Finanse – materiały do studiowania nr 7

Rynek finansowy i jego instrumenty

1. Rynek finansowy
-

koncentruje popyt i podaż na kapitał,

-

dokonuje się tu transakcji instrumentami finansowymi,

-

posiadacz dowolnej formy kapitału ma możliwość jej zainwestowania,

-

podmiot poszukujący kapitału otrzymuje szansę na zaspokojenie swoich potrzeb.

W zależności od okresu dysponowania środkami przez podmiot finansujący własną działalność oraz celów
pozyskania środków możemy wyróżnić rynek pieniężny i kapitałowy.

2. Instrumenty finansowe:

-

to umowy, kontrakty, między stronami, określające zależność finansową w jakiej pozostają obie strony,

-

przez inwestora instrumenty finansowe są klasyfikowane w aktywach bilansu,

-

przez emitenta instrumenty finansowe są uwzględniane w pasywach bilansu.

Instrumenty rynku pieniężnego: bony skarbowe, bony pieniężne, weksle, certyfikaty depozytowe, papiery
komercyjne, pożyczki i lokaty międzybankowe.

Zbywalne papiery wartościowe: akcje, prawa do akcji, prawa poboru, obligacje, kwity depozytowe, listy zastawne,
warranty subskrypcyjne.

Tytuły uczestnictwa w instytucjach zbiorowego inwestowania – papiery wartościowe lub instrumenty finansowe
reprezentujące prawa majątkowe przysługujące uczestnikom instytucji zbiorowego inwestowania, np. jednostki
uczestnictwa funduszy inwestycyjnych, certyfikaty inwestycyjne.

INSTRUMENTY FINANSOWE

INSTRUMENTY

INSTRUMENTY

RYNKU PIENIĘŻNEGO

RYNKU KAPITAŁOWEGO

Zbywalne

Tytuły uczestnictwa

Pochodne

Pochodne

papiery

instytucjach

instrumenty

instrumenty

wartościowe

zbiorowego inwestowania

finansowe

towarowe

RYNEK FINANSOWY

RYNEK PIENIĘŻNY

RYNEK KAPITAŁOWY

- służy finansowaniu działalności

- służy finansowaniu działalności

bieżącej podmiotów,

inwestycyjnej,

- zaciąga się tu kredyty i pożyczki

- tworzą go transakcje

krótkoterminowe oraz emituje

długoterminowymi

krótkoterminowe papiery wartościowe

instrumentami finansowymi

ustawa o nadzorze nad rynkiem kapitałowym

Rynek papierów wartościowych

Rynek usług

Rynek towarów

i innych instrumentów finansowych

świadczonych przez

giełdowych

fundusze inwestycyjne

Finanse – materiały do studiowania nr 7

Pochodne instrumenty finansowe: finansowe kontrakty terminowe, umowy forward na stopy procentowe, swapy
akcyjne, walutowe i na stopy procentowe, opcje kupna i sprzedaży instrumentów finansowych, opcje na stopy
procentowe, opcje walutowe itp.

Pochodne instrumenty towarowe – prawa majątkowe, których cena zależy bezpośrednio lub pośrednio od wartości
rzeczy oznaczonych co do gatunku, określonych rodzajów energii, mierników i limitów produkcji lub emisji
zanieczyszczeń.


3. Instrumenty rynku pieniężnego

Są to papiery wartościowe lub prawa majątkowe opiewające na wierzytelności pieniężne o terminie realizacji nie
dłuższym niż rok, których wartość może być ustalana w każdym czasie. Mają one charakter wierzycielski i
bezwzględnie obowiązujący termin wykupu.
Instrumenty te mogą mieć charakter dyskontowy (gdy są sprzedawane poniżej ceny nominalnej, a odkupywane po
cenie nominalnej) lub też mieć charakter odsetkowy (kuponowy).

Podstawowe instrumenty rynku pieniężnego:

Bony skarbowe – są to papiery wartościowe emitowane przez Skarb Państwa w celu zaspokojenia potrzeb
pożyczkowych budżetu państwa. Są to instrumenty o charakterze dyskontowym, emitowane w seriach najczęściej na
okres 13, 26 i 52 tygodni.

Bony pieniężne – są to krótkoterminowe papiery wartościowe emitowane przez Narodowy Bank Polski w celu
regulowania ilości pieniądza w obiegu; mają charakter dyskontowy.

Weksle – są to papiery wartościowe emitowane przez dowolnych emitentów i wyrażają prawo inwestora do
bezwarunkowego zwrotu udostępnionych środków w określonym miejscu i czasie. Mają one formę dyskontową i są
zbywalne przez indos (ich emisję i obrót reguluje Prawo wekslowe). Rodzaje weksli: własne i trasowane.

Dyskonto wekslowe można obliczyć korzystając z następującej formuły:

365

*

*

t

d

Sw

D

=

, gdzie:

D - wartość dyskonta,
Sw – suma wekslowa,
d – stopa kredytu dyskontowego,
t – czas pozostały do wykupu weksla
365 – liczba dni w roku.

Certyfikaty depozytowe – są papierami wartościowymi emitowanymi przez zróżnicowanych emitentów na
rynkach krajowych i zagranicznych w formie kuponowej i przedstawiają prawo do zainwestowanych środków wraz z
odsetkami. Z reguły mają charakter zbywalny.

Papiery komercyjne (commercial papers) – są emitowane przez przedsiębiorstwa za pośrednictwem
banków i biur maklerskich i służą ich krótkookresowym potrzebom finansowym. Mogą mieć formę dyskontową lub
kuponową. Mogą być emitowane na podstawie Prawa wekslowego, Ustawy o obligacjach lub też Kodeksu cywilnego
(w formie bonów komercyjnych, handlowych i inwestycyjnych, jako forma zobowiązania pieniężnego).

Pożyczki międzybankowe – forma długu między dwoma bankami komercyjnymi oparta na prawie cywilnym,
służą zaspokojeniu krótkookresowych potrzeb kapitałowych banków. Mają formę kuponową, ale zwykle są
niezbywalne.
LIBOR – średnia arytmetyczna stóp procentowych, po jakich najważniejsze banki Wielkiej Brytanii są skłonne
pożyczać swoje pieniądze innym bankom.
WIBOR – roczna stopa procentowa, po jakiej bank jest skłonny udzielić kredytu innym bankom w Polsce.
WIBID – roczna stopa procentowa, którą bank jest gotów zapłacić za środki przyjęte w depozyt od innych banków
na polskim rynku międzybankowym.
Cena pieniądza na rynku międzybankowym jest uzależniona od trzech czynników – wysokości stóp procentowych
ustalanych przez bank centralny, podaży i popytu na pieniądz w gospodarce oraz wiarygodności kontrahenta
transakcji na rynku międzybankowym (ryzyka kredytowego).

Finanse – materiały do studiowania nr 7

Instrumenty polityki pieniężnej banku centralnego (Narodowego Banku Polskiego)

1. Cele i instrumenty polityki pieniężnej

Podstawowym celem polityki pieniężnej jest utrzymanie stabilnego poziomu cen. Stabilność cen jest niezbędna

do zbudowania trwałych fundamentów długofalowego wzrostu gospodarczego.

Od 1999 r. w realizacji polityki pieniężnej wykorzystuje się strategię bezpośredniego celu inflacyjnego. W jej

ramach Rada Polityki Pieniężnej określa cel inflacyjny, a następnie dostosowuje poziom podstawowych stóp
procentowych NBP tak, by maksymalizować prawdopodobieństwo osiągnięcia tego celu. Od początku 2004 r.
Narodowy Bank Polski realizuje ciągły cel inflacyjny na poziomie 2,5% z dopuszczalnym przedziałem wahań +/- 1
punkt procentowy. NBP utrzymuje poziom stóp procentowych spójny z realizowanym celem inflacyjnym, wpływając
na wysokość nominalnych krótkoterminowych stóp procentowych rynku pieniężnego. Stopy rynku pieniężnego
mają wpływ na oprocentowanie kredytów i depozytów w bankach komercyjnych, a co za tym idzie na rozmiary
kredytu, popyt w gospodarce i stopę inflacji.

Wartość stóp procentowych

na dzień 26 lutego 2009 r.

Stopa referencyjna – 4%
Stopa kredytu lombardowego – 5,5%
Stopa depozytowa – 2,5%
Stopa redyskonta weksli – 4,25%
Stopa rezerwy obowiązkowej – 3,5%

Stopa referencyjna NBP – określa minimalną rentowność podstawowych operacji otwartego rynku, wpływając
jednocześnie na poziom oprocentowania depozytów na rynku międzybankowym o porównywalnym terminie
zapadalności.

Stopa lombardowa NBP – określa górny pułap wzrostu rynkowych stóp overnight, wyznaczając koszt pieniądza
oferowanego przez bank centralny.

Stopa depozytowa NBP – określa dolny pułap spadku rynkowych stóp overnight, określając rentowność depozytu
na koniec dnia składanego w NBP.

Wykorzystywany przez NBP zestaw instrumentów polityki pieniężnej pozwala na kształtowanie rynkowych stóp

procentowych. Instrumenty te obejmują operacje otwartego rynku, rezerwę obowiązkową oraz operacje
depozytowo-kredytowe.

Instrumenty polityki pieniężnej

Operacje otwartego rynku

Rezerwa obowiązkowa

Operacje kredytowo-

rozliczeniowe

- bezwarunkowe
- warunkowe
* repo
* reverse repo
- podstawowe
- dostrajające
- strukturalne

- kredyt lombardowy

- kredyt redyskontowy

- depozyt na koniec dnia

2. Operacje otwartego rynku

Operacje otwartego rynku to transakcje dokonywane z inicjatywy banku centralnego z bankami komercyjnymi.
Obejmują one warunkową i bezwarunkową sprzedaż lub kupno papierów wartościowych lub dewiz, a także emisje
własnych papierów dłużnych banku centralnego.
Operacje otwartego rynku równoważą popyt i podaż środków utrzymywanych przez banki komercyjne w banku
centralnym. Dzięki temu bank centralny wpływa na poziom krótkoterminowych stóp procentowych na rynku
międzybankowym.
Obecnie operacje otwartego rynku przeprowadzane przez Narodowy Bank Polski polegają na emisji własnych
papierów dłużnych (7-dniowych bonów pieniężnych), których minimalna rentowność jest równa stopie
referencyjnej wyznaczonej przez Radę Polityki Pieniężnej.

Finanse – materiały do studiowania nr 7

Operacje podstawowe polegają na emisji i sprzedaży bonów pieniężnych NBP z 7-dniowym terminem zapadalności.
W ramach prowadzonej polityki pieniężnej Narodowy Bank Polski nie może dokonywać zakupu i sprzedaży bonów
skarbowych na rynku pierwotnym, co ma zapobiegać monetaryzacji długu – chodzi o to, aby nie finansować długu z
dodatkowej emisji pieniądza gotówkowego. NBP może natomiast emitować własne papiery wartościowe
krótkoterminowe o charakterze dłużnym, które nazywamy bonami pieniężnymi.

Operacje dostrajające mają za zadanie absorpcję lub zasilenie rynku w środki finansowe w momencie wystąpienia
niepożądanych krótkoterminowych zmian na rynku finansowym (emisja bonów pieniężnych, operacje repo,
przedterminowy wykup bonów pieniężnych).

Operacje strukturalne mają na celu długoterminową zmianę płynności w sektorze bankowym i polegają na
przedterminowym wykupie własnych obligacji, zakupie i sprzedaży papierów wartościowych na rynku, emisji
długoterminowych papierów dłużnych.

Transakcje dokonywane w ramach operacji otwartego rynku mogą mieć charakter warunkowy lub bezwarunkowy.
Transakcje warunkowe (w praktyce stosowane najczęściej) mogą dotyczyć warunkowego zakupu papierów
wartościowych (transakcje repo) lub warunkowej sprzedaży (transakcje reverse repo).

Transakcje repo – polegają za zakupie przez bank centralny papierów wartościowych od banków komercyjnych,
które zobowiązują się do ich późniejszego odkupu w uzgodnionym terminie i po ustalonej cenie. W ten sposób
następuje zwiększenie płynnych rezerw banków komercyjnych.

Oprocentowanie transakcji repo: i = (cena odsprzedaży – cena zakupu) / cena zakupu * 360 /t

Transakcje reverse repo – polegają na warunkowej sprzedaży przez bank centralny bankom komercyjnym
papierów wartościowych. Przy ich przeprowadzaniu bank centralny sprzedaje papiery wartościowe bankowym
komercyjnym zobowiązując je do odsprzedaży tych papierów w określonym terminie i po określonej cenie. Dla
banków komercyjnych jest to forma lokowania nadwyżek pieniężnych, a więc różnica w cenie sprzedaży i zakupu
tych papierów będzie dla banków komercyjnych zyskiem (stopę zwrotu wyznaczamy analogicznie) Bankom
komercyjnym będzie się opłacało lokować w banku centralnym swoje środki finansowe do momentu, gdy poziom
lokat na rynku międzybankowych (WIBID) będzie niższy od korzyści oferowanych przez bank centralny.
Przeprowadzając takie transakcje bank centralny ściąga nadwyżki środków finansowych z rynku i ogranicza
czasowo podaż pieniądza.

Transakcje bezwarunkowe – polegają na sprzedaży i zakupie papierów wartościowych przez bank centralny od
banków komercyjnych, jednakże bez przyrzeczenia ich odkupu i sprzedaży. Takie transakcje są wykorzystywane
przy regulowaniu płynności sektora bankowego w dłuższym okresie.

3. Rezerwa obowiązkowa

Bank centralny nakłada na banki obowiązek utrzymywania rezerwy obowiązkowej. Rezerwa ma na celu łagodzenie
wpływu bieżących zmian płynności sektora bankowego na stopy procentowe na rynku międzybankowym. Służy
również ograniczaniu nadpłynności banków.
Rezerwą obowiązkową jest wyrażona w złotych część środków pieniężnych zgromadzonych na rachunkach
bankowych i uzyskanych ze sprzedaży papierów wartościowych oraz innych środków przyjętych przez banki,
podlegających zwrotowi, z wyjątkiem środków przyjętych od innego banku krajowego, a także pozyskanych z
zagranicy na co najmniej 2 lata. Rezerwa obowiązkowa utrzymywana jest na rachunkach w NBP.
Wysokość stopy rezerwy obowiązkowej ustala Rada Polityki Pieniężnej. Od 31 października 2003 r. stopa rezerwy
obowiązkowej wynosi 3,5% dla wszystkich rodzajów depozytów. Od 30 września 2003 r. wszystkie banki
pomniejszają naliczoną rezerwę obowiązkową o równowartość 500 tys. euro. Środki rezerwy obowiązkowej od 1
maja 2004 r. są oprocentowane w wysokości 0,9 stopy redyskontowej.

4. Operacje kredytowo-depozytowe

Służą one stabilizowaniu płynności finansowej na rynku międzybankowym poprzez ograniczenie wahań stóp
procentowych. Są one prowadzone z inicjatywy banków komercyjnych. W przypadku prowadzenia przez NBP
podstawowych operacji otwartego rynku z 7-dniowym terminem zapadalności może dochodzić do znacznych wahań
najkrótszych, zwłaszcza jednodniowych, stóp rynku międzybankowego. Łagodzeniu tych wahań służą operacje
kredytowo-depozytowe, prowadzone z bankami komercyjnymi: kredyt lombardowy oraz lokaty terminowe banków
w NBP (depozyt na koniec dnia). Operacje kredytowo-depozytowe NBP wpływają na wysokość stóp procentowych
na rynku pieniężnym, których górną granicę stanowi oprocentowanie kredytu lombardowego, a dolną -
oprocentowanie depozytu w NBP.
NBP udziela bankom kredytu lombardowego pod zastaw skarbowych papierów wartościowych. Kredyt ten
umożliwia im pokrywanie krótkookresowych niedoborów płynności. Udzielany jest na następujących zasadach:

Finanse – materiały do studiowania nr 7

-

zastawem są skarbowe papiery wartościowe, a wysokość kredytu nie może przekroczyć 80% ich wartości
nominalnej,

-

termin spłaty kredytu przypada w następnym dniu operacyjnym po dniu jego udzielenia,

-

warunkiem udzielenia kredytu jest uprzednia spłata wcześniej zaciągniętego kredytu.

W ramach operacji kredytowych można również wykorzystać kredyt redyskontowy, a więc przyjmowanie od
banków komercyjnych do redyskonta weksli pochodzących z obrotu gospodarczego.
Narodowy Bank Polski oferuje też bankom możliwość składania krótkookresowego (jednodniowego) depozytu w
banku centralnym. Lokaty przyjmowane są do końca dnia operacyjnego, a zwrot kwoty depozytu wraz z
należnymi odsetkami następuje w kolejnym dniu operacyjnym. Lokaty są oprocentowane według stopy zmiennej
ustalanej przez Radę Polityki Pieniężnej (stopy depozytowej).
Lokaty terminowe w NBP pozwalają bankom komercyjnym na zagospodarowanie nadwyżek płynnych środków. W
efekcie przeciwdziałają spadkowi krótkookresowych stóp na rynku międzybankowym poniżej stopy depozytowej.

Instrumenty rynku kapitałowego

1. Inwestowanie a ryzyko

Inwestowanie to działalność gospodarcza o odroczonych efektach. Inwestycje wymagają wcześniejszego
dokonania wydatków, aby w późniejszym okresie uzyskać wpływy pieniężne. Inwestycje to konsumpcja odłożona w
czasie.
Działalność inwestycyjna jest zawsze związana z ryzykiem. Z reguły im wyższe ryzyko tym większe mogą być nasze
korzyści (ale i straty)

Ryzyko jest określane, jako wystąpienie pewnej mierzalnej finansowo straty (czasami też ponadprzeciętnego
zysku) na pewnym oszacowanym lub znanym poziomie prawdopodobieństwa. Zarządzanie projektami wymaga
identyfikacji ryzyka oraz przygotowania planów mających na celu działanie korygujące w momencie wystąpienia
ryzyka.

W teorii decyzji możemy mówić o pewności, ryzyku i niepewności.
O pewności mówimy, gdy podjęcie decyzji wiąże się z jednoznacznie określonymi konsekwencjami.
O ryzyku mówimy, gdy podjęcie decyzji wiążę się z wystąpieniem kilku różnych konsekwencji, z określonym
stopniem prawdopodobieństwa.
O niepewności mówimy, gdy podjęcie decyzji wiążę się z nieznanymi dla nas konsekwencjami lub nie znamy
prawdopodobieństwa ich wystąpienia.


Inwestowanie środków pieniężnych w instrumenty rynku kapitałowego jest obarczone ryzykiem. Wyróżniamy tu:
-

ryzyko rynkowe (systematyczne – łączy się ono z określoną sytuacją gospodarczą i jest związane z tendencją do
zmiany ceny kupionego waloru i niemożności utrzymania inwestycji zgodnie z pierwotnie planowanym
horyzontem czasowym; ochrona przed tym ryzykiem polega na odpowiedniej dywersyfikacji portfela
inwestycyjnego,

-

ryzyko finansowe 0 jest związane z kondycją finansową emitenta,

-

ryzyko inflacyjne – związane z występowaniem inflacji w gospodarce, a więc zmianą siły nabywczej pieniądza,
co rzutuje na opłacalność inwestycji,

-

ryzyko walutowe – związane ze zmianą kursów walutowych i zjawiskami aprecjacji i deprecjacji pieniądza,

-

ryzyko polityczne – związane z ogólną sytuacja polityczną danego kraju.

2. Podstawowe instrumenty rynku kapitałowego

Są to instrumenty średnio- i długoterminowe, dzięki którym możliwe jest zdobycie kapitałów na finansowanie
inwestycji. Instrumenty rynku kapitałowego można podzielić ze względu na:
-

rodzaj uosabianego prawa majątkowego: wierzytelnościowe i udziałowe,

-

sposób przenoszenia tytułu własności do praw majątkowych: na okaziciela i imienne,

-

charakter uzyskiwanych dochodów: przynoszące stały dochód i przynoszące zmienny dochód,

-

poziom ryzyka: bez ryzyka (bony skarbowe, obligacje skarbowe), o małym ryzyku (obligacje dużych
przedsiębiorstw), o umiarkowanym ryzyku (akcje), o wysokim ryzyku (instrumenty pochodne),

-

stopień płynności: o niskim poziomie płynności, o wysokim poziomie płynności.

Do podstawowych instrumentów rynku kapitałowego zaliczamy:
-

akcje, prawa poboru i prawa do akcji,

-

obligacje,

Finanse – materiały do studiowania nr 7

-

listy zastawne,

-

certyfikaty inwestycyjne,

-

jednostki uczestnictwa funduszy inwestycyjnych,

-

czasami także weksle i papiery komercyjne jeżeli mają charakter długoterminowy

-

instrumenty pochodne, czyli derywaty,

3. Papiery wartościowe:

- są to dokumenty potwierdzające i gwarantujące prawa majątkowe,
- są utrwalone w taki sposób, że mogą stanowić samodzielny przedmiot obrotu,
- stanowią dowód lokaty majątkowej, określając jej właściciela,
- za ich pomocą jedna strona transakcji przekazuje kapitał drugiej stronie, co umożliwia alokację kapitału na rynku.

Zgodnie z ustawą o obrocie instrumentami finansowymi papiery wartościowe są to:
-

akcje, prawa poboru,

-

prawa do akcji – papiery wartościowe, z których wynika uprawnienie do otrzymania akcji nowej emisji spółki
publicznej, które to uprawnienia nie mają charakteru dokumentu. Uprawnienia te powstają z chwilą dokonania
przydziału tych akcji i wygasają z chwilą zarejestrowania tych akcji w depozycie papierów wartościowych albo z
dniem prawomocnej odmowy sądu dotyczącej podwyższenia kapitału zakładowego,

-

warranty subskrypcyjne - dokumenty (certyfikaty) często dołączone do akcji dające posiadaczowi ograniczone
lub nieustające prawo kupna papierów wartościowych lub innych aktywów po ustalonej cenie; mogą być
emitowane przez spółki akcyjne wyłącznie na własne akcje przyszłej emisji; z pewnym uproszczeniem można je
określić jako prawo pierwszeństwa nabycia akcji po określonej z góry cenie,

-

kwity depozytowe – papiery wartościowe wystawione przez instytucję finansową, które zawierają prawo do
zamiany tego papieru wartościowego na inny oraz dający właścicielowi kwitu prawo do korzystania z praw
majątkowych związanych z innym papierem wartościowym, np. prawo do dywidendy, prawo głosu.

-

obligacje,

-

listy zastawne,

-

certyfikaty inwestycyjne,

-

inne zbywalne papiery wartościowe odzwierciedlające prawa majątkowe równoważne prawom z akcji lub
obligacji,

-

inne zbywalne prawa majątkowe, które powstają w wyniku emisji, zawierające uprawnienie do nabycia lub
objęcia papierów wartościowych wymienionych wyżej, lub też prawa majątkowe, które są wykonywane poprzez
dokonanie rozliczenia pieniężnego (prawa pochodne).

Papiery wartościowe możemy podzielić na papiery udziałowe, dłużne i pochodne.

Udziałowe papiery wartościowe to takie, w których emitent papieru przekazuje posiadaczowi (inwestorowi) prawo
własności i związane z nim prawa. Inwestor staje się współwłaścicielem spółki, np. akcje

Dłużne papiery wartościowe to takie, w których emitent papieru staje się dłużnikiem, zaś posiadacz papieru staje
się wierzycielem. Poprzez emisję dłużnego papieru wartościowego pozyskuje się kapitał obcy, np. obligacje.

Pochodne papiery wartościowe to takie, których cena zależy bezpośrednio od ceny innych papierów
wartościowych. Przy takich papierach wartościowych mogą występować dwie relacje między stronami:
- emitent papieru sprzedaje inwestorowi prawo do uzyskania pewnej płatności w przyszłości (warranty, opcje),
- dwie strony zobowiązują się do dokonania pewnej transakcji w przyszłości, jest to umowa między kupującym i
sprzedającym (kontrakty terminowe).


4. Instrumenty rynku kapitałowego o charakterze udziałowym

Akcja jest papierem wartościowym o charakterze udziałowym wyrażającym część kapitału akcyjnego spółki.
Wielkość posiadanego przez akcjonariuszy kapitału spółki zależy od liczby nabytych akcji. Każdy akcjonariusz
odpowiada za zobowiązania spółki akcyjnej jedynie do wysokości wpłaconego kapitału.

Akcjonariusz poprzez zakup akcji nabywa kilka praw z posiadania akcji:
-

prawo własności,

-

prawo głosu na walnym zgromadzeniu akcjonariuszy.

-

prawo do dywidendy (do udziału w zyskach).

-

prawo poboru (czyli prawo do zakupu akcji nowej emisji).

-

prawo do udziału w masie likwidacyjnej,

Finanse – materiały do studiowania nr 7

-

prawo do kontroli zarządzania spółką (wgląd w sprawozdanie finansowe spółki, reprezentacja w radzie
nadzorczej)

Klasyfikacja akcji:
1. Ze względu na formę występowania:
-

tradycyjne

-

niekonwencjonalne, zdematerializowane

2. Ze względu na charakter praw i obowiązków
wynikających z akcji rozróżniamy:
-

akcje imienne

-

akcje na okaziciela

3. Ze względu na sposób wnoszenia kapitału do spółki
wyróżniamy:
-

akcje gotówkowe

-

akcje aportowe (niepieniężne)

4. Ze względu na rodzaj i zakres uprawnień
przypisanych do akcji rozróżniamy:
-

akcje zwykłe

-

akcje uprzywilejowane

-

akcja złota i akcja niema

Akcja zwykła spółki charakteryzowana jest przez pewne wartości i wskaźniki, niektóre z nich są podawane w
notowaniach giełdowych. Wskaźniki rynkowe: EPS, DPS, P/E, DY, P/BV oraz:
-

cenę nominalną (wartość nominalną), która ustalona jest w statucie spółki, wyrażającą udział właściciela w
kapitale zakładowym spółki,

-

cenę rynkową (wartość rynkową), ustaloną na giełdzie, na rynku pozagiełdowym lub na rynku transakcji
prywatnych,

-

cenę emisyjną (wartość emisyjną), która pojawia się w przypadku sprzedaży, subskrypcji akcji na rynku
pierwotnym, po której następuje wyprzedaż akcji. Różnica pomiędzy ceną emisyjną a nominalną danej akcji
zasila kapitał zapasowy spółki. Kapitał akcyjny i zapasowy stanowią grupę kapitałów własnych
przedsiębiorstwa,

Akcje są papierami wartościowymi o wysokim poziomie ryzyka, a ich ceny na rynku wtórnym ulegają istotnym, nie
zawsze obiektywnie uzasadnionym, wahaniom.

Wycena akcji może być przeprowadzona wieloma metodami.

Model dyskontowy opiera się na założeniu oczekiwanych korzyści 9dochodów), które może przynieść akcja.
Korzyści to suma wypłaconej dywidendy i zysku kapitałowego. Określa on wewnętrzna wartość akcji jako sumę
zdyskontowanych przyszłych korzyści.

)

1

(

*

*

)

1

(

*

)

1

(

P

2

1

1

0

n

n

t

t

i

i

i

K

+

+

+

=

∑

=

K

, gdzie:

P

0

– cena akcji,

K

t

– korzyści z akcji (planowana dywidenda i zmiany wartości akcji),

i – stopa dyskontowa odzwierciedlająca oczekiwane korzyści inwestora.

Metoda ta uwzględnia wartość pieniądza w czasie w myśl zasady, że pieniądz otrzymany wcześniej (dzisiaj) ma
większą wartość niż pieniądz otrzymany później (jutro).
Oczekiwana stopa zwrotu przez inwestora zwykle odzwierciedla stopę wolną od ryzyka np. zysk z obligacji
skarbowych lub lokat bankowych), premię za ryzyko inflacyjne oraz spodziewaną premię za ryzyko z tytułu
inwestowania w akcje danej firmy.

Wycena według modelu Gordona jest oparta na potencjalnych korzyściach uzyskiwanych z dywidendy w
przyszłości, przy czym zakłada się że korzyści te będą w kolejnych okresach zwiększały się w stałym tempie:

P

D

k

g

0

1

s

=

−

,

lub

P

D

(1 g)

k

g

0

0

s

=

⋅ +

−

, gdzie:

P

0

- cena akcji,

D

1

- wartość dywidendy w okresie t

1

,

k

s

- oczekiwana stopa zwrotu z kapitału

g - planowana stopa wzrostu dywidendy,
D

0

- wartość wypłaconej dywidendy w okresie t

0

,

k

s

- oczekiwana stopa zwrotu.

Prawa do akcji (PDA) – potwierdzają prawo do posiadania akcji w okresie między formalnym przyznaniem
akcji, a ich dopuszczeniem do obrotu giełdowego.

Prawo poboru – potwierdzają prawo do otrzymania akcji nowej emisji; ich objęcie zapewni utrzymanie takiego
samego udziału w kapitale spółki.

Finanse – materiały do studiowania nr 7

Certyfikat inwestycyjny jest papierem wartościowym, będącym udziałem w funduszu inwestycyjnym,
emitowanym przez fundusze inwestycyjne zamknięte i mieszane na okaziciela, jest niepodzielny reprezentuje równe
prawa majątkowe.

Jednostki uczestnictwa funduszy inwestycyjnych nie są papierami wartościowymi, ale odzwierciedlają
prawa majątkowe, reprezentujące wierzytelność* w stosunku do funduszu inwestycyjnego otwartego.
* przysługujące wierzycielowi uprawnienie do domagania się od dłużnika spełnienia świadczenia pieniężnego lub

rzeczowego, w obrocie gospodarczym - wszelkie przewidywane przychody środków pieniężnych z różnych tytułów,
np. wypłaconych zaliczek, sprzedaży produktów, wykonanych robót i usług, rozliczeń z budżetem, pracownikami.
Powstanie wierzytelności jest poprzedzone przypływem środków pieniężnych do podmiotu gospodarczego.

5. Instrumenty rynku kapitałowego o charakterze wierzycielskim

Obligacja jest papierem wartościowym o charakterze wierzycielskim emitowanym w serii, w którym emitent
stwierdza, że jest dłużnikiem właściciela obligacji (obligatariusza) i zobowiązuje się wobec niego do spełnienia
określonych świadczeń, polegających na wykupie obligacji w odpowiednim czasie i na określonych warunkach.

Klasyfikacja obligacji:
1)

Ze względu na podmiot uprawniony do emisji
wyróżniamy:

-

obligacje skarbowe

-

obligacje municypalne/komunalne

-

obligacje przedsiębiorstw

-

obligacje instytucji finansowych

2)

Ze względu na charakter nadawanych ich
posiadaczowi przywilejów obligacje:

-

obligacje będące poświadczeniem długu,

-

obligacje zamienne,

-

obligacje z prawem pierwszeństwa,

-

obligacje przychodowe,

3)

Ze względu na charakterystykę przynoszonego przez
obligacje dochodu wyróżniamy:

-

obligacje o stałym oprocentowaniu,

-

obligacje o zmiennym oprocentowaniu,

-

obligacje zerokuponowe,

-

obligacje indeksowe

4)

Ze względu na zabezpieczenia wyróżniamy:

-

obligacje zabezpieczone,

-

obligacje niezabezpieczone

5)

W zależności od miejsca emisji, waluty, przepisów
itd. Wyróżniamy:

-

obligacje krajowe

-

obligacje zagraniczne

-

obligacje międzynarodowe

6)

Ze względu na charakter obrotu wyróżniamy:

-

obligacje w obrocie publicznym

-

obligacje w obrocie niepublicznym

7)

Ze względu na formę emisji wyróżniamy:

-

obligacje materialne

-

obligacje zdematerializowane

8)

W zależności od sposobu spełnienia głównego
świadczenia wyróżniamy:

-

obligacje wykupywane jednorazowo

-

obligacje wykupywane przed terminem

-

obligacje wykupywane ratami, drogą losowania
pewnych partii, serii

-

renty

-

Cena nominalna (wartość nominalna) obligacji określana jest przez emitującego obligacje i oznacza kwotę,
którą nabywca obligacji otrzyma po upływie terminu, na jaki wyemitowano obligacje, tj. z chwilą jej wykupu
przez emitenta.

-

Cena emisyjna obligacji (wartość emisyjna obligacji), tzn. cena jaką musi zapłacić pierwszy nabywca
obligacji (płacona bezpośrednio emitentowi lub reprezentującemu go pośrednikowi). Cena emisyjna obligacji
może być równa cenie nominalnej (uwzględnianej przy obliczaniu odsetek), może być od niej wyższa lub niższa,

-

Cena spłaty (wartość obligacji w momencie wykupu). Najczęściej cena spłaty jest równa wartości (cenie)
nominalnej obligacji. W przypadku gdy jest wyższa, różnica stanowi premię dla nabywcy,

-

Stopa procentowa, według której oblicza się oprocentowanie (kupon obligacji), tj. dochód nabywcy, może
być stała dla całego okresu ważności (okresu pożyczki) obligacji lub zmienna (np. jej wysokość może zależeć od
oficjalnej stopy procentowej banku centralnego, wielkości inflacji, średniej rentowności przedsiębiorstw w
danej branży, średniej wysokości oprocentowania dla lokat 24-miesięcznych itd.),

-

Stopa nominalna obligacji jest to stopa procentowa, wielkość płaconych przez emitenta odsetek liczona w
stosunku do wartości nominalnej obligacji. Często obliczamy również tzw. stopę bieżącą obligacji, która wyraża
stosunek płaconych przez emitenta odsetek (oprocentowanie obligacji - kupon) do wartości rynkowej obligacji,
tj. jej wartości bieżącej. Z powodu różnic pomiędzy wartością nominalną i rynkową, bieżąca stopa procentowa
może być zasadniczo różna od stopy nominalnej.

-

Cena rynkowa (wartość rynkowa) oznacza cenę, po jakiej jej właściciel może ją zbyć na rynku. Wartość
rynkową obligacji uwzględniając wartość pieniądza w czasie, przy przetrzymaniu jej do terminu wykupu oraz

Finanse – materiały do studiowania nr 7

przy pełnym reinwestowaniu odsetek oblicza się za pomocą kalkulacji stopy zwrotu do wykupu - Yield
To Maturity:

n

n

t

t

r

y

WN

y

O

WR

)

1

(

)

1

(

1

+

+

+

=

∑

=

gdzie:
WR - wartość obligacji
y- stopa dochodu w terminie do wykupu
O

r

- odsetki w skali roku

WN - wartość nominalna

Listy zastawne – to dłużne papiery wartościowe, których podstawą są wierzytelności banków hipotecznych
zabezpieczone hipotekami lub gwarancją określonych instytucji (m.in. Skarb Państwa i NBP). Emitent listów - bank
hipoteczny, zobowiązuje się wobec ich posiadacza do spełnienia określonego świadczenia pieniężnego - wypłaty
odsetek i wykupienia samego listu w sposób i w terminach określonych w warunkach emisji.
Zasady emisji, zbywania, nabywania, wykupu i zabezpieczenia tego typu papierów wartościowych reguluje ustawa o
listach zastawnych i bankach hipotecznych (z 29 sierpnia 1997 r.). Listy zastawne mogą być emitowane wyłącznie
przez banki hipoteczne. List zastawny może być papierem wartościowym imiennym bądź na okaziciela.


6. Instrumenty pochodne (derywaty)

Derywaty to instrumenty rynku kapitałowego, których wartość zależy od ceny innego instrumentu zwanego
bazowym lub pierwotnym (czyli akcji, obligacji, indeksu giełdowego, kursu waluty). Do derywatów zalicza się:
-

kontrakty terminowe (forward i futures)

-

opcje

-

warranty

-

swapy

Instrumenty pochodne są formą "ubezpieczenia" od ryzyka związanego ze zmianami cen instrumentów bazowych.

Derywaty można podzielić na:

1. Instrumenty o symetrycznym ryzyku - w których obie strony transakcji podejmują ryzyko w takim samym
stopniu. Przykładem instrumentu o symetrycznym ryzyku jest kontrakt terminowy będący umową, w której jedna
ze stron (wystawca kontraktu) zobowiązuje się do sprzedaży przedmiotu transakcji w określonym czasie w
przyszłości, w ustalonej ilości i po uzgodnionej cenie terminowej. Druga strona (nabywca kontraktu) zobowiązuje
się natomiast do przyjęcia przedmiotu transakcji. Przedmiotem kontraktu mogą być np. produktu rolne, surowce,
metale, akcje, stopy procentowe, waluty, indeks giełdowy.

Kontrakt terminowy to instrument finansowy, który zobowiązuje dwie strony do zawarcia w przyszłości transakcji
na warunkach określonych w kontrakcie. Wystawiający kontrakt zobowiązuje się z do dostarczenia przedmiotu
kontraktu w ustalonym terminie (tzn. przyjmuje pozycję krótką). Nabywca kontraktu zobowiązuje się do zapłacenia
ustalonej ceny po dostarczeniu przedmiotu kontraktu (tzn. przyjmuje pozycje długą). Obie strony biorące udział w
transakcji mają obowiązek wywiązania się z umowy bez względu na to czy dana transakcja jest korzystna czy
przyniesie stratę.
W kontraktach typu futures zyski i straty oblicza się każdego dnia do momentu wygaśnięcia kontraktu. Jest to
kontrakt standaryzowany, w związku z tym jest przedmiotem obrotu rynkowego. Ustala się tu przedział dat, w
których możliwa jest dostawa, ale zwykle zamknięcie pozycji następuje przed nadejściem terminu realizacji.
W kontraktach typu forward zyski i straty wycenia się w dniu realizacji kontraktu. Ma on charakter prywatnej
umowy między stronami, która powstaje na drodze negocjacji, co powoduje brak standaryzacji i niemożność obrotu
giełdowego tym instrumentem. Zwykle jest jedna data dostawy, której jest ona ostatecznie realizowana lub
następuje końcowe rozliczenie gotówkowe.

2. Instrumenty o niesymetrycznym ryzyku - w których jedna strona - wystawca (sprzedający) ponosi większe ryzyko.
Przykładem instrumentów o niesymetrycznym ryzyku są opcje i warranty - kontrakty dające posiadaczowi prawo
(za które płaci cenę opcji - premium), ale nie stwarzające obowiązku do zakupu lub sprzedaży instrumentu
bazowego (akcja, stopa procentowa, waluta, indeks giełdowy, itp.) po określonej cenie w określonym czasie w
przyszłości, zobowiązujące drugą stronę do wypełnienia warunków umowy.

Ze względu na rodzaj transakcji opcje można podzielić na:

•

opcje kupna (call) -dające ich posiadaczom prawo do kupna instrumentu bazowego,

•

opcje sprzedaży (put) -dające ich posiadaczom prawo do sprzedaży instrumentu bazowego.

Ze względu na termin realizacji do otrzymania instrumentu bazowego rozróżnić można:

Finanse – materiały do studiowania nr 7

•

opcje europejską -prawo do otrzymania instrumentu bazowego można zrealizować tylko w dniu
wygaśnięcia opcji,

•

opcje amerykańską -prawo do otrzymania instrumentu bazowego można zrealizować w dowolnym
momencie od chwili nabycia opcji do jej wygaśnięcia.

Warranty różnią się tym od opcji że są emitowane przez spółkę lub instytucję finansową, a opcje są wystawiane
przez inwestora. Wielkość emisji warrantów jest dokładnie określona, a liczba opcji będących w obrocie zależy od
inwestorów i nie jest w żaden sposób ograniczona.

Opcja jest instrumentem finansowym, który daje jego posiadaczom prawo, a nie obowiązek, sprzedaży/zakupu
innego instrumentu finansowego, w określonym momencie, dniu lub w określonym terminie w przyszłości, po
ustalonej cenie.

Opcję od futures odróżniają:
-

konstrukcja umowy nabywca opcji ma prawo a nie obowiązek jak przy futures, do skorzystania z możliwości
zakupu lub sprzedaży danego towaru,

-

koszty operacji nabywca zobowiązany jest zapłacić zbywcy premię (jest to cena opcji, która jest płacona
wystawiającemu bez względu na to czy opcja zostanie w określonym czasie wyegzekwowana). Wysokość premii
zależy od:

-

sposób ustalenia ceny realizacji przy futures cena jest określana w chwili dokonywania transakcji, przy opcji
istnieje możliwość wybrania lepszego kursu, który może się pojawić w czasie obowiązywania opcji.

Istnieją dwa typy opcji:
- opcja kupna (call option) jej posiadacz ma prawo zakupu instrumentu finansowego (np. akcji) po określonej
cenie, w ustalonym terminie,
- opcja sprzedaży (put option) jej posiadacz ma prawo sprzedaży instrumentu finansowego, po określonej cenie, w
ustalonym terminie.

Motywy zawierania transakcji opcyjnych:
-

hedging (zabezpieczenia własnej pozycji),

-

spekulacja,

-

arbitraż (osiągnięcie zysku bez ponoszenia ryzyka zmiany cen instrumentu finansowego, który to może być
jednak pochłonięty przez różnego rodzaju prowizje i depozyty uzupełniające.