Państwowa Inspekcja Pracy

Okręgowy Inspektorat Pracy w Szczecinie

Kalkulator wydatku energetycznego

uproszczoną metodą wg Lehmanna

Instrukcja obsługi aplikacji z odrobiną

praktycznych komentarzy

Piotr Lubaś

Okręgowy Inspektorat Pracy w Szczecinie

Szczecin, 2011

© Publikację tę można reprodukować nieodpłatnie, z wyłączeniem

wykorzystywania jej do celów reklamowych i celów komercyjnych.

Prosimy o wskazanie, iż jej źródłem jest: Państwowa Inspekcja Pracy Okręgowy

Inspektorat Pracy w Szczecinie,

http://www.szczecin.oip.pl

2

Zawartość

Przeznaczenie kalkulatora wydatku energetycznego .............................................................................. 3
Otwieranie aplikacji ................................................................................................................................. 4
Analiza wydatku energetycznego ............................................................................................................ 6

Dane identyfikacyjne oceny ................................................................................................................ 7
Wprowadzanie pierwszej i kolejnych czynności poddawanych analizie ............................................. 8

Nazwa czynności .............................................................................................................................. 9
Czas trwania czynności .................................................................................................................... 9
Wybieranie cech charakterystycznych dla czynności jednostkowej z odrobiną niezbędnej teorii 10

Sprawdzanie i poprawianie uprzednio wprowadzonych czynności .................................................. 13
Dodatkowe funkcje z poziomu formularza tytułowego .................................................................... 14

Usuwanie wszystkich czynności .................................................................................................... 14
Drukowanie ................................................................................................................................... 14
Zapisywanie wyników pracy .......................................................................................................... 15

Załącznik 1. Wykorzystanie wyników oceny .......................................................................................... 16

Ocena ryzyka zawodowego ............................................................................................................... 16
Ochrona pracy kobiet i osób młodocianych ...................................................................................... 18
Napoje i posiłki profilaktyczne .......................................................................................................... 19
Uprawnienia do emerytury pomostowej (wcześniejszej) ................................................................. 19
Inne kwestie ...................................................................................................................................... 19

3

Przeznaczenie kalkulatora wydatku energetycznego

Niniejsza aplikacja „Kalkulator wydatku energetycznego” jest narzędziem służącym do
szacowania wydatku energetycznego netto ponoszonego przez pracowników podczas pracy.
Analizy tego wydatku mogą okazać się przydatne na przykład w następujących zakresach:

1.

Normowanie pracy;

2.

Ocena ryzyka zawodowego;

3.

Kwalifikowanie niektórych rodzajów pracy, jako pracy w szczególnych warunkach, o
których mowa w ustawie o emeryturach pomostowych;

4.

Kontrola warunków pracy w kontekście konieczności wydawania pracownikom
napojów i/lub posiłków profilaktycznych.

Metodologia szacowania wydatku energetycznego jest zgodna z kryteriami określonymi
w

uproszczonej

chronometrażowo-tabelarycznej

metodzie

szacowania

wydatku

energetycznego netto podczas pracy wg Lehmanna

1

.

Uwaga!
Kalkulator działa w środowisku aplikacji Excel 2007 i nowszych. Ponadto brak jest jakichś
specjalnych wymogów sprzętowych.

1

Lehmann G.: Praktyczna fizjologia pracy. PZWL, Warszawa 1966

Otwieranie aplikacji

Po zapisaniu szablonu na komputerze
poniższy arkusz z informacją, że korzystanie z aplikacji wymaga włączenia makr

Wówczas należy kliknąć przycisk opcje (zaznacz

Pojawi się poniższy alert zabezpieczeń. Należy wybrać opcję „
zatwierdzić przyciskiem „OK.”

Bez obaw. Makra nie zawierają

Otwieranie aplikacji

na komputerze i po jego otworzeniu na ekranie zostanie wyświetlony

ormacją, że korzystanie z aplikacji wymaga włączenia makr

Wówczas należy kliknąć przycisk opcje (zaznaczony czerwoną obwódką na rysunku poniżej

Pojawi się poniższy alert zabezpieczeń. Należy wybrać opcję „Włącz tę zawartość

.”

nie zawierają niebezpiecznych programów dla Twojego komputera.

4

na ekranie zostanie wyświetlony

ormacją, że korzystanie z aplikacji wymaga włączenia makr.

czerwoną obwódką na rysunku poniżej).

Włącz tę zawartość” i

dla Twojego komputera.

Dalej pojawi się arkusz, przy pomocy, którego
energetycznego ponoszonego przez pracownika podczas pracy:

Dalej pojawi się arkusz, przy pomocy, którego można dokonać szacowania wydatku
energetycznego ponoszonego przez pracownika podczas pracy:

5

dokonać szacowania wydatku

Analiza wydatku energetycznego

Analizę wydatku energetycznego

datku energetycznego

Analizę wydatku energetycznego ułatwia formularz tytułowy (rysunki poniżej).

6

formularz tytułowy (rysunki poniżej).

Dane identyfikacyjne oceny

Przystępując do oceny można (nie jest to obowiązkowe) wprowadzić dane identyfikacyjne
oceny (firma, wydział lub oddział, stanowisko lub rodzaj pracy)
przycisk „Dane identyfikacyjne
poniższy formularz, który można wypełnić

Dane identyfikacyjne oceny

Przystępując do oceny można (nie jest to obowiązkowe) wprowadzić dane identyfikacyjne

(firma, wydział lub oddział, stanowisko lub rodzaj pracy). Aby to zrobić należy kliknąć

Dane identyfikacyjne” . Po kliknięciu przycisku tego przycisku ukaże

można wypełnić i zatwierdzić przyciskiem „OK”.

7

Przystępując do oceny można (nie jest to obowiązkowe) wprowadzić dane identyfikacyjne

. Aby to zrobić należy kliknąć

ukaże się formularz

Wprowadzanie pierwszej i kolejnych czynności poddawanych

Pierwszą czynność można wprowadzić, klikając przycisk „
tego polecenia ukaże się formularz (poniżej), w którym należy wprowadzić dane dotyczące
jednostkowej czynności dla analizowanych prac.

prowadzanie pierwszej i kolejnych czynności poddawanych

wprowadzić, klikając przycisk „Nowa czynność

tego polecenia ukaże się formularz (poniżej), w którym należy wprowadzić dane dotyczące

kowej czynności dla analizowanych prac.

8

prowadzanie pierwszej i kolejnych czynności poddawanych analizie

Nowa czynność”. Po wykonaniu

tego polecenia ukaże się formularz (poniżej), w którym należy wprowadzić dane dotyczące

Nazwa czynności

W polu „Nazwa czynności”
czynności

2

. Nazwanie czynności jest o

próby pominięcia wpisu w tym polu.

Czas trwania czynności

W polu „Czas trwania czynności
jednostkowej. Można tę wartość podać z dokładnością do 0,01 minuty, ale
odpowiednim przeliczeniu sekund na setne części minu

Przykładowo:
1s = 0,01(6) minuty ≈ 0,17 minuty;
15s = 0,25 minuty; 30s = 0,5 minuty;

2

Czynność jednostkowa poddawana ocenie

scharakteryzować tylko jedną postawą ciała i tylko jednym rodzajem partii ciała
angażowanej do wykonania czynności wraz z obciążeniem (albo przerwą w angażowaniu
mięśni na pracę) w określonym, mierzonym przedziale czasu.

” należy wpisać wybraną przez siebie nazwę jednostkowej

Nazwanie czynności jest obowiązkowe, o czym przypomni

w tym polu.

Czas trwania czynności” należy wpisać liczbę minut trwani

tę wartość podać z dokładnością do 0,01 minuty, ale

odpowiednim przeliczeniu sekund na setne części minuty.

≈ 0,17 minuty;

30s = 0,5 minuty; 45s = 0,75 minuty itd.

Czynność jednostkowa poddawana ocenie – to czynność (zadanie, praca), którą możemy

scharakteryzować tylko jedną postawą ciała i tylko jednym rodzajem partii ciała
angażowanej do wykonania czynności wraz z obciążeniem (albo przerwą w angażowaniu
mięśni na pracę) w określonym, mierzonym przedziale czasu.

9

wybraną przez siebie nazwę jednostkowej

bowiązkowe, o czym przypomni aplikacja, w razie

minut trwania czynności

tę wartość podać z dokładnością do 0,01 minuty, ale należy pamiętać o

to czynność (zadanie, praca), którą możemy

scharakteryzować tylko jedną postawą ciała i tylko jednym rodzajem partii ciała
angażowanej do wykonania czynności wraz z obciążeniem (albo przerwą w angażowaniu

10

Wpisanie czasu jest obowiązkowe, o czym przypomni aplikacja, w przypadku próby
pominięcia wpisu w tym polu. Również odpowiedni komunikat wzywający do korekty wpisu
pojawi się, gdy zamiast liczby wprowadzony zostanie tekst składający się choćby z jednej
litery.

Dalej należy wybrać odpowiednie opcje charakteryzujące jednostkową czynność.

Wybieranie cech charakterystycznych dla czynności jednostkowej z
odrobiną niezbędnej teorii

W metodologii wykorzystanej w kalkulatorze, czynność - a w konsekwencji ciężkość jej
wykonania - jest charakteryzowana łącznie przez dwie składowe wysiłku:

1)

Charakterystyczną postawę ciała przyjmowaną podczas realizowania czynności;

2)

Obciążenie zewnętrzne partii ciała, które angażuje pracownik podczas wykonywania
czynności.

Tak, więc najpierw w ramce „Wybierz postawę ciała charakterystyczną dla wykonywanej
czynności” należy wskazać odpowiednią pozycję ciała, jaka jest przyjmowana przez
pracownika podczas pracy. Wybór może paść tylko na jedną pozycję. Stąd wniosek, że jeśli
podczas czynności pracownik zmienia pozycję ciała, to czynność taka nie jest czynnością
jednostkową – każda czynność jednostkowa, żeby mogła być tak nazwana musi mieć tylko
jedną charakterystyczną pozycję ciała.

Po kliknięciu pola wyboru (kółeczko) przy określonej czynności, przychodzi czas na wybór
partii ciała, które wykonują pracę i obciążenia, jakiemu te partie ciała są poddawane. W tym
celu w ramce „Wybierz partie ciała, które wykonują pracę (i ciężkość tej pracy) ” wybrać
opcję zgodną ze stanem faktycznym dla ocenianej czynności.

Uwaga! Jeżeli pracownik nie wykonuje pracy (np. siedzi, jako pasażer przemieszczając się
samochodem, stoi i oczekuje aż maszyna wykona operacje, jedynie obserwując tę operację),
to w ramce „Wybierz partie ciała, które wykonują pracę (i ciężkość tej pracy) ” trzeba
zaznaczyć opcję „przerwa w wykonywanej czynności”.

Może się tak zdarzyć, że pracownik wykonuje pracę np. jednocześnie obydwoma ramionami i
całym ciałem (jak przy unoszeniu ładunku z podłogi). W takich przypadkach wybieramy tylko
jedną opcję, przy czym pierwszeństwo ma opcja znajdująca bliżej prawej strony ramki (w
podanym przykładzie całe ciało).

Jeśli natomiast w przedziale czasowym angażowane są do wykonania pracy różne partie ciała
i/lub w przedziale czasowym występuje różne obciążenie, to czynności takiej nie można
kwalifikować, jako czynności jednostkowej i poddawać jej jako takiej ocenie. W takich
przypadkach, podobnie jak miało to miejsce przy wyborze pozycji ciała, należy rozłożyć tę
czynność na czynności proste cechujące się w określonym przedziale czasowym jedną
charakterystyczną partią ciała wykonującą pracę i jednakowym obciążeniem.

DEFINICJA
Czynność jednostkowa poddawana ocenie
scharakteryzować tylko jedną postawą ciała i tylko jednym rodzajem partii ciała
angażowanej do wykonania czynności wraz z
mięśni na pracę) w określonym, mierzonym przedziale czasu.

UWAGA!
Chronometraż powinien być przeprowadzony w dnia
i obejmować czynności powtarzające się każdego
czynności roboczych i czynności pomocnic
o podobnym obciążeniu pracą. Pomiar czasu tr
przeprowadzany kilkakrotnie,
było uzyskać uśrednioną fotografię dnia roboczego
Najlepiej, gdy chronometraż opracowany jest
i pracownikiem bhp.

3

Po poprawnym scharakteryzowa
„Wprowadź dane”. Nie należy przejmować
w analizowanej czynności. M
dokonywanie zmian w uprzednio

Po kliknięciu przycisku „Wprowadź dane
czynność?”, tak jak na poniższym rysunku. Wybór prosty: tak albo nie.

3

Górska E., Ergonomia: projektowanie, diagnoza, eksperymenty, Oficyna Wydawnicza Politechniki

Warszawskiej, Warszawa 2002, s. 99.

Czynność jednostkowa poddawana ocenie – to czynność (zadanie, praca), którą możemy
scharakteryzować tylko jedną postawą ciała i tylko jednym rodzajem partii ciała

do wykonania czynności wraz z obciążeniem (albo przerwą w angażowaniu

mięśni na pracę) w określonym, mierzonym przedziale czasu.

Chronometraż powinien być przeprowadzony w dniach o przeciętnym rytmie pracy
i obejmować czynności powtarzające się każdego dnia. W dokumentacji wszystkie rodzaje
czynności roboczych i czynności pomocniczych powinny być podzielone na grupy

podobnym obciążeniu pracą. Pomiar czasu trwania poszczególnych czynności powinien być

przeprowadzany kilkakrotnie, dla różnych osób i przy różnej intensywności pracy, aby można

fotografię dnia roboczego na określonym stanowisku pracy.

chronometraż opracowany jest wspólnie z pracownikiem, jego przełożonym

scharakteryzowaniu analizowanej czynności, można

należy przejmować się tym, że później będziemy chcieli

. Można to zrobić, ale „o tym potem”, w części omawiającej

w uprzednio wprowadzonych czynnościach.

Wprowadź dane” aplikacja zapyta się „Czy chcesz ocenić kolejną

tak jak na poniższym rysunku. Wybór prosty: tak albo nie.

Górska E., Ergonomia: projektowanie, diagnoza, eksperymenty, Oficyna Wydawnicza Politechniki

awa 2002, s. 99.

11

to czynność (zadanie, praca), którą możemy

scharakteryzować tylko jedną postawą ciała i tylko jednym rodzajem partii ciała

obciążeniem (albo przerwą w angażowaniu

ch o przeciętnym rytmie pracy

dnia. W dokumentacji wszystkie rodzaje

zych powinny być podzielone na grupy

wania poszczególnych czynności powinien być

sób i przy różnej intensywności pracy, aby można

na określonym stanowisku pracy.

wspólnie z pracownikiem, jego przełożonym

, można kliknąć przycisk

będziemy chcieli coś poprawić

w części omawiającej

Czy chcesz ocenić kolejną

Górska E., Ergonomia: projektowanie, diagnoza, eksperymenty, Oficyna Wydawnicza Politechniki

Jeśli wybrano „Tak” to pojawi się
poddawanej ocenie. Postępowanie z każdą kolejną analizowaną czynnością jest analogiczne
jak przy wprowadzaniu pierwszej czynności.

Jeśli wybrano opcję „Nie” (nie
formularza tytułowego (poniżej) i
postępowaniu.

to pojawi się znajomy formularz nowej (kolejnej) czynności

Postępowanie z każdą kolejną analizowaną czynnością jest analogiczne

jak przy wprowadzaniu pierwszej czynności.

” (nie będzie wprowadzana nowa czynność), to aplikacja powróci

formularza tytułowego (poniżej) i z tego poziomu należy zdecydować

12

formularz nowej (kolejnej) czynności (poniżej)

Postępowanie z każdą kolejną analizowaną czynnością jest analogiczne

aplikacja powróci do

należy zdecydować o dalszym

Sprawdzanie i poprawianie uprzednio wprowadzonych czynności

Chcąc sprawdzić wprowadzone czynności i ewentualnie, któreś z nich poprawić
przycisk „Sprawdź i popraw czynność
z listą wyboru wprowadzonych dotychczas czynności.

Jeżeli chcemy wprowadzić korekty do jakiejś czynności,
„OK” Wtedy na ekranie ukaże się poniższe okno:

W dalszej kolejności można:

1)

Usunąć całą czynność klikając przycisk „
górnym rogu formularza.

2)

Poprawić czynność wypełniając formularz
wprowadzaniu nowej czynności

3)

A gdybyśmy jednak nic w danej czynności nie chcieli poprawiać klikamy

Klikając przycisk „Usuń czynność

Sprawdzanie i poprawianie uprzednio wprowadzonych czynności

sprawdzić wprowadzone czynności i ewentualnie, któreś z nich poprawić

Sprawdź i popraw czynność”. Jeżeli wykonamy to zrobimy, ukaże się nam

z listą wyboru wprowadzonych dotychczas czynności. Na przykład:

wprowadzić korekty do jakiejś czynności, to po prostu ją zaznaczamy i klikamy

Wtedy na ekranie ukaże się poniższe okno:

sunąć całą czynność klikając przycisk „Usuń czynność”, który znajdziemy

górnym rogu formularza.
Poprawić czynność wypełniając formularz – wg takich samych zasad jak miało to miejsce pr
wprowadzaniu nowej czynności – a następnie zatwierdzamy zmiany klikając przycisk „

ic w danej czynności nie chcieli poprawiać klikamy przycisk „

czynność”, „OK” lub „Anuluj” aplikacja powraca do formularza tytułowego.

13

Sprawdzanie i poprawianie uprzednio wprowadzonych czynności

sprawdzić wprowadzone czynności i ewentualnie, któreś z nich poprawić, należy kliknąć

nam na ekranie okno

amy i klikamy przycisk

”, który znajdziemy w prawym

g takich samych zasad jak miało to miejsce przy

dzamy zmiany klikając przycisk „OK”

przycisk „Anuluj”.

do formularza tytułowego.

Dodatkowe funkcje z poziomu formularza tytułowego

Usuwanie wszystkich czynności

Kliknięcie przycisku „Usuń wszytkie czynność
dotychczas wprowadzonych czynności.

UWAGA!

Nie można tego robić w tym samym dokumencie zbyt często, bo może się okazać, że

usunięcie zbyt dużej ilości wierszy uniemożliwi uwzględnienie w wyliczeniach wszytkic
wprowadzonych czynności. Wyjściem z

Drukowanie

Kliknięcie przycisku „Drukuj” prze
zainstalowanej drukarki można drukować wyniki swojej

UWAGA! W niektórych przypadkach nie można będzie za pierwszym razem wysłać dokumentu do
drukarki. Wówczas należy zamknąć podglą
Za każdym następnym razem będzie można już dokument wydru

Dodatkowe funkcje z poziomu formularza tytułowego

Usuwanie wszystkich czynności

Usuń wszytkie czynność” powoduje wyczyszczenie całego formularza z

dotychczas wprowadzonych czynności.

Nie można tego robić w tym samym dokumencie zbyt często, bo może się okazać, że

usunięcie zbyt dużej ilości wierszy uniemożliwi uwzględnienie w wyliczeniach wszytkic
wprowadzonych czynności. Wyjściem z tej sytacji jest otworzenie nowego dokumentu z sz

przenosi nas do podglądu wydruku. Dalej standardowo używając
drukować wyniki swojej pracy.

adkach nie można będzie za pierwszym razem wysłać dokumentu do

i. Wówczas należy zamknąć podgląd wydruku i ponownie kliknąć przycisk „

a każdym następnym razem będzie można już dokument wydrukować.

14

” powoduje wyczyszczenie całego formularza z

Nie można tego robić w tym samym dokumencie zbyt często, bo może się okazać, że

usunięcie zbyt dużej ilości wierszy uniemożliwi uwzględnienie w wyliczeniach wszytkich nowo

sytacji jest otworzenie nowego dokumentu z szablonu.

do podglądu wydruku. Dalej standardowo używając

adkach nie można będzie za pierwszym razem wysłać dokumentu do

d wydruku i ponownie kliknąć przycisk „Drukuj”.

15

Zapisywanie wyników pracy

Kliknięcie przycisku „ Zakończ i zapisz” spowoduje, że wszystkie wprowadzone czynności zostaną
zapisane. Zapisywanie jest standardowe dla EXCELA, tzn. należy wybrać nazwę dla swojego
dokumentu i odpowiednie miejsce (folder), w którym plik zostanie zapisany.

UWAGA! Aplikacja Excel podpowiada zapis pliku w formacie zwykłego dokumentu. Chcąc pracować
jeszcze kiedyś na tym dokumencie po jego zamknięciu, należy wybrać format zapisu pliku arkusz Excel
z obsługą makr.

16

Załącznik 1. Wykorzystanie wyników oceny

Ogólnie wielkość wydatku energetyczny netto ponoszonego przez pracownika, może mieć określone
implikacje w zakresie ochrony zdrowia pracowników wynikające z szeregu przepisów w zakresie
ochrony pracy. Poniżej wymienione zostały tylko najważniejsze:

Ocena ryzyka zawodowego

Ocena ryzyka zawodowego (oczywiście jedynie, jako jeden z czynników ryzyka)
Zgodnie z § 39a rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r.
w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz. U. z 2003 r. Nr 169,
poz. 1650 ze zmianami oraz z 2008 r. Nr 108, poz. 690) pracodawca ocenia ryzyko zawodowe
występujące przy wykonywanych pracach. Podczas oceny ryzyka zawodowego uwzględnia się
wszystkie czynniki środowiska pracy występujące przy wykonywanych pracach oraz sposoby
wykonywania prac. Stosowane w następstwie oceny ryzyka zawodowego środki
profilaktyczne, metody oraz organizacja pracy powinny: 1) zapewniać zwiększenie poziomu
bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników; 2) być zintegrowane z działalnością
prowadzoną przez pracodawcę na wszystkich poziomach struktury organizacyjnej zakładu
pracy.
Pracodawca prowadzi dokumentację oceny ryzyka zawodowego oraz zastosowanych
niezbędnych środków profilaktycznych. Dokument potwierdzający dokonanie oceny ryzyka
zawodowego powinien uwzględniać m.in.:

1) opis ocenianego stanowiska pracy, w tym wyszczególnienie:

a) stosowanych maszyn, narzędzi i materiałów,
b) wykonywanych zadań,
c) występujących na stanowisku niebezpiecznych, szkodliwych i uciążliwych
czynników środowiska pracy,
d) osób pracujących na tym stanowisku;

2) wyniki przeprowadzonej oceny ryzyka zawodowego dla każdego z czynników
środowiska pracy oraz niezbędne środki profilaktyczne zmniejszające ryzyko.

Na podstawie obowiązujących przepisów

4

oraz na podstawie literatury przedmiotu

5

, kryteria oceny

ciężkości pracy fizycznej, w zależności od wartości wydatku energetycznego można określić
następująco:

klasa ciężkości

pracy

kobiety

mężczyźni

[kJ/min]

[kJ/8h]

[kJ/min]

[kJ/8h]

bardzo lekka

≤

3,5

≤

850

≤

5

≤

1 250

Lekka

3,5÷7,5

850÷2 900

5÷10

1 250÷

3 500

ś

rednio ciężka

7,5÷12,5

2 900÷4 200

10÷20

3 500÷

6 300

Ciężka

12,5÷20

4 200÷4 600

20÷30

6 300÷

8 400

bardzo ciężka

>20

4 600÷5 000

>30

8 400÷

12 500

Wartości, które
nie powinny być
przekraczane

>20

>5 000

> 12 500

Tabela 1 Wartościowanie ciężkości pracy na podstawie wydatku energetycznego netto.

4

ustawa z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (Dz. U. Nr 237, poz. 1656)

5

Makowiec Dąbrowska T.: Fizjologia pracy. W: Higiena pracy. Indulski J.A. (red.) Instytut Medycyny Pracy, Łódź

1999

17

Wartościowanie ciężkości pracy wg ww. kryteriów przydatne jest dla określenia:

1.

Czy pracownikom należy wydawać posiłki profilaktyczne i ewentualnie napoje;

2.

Czy pracownikowi przysługują uprawnienia z tytułu ustawy o emeryturach pomostowych;

3.

Temperatury jaka powinna być zapewniona w pomieszczeniach pracy

6

.

Dla szczegółowej oceny ryzyka powyższe kryteria nie są wystarczające, gdyż nie uwzględniają rodzaju
wysiłku fizycznego (wysiłek dynamiczny / wysiłek statyczny) oraz wieku pracowników. W poniższych
tabelach zebrano przybliżone wartości wydatku energetycznego, które powinny ułatwić ocenę ryzyka
z uwzględnieniem uogólnień dotyczących właśnie rodzaju wysiłku i wieku pracowników

7

.

dla pracy fizycznej z przewagą wysiłku dynamicznego

klasa ciężkości

pracy

Kobiety

Mężczyźni

od

[kJ/min]

do

[kJ/min]

od

[kJ/min]

od

[kJ/8h]

do

[kJ/8h]

do

[kJ/min]

od

[kJ/8h]

do

[kJ/8h]

bardzo lekka

3,5

850

5

1 250

lekka

3,5

7,5

850

2 900

5

10

1 250

3 500

ś

rednio ciężka

7,5

12,5

2 900

4 200

10

20

3 500

6 300

ciężka

12,5

20

4 200

4 600

20

30

6 300

8 400

bardzo ciężka

20

4 600

5 000

30

42

8 400

12 500

wartości, które
nie powinny być
przekraczane

20

5 000

42

12 500

dla pracy fizycznej z przewagą wysiłku statycznego

klasa ciężkości

pracy

Kobiety

Mężczyźni

[kJ/min] [kJ/min] [kJ/8h] [kJ/8h] [kJ/min] [kJ/min] [kJ/8h] [kJ/8h]

bardzo lekka

2,8

680

4

1000

lekka

2,8

6

680

2320

4

8

1000

2800

ś

rednio ciężka

6

10

2320

3360

8

16

2800

5040

ciężka

10

16

3360

3680

16

24

5040

6720

bardzo ciężka

16

20

3680

4000

24

33,6

6720

10000

wartości, które
nie powinny być
przekraczane

20

5000

34

10000

6

Zgodnie z § 30 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie

ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz. U. z 2003 r. Nr 169, poz. 1650 ze zmianami oraz z
2008 r. Nr 108, poz. 690) w pomieszczeniach pracy należy zapewnić temperaturę odpowiednią do rodzaju
wykonywanej pracy (metod pracy i wysiłku fizycznego niezbędnego do jej wykonania) nie niższą niż 14 °C (287
K), chyba że względy technologiczne na to nie pozwalają. W pomieszczeniach pracy, w których jest
wykonywana lekka praca fizyczna, i w pomieszczeniach biurowych temperatura nie może być niższa niż 18 °C
(291 K).

7

Makowiec Dąbrowska T.: Fizjologia pracy. W: Higiena pracy. Indulski J.A. (red.) Instytut Medycyny Pracy, Łódź

1999

18

dla osób powyżej 50 roku życia przy pracy z przewagą wysiłku dynamicznego

klasa ciężkości

pracy

Kobiety

Mężczyźni

[kJ/min] [kJ/min] [kJ/8h] [kJ/8h] [kJ/min] [kJ/min] [kJ/8h] [kJ/8h]

lekka

3,5

850

5

1 250

ś

rednio ciężka

3,5

7,5

850

2 900

5

10

1 250

3 500

ciężka

7,5

12,5

2 900

4 200

10

20

3 500

6 300

bardzo ciężka

12,5

20

4 200

4 600

20

30

6 300

8 400

krańcowo ciężka

20

4 600

5 000

30

8 400

wartości, które nie
powinny być
przekraczane

20

5 000

30

8 400

dla osób powyżej 50 roku życia przy pracy z przewagą wysiłku statycznego

klasa ciężkości

pracy

Kobiety

Mężczyźni

[kJ/min] [kJ/min] [kJ/8h] [kJ/8h] [kJ/min] [kJ/min] [kJ/8h] [kJ/8h]

lekka

2,8

680

4

1000

ś

rednio ciężka

2,8

6

680

2320

4

8

1000

2800

ciężka

6

10

2320

3360

8

16

2800

5040

bardzo ciężka

10

16

3360

3680

16

24

5040

6720

krańcowo ciężka

16

20

3680

4000

24

6720

wartości, które nie
powinny być
przekraczane

20

5 000

24

6720

Ochrona pracy kobiet i osób młodocianych

W załączniku do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 10 września 1996 r. w sprawie wykazu prac
szczególnie uciążliwych lub szkodliwych dla zdrowia kobiet (Dz. U. Nr 114, poz. 545 ze zmianami z
2002 r. Nr 127, poz. 1092) wśród takich prac wymienia się m.in.: wszystkie prace, przy których
najwyższe wartości obciążenia pracą fizyczną, mierzone wydatkiem energetycznym netto na
wykonanie pracy, przekraczają 5.000 kJ na zmianę roboczą, a przy pracy dorywczej - 20 kJ/min, a dla
kobiet w ciąży lub karmiących piersią: wszystkie prace, przy których najwyższe wartości obciążenia
pracą fizyczną, mierzone wydatkiem energetycznym netto na wykonanie pracy, przekraczają 2.900 kJ
na zmianę roboczą. Jeżeli normatywy powyższe byłyby przekroczone wówczas, należy skierować
kobietę do innej pracy lub zmodyfikować technologię i sposoby wykonywania pracy, tak, aby wartości
tych normatywów nie były przekraczane.

W przypadku młodocianych, rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 24 sierpnia 2004 r. w sprawie
wykazu prac wzbronionych młodocianym i warunków ich zatrudniania przy niektórych z tych
prac(Dz. U. Nr 200, poz. 2047, ze zmianami oraz z 2006 r. Nr 107, poz. 724) wskazuje, że pracami
wzbronionymi młodocianym są m.in. prace powodujące nadmierny wysiłek fizyczny, a wśród nich
wymienia się: Prace, przy których najwyższe wartości obciążenia pracą fizyczną, mierzone wydatkiem
energetycznym netto na wykonywanie pracy, przekraczają:

a) dla dziewcząt - w odniesieniu do 6-godzinnego dobowego czasu pracy - 2.300 kJ,
a w odniesieniu do wysiłków krótkotrwałych 10,5 kJ na minutę,
b) dla chłopców - w odniesieniu do 6-godzinnego dobowego czasu pracy - 3.030 kJ,

a w odniesieniu do wysiłków krótkotrwałych 12,6 kJ na minutę.

19

Napoje i posiłki profilaktyczne

Zgodnie z § 3 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 28 maja 1996 r. w sprawie profilaktycznych
posiłków i napojów (Dz. U. Nr 60, poz. 279) pracodawca zapewnia posiłki pracownikom wykonującym
prace:
1) związane z wysiłkiem fizycznym, powodującym w ciągu zmiany roboczej efektywny wydatek

energetyczny organizmu powyżej 2000 kcal (8375 kJ) u mężczyzn i powyżej 1100 kcal
(4605 kJ) u kobiet,

2) związane z wysiłkiem fizycznym, powodującym w ciągu zmiany roboczej efektywny wydatek

energetyczny organizmu powyżej 1500 kcal (6280 kJ) u mężczyzn i powyżej 1000 kcal
(4187 kJ) u kobiet, wykonywane w pomieszczeniach zamkniętych, w których ze względów
technologicznych utrzymuje się stale temperatura poniżej 10

o

C lub wskaźnik obciążenia

termicznego (WBGT) wynosi powyżej 25

o

C,

3) związane z wysiłkiem fizycznym, powodującym w ciągu zmiany roboczej efektywny wydatek

energetyczny organizmu powyżej 1500 kcal (6280 kJ) u mężczyzn i powyżej 1000 kcal
(4187 kJ) u kobiet, wykonywane na otwartej przestrzeni w okresie zimowym; za okres
zimowy uważa się okres od dnia 1 listopada do dnia 31 marca.

Natomiast zgodnie z § 4 ww. rozporządzenia pracodawca zapewnia napoje pracownikom
zatrudnionym przy pracach związanych z wysiłkiem fizycznym, powodującym w ciągu zmiany
roboczej efektywny wydatek energetyczny organizmu powyżej 1500 kcal (6280 kJ) u mężczyzn
i 1000 kcal (4187 kJ) u kobiet.

Uprawnienia do emerytury pomostowej (wcześniejszej)

Art. 3 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (Dz. U. Nr 237, poz. 1656)
czynników ryzyka, które z wiekiem mogą z dużym prawdopodobieństwem spowodować trwałe
uszkodzenie zdrowia, wymienia m.in. te czynniki, które są związane m.in. z następującymi rodzajami
prac:
1) w szczególnych warunkach determinowanych procesami technologicznymi:

a) bardzo ciężkie prace fizyczne - prace powodujące w ciągu zmiany roboczej

efektywny wydatek energetyczny u mężczyzn - powyżej 8.400 kJ, a u kobiet powyżej
4.600 kJ,

b) ciężkie prace fizyczne związane z bardzo dużym obciążeniem statycznym wynikającym

z konieczności pracy w wymuszonej, niezmiennej pozycji ciała; przy czym ciężkie
prace fizyczne to prace powodujące w ciągu zmiany roboczej efektywny wydatek
energetyczny u mężczyzn - powyżej 6.300 kJ, a u kobiet - powyżej 4.200 kJ, a prace
w wymuszonej pozycji ciała to prace wymagające znacznego pochylenia
i (lub) skręcenia pleców przy jednoczesnym wywieraniu siły powyżej 10 kG
dla mężczyzn i 5 kG dla kobiet (wg metody OWAS pozycja kategorii 4)
przez co najmniej 50 % zmiany roboczej.

Inne kwestie

Niekiedy przepisy powołują się wprost na wydatek energetyczny netto określony albo wartością
liczbową, albo - co bywa częściej - opisową (typu praca lekka, średnio ciężka itp.). Dotyczy to np.
zapewnienia określonej temperatury w pomieszczeniu pracy, której wartość zależy od ciężkości pracy
wykonywanej przez pracowników, czy powoduje konieczność wykonania odpowiednich dodatkowych
badań podczas profilaktycznych badań lekarskich (np. EKG, Próba wysiłkowa). Przy czym w tym
drugim przypadku pracodawca przekazuje lekarzowi informację o ciężkości pracy w skierowaniu
pracownika na badania lekarskie.