentu T2K
(28 neutrin elektronowych w wiązce neutrin
mionowych) oraz wartość kąta θ

13

zmierzoną przez

eksperymenty reaktorowe.

T2K wyklucza na poziomie ufności 90% wartości δ

CP

:

Preferowana wartość δ

CP

to -π/2

P

μ

→ν

e

)≈

sin

2

13

sin

2

θ

23

sin

2

(

1.27 Δ m

23

2

L

E

)

+ człony zależne od δ

CP

+ człony mocno zależne
od hierarchii mas neutrin

( 0.35 π ,0 .63 π )
(−π ,−0.97 π )∪(−0.04 π , π )

Hierarchia normalna

Hierarchia odwrócona

19 listopad 2013

background image

15

Perspektywa najbliższych 10 lat w

Perspektywa najbliższych 10 lat w

pomiarach

pomiarach

δ

δ

CP

CP

Perspektywa najbliższych 10 lat w

Perspektywa najbliższych 10 lat w

pomiarach

pomiarach

δ

δ

CP

CP

T2K w ciągu najbliższych 10 lat powinno wykluczyć 50% wartości δ

CP

z

połowy przedziału wartości δ

CP

gdy hierarchia mas nie będzie znana.

Jeśli uda się wcześniej zmierzyć hierarchię mas neutrin będziemy w stanie
wykluczyć 50% wartości δ

CP

z całego jej przedziału wartości

Eksperyment NOvA (USA):

Wiązka neutrin mionowych z akceleratorowego ośrodka Fermilab

Daleki detektor w odległości 735 km od
Fermilabu w kopalni Soudan

Połączenie wyników eksperymentów

T2K i NOvA powinno pozwolić na

wykluczenie 60% wartości δ

CP

z

pełnego jej przedziału wartości

.

Eksperyment NOvA

Eksperyment NOvA

background image

16

Precyzyjne pomiary

Precyzyjne pomiary

δ

δ

CP

CP

- ,,super

- ,,super

wiązki” neutrin

wiązki” neutrin

Precyzyjne pomiary

Precyzyjne pomiary

δ

δ

CP

CP

- ,,super

- ,,super

wiązki” neutrin

wiązki” neutrin

LBNE (USA)

Flagowy projekt z fizyki cząstek w

Stanach Zjednoczonych.

Wiązka neutrin z ośrodka Fermilab

(Chicago)

Detektor z 10 tyś. ton ciekłego argonu

w stanie Południowa Dakota

oddalonego o 1300 km od Fermilabu.

Wyznaczenie δ

CP

z dokładnością do 20

stopni (do 10 stopni po podniesieniu

mocy wiązki).

Hyper-Kamiokande (Japonia)

Naturalne rozszerzenie eksperymentu

T2K

Bardzo intensywną wiązką neutrin (1.7

MW) z ośrodka J-PARC

Większym dalekim detektorem (wodny

detektor Czerenkowa o masie miliona

ton!) w odległości 300 km od J-PARC.

Wyznaczenie δ

CP

z dokładnością do 18

stopni ale dokładność zależy od tego,

czy znamy hierarchię mas neutrin.

background image

17

Asymetria między materią i

Asymetria między materią i

antymaterią we Wszechświecie

antymaterią we Wszechświecie

Asymetria między materią i

Asymetria między materią i

antymaterią we Wszechświecie

antymaterią we Wszechświecie

Wszechświat zbudowany w większości z cząstek materii (protony, neutrony etc.) a
nie antymaterii (anty-protony, anty-neutrony, etc.).

Opis asymetrii materia i antymateria poprzez stosunek liczby barionów do liczby
fotonów:

Dwa niezależne oszacowania parametru η:

Zawartości lekkich pierwiastków
we wszechświecie:

η

= (5.1 – 6.5) x 10

-10

Anizotropie kosmicznego promieniowania tła:

η

= (6.04  0.08) x 10

-10

(Planck)

Wszechświat po Wielkim Wybuchu

składał się z równych ilości materii i antymaterii.

W symetrycznym Wszechświecie:

η

= 5 x 10

-19

Mikrofalowe promieniowanie tła widziane przez

Mikrofalowe promieniowanie tła widziane przez

satelitę Planck

satelitę Planck

η=

n

B

n

γ

background image

18

Bariogeneza i symetria CP

Bariogeneza i symetria CP

Bariogeneza i symetria CP

Bariogeneza i symetria CP

Jak w dynamiczny sposób z symetrycznego Wszechświata

rozwinęła się asymetria między liczbą barionów i anty-
barionów? →

model bariogenezy

Warunki niezbędne do zajścia
bariogenezy (1967r. Sacharow):

Łamanie liczby barionowej (B)

Łamanie symetrii ładunkowo-

przestrzennej (CP)

Brak równowagi termodynamicznej

Co z łamaniem CP w rozpadach
mezonów K i B?

Obliczenia pokazują, że jest ono o wiele

rzędów wielkości za małe zjawisko
(~10

-20

) aby wyjaśnić zmierzoną wartość

asymetrii.

M. C. Escher

M. C. Escher

background image

19

Leptogeneza

Leptogeneza

Leptogeneza

Leptogeneza

Procesy mogące prowadzić do łamania symetrii CP a w

rezultacie także do łamania liczby barionowej to rozpady
ciężkich cząstek sprzęgających się do neutrin np.

Gdzie kwantowe poprawki wyższego rzędu sprawiają, że
częstości rozpadu na lepton i anty-lepton są różne:

Jest to tzw. model

leptogenezy,

który w rezultacie

prowadzi do bariogenezy i

może wyjaśniać asymetrię

między materią i antymaterią.

Γ (

N

i

LH )≠Γ( N

i

→ ̄

L H

*

)

N

i

L

α

H

N

i

→ ̄

L

α

H

*

background image

20

,,Ciężkie neutrina”

,,Ciężkie neutrina”

,,Ciężkie neutrina”

,,Ciężkie neutrina”

Mechanizm huśtawki

(Minkowski,

Gell-Mann,...) tłumaczy dlaczego
masy lekkich neutrin są takie małe
w porównaniu z kwarkami i innymi
leptonami.

Wiąże on lekkie neutrina ze swoimi
ciężkimi odpowiednikami

(,,ciężkimi

neutrinami”).

m

ν

=−

m

D

1

M

m

D

T

Mm

GUT

(∼10

14

GeV )

Ciężkie neutrino

Ciężkie neutrino

Lekkie neutrino

Lekkie neutrino

(które obserwujemy)

(które obserwujemy)

background image

21

,,Ciężkie neutrina”

,,Ciężkie neutrina”

,,Ciężkie neutrina”

,,Ciężkie neutrina”

Model leptogenezy postuluje łamanie symetrii CP w rozpadach ciężkich
cząstek sprzęgających się do neutrin (,,lekkich” neutrin).

Mechanizm huśtawki

dostarcza nam tychże ciężkich cząstek – ciężkich

neutrin.

Odkrycie łamania symetrii CP w oscylacjach lekkich neutrin →

ważny

argument na korzyść modelu leptogenezy

z uwagi na ich związek poprzez

mechanizm huśtawki z ciężkimi neutrinami.

Ponadto istnienie ciężkich neutrin to:

,,Proste” rozszerzenie Modelu Standardowego.

Ciężkie neutrina – kandydaci na ciemną materię?

Jeśli mechanizm huśtawki jest prawdziwy, to jesteśmy w stanie badać obiekty w

skali GUT poprzez badania lekkich neutrin o masach mniejszych niż elektronowolt!

Leptogeneza i bariogeneza

Łamanie symetrii CP
dla ,,lekkich” neutrin

Asymetria między
materią i antymaterią

background image

22

Podsumowanie

Podsumowanie

Podsumowanie

Podsumowanie

Ostatnie lata, to bardzo ciekawy okres dla fizyki neutrin:

Dzięki pomiarom w eksperymencie T2K oraz w eksperymentach reaktorowych

poznaliśmy wartość

ostatniego z kątów mieszania neutrin i wiemy, że jest on niezerowy.

,,Otwarła się furtka” do pomiaru fazy odpowiedzialnej za łamanie lub zachowanie symetrii CP w
sektorze neutrin.

W tym roku eksperyment T2K dostarczył

pierwszych wskazówek eksperymentalnych na temat

wartości δ

CP

.

Najbliższe lata w tej dziedzinie badań także zapowiadają się bardzo obiecująco:

Eksperymenty T2K (IFJ PAN) oraz NOvA będą w stanie dostarczyć dalszych informacji na temat
symetrii CP w ciągu najbliższych 10 lat.

W planach są eksperymenty, w których zasięgu jest wyznaczenie δ

CP

z dużą dokładnością i

ostateczne sprawdzenie czy symetria CP jest łamana w sektorze neutrin.

Z pewnością neutrina będą mogły dostarczyć wskazówek na temat asymetrii między materią i
antymaterią we Wszechświecie.

Szereg innych bardzo ciekawych eksperymentów z fizyki neutrin:

Poszukiwanie podwójnego bezneutrinowego rozpadu β → sprawdzenie, czy neutrina są cząstkami Majorany i
łamanie CP poprzez fazy Majorany,

Sprawdzenie hierarchii mas neutrin,

Pomiary ,,kosmologiczne”: suma mas neutrin, neutrina kosmiczne.


Document Outline


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Litania Loretańska w quenya, Tolkien, Inne teksty na temat twórczości, Nieposegregowane materiały o
Podręcznik z San Remo na temat prawa międzynarodowego mającego zastosowanie podczas konfliktów zb
Biblijne przesłanie w pracach Tolkiena, Tolkien, Inne teksty na temat twórczości, Nieposegregowane m
Ankieta dla nauczyciela na temat procesu dydaktycznego, Materiały dydaktyczne EFS
CAN (wszystko na temat magistrali CAN), MATERIALY DODATKOWE
Podręcznik z San Remo na temat prawa międzynarodowego mającego zastosowanie podczas konfliktów zb
Litania Loretańska w quenya, Tolkien, Inne teksty na temat twórczości, Nieposegregowane materiały o
Podręcznik z San Remo na temat prawa międzynarodowego mającego zastosowanie podczas konfliktów zb
Heisenberg Pierwsze rozmowy na temat stosunku między nauką a religią
Być czy mieć - rozważania na temat kondycji człowieka XXw, prezentacje
Czy Polacy mogą wybić się na niepodległość(1), Lektury Okresy literackie
Jezus czy Czarodziej - sonda na temat magii wsród dzieci 9-14 letnich, Sondaże wśród dzieci na różn
Być czy mieć - rozważania na temat kondycji współczesnego człowieka końca XX wieku, Szkoła
czy dzieci mogą mieć wpływ na ochronę środowiska, scenariusze zajęć-edukacja zdrowotna
Być czy mieć - rozważania na temat kondycji człowieka XXw, prezentacje
Józef Pawlikowski Czy Polacy Mogą Się Wybić Na Niepodległość
ks Kobyliński o odnowie wreszcie ktoś mówi coś na temat!
Coś na temat przyjaźni
CUD CZY REWOLUCJA dyskusja historyków na temat fenomenu Solidarności

więcej podobnych podstron