Bezkręgowce na Ziemi, rola i funkcja

ćwiczenia:
poniedziałek 11.00 – 12.30; grupa Z6 i Z7,
7,14 i 21 styczeń

wtorek  8.30

– 10.00, grupa Z2 i Z3,

8, 15 i 22 styczeń

czwartek 9.30

– 11.00, grupa Z1 i Z2,

10, 17 i 24 styczeń

grupa Z5 i Z8: poniedziałek 9.30 – 11.00 lub
czwartek 11.00

– 12.30 ?

ćwiczenia odbędą się w Muzeum IZ, ul. Ingardena 6

Bilateralia, dwubocznie symetryczne

Triblastica, trójwarstwowce

zwierzęta aktywnie poruszające się i zdobywające pokarm,

podział ciała na część przednią i tylną oraz

na stronę brzuszną i grzbietową,

- cefalizacja

– powstanie odcinka głowowego z centrum

koordynującym.

powstanie mezodermy spowodowało dalsze

zróżnicowanie anatomiczne,

na podłożu trzeciego listka rozwinął się szkielet

wewnętrzny, mięśnie, układ wydalniczy, rozrodczy,

krwionośny, liczne gruczoły.

Acoelomata, bezjamowce

Parenchymia, parenchymowce

Typ: Platyhelminthes, płazińce

brak jamy ciała,

przestrzenie między narządami wypełnione parenchymą,

zwierzęta morskie, słodkowodne i lądowe, wiele gatunków

pasożytniczych,

posiadają płaskie ciało spłaszczone grzbieto-brzusznie,

wymiana gazowa i wydalanie metabolitów odbywa się na

zasadzie dyfuzji przez powłoki ciała,

układ wydalniczy to protonefrydia z komórkami

płomykowymi,

- jelito z jednym otworem,
-

brak układu krążenia.

Typ: Platyhelminthes, płazińce

Gromada: Turbellaria, wirki

wolno żyjące, morskie, słodkowodne i lądowe,

drapieżniki

posiadają orzęsione komórki nabłonka

okrywającego,

głowa z plamkami ocznymi i bocznymi płatami ,

umięśniona gardziel do pobierania pokarmu,

hermafrodyty ze skomplikowanymi narządami

rozrodczymi,
-

rozmnażanie bezpłciowe przez podział ciała.

Typ: Platyhelminthes, płazińce

Gromada: Trematoda, przywry

pasożyty wewnętrzne i zewnętrzne,

posiadają przyssawki: gębową i brzuszną,

mocne okrywy ciała zapewniają ochronę w ciele

gospodarza,
-

narządy rozrodcze zajmują niemal całe wnętrze,

złożone cykle rozwojowe często ze zmianą

żywiciela.

Gromada: Trematoda, przywry

Fasciola hepatica Opisthorchis felineus
motylica wątrobowa, choroba fascjoloza choroba opistorchoza

pasożyt ptaków Trichobilharzia ocellata, ale larwa wwierca się w skórę człowieka

Typ: Platyhelminthes, płazińce

Gromada: Cestoda, tasiemce

główka tasiemca –
skoleks

proglotydy z narządami rozrodczymi

pasożyty o cyklu życiowym z co

najmniej 2 postaciami larwalnymi i

co najmniej 1 żywicielem,

przedni koniec ciała (skoleks) z

przyssawkami i/lub hakami,
-

za skoleksem występują człony

(proglotydy),
-

brak otworu gębowego i jelita,

pokarm wchłaniają całą

powierzchnią ciała,

dojrzałe człony wypełnione jajami

odczepiają się od tylnego końca ciała.

Gromada: Cestoda, tasiemce

Diphyllobothrium lataum, Echinococcus granulosus

bruzdogłowiec szeroki tasiemiec bąblowiec

Taenia saginata Taenia solium
tasiemiec nieuzbrojony tasiemiec uzbrojony

Acoelomata, bezjamowce

Parenchymia, parenchymowce

Typ:Nemerta, wstężnice

zwierzęta wodne, przeważnie

morskie,
-

długie, wąskie i taśmowate ciało,

poruszają się dzięki ruchom

rzęsek i mięśni,

brak jamy ciała,

przestrzenie między narządami

wypełnione mezenchymą,

posiadają ryjek oddzielony od

jelita,
- jelito posiada dwa otwory,
-

obecność zamkniętego układu

krwionośnego.

Pseudocoelomata, wtórnojamowce pozorne

występuje pierwotna jama ciała (pseudocel), która

nie posiada własnych ścian,

brak mezodermy między jamą ciała a jelitem,

jama ciała wypełniona płynem,

przewód pokarmowy z otworem gębowym i odbytem,

rozmnażają się wyłącznie płciowo,

większość posiada liniejącą kutikulę (Ecdysozoa, wylinkowce)

Pseudocoelomata

Typ: Rotifera, wrotki

rotifera

– „noszący kółka

aparaty szczękowe – mastaks

wody słodkie, słone, podmokłe siedliska glebowe,

ciało zbudowane z głowy, tułowia i nogi,

na tułowiu mogą występować kutykularne wyrostki,

noga zakończona palcami,

ciało pokryte delikatnym oskórkiem,

na głowie znajduje się aparat wrotny,

gardziel zawiera aparat szczękowy (mastaks),

rozmnażanie partenogenetyczne.

Pseudocoelomata

Typ: Acanthocephala, kolcogłowy

organizmy pasożytnicze,

- w rozwoju brak form

wolno żyjących,

formy dojrzałe żyją w przewodzie

pokarmowym kręgowców, larwy u

bezkręgowców wodnych i lądowych,

podział ciała na odcinek przedni

  z ryjkiem pokrytym hakami i
  kolcami oraz odcinek tylni: robakowato

wydłużony tułów,

brak układu pokarmowego,

krwionośnego, oddechowego,

u większości gatunków również

wydalniczego,
-

rozdzielnopłciowe, dymorfizm płciowy,

bioindykatory środowiska wodnego

(akumulują niektóre zanieczyszczenia).

Pseudocoelomata

Typ: Gastrotricha, brzuchorzęski

organizmy wodne, wolno żyjące,

najmniejsze tkankowce,
-

poruszają się za pomocą rzęsek

rozmieszczonych na brzusznej stronie ciała i

wici umieszczonych na głowie,

oskórek wytwarza tarczki, szczeciny,

płytki lub kotwiczki,

nie linieją,

posiadają gruczoły wytwarzające

substancję kleistą,

brak specjalnych organów

transportujących tlen i związki

odżywcze.

Pseudocoelomata

Typ: Nematoda, nicienie

organizmy wolno żyjące i pasożyty,

ciało wydłużone, niesegmentowane,

ciało okryte mocną kutykulą,

kształt ciała określa wór

powłokowo-mięśniowy,

- wzrost jest przerywany linieniami,
-

wewnątrz ciała panuje nadciśnienie,

posiadają drożny przewód

pokarmowy,
-

nie posiadają układu krążenia,

układu oddechowego,

występują tylko mięśnie podłużne

(brak mięsni okrężnych!),

- oddychanie tlenowe i beztlenowe (fermentacja glikogenu),
-

z reguły rozmnażają się płciowo,

występuje dymorfizm płciowy.

nema

– „nitka”

Typ: Nematoda, nicienie

Trichinella spiralis

Caenorhabditis elegans Globodera rostochiensis

Dracunculus medinensis

Ancylostoma
duodenale

Ascaris
lumbricoides

Pseudocoelomata

Typ: Nematomorpha, nitnikowce

wolno żyjące, słodkowodne,

ciało długie i robakowate,

przód ciała zaokrąglony lub

stożkowaty,

tylny koniec zaokrąglony lub

z 2-3 wyrostkami kaudalnymi,
- na brzusznej i grzbietowej linii

ciała znajduje się rząd szczecin,

- kutykula o chropowatej
strukturze,
-

układ pokarmowy silnie

zredukowany,
-

brak układu krwionośnego,

oddechowego i wydalniczego,
-

rozdzielnopłciowe, rozwój z

pasożytniczą larwą .

Coelomata, wtórnojamowce

posiadają wtórną jamę ciała – celoma,

jama posiada własny nabłonek,

jamę wypełnia płyn izotoniczny z

resztą płynów w organizmie,

- celoma podzielona jest przegrodami

poprzecznymi,

celoma połączona jest ze środowiskiem

zewnętrznym za pomocą metanefrydiów,

jelito środkowe objęte jest własnymi

mięśniami, a pokarm przesuwany jest

ruchami perystaltycznymi,

obecność układu krwionośnego i

oddechowego z barwnikami oddechowymi.

Coelomata

Nadtyp: Lophophorata, czułkowce (=lofoforowce)

osiadłe, wyłącznie wodne organizmy,

przód ciała zaopatrzony w lofofor czyli wieniec

orzęsionych czułków otaczających otwór gębowy,

- U-

kształtny przewód pokarmowy,

brak wyraźnie wyodrębnionej głowy,

występuje układ krwionośny,

rozmnażanie płciowe i bezpłciowe przez pączkowanie

Coelomata, Lophophorata

Typ: Bryozoa, mszywioły Typ: Brachiopoda, ramienionogi

Bryozoa

– „zwierzęta mchy

”

Pectinatella magnifica Lingula anatina

Coelomata

Nadtyp: Lacunifera, Typ: Mollusca, mięczaki

miękkie, niesegmentowane ciało zwykle okryte muszlą,

organem lokomocji jest umięśniona noga,

narządy wewnętrzne mieszczą się w worku trzewiowym położonym nad nogą,

ściana worka tworzy płaszcz,

między płaszczem a workiem występuje jama płaszczowa ze skrzelami

(ktenidia),
-

fałd w jamie gębowej: tarka = radula,

- zredukowana celoma,
-

drożny układa pokarmowy, otwarty układ krwionośny.

Coelomata, Mollusca

Gromada: Polyplacophora, chitony

zwierzęta morskie,

owalne ciało, spłaszczone grzbieto – brzusznie,

muszla podzielona na osiem płytek dachówkowato na siebie zachodzących,

noga dobrze rozwinięta,

posiadają tarkę do zdrapywania glonów z powierzchni kamieni,

głowa szczątkowa.

Lepidochitonia cinereus,

zachodni Bałtyk

Coelomata, Mollusca

Gromada: Gastropoda, brzuchonogi

morskie, słodkowodne lub lądowe,

- asymetryczne,
-

spiralnie zwinięta muszla,

muszla często zredukowana lub nieobecna,

dobrze wyodrębniona głowa z dwoma parami czułków,

dobrze wykształcona noga,

- obecna radula,
-

zachodzi zjawisko zwane torsją – skręcenie worka o 180

otwór odbytowy i jama płaszczowa nad głową.

Coelomata, Mollusca

Gromada: Bivalvia, małże

morskie lub słodkowodne,

głównie osiadłe, wytwarzają mocne nici tzw. bisior,

- dwubocznie symetryczne,
-

muszla złożona z dwóch połówek połączonych elastycznym wiązadłem,

nie posiadają głowy,

nie posiadają tarki, są filtratorami,

posiadają silnie orzęsione skrzela,

źródło pokarmu, wykorzystywane w przemyśle jubilerskim, galanteryjnym,

mogą przenosić choroby i pasożyty.

Coelomata, Mollusca

Gromada: Cephalopoda, głowonogi

wyłącznie morskie, aktywne drapieżniki,

- dwubocznie symetryczne,
-

posiadają głowę i tułów,

noga przekształcona w ramiona z przyssawkami,

fragment nogi przekształcony w mięsisty wyrzutowy lejek,

brak muszli lub muszla zredukowana, wewnętrzna,

posiadają dobrze rozwinięte narządy zmysłów i złożony mózg,

posiadają worek czernidłowy w tylnej części tułowia,

posiadają chromatofory z ziarnami pigmentu.

Architeuthis dux

, największy bezkręgowiec

Coelomata

Nadtyp: Articulata, segmentowce

Typ: Annelida, pierścienice

żyją w morzach, wodach słodkich i wilgotnej glebie,

niektóre są pasożytami,

podział ciała na metamery, pierścienie,

- segmentacja homonomiczna lub heteronomiczna,

- pierwszy segment: prostomium, ostatni: pygydium,

ciało owalne lub grzbieto – brzusznie spłaszczone,

ciało okryte wilgotnym oskórkiem,

obecność chitynowo –

białkowych szczecin.

annelida

– „małe pierścienie”

Coleomata, Annelida

Gromada: Polychaeta, wieloszczety

trochofora

Nereis pelagica

zwierzęta głównie morskie,

dobrze wyodrębniony odcinek głowowy

na każdym segmencie para

parapodiów z pękami szczecinek,

szczeciny różnego kształtu i wielkości

zakończone prosto, rozwidlone, haczykowate,

rozdzielnopłciowe, zapłodnienie zewnętrzne,

- larwa trochofora.

Spirobranchus giganteus

Coleomata, Annelida

Gromada: Oligochaeta, skąposzczety

żyją w wodach słodkich i wilgotnej glebie,

nie posiadają parapodiów,

posiadają nieliczne szczeciny,

słabo wyodrębniony odcinek głowowy,

obecność narządu związanego z rozrodem:

siodełko (clitellum),

hermafrodyty o zapłodnieniu krzyżowym.

Lumbricus terrestis

Coleomata, Annelida

Gromada: Hirudinea, pijawki

drapieżniki i pasożyty zewnętrzne,

ciało grzbieto-brzusznie spłaszczone,

ciało zbudowane z 34 segmentów,

- przednia i tylnia przyssawka,
- brak szczecin,
-

obecne siodełko u dojrzałych płciowo osobników.