Fin NS 7 - opis

Finanse – materiały do studiowania nr 7

Rynek finansowy i jego instrumenty

1. Rynek finansowy
-

koncentruje popyt i podaż na kapitał,

dokonuje się tu transakcji instrumentami finansowymi,

posiadacz dowolnej formy kapitału ma możliwość jej zainwestowania,

podmiot poszukujący kapitału otrzymuje szansę na zaspokojenie swoich potrzeb.

W zależności od okresu dysponowania środkami przez podmiot finansujący własną działalność oraz celów
pozyskania środków możemy wyróżnić rynek pieniężny i kapitałowy.

2. Instrumenty finansowe:

-

to umowy, kontrakty, między stronami, określające zależność finansową w jakiej pozostają obie strony,

przez inwestora instrumenty finansowe są klasyfikowane w aktywach bilansu,

przez emitenta instrumenty finansowe są uwzględniane w pasywach bilansu.

Instrumenty rynku pieniężnego: bony skarbowe, bony pieniężne, weksle, certyfikaty depozytowe, papiery
komercyjne, pożyczki i lokaty międzybankowe.

Zbywalne papiery wartościowe: akcje, prawa do akcji, prawa poboru, obligacje, kwity depozytowe, listy zastawne,
warranty subskrypcyjne.

Tytuły uczestnictwa w instytucjach zbiorowego inwestowania – papiery wartościowe lub instrumenty finansowe
reprezentujące prawa majątkowe przysługujące uczestnikom instytucji zbiorowego inwestowania, np. jednostki
uczestnictwa funduszy inwestycyjnych, certyfikaty inwestycyjne.

INSTRUMENTY FINANSOWE

INSTRUMENTY

RYNKU PIENIĘŻNEGO

RYNKU KAPITAŁOWEGO

Zbywalne

Tytuły uczestnictwa

Pochodne

papiery

instytucjach

instrumenty

wartościowe

zbiorowego inwestowania

finansowe

towarowe

RYNEK FINANSOWY

RYNEK PIENIĘŻNY

RYNEK KAPITAŁOWY

- służy finansowaniu działalności

bieżącej podmiotów,

inwestycyjnej,

- zaciąga się tu kredyty i pożyczki

- tworzą go transakcje

krótkoterminowe oraz emituje

długoterminowymi

krótkoterminowe papiery wartościowe

instrumentami finansowymi

ustawa o nadzorze nad rynkiem kapitałowym

Rynek papierów wartościowych

Rynek usług

Rynek towarów

i innych instrumentów finansowych

świadczonych przez

giełdowych

fundusze inwestycyjne

Finanse – materiały do studiowania nr 7

Pochodne  instrumenty  finansowe:  finansowe  kontrakty  terminowe,  umowy  forward  na  stopy  procentowe,  swapy
akcyjne,  walutowe  i  na  stopy  procentowe,  opcje  kupna  i  sprzedaży  instrumentów  finansowych,  opcje  na  stopy
procentowe, opcje walutowe itp.

Pochodne instrumenty towarowe – prawa majątkowe, których cena zależy bezpośrednio lub pośrednio od wartości
rzeczy  oznaczonych  co  do  gatunku,  określonych  rodzajów  energii,  mierników  i  limitów  produkcji  lub  emisji
zanieczyszczeń.

3. Instrumenty rynku pieniężnego

Są  to  papiery  wartościowe  lub  prawa  majątkowe  opiewające  na  wierzytelności  pieniężne  o  terminie  realizacji  nie
dłuższym  niż  rok,  których  wartość  może  być  ustalana  w  każdym  czasie.  Mają  one  charakter  wierzycielski  i
bezwzględnie obowiązujący termin wykupu.
Instrumenty te mogą mieć charakter dyskontowy (gdy są sprzedawane poniżej ceny nominalnej, a odkupywane po
cenie nominalnej) lub też mieć charakter odsetkowy (kuponowy).

Podstawowe instrumenty rynku pieniężnego:

Bony  skarbowe  –  są  to  papiery  wartościowe  emitowane  przez  Skarb  Państwa  w  celu  zaspokojenia  potrzeb
pożyczkowych budżetu państwa. Są to instrumenty o charakterze dyskontowym, emitowane w seriach najczęściej na
okres 13, 26 i 52 tygodni.

Bony  pieniężne  –  są  to  krótkoterminowe  papiery  wartościowe  emitowane  przez  Narodowy  Bank  Polski  w  celu
regulowania ilości pieniądza w obiegu; mają charakter dyskontowy.

Weksle  –  są  to  papiery  wartościowe  emitowane  przez  dowolnych  emitentów  i  wyrażają  prawo  inwestora  do
bezwarunkowego zwrotu udostępnionych środków w określonym miejscu i czasie. Mają one formę dyskontową i są
zbywalne przez indos (ich emisję i obrót reguluje Prawo wekslowe). Rodzaje weksli: własne i trasowane.

Dyskonto wekslowe można obliczyć korzystając z następującej formuły:

365

, gdzie:

D - wartość dyskonta,
Sw – suma wekslowa,
d – stopa kredytu dyskontowego,
t – czas pozostały do wykupu weksla
365 – liczba dni w roku.

Certyfikaty  depozytowe  –  są  papierami  wartościowymi  emitowanymi  przez  zróżnicowanych  emitentów  na
rynkach krajowych i zagranicznych w formie kuponowej i przedstawiają prawo do zainwestowanych środków wraz z
odsetkami. Z reguły mają charakter zbywalny.

Papiery  komercyjne  (commercial  papers)  –  są  emitowane  przez  przedsiębiorstwa  za  pośrednictwem
banków i biur maklerskich i służą ich krótkookresowym potrzebom finansowym. Mogą mieć formę dyskontową lub
kuponową. Mogą być emitowane na podstawie Prawa wekslowego, Ustawy o obligacjach lub też Kodeksu cywilnego
(w formie bonów komercyjnych, handlowych i inwestycyjnych, jako forma zobowiązania pieniężnego).

Pożyczki  międzybankowe – forma długu między  dwoma bankami komercyjnymi oparta na prawie cywilnym,
służą  zaspokojeniu  krótkookresowych  potrzeb  kapitałowych  banków.  Mają  formę  kuponową,  ale  zwykle  są
niezbywalne.
LIBOR  –  średnia  arytmetyczna  stóp  procentowych,  po  jakich  najważniejsze  banki  Wielkiej  Brytanii  są  skłonne
pożyczać swoje pieniądze innym bankom.
WIBOR – roczna stopa procentowa, po jakiej bank jest skłonny udzielić kredytu innym bankom w Polsce.
WIBID – roczna stopa procentowa, którą bank jest gotów zapłacić za środki przyjęte w depozyt od innych banków
na polskim rynku międzybankowym.
Cena pieniądza na rynku międzybankowym jest uzależniona od trzech czynników – wysokości stóp procentowych
ustalanych  przez  bank  centralny,  podaży  i  popytu  na  pieniądz  w  gospodarce  oraz  wiarygodności  kontrahenta
transakcji na rynku międzybankowym (ryzyka kredytowego).

Finanse – materiały do studiowania nr 7

Instrumenty polityki pieniężnej banku centralnego (Narodowego Banku Polskiego)

1. Cele i instrumenty polityki pieniężnej

Podstawowym celem polityki pieniężnej jest utrzymanie stabilnego poziomu cen. Stabilność cen jest niezbędna

do zbudowania trwałych fundamentów długofalowego wzrostu gospodarczego.

Od 1999 r. w realizacji polityki pieniężnej wykorzystuje się strategię bezpośredniego celu inflacyjnego. W jej

ramach  Rada  Polityki  Pieniężnej  określa  cel  inflacyjny,  a  następnie  dostosowuje  poziom  podstawowych  stóp
procentowych  NBP  tak,  by  maksymalizować  prawdopodobieństwo  osiągnięcia  tego  celu.  Od  początku  2004  r.
Narodowy Bank Polski realizuje ciągły cel inflacyjny na poziomie 2,5% z dopuszczalnym przedziałem wahań +/- 1
punkt procentowy. NBP utrzymuje poziom stóp procentowych spójny z realizowanym celem inflacyjnym, wpływając
na  wysokość  nominalnych  krótkoterminowych  stóp  procentowych  rynku  pieniężnego.  Stopy  rynku  pieniężnego
mają  wpływ  na  oprocentowanie  kredytów  i  depozytów  w  bankach  komercyjnych,  a  co  za  tym  idzie  na  rozmiary
kredytu, popyt w gospodarce i stopę inflacji.

Wartość stóp procentowych

na dzień 26 lutego 2009 r.

Stopa referencyjna – 4%
Stopa kredytu lombardowego – 5,5%
Stopa depozytowa – 2,5%
Stopa redyskonta weksli – 4,25%
Stopa rezerwy obowiązkowej – 3,5%

Stopa  referencyjna  NBP  –  określa  minimalną  rentowność  podstawowych  operacji  otwartego  rynku,  wpływając
jednocześnie  na  poziom  oprocentowania  depozytów  na  rynku  międzybankowym  o  porównywalnym  terminie
zapadalności.

Stopa  lombardowa  NBP  –  określa  górny  pułap  wzrostu  rynkowych  stóp  overnight,  wyznaczając  koszt  pieniądza
oferowanego przez bank centralny.

Stopa depozytowa NBP –  określa dolny  pułap spadku rynkowych stóp overnight, określając rentowność depozytu
na koniec dnia składanego w NBP.

Wykorzystywany przez NBP zestaw instrumentów polityki pieniężnej pozwala na kształtowanie rynkowych stóp

procentowych. Instrumenty te obejmują operacje otwartego rynku, rezerwę obowiązkową oraz operacje
depozytowo-kredytowe.

Instrumenty polityki pieniężnej

Operacje otwartego rynku

Rezerwa obowiązkowa

Operacje kredytowo-

rozliczeniowe

- bezwarunkowe
- warunkowe
* repo
* reverse repo
- podstawowe
- dostrajające
- strukturalne

- kredyt lombardowy

- kredyt redyskontowy

- depozyt na koniec dnia

2. Operacje otwartego rynku

Operacje  otwartego  rynku  to  transakcje  dokonywane  z  inicjatywy  banku  centralnego  z  bankami  komercyjnymi.
Obejmują one warunkową i bezwarunkową sprzedaż lub kupno papierów wartościowych lub dewiz, a także emisje
własnych papierów dłużnych banku centralnego.
Operacje  otwartego  rynku  równoważą  popyt  i  podaż  środków  utrzymywanych  przez  banki  komercyjne  w  banku
centralnym.  Dzięki  temu  bank  centralny  wpływa  na  poziom  krótkoterminowych  stóp  procentowych  na  rynku
międzybankowym.
Obecnie  operacje  otwartego  rynku  przeprowadzane  przez  Narodowy  Bank  Polski  polegają  na  emisji  własnych
papierów  dłużnych  (7-dniowych  bonów  pieniężnych),  których  minimalna  rentowność  jest  równa  stopie
referencyjnej wyznaczonej przez Radę Polityki Pieniężnej.

Finanse – materiały do studiowania nr 7

Operacje podstawowe polegają na emisji i sprzedaży bonów pieniężnych NBP z 7-dniowym terminem zapadalności.
W ramach prowadzonej polityki pieniężnej Narodowy Bank Polski nie może dokonywać zakupu i sprzedaży bonów
skarbowych na rynku pierwotnym, co ma zapobiegać monetaryzacji długu – chodzi o to, aby nie finansować długu z
dodatkowej  emisji  pieniądza  gotówkowego.  NBP  może  natomiast  emitować  własne  papiery  wartościowe
krótkoterminowe o charakterze dłużnym, które nazywamy bonami pieniężnymi.

Operacje dostrajające mają za zadanie absorpcję lub zasilenie rynku w środki finansowe w momencie wystąpienia
niepożądanych  krótkoterminowych  zmian  na  rynku  finansowym  (emisja  bonów  pieniężnych,  operacje  repo,
przedterminowy wykup bonów pieniężnych).

Operacje  strukturalne  mają  na  celu  długoterminową  zmianę  płynności  w  sektorze  bankowym  i  polegają  na
przedterminowym  wykupie  własnych  obligacji,  zakupie  i  sprzedaży  papierów  wartościowych  na  rynku,  emisji
długoterminowych papierów dłużnych.

Transakcje dokonywane w ramach operacji otwartego rynku mogą mieć charakter warunkowy lub bezwarunkowy.
Transakcje  warunkowe  (w  praktyce  stosowane  najczęściej)  mogą  dotyczyć  warunkowego  zakupu  papierów
wartościowych (transakcje repo) lub warunkowej sprzedaży (transakcje reverse repo).

Transakcje repo – polegają za zakupie przez bank centralny papierów wartościowych od banków komercyjnych,
które  zobowiązują  się  do  ich  późniejszego  odkupu  w  uzgodnionym  terminie  i  po  ustalonej  cenie.  W  ten  sposób
następuje zwiększenie płynnych rezerw banków komercyjnych.

Oprocentowanie transakcji repo: i = (cena odsprzedaży – cena zakupu) / cena zakupu * 360 /t

Transakcje  reverse  repo  –  polegają  na  warunkowej  sprzedaży  przez  bank  centralny  bankom  komercyjnym
papierów  wartościowych.  Przy  ich  przeprowadzaniu  bank  centralny  sprzedaje  papiery  wartościowe  bankowym
komercyjnym  zobowiązując  je  do  odsprzedaży  tych  papierów  w  określonym  terminie  i  po  określonej  cenie.  Dla
banków  komercyjnych  jest  to  forma  lokowania  nadwyżek  pieniężnych,  a  więc  różnica  w  cenie  sprzedaży  i  zakupu
tych  papierów  będzie  dla  banków  komercyjnych  zyskiem  (stopę  zwrotu  wyznaczamy  analogicznie)  Bankom
komercyjnym  będzie  się  opłacało  lokować  w  banku  centralnym  swoje  środki  finansowe  do  momentu,  gdy  poziom
lokat na rynku międzybankowych (WIBID) będzie niższy od korzyści oferowanych przez bank centralny.
Przeprowadzając  takie  transakcje  bank  centralny  ściąga  nadwyżki  środków  finansowych  z  rynku  i  ogranicza
czasowo podaż pieniądza.

Transakcje  bezwarunkowe  –  polegają  na  sprzedaży  i  zakupie  papierów  wartościowych  przez  bank  centralny  od
banków  komercyjnych,  jednakże  bez  przyrzeczenia  ich  odkupu  i  sprzedaży.  Takie  transakcje  są  wykorzystywane
przy regulowaniu płynności sektora bankowego w dłuższym okresie.

3. Rezerwa obowiązkowa

Bank centralny nakłada na banki obowiązek utrzymywania rezerwy obowiązkowej. Rezerwa ma na celu łagodzenie
wpływu  bieżących  zmian  płynności  sektora  bankowego  na  stopy  procentowe  na  rynku  międzybankowym.  Służy
również ograniczaniu nadpłynności banków.
Rezerwą  obowiązkową  jest  wyrażona  w  złotych  część  środków  pieniężnych  zgromadzonych  na  rachunkach
bankowych  i  uzyskanych  ze  sprzedaży  papierów  wartościowych  oraz  innych  środków  przyjętych  przez  banki,
podlegających  zwrotowi,  z  wyjątkiem  środków  przyjętych  od  innego  banku  krajowego,  a  także  pozyskanych  z
zagranicy na co najmniej 2 lata. Rezerwa obowiązkowa utrzymywana jest na rachunkach w NBP.
Wysokość stopy rezerwy obowiązkowej ustala Rada Polityki Pieniężnej. Od 31 października 2003 r. stopa rezerwy
obowiązkowej  wynosi  3,5%  dla  wszystkich  rodzajów  depozytów.  Od  30  września  2003  r.  wszystkie  banki
pomniejszają  naliczoną  rezerwę  obowiązkową  o  równowartość  500  tys.  euro.  Środki  rezerwy  obowiązkowej  od  1
maja 2004 r. są oprocentowane w wysokości 0,9 stopy redyskontowej.

4. Operacje kredytowo-depozytowe

Służą  one  stabilizowaniu  płynności  finansowej  na  rynku  międzybankowym  poprzez  ograniczenie  wahań  stóp
procentowych.  Są  one  prowadzone  z  inicjatywy  banków  komercyjnych.  W  przypadku  prowadzenia  przez  NBP
podstawowych operacji otwartego rynku z 7-dniowym terminem zapadalności może dochodzić do znacznych wahań
najkrótszych,  zwłaszcza  jednodniowych,  stóp  rynku  międzybankowego.  Łagodzeniu  tych  wahań  służą  operacje
kredytowo-depozytowe, prowadzone z bankami komercyjnymi: kredyt lombardowy oraz lokaty terminowe banków
w NBP (depozyt na koniec dnia). Operacje kredytowo-depozytowe NBP wpływają na wysokość stóp procentowych
na  rynku  pieniężnym,  których  górną  granicę  stanowi  oprocentowanie  kredytu  lombardowego,  a  dolną  -
oprocentowanie depozytu w NBP.
NBP  udziela  bankom  kredytu  lombardowego  pod  zastaw  skarbowych  papierów  wartościowych.  Kredyt  ten
umożliwia im pokrywanie krótkookresowych niedoborów płynności. Udzielany jest na następujących zasadach:

Finanse – materiały do studiowania nr 7

zastawem są skarbowe papiery wartościowe, a wysokość kredytu nie może przekroczyć 80% ich wartości
nominalnej,

termin spłaty kredytu przypada w następnym dniu operacyjnym po dniu jego udzielenia,

warunkiem udzielenia kredytu jest uprzednia spłata wcześniej zaciągniętego kredytu.

W  ramach  operacji  kredytowych  można  również  wykorzystać  kredyt  redyskontowy,  a  więc  przyjmowanie  od
banków komercyjnych do redyskonta weksli pochodzących z obrotu gospodarczego.
Narodowy Bank Polski oferuje też bankom możliwość składania krótkookresowego (jednodniowego) depozytu w
banku  centralnym.  Lokaty  przyjmowane  są  do  końca  dnia  operacyjnego,  a  zwrot  kwoty  depozytu  wraz  z
należnymi  odsetkami  następuje  w  kolejnym  dniu  operacyjnym.  Lokaty  są  oprocentowane  według  stopy  zmiennej
ustalanej przez Radę Polityki Pieniężnej (stopy depozytowej).
Lokaty terminowe w NBP pozwalają bankom komercyjnym na zagospodarowanie nadwyżek płynnych środków. W
efekcie przeciwdziałają spadkowi krótkookresowych stóp na rynku międzybankowym poniżej stopy depozytowej.

Instrumenty rynku kapitałowego

1. Inwestowanie a ryzyko

Inwestowanie  to  działalność  gospodarcza  o  odroczonych  efektach.  Inwestycje  wymagają  wcześniejszego
dokonania wydatków, aby w późniejszym okresie uzyskać wpływy pieniężne. Inwestycje to konsumpcja odłożona w
czasie.
Działalność inwestycyjna jest zawsze związana z ryzykiem. Z reguły im wyższe ryzyko tym większe mogą być nasze
korzyści (ale i straty)

Ryzyko  jest  określane,  jako  wystąpienie  pewnej  mierzalnej  finansowo  straty  (czasami  też  ponadprzeciętnego
zysku)  na  pewnym  oszacowanym  lub  znanym  poziomie  prawdopodobieństwa.  Zarządzanie  projektami  wymaga
identyfikacji  ryzyka  oraz  przygotowania  planów  mających  na  celu  działanie  korygujące  w  momencie  wystąpienia
ryzyka.

W teorii decyzji możemy mówić o pewności, ryzyku i niepewności.
O pewności mówimy, gdy podjęcie decyzji wiąże się z jednoznacznie określonymi konsekwencjami.
O  ryzyku  mówimy,  gdy  podjęcie  decyzji  wiążę  się  z  wystąpieniem  kilku  różnych  konsekwencji,  z  określonym
stopniem prawdopodobieństwa.
O  niepewności  mówimy,  gdy  podjęcie  decyzji  wiążę  się  z  nieznanymi  dla  nas  konsekwencjami  lub  nie  znamy
prawdopodobieństwa ich wystąpienia.

Inwestowanie środków pieniężnych w instrumenty rynku kapitałowego jest obarczone ryzykiem. Wyróżniamy tu:
-

ryzyko rynkowe (systematyczne – łączy się ono z określoną sytuacją gospodarczą i jest związane z tendencją do
zmiany ceny kupionego waloru i niemożności utrzymania inwestycji zgodnie z pierwotnie planowanym
horyzontem czasowym; ochrona przed tym ryzykiem polega na odpowiedniej dywersyfikacji portfela
inwestycyjnego,

ryzyko finansowe 0 jest związane z kondycją finansową emitenta,

ryzyko inflacyjne – związane z występowaniem inflacji w gospodarce, a więc zmianą siły nabywczej pieniądza,
co rzutuje na opłacalność inwestycji,

ryzyko walutowe – związane ze zmianą kursów walutowych i zjawiskami aprecjacji i deprecjacji pieniądza,

ryzyko polityczne – związane z ogólną sytuacja polityczną danego kraju.

2. Podstawowe instrumenty rynku kapitałowego

Są to instrumenty średnio- i długoterminowe, dzięki którym możliwe jest zdobycie kapitałów na finansowanie
inwestycji. Instrumenty rynku kapitałowego można podzielić ze względu na:
-

rodzaj uosabianego prawa majątkowego: wierzytelnościowe i udziałowe,

sposób przenoszenia tytułu własności do praw majątkowych: na okaziciela i imienne,

charakter uzyskiwanych dochodów: przynoszące stały dochód i przynoszące zmienny dochód,

poziom ryzyka: bez ryzyka (bony skarbowe, obligacje skarbowe), o małym ryzyku (obligacje dużych
przedsiębiorstw), o umiarkowanym ryzyku (akcje), o wysokim ryzyku (instrumenty pochodne),

stopień płynności: o niskim poziomie płynności, o wysokim poziomie płynności.

Do podstawowych instrumentów rynku kapitałowego zaliczamy:
-

akcje, prawa poboru i prawa do akcji,

obligacje,

Finanse – materiały do studiowania nr 7

listy zastawne,

certyfikaty inwestycyjne,

jednostki uczestnictwa funduszy inwestycyjnych,

czasami także weksle i papiery komercyjne jeżeli mają charakter długoterminowy

instrumenty pochodne, czyli derywaty,

3. Papiery wartościowe:

- są to dokumenty potwierdzające i gwarantujące prawa majątkowe,
- są utrwalone w taki sposób, że mogą stanowić samodzielny przedmiot obrotu,
- stanowią dowód lokaty majątkowej, określając jej właściciela,
- za ich pomocą jedna strona transakcji przekazuje kapitał drugiej stronie, co umożliwia alokację kapitału na rynku.

Zgodnie z ustawą o obrocie instrumentami finansowymi papiery wartościowe są to:
-

akcje, prawa poboru,

prawa do akcji – papiery wartościowe, z których wynika uprawnienie do otrzymania akcji nowej emisji spółki
publicznej, które to uprawnienia nie mają charakteru dokumentu. Uprawnienia te powstają z chwilą dokonania
przydziału tych akcji i wygasają z chwilą zarejestrowania tych akcji w depozycie papierów wartościowych albo z
dniem prawomocnej odmowy sądu dotyczącej podwyższenia kapitału zakładowego,

warranty subskrypcyjne - dokumenty (certyfikaty) często dołączone do akcji dające posiadaczowi ograniczone
lub nieustające prawo kupna papierów wartościowych lub innych aktywów po ustalonej cenie; mogą być
emitowane przez spółki akcyjne wyłącznie na własne akcje przyszłej emisji; z pewnym uproszczeniem można je
określić jako prawo pierwszeństwa nabycia akcji po określonej z góry cenie,

kwity depozytowe – papiery wartościowe wystawione przez instytucję finansową, które zawierają prawo do
zamiany tego papieru wartościowego na inny oraz dający właścicielowi kwitu prawo do korzystania z praw
majątkowych związanych z innym papierem wartościowym, np. prawo do dywidendy, prawo głosu.

obligacje,

listy zastawne,

certyfikaty inwestycyjne,

inne zbywalne papiery wartościowe odzwierciedlające prawa majątkowe równoważne prawom z akcji lub
obligacji,

inne zbywalne prawa majątkowe, które powstają w wyniku emisji, zawierające uprawnienie do nabycia lub
objęcia papierów wartościowych wymienionych wyżej, lub też prawa majątkowe, które są wykonywane poprzez
dokonanie rozliczenia pieniężnego (prawa pochodne).

Papiery wartościowe możemy podzielić na papiery udziałowe, dłużne i pochodne.

Udziałowe papiery wartościowe to takie, w których emitent papieru przekazuje posiadaczowi (inwestorowi) prawo
własności i związane z nim prawa. Inwestor staje się współwłaścicielem spółki, np. akcje

Dłużne papiery wartościowe to takie, w których emitent papieru staje się dłużnikiem, zaś posiadacz papieru staje
się wierzycielem. Poprzez emisję dłużnego papieru wartościowego pozyskuje się kapitał obcy, np. obligacje.

Pochodne  papiery  wartościowe  to  takie,  których  cena  zależy  bezpośrednio  od  ceny  innych  papierów
wartościowych. Przy takich papierach wartościowych mogą występować dwie relacje między stronami:
- emitent papieru sprzedaje inwestorowi prawo do uzyskania pewnej płatności w przyszłości (warranty, opcje),
-  dwie  strony  zobowiązują  się  do  dokonania  pewnej  transakcji  w  przyszłości,  jest  to  umowa  między  kupującym  i
sprzedającym (kontrakty terminowe).

4. Instrumenty rynku kapitałowego o charakterze udziałowym

Akcja  jest  papierem  wartościowym  o  charakterze  udziałowym  wyrażającym  część  kapitału  akcyjnego  spółki.
Wielkość  posiadanego  przez  akcjonariuszy  kapitału  spółki  zależy  od  liczby  nabytych  akcji.  Każdy  akcjonariusz
odpowiada za zobowiązania spółki akcyjnej jedynie do wysokości wpłaconego kapitału.

Akcjonariusz poprzez zakup akcji nabywa kilka praw z posiadania akcji:
-

prawo własności,

prawo głosu na walnym zgromadzeniu akcjonariuszy.

prawo do dywidendy (do udziału w zyskach).

prawo poboru (czyli prawo do zakupu akcji nowej emisji).

prawo do udziału w masie likwidacyjnej,

Finanse – materiały do studiowania nr 7

prawo do kontroli zarządzania spółką (wgląd w sprawozdanie finansowe spółki, reprezentacja w radzie
nadzorczej)

Klasyfikacja akcji:
1. Ze względu na formę występowania:
-

tradycyjne

niekonwencjonalne, zdematerializowane

2. Ze względu na charakter praw i obowiązków
wynikających z akcji rozróżniamy:
-

akcje imienne

akcje na okaziciela

3. Ze względu na sposób wnoszenia kapitału do spółki
wyróżniamy:
-

akcje gotówkowe

akcje aportowe (niepieniężne)

4. Ze względu na rodzaj i zakres uprawnień
przypisanych do akcji rozróżniamy:
-

akcje zwykłe

akcje uprzywilejowane

akcja złota i akcja niema

Akcja zwykła spółki charakteryzowana jest przez pewne wartości i wskaźniki, niektóre z nich są podawane w
notowaniach giełdowych. Wskaźniki rynkowe: EPS, DPS, P/E, DY, P/BV oraz:
-

cenę nominalną (wartość nominalną), która ustalona jest w statucie spółki, wyrażającą udział właściciela w
kapitale zakładowym spółki,

cenę rynkową (wartość rynkową), ustaloną na giełdzie, na rynku pozagiełdowym lub na rynku transakcji
prywatnych,

cenę  emisyjną  (wartość  emisyjną),  która  pojawia  się  w  przypadku  sprzedaży,  subskrypcji  akcji  na  rynku
pierwotnym,  po  której  następuje  wyprzedaż  akcji.  Różnica  pomiędzy  ceną  emisyjną  a  nominalną  danej  akcji
zasila  kapitał  zapasowy  spółki.  Kapitał  akcyjny  i  zapasowy  stanowią  grupę  kapitałów  własnych
przedsiębiorstwa,

Akcje są papierami wartościowymi o wysokim poziomie ryzyka, a ich ceny na rynku wtórnym ulegają istotnym, nie
zawsze obiektywnie uzasadnionym, wahaniom.

Wycena akcji może być przeprowadzona wieloma metodami.

Model  dyskontowy  opiera  się  na  założeniu  oczekiwanych  korzyści  9dochodów),  które  może  przynieść  akcja.
Korzyści  to  suma  wypłaconej  dywidendy  i  zysku  kapitałowego.  Określa  on  wewnętrzna  wartość  akcji  jako  sumę
zdyskontowanych przyszłych korzyści.

)

(

)

(

)

(

∑

, gdzie:

– cena akcji,

– korzyści z akcji (planowana dywidenda i zmiany wartości akcji),

i – stopa dyskontowa odzwierciedlająca oczekiwane korzyści inwestora.

Metoda  ta  uwzględnia  wartość  pieniądza  w  czasie  w  myśl  zasady,  że  pieniądz  otrzymany  wcześniej  (dzisiaj)  ma
większą wartość niż pieniądz otrzymany później (jutro).
Oczekiwana  stopa  zwrotu  przez  inwestora  zwykle  odzwierciedla  stopę  wolną  od  ryzyka  np.  zysk  z  obligacji
skarbowych  lub  lokat  bankowych),  premię  za  ryzyko  inflacyjne  oraz  spodziewaną  premię  za  ryzyko  z  tytułu
inwestowania w akcje danej firmy.

Wycena według modelu Gordona jest oparta na potencjalnych korzyściach uzyskiwanych z dywidendy w
przyszłości, przy czym zakłada się że korzyści te będą w kolejnych okresach zwiększały się w stałym tempie:

−

lub

(1 g)

⋅ +

−

, gdzie:

- cena akcji,

- wartość dywidendy w okresie t

- oczekiwana stopa zwrotu z kapitału

g - planowana stopa wzrostu dywidendy,
D

- wartość wypłaconej dywidendy w okresie t

- oczekiwana stopa zwrotu.

Prawa do akcji (PDA) – potwierdzają prawo do posiadania akcji w okresie między formalnym przyznaniem
akcji, a ich dopuszczeniem do obrotu giełdowego.

Prawo poboru – potwierdzają prawo do otrzymania akcji nowej emisji; ich objęcie zapewni utrzymanie takiego
samego udziału w kapitale spółki.

Finanse – materiały do studiowania nr 7

Certyfikat  inwestycyjny  jest  papierem  wartościowym,  będącym  udziałem  w  funduszu  inwestycyjnym,
emitowanym przez fundusze inwestycyjne zamknięte i mieszane na okaziciela, jest niepodzielny reprezentuje równe
prawa majątkowe.

Jednostki  uczestnictwa  funduszy  inwestycyjnych  nie  są  papierami  wartościowymi,  ale  odzwierciedlają
prawa majątkowe, reprezentujące wierzytelność* w stosunku do funduszu inwestycyjnego otwartego.
*  przysługujące  wierzycielowi  uprawnienie  do  domagania  się  od  dłużnika  spełnienia  świadczenia  pieniężnego  lub

rzeczowego, w obrocie gospodarczym - wszelkie przewidywane przychody środków pieniężnych z różnych tytułów,
np. wypłaconych zaliczek, sprzedaży produktów, wykonanych robót i usług, rozliczeń z budżetem, pracownikami.
Powstanie wierzytelności jest poprzedzone przypływem środków pieniężnych do podmiotu gospodarczego.

5. Instrumenty rynku kapitałowego o charakterze wierzycielskim

Obligacja jest papierem wartościowym o charakterze wierzycielskim emitowanym w serii, w którym emitent
stwierdza, że jest dłużnikiem właściciela obligacji (obligatariusza) i zobowiązuje się wobec niego do spełnienia
określonych świadczeń, polegających na wykupie obligacji w odpowiednim czasie i na określonych warunkach.

Klasyfikacja obligacji:
1)

Ze względu na podmiot uprawniony do emisji
wyróżniamy:

obligacje skarbowe

obligacje municypalne/komunalne

obligacje przedsiębiorstw

obligacje instytucji finansowych

Ze względu na charakter nadawanych ich
posiadaczowi przywilejów obligacje:

obligacje będące poświadczeniem długu,

obligacje zamienne,

obligacje z prawem pierwszeństwa,

obligacje przychodowe,

Ze względu na charakterystykę przynoszonego przez
obligacje dochodu wyróżniamy:

obligacje o stałym oprocentowaniu,

obligacje o zmiennym oprocentowaniu,

obligacje zerokuponowe,

obligacje indeksowe

Ze względu na zabezpieczenia wyróżniamy:

obligacje zabezpieczone,

obligacje niezabezpieczone

W zależności od miejsca emisji, waluty, przepisów
itd. Wyróżniamy:

obligacje krajowe

obligacje zagraniczne

obligacje międzynarodowe

Ze względu na charakter obrotu wyróżniamy:

obligacje w obrocie publicznym

obligacje w obrocie niepublicznym

Ze względu na formę emisji wyróżniamy:

obligacje materialne

obligacje zdematerializowane

W zależności od sposobu spełnienia głównego
świadczenia wyróżniamy:

obligacje wykupywane jednorazowo

obligacje wykupywane przed terminem

obligacje wykupywane ratami, drogą losowania
pewnych partii, serii

renty

Cena  nominalna  (wartość  nominalna)  obligacji  określana  jest  przez  emitującego  obligacje  i  oznacza  kwotę,
którą  nabywca  obligacji  otrzyma  po  upływie  terminu,  na  jaki  wyemitowano  obligacje,  tj.  z  chwilą  jej  wykupu
przez emitenta.

Cena  emisyjna  obligacji  (wartość  emisyjna  obligacji),  tzn.  cena  jaką  musi  zapłacić  pierwszy  nabywca
obligacji  (płacona  bezpośrednio  emitentowi  lub  reprezentującemu  go  pośrednikowi).  Cena  emisyjna  obligacji
może być równa cenie nominalnej (uwzględnianej przy obliczaniu odsetek), może być od niej wyższa lub niższa,

Cena spłaty (wartość obligacji w momencie wykupu). Najczęściej cena spłaty jest równa wartości (cenie)
nominalnej obligacji. W przypadku gdy jest wyższa, różnica stanowi premię dla nabywcy,

Stopa  procentowa,  według  której  oblicza  się  oprocentowanie  (kupon  obligacji),  tj.  dochód  nabywcy,  może
być stała dla całego okresu ważności (okresu pożyczki) obligacji lub zmienna (np. jej wysokość może zależeć od
oficjalnej  stopy  procentowej  banku  centralnego,  wielkości  inflacji,  średniej  rentowności  przedsiębiorstw  w
danej branży, średniej wysokości oprocentowania dla lokat 24-miesięcznych itd.),

Stopa nominalna obligacji jest to stopa procentowa, wielkość płaconych przez emitenta odsetek liczona w
stosunku do wartości nominalnej obligacji. Często obliczamy również tzw. stopę bieżącą obligacji, która wyraża
stosunek płaconych przez emitenta odsetek (oprocentowanie obligacji - kupon) do wartości rynkowej obligacji,
tj. jej wartości bieżącej. Z powodu różnic pomiędzy wartością nominalną i rynkową, bieżąca stopa procentowa
może być zasadniczo różna od stopy nominalnej.

Cena rynkowa (wartość rynkowa) oznacza cenę, po jakiej jej właściciel może ją zbyć na rynku. Wartość
rynkową obligacji uwzględniając wartość pieniądza w czasie, przy przetrzymaniu jej do terminu wykupu oraz

Finanse – materiały do studiowania nr 7

przy pełnym reinwestowaniu odsetek oblicza się za pomocą kalkulacji stopy zwrotu do wykupu - Yield
To Maturity:

)

(

)

(

∑

gdzie:
WR - wartość obligacji
y- stopa dochodu w terminie do wykupu
O

- odsetki w skali roku

WN - wartość nominalna

Listy  zastawne  –  to  dłużne  papiery  wartościowe,  których  podstawą  są  wierzytelności  banków  hipotecznych
zabezpieczone hipotekami lub gwarancją określonych instytucji (m.in. Skarb Państwa i NBP). Emitent listów - bank
hipoteczny,  zobowiązuje  się  wobec  ich  posiadacza  do  spełnienia  określonego  świadczenia  pieniężnego  -  wypłaty
odsetek i wykupienia samego listu w sposób i w terminach określonych w warunkach emisji.
Zasady emisji, zbywania, nabywania, wykupu i zabezpieczenia tego typu papierów wartościowych reguluje ustawa o
listach zastawnych i bankach hipotecznych (z 29 sierpnia 1997 r.). Listy zastawne mogą być emitowane wyłącznie
przez banki hipoteczne. List zastawny może być papierem wartościowym imiennym bądź na okaziciela.

6. Instrumenty pochodne (derywaty)

Derywaty  to  instrumenty  rynku  kapitałowego,  których  wartość  zależy  od  ceny  innego  instrumentu  zwanego
bazowym lub pierwotnym (czyli akcji, obligacji, indeksu giełdowego, kursu waluty). Do derywatów zalicza się:
-

kontrakty terminowe (forward i futures)

opcje

warranty

swapy

Instrumenty pochodne są formą "ubezpieczenia" od ryzyka związanego ze zmianami cen instrumentów bazowych.

Derywaty moŜna podzielić na:

1.  Instrumenty  o  symetrycznym  ryzyku  -  w  których  obie  strony  transakcji  podejmują  ryzyko  w  takim  samym
stopniu. Przykładem instrumentu o symetrycznym ryzyku jest kontrakt terminowy będący umową, w której jedna
ze  stron  (wystawca  kontraktu)  zobowiązuje  się  do  sprzedaży  przedmiotu  transakcji  w  określonym  czasie  w
przyszłości,  w  ustalonej  ilości  i  po  uzgodnionej  cenie  terminowej.  Druga  strona  (nabywca  kontraktu)  zobowiązuje
się natomiast do przyjęcia przedmiotu transakcji. Przedmiotem kontraktu mogą być np. produktu rolne, surowce,
metale, akcje, stopy procentowe, waluty, indeks giełdowy.

Kontrakt terminowy to instrument finansowy, który zobowiązuje dwie strony do zawarcia w przyszłości transakcji
na  warunkach  określonych  w  kontrakcie.  Wystawiający  kontrakt  zobowiązuje  się  z  do  dostarczenia  przedmiotu
kontraktu w ustalonym terminie (tzn. przyjmuje pozycję krótką). Nabywca kontraktu zobowiązuje się do zapłacenia
ustalonej ceny po dostarczeniu przedmiotu kontraktu (tzn. przyjmuje pozycje długą). Obie strony biorące udział w
transakcji  mają  obowiązek  wywiązania  się  z  umowy  bez  względu  na  to  czy  dana  transakcja  jest  korzystna  czy
przyniesie stratę.
W  kontraktach  typu  futures  zyski  i  straty  oblicza  się  każdego  dnia  do  momentu  wygaśnięcia  kontraktu.  Jest  to
kontrakt  standaryzowany,  w  związku  z  tym  jest  przedmiotem  obrotu  rynkowego.  Ustala  się  tu  przedział  dat,  w
których możliwa jest dostawa, ale zwykle zamknięcie pozycji następuje przed nadejściem terminu realizacji.
W  kontraktach  typu  forward  zyski  i  straty  wycenia  się  w  dniu  realizacji  kontraktu.  Ma  on  charakter  prywatnej
umowy między stronami, która powstaje na drodze negocjacji, co powoduje brak standaryzacji i niemożność obrotu
giełdowego  tym  instrumentem.  Zwykle  jest  jedna  data  dostawy,  której  jest  ona  ostatecznie  realizowana  lub
następuje końcowe rozliczenie gotówkowe.

2. Instrumenty o niesymetrycznym ryzyku - w których jedna strona - wystawca (sprzedający) ponosi większe ryzyko.
Przykładem  instrumentów  o  niesymetrycznym  ryzyku  są  opcje  i  warranty  -  kontrakty  dające  posiadaczowi  prawo
(za  które  płaci  cenę  opcji  -  premium),  ale  nie  stwarzające  obowiązku  do  zakupu  lub  sprzedaży  instrumentu
bazowego  (akcja,  stopa  procentowa,  waluta,  indeks  giełdowy,  itp.)  po  określonej  cenie  w  określonym  czasie  w
przyszłości, zobowiązujące drugą stronę do wypełnienia warunków umowy.

Ze względu na rodzaj transakcji opcje można podzielić na:

•

opcje kupna (call) -dające ich posiadaczom prawo do kupna instrumentu bazowego,

•

opcje sprzedaży (put) -dające ich posiadaczom prawo do sprzedaży instrumentu bazowego.

Ze względu na termin realizacji do otrzymania instrumentu bazowego rozróżnić można:

Finanse – materiały do studiowania nr 7

•

opcje europejską -prawo do otrzymania instrumentu bazowego można zrealizować tylko w dniu
wygaśnięcia opcji,

•

opcje amerykańską -prawo do otrzymania instrumentu bazowego można zrealizować w dowolnym
momencie od chwili nabycia opcji do jej wygaśnięcia.

Warranty  różnią  się  tym  od  opcji  że  są  emitowane  przez  spółkę  lub  instytucję  finansową,  a  opcje  są  wystawiane
przez inwestora. Wielkość  emisji warrantów jest dokładnie określona, a liczba opcji  będących w obrocie zależy od
inwestorów i nie jest w żaden sposób ograniczona.

Opcja jest instrumentem finansowym, który daje jego posiadaczom prawo, a nie obowiązek, sprzedaży/zakupu
innego instrumentu finansowego, w określonym momencie, dniu lub w określonym terminie w przyszłości, po
ustalonej cenie.

Opcję od futures odróżniają:
-

konstrukcja umowy nabywca opcji ma prawo a nie obowiązek jak przy futures, do skorzystania z możliwości
zakupu lub sprzedaży danego towaru,

koszty operacji nabywca zobowiązany jest zapłacić zbywcy premię (jest to cena opcji, która jest płacona
wystawiającemu bez względu na to czy opcja zostanie w określonym czasie wyegzekwowana). Wysokość premii
zależy od:

sposób ustalenia ceny realizacji przy futures cena jest określana w chwili dokonywania transakcji, przy opcji
istnieje możliwość wybrania lepszego kursu, który może się pojawić w czasie obowiązywania opcji.

Istnieją dwa typy opcji:
- opcja kupna (call option)  jej posiadacz ma prawo zakupu instrumentu finansowego (np. akcji) po określonej
cenie, w ustalonym terminie,
- opcja sprzedaży (put option)  jej posiadacz ma prawo sprzedaży instrumentu finansowego, po określonej cenie, w
ustalonym terminie.

Motywy zawierania transakcji opcyjnych:
-

hedging (zabezpieczenia własnej pozycji),

spekulacja,

arbitraż (osiągnięcie zysku bez ponoszenia ryzyka zmiany cen instrumentu finansowego, który to może być
jednak pochłonięty przez różnego rodzaju prowizje i depozyty uzupełniające.