Dobieranie soczewek i opraw okularowych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Piotr Michałowski

Dobieranie soczewek i opraw okularowych

322[16].Z5.01

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Recenzenci:
dr Wiesław Braciak
dr Dorota Pałenga-Pydyn

Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Elżbieta Jarosz

Konsultacja:
mgr Małgorzata Sienna

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 322[16].Z5.01,
„Dobieranie soczewek i opraw okularowych”, zawartego w programie nauczania dla zawodu
technik optyk.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Soczewki stosowane w okularach

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2. Działanie pryzmatyczne soczewek

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3. Odczytywanie recepty okularowej

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

4.4. Dobieranie opraw okularowych

4.4.1. Materiał nauczania

4.4.2. Pytania sprawdzające

4.4.3. Ćwiczenia

4.4.4. Sprawdzian postępów

4.5. Zasady użytkowania okularów

4.5.1. Materiał nauczania

4.5.2. Pytania sprawdzające

4.5.3. Ćwiczenia

4.5.4. Sprawdzian postępów

5. Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o soczewkach okularowych

i oprawach oraz kształtowaniu umiejętności w dobierania soczewek okularowych do opraw
okularowych, odczytywania recepty okularowej i jej oceniania, dobierania i dopasowywania
oprawy okularowej, właściwego centrowania soczewek w oprawce, instruowania pacjenta
o właściwej pielęgnacji pomocy wzrokowych, określania zasad higieny i ochrony narządu
wzroku.

W poradniku zamieszczono:

−

wymagania wstępne,

−

cele kształcenia,

−

materiał nauczania dotyczący:

−

soczewek okularowych,

−

pryzmatów i mikropryzmatów stosowanych w optyce okularowej,

−

opraw okularowych,

−

recept okularowych,

−

tabele przydatne do wykonywania ćwiczeń,

−

pytania sprawdzające (do jednostki szkoleniowej),

−

wiczenia (do jednostki szkoleniowej),

−

sprawdzian postępów (do jednostki szkoleniowej),

−

sprawdzian osiągnięć,

−

wykaz literatury zawierającej treści z zamieszczonego zakresu.
Szczególną uwagę zwróć na:

−

umiejętność rozpoznawania rodzaju materiału soczewek,

−

znajomość oznaczeń stosowanych na opakowaniach soczewek i oprawach,

−

rolę powłok uszlachetniających,

−

rodzaje i właściwości różnych konstrukcji opraw okularowych,

−

stosowanie zasad dobierania opraw do mocy szkieł i budowy głowy pacjenta,

−

właściwe dobieranie średnicy dodatnich soczewek dla zmniejszenia ich grubości,

−

zasady centrowania soczewek w oprawach z zachowaniem dopuszczalnych tolerancji,

−

stosowanie decentracji soczewek dla uzyskania działania pryzmatycznego,

−

korzystanie z właściwych norm, katalogów, tablic i wzorów obliczeniowych,

−

przestrzeganie zasad bhp i ochrony ppoż. na stanowisku pracy.
Jednostka modułowa 322[16].Z5.01 Dobieranie soczewek i opraw okularowych jest

częścią modułu Pomoce wzrokowe w programie nauczania dla zawodu technik optyk.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Schemat układu jednostek modułowych

322[16].Z5

Pomoce wzrokowe

322[16].Z5.02

Dobieranie soczewek

kontaktowych

322[16].Z5.01

Dobieranie soczewek i opraw

okularowych

322[16].Z5.03

Wykonywanie pomocy

wzrokowych

322[16].Z5.04

Prowadzenie sprzedaży

wyrobów i akcesoriów

optycznych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinienś umieć:

−

stosować jednostki układu SI,

−

przeliczać jednostki,

−

posługiwać się podstawowymi pojęciami z zakresu optyki, fizjologii oczu,
elektrotechniki i elektroniki,

−

posiadać umiejętności montażu, napraw i konserwacji urządzeń optycznych

−

rozróżniać podstawowe wielkości optyczne i optometryczne oraz ich jednostki,

−

rozróżniać elementy optyczne,

−

rysować i interpretować schematy biegu promieni prostych układów optycznych,

−

charakteryzować wymagania dotyczące bezpieczeństwa pracy przy urządzeniach
elektrycznych,

−

dokonywać pomiarów własności optycznych prostych elementów,

−

wyjaśniać działanie prostych układów optycznych na podstawie ich schematów,

−

korzystać z różnych źródeł informacji,

−

obsługiwać komputer,

−

współpracować w grupie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinienś umieć:

−

rozpoznać rodzaje soczewek okularowych,

−

wyznaczyć środek optyczny soczewki,

−

dobrać soczewki okularowe do opraw okularowych,

−

określić rolę powłok uszlachetniających,

−

rozpoznać rodzaje pryzmatów,

−

odczytać receptę okularową i ocenić jej poprawność,

−

dobrać i dopasować oprawy okularowe do kształtu głowy i twarzy pacjenta,

−

zmierzyć odległość źrenic do dali i bliży, długość zausznika, szerokość mostka,
wysokość środka soczewki od dołu tarczy oprawki okularowej,

−

obliczyć działanie pryzmatyczne zdecentrowanej soczewki,

−

poinstruować pacjenta o właściwej pielęgnacji pomocy wzrokowych,

−

określić zasady higieny i ochrony narządu wzroku,

−

zastosować zasady bezpieczeństwa i higieny pracy na stanowisku.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Soczewki stosowane w okularach

4.1.1. Materiał nauczania

Rodzaje szkieł okularowych

Podziału soczewek okularowych można dokonać na wiele sposobów. Na rysunku 1

przedstawiono podział soczewek ze względu na: materiał, przeznaczenie, uszlachetnienia,
konstrukcję, zakres mocy i dostępność.

Materiał

Moc

Dost

pno

ść

Przeznaczenie

Uszlachetnienia

Konstrukcja

Rys. 1. Podział soczewek

Materiały soczewek przepuszczające światło można podzielić na grupy:

−

dużej transmitancji zwane przezroczystymi,

−

dużym tłumieniu przechodzącego światła czyli małej transmitancji zwane potocznie
zabarwionymi,

−

materiały o zmiennej transmitancji zależnie od ilości padającego światła – głównie
promieniowania ultrafioletowego – fotochromatyczne.

Przezroczyste

Zabarwione

Fotochromatyczne

Rys. 2. Podział materiałów przepuszczających światło

Materiały przezroczyste

Można je z kolei podzielić na takie które bardziej lub mniej załamują światło, czyli

o mniejszym lub większym współczynniku załamania promieniowania światła widzialnego,
oraz na materiały nieorganiczne – szkło mineralne i materiały organiczne – różne rodzaje
tworzyw w tym grupa o wyjątkowej wytrzymałości mechanicznej – poliwęglany i trivex. Na
rysunku 3 przedstawiono udział różnych materiałów soczewek w obecnie wykonywanych
okularach. Materiały z tworzyw można dość łatwo odróżnić od szkła. Soczewka szklana
upuszczona z kilku centymetrów na stół wydaje charakterystyczny dla szkła dźwięk
w przeciwieństwie do tworzywa dającego dźwięk tępy i głuchy. Gdy nie ma możliwości
upuszczenia soczewki zamontowanej już w oprawce to soczewka szklana wydaje się
chłodniejsza i bardziej wilgotna w porównaniu z tworzywami o mniejszej przewodności
cieplnej. Dlatego też soczewki szklane bardziej są podatne na zaparowywanie w czasie
chłodnych dni.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

współczynnik załamania

Szkło

CR-39

Inne

1,9
1,8
1,7
1,6
1,5
trivex
poliw

glan

Rys. 3. Procentowy udział w sprzedaży przezroczystych soczewek okularowych

Szklane soczewki okularowe wykonuje się jako:

−

zwykłe o współczynniku załamania 1,5,

−

pocienione o współczynniku załamania 1,6 i 1,7,

−

super cienkie o współczynniku załamania 1,8 i 1,9.
Soczewki z tworzywa CR-39 i jego pochodnych występują pod różnymi nazwami

fabrycznymi:

−

zwykłe o współczynniku załamania 1,5 na przykład ORMA Essilor, CR 39 firmy Sola
i IZOPLAST 150 firmy JZO,

−

pocienione o współczynniku załamania 1,56 i 1,61 na przykład ORMEX i ORMIL,

−

super cienkie o współczynniku załamania 1.7 na przykład LINEIS.

Poliwęglany (polikarbonat) i tworzywo trivex

Poliwęglan to bardzo odporny na uderzenia materiał o małym współczynniku załamania

i stosunkowo dużej aberracji chromatycznej w związku z tym powinien być stosowany tylko
na soczewki o niewielkich mocach. Materiał ten jest mało odporny na działanie różnych
rozpuszczalników w tym także wody i dlatego jest trudny w obróbce, wymaga specjalnej
technologii i polerowania wszystkich obrabianych krawędzi. Dużą trudność stanowi
polerowanie powierzchni wewnętrznych otworów i nacięć stosowanych w oprawach
bezramkowych.

Trivex jest podobnej wytrzymałości ale ma mniejszą aberrację chromatyczną i jest

bardziej odporny na działanie czynników chemicznych i nie wymaga tak skomplikowanej
technologii oraz polerowania krawędzi.

Zabarwione stale o tłumieniu od 5% do 75% padającego światła.
Soczewki szklane zabarwione powstają przez:

−

dodanie barwnika w procesie wytopu szkła o kolorach zieleni i brązu. Barwnik musi być
odporny na temperaturę ok. 1700°C,

−

przez napylanie w próżni warstwy tlenków metali i utrwalenie (wtopienie)
w temperaturze ok. 350°C uzyskując odcienie brązu.
Soczewki barwione w masie mają różny stopień zaciemnienia w zależności od grubości

szkła. Szkło dodatnie jest zawsze ciemniejsze na środku, a ujemne na brzegu.

Soczewki z tworzywa można barwić w temperaturze tylko ok. 97°C w wodnych

roztworach barwników, ale za to we wszystkich możliwych kolorach, a nawet różnymi
barwnikami na tej samej soczewce.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Materiały fotochromatyczne

Szklane materiały fotochromatyczne zmieniają swoją przepuszczalność światła pod

wpływem natężenia oświetlenia, a ściślej od natężenia promieniowania UV. Charakteryzują
się dość długim czasem zmniejszenia przepuszczalności światła od maksymalnej do
minimalnej (zaciemniania) rzędu kilku minut i jeszcze dłuższym czasem powrotu do
maksymalnej przepuszczalności (rozjaśniania) rzędu kilkunastu, kilkudziesięciu minut.
Stosowanie przez kierowców soczewek fotochromatycznych należy uznać mało przydatne,
ponieważ:
–

czas reakcji jest bardzo długi i nie może chronić przed olśnieniem od świateł samochodu
z przeciwka,

–

szyba samochodowa absorbuje promieniowanie UV i soczewki nie reagują na nadmierne
oświetlenie słoneczne tak jak na zewnątrz samochodu,

–

nawet maksymalnie rozjaśnione zatrzymują 14–18% światła w związku z tym nie
powinny być używane przez kierowców samochodowych w porze nocnej.
Przedstawiona na rysunku 30 szybkość zmiany transmitancji światła, pokazuje, że

szklane materiały fotochromatyczne firmy Corning typu Sunisitive zabarwiają się w czasie
około 70 sekund od 14% do 65%, materiał typu Extra do 50%. Materiał Sunistive rozjaśnia
się w ciemnym pomieszczeniu po 5 minutach do 22%, a po 15 minutach do 18%. Materiał
typu Extra odpowiednio po 5 minutach do 15%, a po 15 minutach do 12%.

Okulary fotochromatyczne obok okularów stale zabarwionych znajdują zastosowanie

u pacjentów z przewlekłym zapaleniem spojówek.

Rys. 4. Szybkość zmian transmitancji światła w szklanych materiałach fotochromatycznych firmy Corning

Postęp w produkcji materiałów z tworzywa TRANSISTION® zmienił pogląd na

zastosowanie soczewek fotochromowych. Soczewki produkowane obecnie TRANSISTION®
V zabarwiają się do 60–75% już w czasie kilkunastu sekund, rozjaśniają w czasie kilku minut

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

nawet do 5%, co pozwala na używanie tych soczewek przez kierowców nawet w czasie jazdy
nocą. Natomiast osiągają maksymalne zabarwienie nawet do 81% w kolorze brązowym i 83%
w szarym. Produkowane są także soczewki fotochromowe z tworzyw w innych kolorach na
przykład niebiesko-fioletowym i pomarańczowo-szarym, ale nie osiągają takich szybkości
zmian i zdolności pochłaniania. Niekorzystną cechą jest słabsze niż zimą przyciemnianie
w okresie wysokich temperatur.

Przeznaczenie

W ad y r e fr ak cji Pr z e ciw s ło n e cz n e Och r o n a m e ch

Filtr y

Pr o te z y

Rys. 5. Podział soczewek okularowych ze względu na przeznaczenie

Soczewki okularowe służą głównie do korekcji wad refrakcji, kilka procent jest

przeznaczone do okularów przeciwsłonecznych, ale okulary mogą także służyć dla ochrony
mechanicznej oraz do okularów z filtrami przed szkodliwym nadmiernym promieniowaniem.
Zdarza się, że okulary służą dla mechanicznego podparcia powiek, do zamontowania
aparatów słuchowych, a czasem podparcia protez twarzy.

Jednoogniskowe mają zastosowanie do oglądania obrazów tylko z jednej odległości:

−

z daleka,

−

z bliska,

−

z odległości pośredniej na przykład: komputer, nuty, warsztat pracy stojącej.
Dwuogniskowe mają zastosowanie w przypadkach jednoczesnej obserwacji obrazów

położonych w dwóch różnych odległościach od patrzącej osoby starczowzrocznej. Segment
do odległości bliższych może mieć różne rozmiary:

−

25–28 mm z segmentem okrągłym, z łukowatym zakończeniem od góry – typ C,
z płaskim zakończeniem od góry – typ T,

−

35–40 mm z segmentem z łukowatym zakończeniem od góry – typ C, z płaskim
zakończeniem od góry – typ T,

−

z segmentem na całej średnicy typ E-line.
Trójogniskowe miały zastosowanie w przypadkach jednoczesnej obserwacji obrazów

położonych w trzech odległościach od patrzącego presbyopa. Przykładem zastosowania może
być wykładowca który powinien mieć możliwość obserwacji słuchaczy, tekstu na katedrze
i odczytania notatek z kartki trzymanej w ręku. Obecnie są rzadko spotykane ponieważ
zostały wyparte przez soczewki progresywne łatwiejsze w produkcji i bardziej estetyczne.

Soczewki progresywne umożliwiają presbyopom obserwację obrazów, nie tylko z trzech,

ale z każdej odległości, gdzie zmiana mocy ulega płynnemu zwiększaniu przy opuszczaniu
wzroku ku dołowi. Zmusza to czasem użytkownika do odchylania głowy do tyłu, ale uwalnia
od częstej zmiany okularów przy zmianie obserwowanego przedmiotu. Konstrukcje tych
soczewek ulegają ciągłym udoskonaleniom ale wymagają precyzyjnego ustawienia środka
soczewki przed środkiem źrenicy i zachowania odległości soczewki od wierzchołka rogówki
oraz odpowiedniego kąta pantoskopowego – pochylenia oprawki ku dołowi. W soczewce
można wyróżnić pięć obszarów optycznych: duża część do dali, kanał progresji, obszar do
bliży, dwa obszary gorszego widzenia. Produkowane są w czterech głównych odmianach:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

przeznaczone do dali – krótki i wąski kanał progresji – twarde,

−

przeznaczone do bliży – długi i szeroki kanał – miękkie,

−

uniwersalne,

−

kompaktowe o niskim obszarze do bliży i krótkim kanale progresji oraz niskim obszarze
do dali – przeznaczone do opraw o bardzo niskich tarczach.
Na rysunku 6 pokazano szkice różnych soczewek i zmianę ich mocy.

Rys. 6. Zmiana mocy w pionowym przekroju soczewek

Soczewki specjalne – do bardzo specyficznych zastosowań:

–

do pracy w niedużych pomieszczeniach – dwuogniskowe, ale z płynnym przejściem, do
obserwacji dokumentów w zasięgu biurka, nazywane często soczewkami biurowymi,

–

dla pilotów (z dodatkiem u góry i dołu), umożliwiające obserwację przyrządów
w kokpicie poniżej i powyżej okna,

–

dla elektryków z dodatkiem u góry, łączących przewody ułożone pod sufitem,

–

dla kierowców Blue-Blocer zwiększające kontrast o zmroku,

–

dla kierowców chroniące przed olśnieniem z lustrzana powierzchnią odbijającą światło
w górnej części soczewki znane pod nazwą antyfaro,

–

dla oczu bezsoczewkowych z filtrem UV.

Soczewki w okularach przeciwsłonecznych

Soczewki do okularów przeciwsłonecznych muszą spełniać dwa warunki:

−

mieć bardzo dobre własności przepuszczania światła – to znaczy nie rozpraszać promieni
tylko je pochłaniać – obraz ma być ciemniejszy ale równie ostry jak bez okularów
słonecznych,

−

skutecznie chronić przed promieniowaniem ultrafioletowym, bowiem ograniczenie ilości
ś

wiatła sprzyja powiększeniu źrenicy co zwiększa ilość światła docierającego do

soczewki oka, która pod wpływem ultrafioletu ulega zmętnieniu. Oprawa powinna
zabezpieczać soczewkę przed wpadaniem promieni ultrafioletowych z boku i góry
soczewki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Soczewki zabezpieczające przed urazami mechanicznymi, chemicznymi i biologicznymi.
Soczewki okularowe mogą być stosowane dla osłony przed urazami mechanicznymi,

przed wiatrem, pyłem i kurzem, przed kroplami cieczy agresywnych i zakaźnych w takich
zawodach jak laboranci, laryngolodzy, stomatolodzy.

Soczewki z filtrami chroniącymi przed nadmiernym promieniowaniem UV i IR

Soczewki do okularów przeciwsłonecznych zostały omówione wcześniej, ale niezbędna

jest również potrzeba ochrony przed promieniowaniem podczerwonym na przykład
u spawaczy i hutników, przed promieniowaniem ultrafioletowym, szczególnie dla osób
z usuniętą własną soczewką u których siatkówki w oczach bezsoczewkowych są bardzo
wrażliwe na to promieniowanie. Dla tych wszystkich osób stosuje się filtry pochłaniające
ultrafiolet – UV i podczerwień – IR. Tam gdzie występuje zwiększone promieniowanie UV
potrzebne jest zastosowanie specjalnych filtrów chroniących. Na rysunku 7 przedstawiono
charakterystyki dwóch specjalnych filtrów: BLX i RT.

Rys. 7. Charakterystyka transmitancji światła dla powłok BLX i RT

Specjalne soczewki Orma BLX o barwie pomarańczowej całkowicie absorbujące

promieniowanie UV i 95 % promieniowania niebieskiego produkowane są dla stomatologów,
którzy przy utwardzaniu substancji organicznych promieniami UV są narażeni na zwiększone
promieniowanie. Z podobnych szkieł winni korzystać bankowcy w czasie sprawdzania
banknotów lampami emitującymi UV. Z kolei brązowe soczewki z filtrem Orma RT
zwiększają kontrast przy zwyrodnieniu barwnikowym siatkówki, ponieważ choroba nie
poddaje się skutecznej terapii, pomocą mogą być specjalne soczewki poprawiające kontrast
widzenia.

100

Orma
BLX

Orma
RT

U
V

(

)

Długo

ść

fali

I
R

250 300 350 400 450 500 550 600 650 700 750 800 900 1000 1100 1200(nm)

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Uszlachetnienia

Najczęściej stosowanym uszlachetnieniem poprawiającym własności soczewki są

powłoki przeciwodblaskowe – AR – anty reflex, które poprawiają przepuszczalność światła
widzialnego i redukują odblaski. Może to być na przykład warstwa fluorku magnezu
o grubości

/4. W grubości ludzkiego włosa mieści się 800 takich warstw. Powłoki AR mogą

być nakładane jako jedno lub wielowarstwowe. Ponieważ zastosowanie powłoki zmniejsza
odbicie światła od powierzchni soczewki, nakłada się takie powłoki szczególnie na soczewki
o większym współczynniku załamania. Na soczewkach o współczynniku załamania 1,5
poprawa transmitancji sięga kilku procent, ale w soczewkach ze współczynnikiem załamania
1,7 już kilkanaście procent.

Rys. 8. Transmitancja światła przez soczewkę o współczynniku załamania 1,5 i 1,7 oraz soczewkę

o współczynniku załamania 1,5 z powłoką AR

Poza transmitancją, soczewki z powłokami charakteryzują się lepszą estetyką,

zmniejszeniem uciążliwych odblasków od bocznych źródeł światła, a także poprawiają
twardość soczewek. Powłoki wielowarstwowe mają bardziej płaską charakterystykę
transmitancji, niż jednowarstwowe. Lokalne obniżenie transmitancji jest powodem
zabarwienia powłoki na kolor odpowiadający długości fali światła w tym miejscu. Niewielkie
obniżenia nie wpływają na jakość widzenia lecz tylko na estetykę okularów. Całkowite
wyrównanie charakterystyki jest niekorzystne dla marketingu, gdyż klient nie chce kupić
powłoki, której nie widzi, chociaż im mniejszy odblask tym lepsza powłoka. Powłoki
utwardzające zwiększają odporność na porysowanie. Większość producentów stosuje tak
zwane powłoki zintegrowane łączące w sobie powłoki antyrefleksyjne przeciw wodne –
zmniejszające adhezję do kropli wody, powłoki poprawiające własności antystatyczne, oraz
powłoki ułatwiające czyszczenie.

100

1.5 AR

1.7

1.5

U
V

(

)

Długo

ść

fali

I
R

250 300 350 400 450 500 550 600 650 700 750 800 900 1000 1100 1200(nm)

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Konstrukcja

Aby wykonać najprostszą soczewkę szklaną płasko wypukłą o mocy +5,0 dioptrii należy

na płaskim krążku wyfrezować czaszę kulistą o promieniu 104 mm, potem wyszlifować
i wypolerować. Gdy takie dwie soczewki złożymy płaskimi powierzchniami do siebie
otrzymamy dwuwypukłą soczewkę o mocy +10,0 dioptrii. Soczewka będzie miała grubość
10,4 mm i będzie oczywiście dwa razy grubsza niż soczewka +5,0. Gdyby jednak wykonywać
soczewkę +10,0 wykonując jako płasko-wypukłą, soczewka byłaby grubsza prawie o 12% od
dwuwypukłej.

Rys. 9. Grubość soczewki płasko-wypukłej +5 (u góry), i soczewki +10 jako dwu-wypukłej (po lewo) i płasko-

wypukłej (po prawo)

Obraz powstający za soczewką płasko-wypukłą jest lepszy niż za dwuwypukłą ale przy

patrzeniu przez obszary skrajne soczewki jeszcze lepszy obraz otrzymamy przy zastosowaniu
soczewki wklęsło-wypukłej, zmniejszając astygmatyzm wiązki skośnej biegnącej przez
soczewkę.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 10. Zmniejszenie astygmatyzmu wiązki skośnej przez zastosowanie konstrukcji wklęsło-wypukłej

Konstruktorzy soczewek okularowych dążąc do uzyskania najlepszego obrazu przy

patrzeniu przez soczewkę pod kątem zauważyli, że najmniejszy astygmatyzm promienia
skośnego występuje przy powierzchni tylnej soczewki prostopadłej do biegu promienia. Albo
inaczej mówiąc gdy promień krzywizny tylnej pokrywa się ze środkiem obrotu oka. Jak
można to zauważyć na rysunku 11 soczewka taka jest jednak grubsza i cięższa. Idąc na
pewien kompromis pomiędzy najmniejszym astygmatyzmem soczewki okularowej a jej
grubością i ciężarem opracowano soczewki „punktal” o dość dobrych parametrach. Takie
rozwiązanie teoretycznie poprawne ma jednak niedogodności w praktyce produkcyjnej –
mianowicie – dla każdej soczewki potrzebny jest różny promień powierzchni wewnętrznej.
Ograniczenie ilości tych promieni uprościło i znacznie obniżyło koszty produkcji
ograniczając ilość półfabrykatów.

Rys. 11. Porównanie grubości soczewki +10,0 o konstrukcji płasko-wypukłej (po lewo) i soczewki +10,0

o konstrukcji zbliżonej do optymalnej

Zastosowanie optymalnej powierzchni tylnej powoduje jednak znaczny wzrost grubości

soczewki szczególnie przy większych mocach. Zamontowanie soczewki dodatniej o dużej
wypukłości jest często trudne szczególnie przy oprawach o dużej sztywności, które nie łatwo
jest wyprofilować do krzywizny soczewki. Niektórzy producenci starając się o zdobycie
klientów próbują produkować soczewki „cienkie” nie zważając na gorsze widzenie
w bocznych obszarach soczewki.

Konstrukcje soczewek sfero-cylindrycznych mogą by wykonywane z cylindrem

wewnętrznym od strony oka zwiększając estetykę przedniej bardziej widocznej strony
soczewki lub z cylindrem zewnętrznym poprawiającym widzenie

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zwykłe tanie soczewki okularowe produkowane są przy założeniu optyki geometrycznej

z ograniczeniem do soczewek cienkich i promieni przyosiowych. Masowa produkcja tanich
aparatów fotograficznych skłoniła konstruktorów soczewek okularowych na przyjrzenie się
obiektywom tych aparatów i przeniesienie doświadczeń z produkowanych obiektywów na
produkcję soczewek okularowych. Do frezowania i szlifowania powierzchni zastosowano
obrabiarki sterowane numerycznie co pozwoliło w prosty sposób uzyskać dowolny kształt
powierzchni. Nakładanie powłok antyrefleksyjnych stało się prostsze po zastosowaniu
doskonalszej aparatury. W efekcie powstały nowe konstrukcje asferycznych soczewek
okularowych zapewniających bardzo dobre widzenie centralne i przyzwoite w peryferiach
przy soczewkach cieńszych o 30%. Dalszy postęp wynikał z zastosowania tworzyw
sztucznych zamiast szkła, co umożliwiło zamianę frezowania i szlifowania jedną znacznie
tańszą operacją odlewania.

Konstrukcje asferyczne

Poszukując coraz lepszych rozwiązań, konstruktorzy opracowują nowe kształty

powierzchni optycznych odchodząc często od powierzchni sferycznych. Asferyczne
powierzchnie pozwalają zmniejszyć grubość soczewek i zmniejszyć ich aberrację sferyczną
i chromatyczną, ale często odbywa się to kosztem zwiększenia aberracji typu „koma”
i dlatego konstrukcje te nie zawsze są dobrze tolerowane i wymagają dokładnego ustawienia
ś

rodka soczewki w osi widzenia.

Moc soczewek

Soczewki można też podzielić ze względu na moc:

−

małe ±6,0 dioptrii sferycznych i do 2,0 czasem 3,0 dioptrii cyl,

−

duże ±6,25 – ±10,0 dioptrii sfer, i do 4,0 czasem 6,0 dioptrii cyl,

−

bardzo duże powyżej ±10,0 dioptrii sfer. i do 10,0 dioptrii cyl.

Dostępność

Trzeba też uwzględnić podział ze względu na możliwości dostawy zwracając uwagę na

zakres produkcji – seryjnej i magazynowane dostawy:

−

magazynowe na ogół do ±6,0 i do ±2,0 dioptrii cylindrycznej co 0,25 produkowane
seryjnie stosunkowo tanie, dostępne z magazynu producenta lub hurtowni w ciągu 24–48
godzin,

−

produkcyjne

poza

zakresem

magazynowym,

pryzmatyczne,

dwuogniskowe,

progresywne. Rozpoczęcie produkcji następuje w chwili zamówienia, a realizacja wraz
z czasem dostawy może trwać od 2 do 21 dni,

−

projektowane indywidualnie dla pacjenta – najczęściej poza zakresem w katalogu lub
progresywne uwzględniające indywidualne potrzeby pacjenta na przykład odległość
ź

renic do dali i bliży, odległość soczewek od rogówki, kąt pantoskopowy. Czas realizacji

podobnie jak przy soczewkach produkcyjnych od 2 do 21 dni.

Tabela 1. Charakterystyki soczewek okularowych o mocy -6,0 dioptrii wykonanych z różnych materiałów

grubość na

Lp.

Materiał

współczyn-nik

załamania

masa

właściwa

[g/cm

]

liczba Abbego

masa soczewki

[g]

brzegu ET

[mm]

środku CT

[mm]

1,523

2,57

58,0

13,47

5,4

1,0

1,600

2,58

42,0

11,22

4,9

0,8

1,702

2,99

39,9

11,82

4,3

0,8

szkło

1,806

3,47

33,0

11,90

3,7

0,8

1,499

1,32

58,0

9,42

6,4

1,8

tworzywo

1,600

1,31

57,0

7,07

5,1

1,3

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wzrost współczynnika załamania materiału powoduje zdecydowane zmniejszenie

grubości soczewki i podnosi estetykę, ale mniejsza liczba Abbego świadczy o zwiększonej
aberracji chromatycznej. Jednocześnie ze wzrostem współczynnika załamania wzrasta masa
właściwa materiału i w konsekwencji całkowita masa soczewki pomimo zmniejszenia
objętości wcale nie maleje, a niekiedy nawet nieco wzrasta. Istnieje jeszcze jedno
niekorzystne zjawisko towarzyszące wzrostowi współczynnika załamania, a mianowicie
wzrost odbicia światła przy przechodzeniu przez obydwie powierzchnie soczewki. Oznacza
to, że przez soczewkę przechodzi mniej światła. Należy temu przeciwdziałać nakładając
warstwy zmniejszające odbicie od powierzchni soczewki. Dlatego soczewki o współczynniku
załamania 1,7 i wyższym są sprzedawane z nałożoną warstwą antyrefleksyjną.

Wyznaczanie środków optycznych soczewek

Soczewki mogą spełniać założone przez konstruktorów wymagania pod warunkiem

ustawienia środków optycznych w przewidzianym dla nich miejscu czyli najczęściej
dokładnie na osi widzenia. O ile w instrumentach optycznych stosujemy kolimatory to
soczewki okularowe można ustawić z mniejszą dokładnością ponieważ pomiar ustawienia
ź

renic oczu jest już obarczony sporym błędem. Środki optyczne można wyznaczyć za pomocą

frontofokometru przesuwając soczewkę aż do centralnego położenia obrazu testu wobec siatki
z dość dużą dokładnością ±0,25 mm. Tak jak na rysunku 12.

Rys. 12. Wyznaczanie środka optycznego soczewki sferycznej frontofokometrem lunetowym

Możliwe jest wykonanie wyznaczenia środka optycznego za pomocą zwykłej kartki

papieru, linijki i pisaka. Na kartce rysujemy dwie prostopadłe linie i obserwujemy przez
badaną soczewkę środek narysowanego krzyża przesuwając jednocześnie soczewkę, by linie
widoczne przez soczewkę i poza soczewką tworzyły linie bez załamania. Wówczas
zaznaczamy pisakiem środek optyczny.

Rys. 13. Wyznaczanie środka optycznego soczewki sferycznej kartką papieru

Dobieranie soczewek do opraw okularowych

Nie wszystkie soczewki można oprawić w każdą oprawkę. Do opraw bezramkowych

i półramkowych z mocowaniem żyłką nie powinno się stosować soczewek szklanych.
Podczas użytkowania mogą bowiem wystąpić zbyty duże naprężenia i pękanie szkła a także
wykruszanie krawędzi. Wiercenie otworów i nacinanie rowków może stanowić duże
trudności technologiczne. Do takich opraw nie nadają się nawet dodatnie soczewki
z tworzywa o zbyt cienkich brzegach. Pogrubienie tych soczewek pogarsza estetykę i wagę
okularów. Do opraw metalowych o sztywnej ramce często nie można dopasować soczewek
o większych mocach dodatnich, albo soczewki wystają zbytnio z przodu ramki. Soczewki
ujemne z powodu widocznych krawędzi od skroni najlepiej wyglądają w oprawce o szerokim
zauszniku lub w grubszej ramce.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jak można rozpoznać czy soczewka jest wykonana ze szkła czy tworzywa?
2. Jakimi współczynnikami załamania charakteryzują się soczewki szklane i z tworzyw?
3. Jaka cecha materiału trivex zdecydowała o zastosowaniu w optyce okularowej?
4. Jaka jest różnica temperatur w czasie barwienia soczewek szklanych i z tworzyw?
5. Jaki czas jest potrzebny do rozjaśnienia soczewki fotochromowej szklanej?
6. Dlaczego soczewki fotochromowe słabo przyciemniają się w samochodzie?
7. Jakie są rodzaje segmentów do bliży w soczewkach dwuogniskowych?
8. Jakie cztery obszary optyczne można wyróżnić w soczewkach progresywnych?
9. Kiedy stosuję się soczewki biurowe?
10. Jakimi cechami muszą się wyróżniać dobre okulary przeciwsłoneczne?
11. Jaka jest grubość powłoki antyrefleksyjnej?
12. Dlaczego nie stosuje się w okularach soczewek płaskowypukłych?
13. Dlaczego soczewki o wyższym współczynniku załamania mają zawsze powłoki

antyrefleksyjne?

14. Jaka jest dokładność wyznaczenia środka optycznego frontofokometrem?
15. Jakie są możliwości wyznaczenia środka optycznego bez użycia frontofokometru?
16. Co jest powodem trudności montażu soczewek dodatnich w sztywnych oprawach?
17. Dlaczego nie można stosować soczewek szklanych w oprawce bezramkowej?
18. Czy umiem posługiwać się przyrządami pomiarowymi: sferometrem i frontofokometrem?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Badanie soczewek okularowych.
Zbadaj soczewki określając ich materiał, wykryj astygmatyzm, i określ czy jest to

soczewka skupiająca czy rozpraszająca oraz zapisz wyniki w tabeli 1 do ćwiczenia 1.

Po zapisaniu wyników zanalizuj, które kolumny tabeli nie będą potrzebne w dalszych

wiczeniach delikatnie je wykreślając.

Wyznacz środek soczewki metodą krzyża i frontofokometrem.
Oczyść użyte soczewki i oznaczenia środków. Sprawdź zgodność wyników z innymi

grupami i skoryguj zauważone błędy. Przypadki wątpliwe popraw po uzyskaniu aprobaty
nauczyciela. Tabelę zachowaj do następnych ćwiczeń.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) narysować na kartce A4 duży krzyż,
2) rozpoznać, czy soczewka jest skupiająca lub rozpraszająca poprzez obserwację krzyża

badaną soczewką,

3) rozpoznać, czy soczewka jest sferyczna lub astygmatyczna poprzez obserwację krzyża

badaną soczewką,

4) rozpoznać materiał soczewki słuchem przy upuszczaniu soczewki z kilku centymetrów

na stół,

5) wyznaczyć środek optyczny soczewki,
6) zapisać zaobserwowane cechy soczewki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

zestaw 20 różnych soczewek: ze szkła i tworzywa, sferycznych, z astygmatyzmem
przedniej i tylnej powierzchni, dwuogniskowych, lentikularnych, płaskowypukłych,
meniskowych, dwuwypukłych, pryzmatycznych,

−

frontofokometr lunetowy lub projekcyjny,

−

papier formatu A4.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Zbadaj soczewki określając ich konstrukcję i astygmatyzm sferometrem. Zapisz wyniki

w tabeli 1 do ćwiczenia 1 – dla soczewek sferycznych w kolumnach 6–7, a dla
cylindrycznych w kolumnach 6–7 i 9–10. Oblicz moc w kolumnie 8, a dla astygmatycznych
również w 11. Oceń czy astygmatyzm jest na powierzchni przedniej czy tylnej.

Sprawdź zgodność wyników z innymi grupami i skoryguj zauważone błędy. Przypadki

wątpliwe popraw po uzyskaniu aprobaty nauczyciela. Tabelę zachowaj do następnych
ć

wiczeń.

Wraz z nauczycielem wskaż, które etapy rozwiązania zadania sprawiły Ci trudności.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zmierzyć sferometrem krzywizną przedniej i tylnej powierzchni soczewek w kilku

przekrojach,

2) znaleźć wartości maksymalne i minimalne dla soczewki, w przypadku wystąpienia

zauważonego astygmatyzmu, w ćwiczeniu 1 lub różnych wartości w poszczególnych
przekrojach,

3) wykonać obliczenia,
4) zapisać otrzymane wyniki.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

sferometr,

−

papier formatu A4.

Ćwiczenie 3

Zmierz moce optyczne frontofokometrem lunetowym, wyniki zapisz w tabeli 1 do

wiczenia 1, w kolumnie 12. Jeśli występuje astygmatyzm zapisz drugą moc w kolumnie 13.

Dla soczewek astygmatycznych oblicz moc sferyczną i cylindryczną w systemie zapisu
cylindra dodatniego i ujemnego.

Sprawdź zgodność wyników z innymi grupami i skoryguj zauważone błędy. Przypadki

wątpliwe popraw po uzyskaniu aprobaty nauczyciela. Tabelę zachowaj do 4 ćwiczenia.

Wraz z nauczycielem wskaż, które etapy rozwiązania zadania sprawiły Ci trudności.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zmierzyć moce soczewek w przekrojach głównych,
2) wykonać obliczenia astygmatyzmu,
3) zapisać wyniki w obu systemach zapisu astygmatyzmu.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

zestaw 20 różnych soczewek: ze szkła i tworzywa, sferycznych, z astygmatyzmem
przedniej i tylnej powierzchni, dwuogniskowych, lentikularnych, płaskowypukłych,
meniskowych, dwuwypukłych,

−

frontofokometr lunetowy,

−

papier formatu A4.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 4

Zmierz moce optyczne frontofokometrem projekcyjnym, wyniki zapisz w tabeli 1 do

wiczenia 1, w kolumnie 18–21 w systemie zapisu cylindra dodatniego.

Przeanalizuj wyniki z wcześniej wykonanymi pomiarami wskaż zauważone różnice

i spróbuj uzasadnić te różnice. Wątpliwości wyjaśnij z nauczycielem.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zmierzyć moce soczewek w przekrojach głównych,
2) wykonać obliczenia astygmatyzmu,
3) zapisać wyniki.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

frontofokometr lunetowy,

−

papier formatu A4.

Ćwiczenie 5

Oceń szybkość zaciemniania i rozjaśniania soczewek fotochromowych. Ponumeruj

otrzymane soczewki. Wyjmij jedną soczewkę z opakowania i oceń jej stopień zabarwienia.
Włóż soczewkę pod lampę UV i rozpocznij pomiar czasu. Oceń stopień zabarwienia po czasie
20, 40, 60, 90 i 120 oraz 300 sekund. Zanotuj wyniki w tabeli 1 do ćwiczenia 5. Wyjmij
soczewkę z pod lampy. Połóż ją w ciemnej części pracowni, obserwuj rozjaśnianie soczewki.
Zapisz wyniki po czasie 5, 10, 15 i 30 minutach. Podobnie postępuj z następnymi
soczewkami. Pamiętając, że promieniowanie UV jest szkodliwe, staraj się nie patrzeć na
lampę i promienie odbite od soczewek leżących pod lampą i nie przetrzymywać rąk pod
lampą. Na podstawie otrzymanych wyników narysuj szybkość przyciemniania i rozjaśniania
każdej soczewki innym kolorem, podobnie jak na rysunku 4 z Poradnika dla ucznia.

Przeanalizuj wyniki i przedstaw wnioski. Wątpliwości wyjaśnij z nauczycielem.

Tabela 1 do ćwiczenia 5. Badanie szybkości zmian transmitancji przez soczewkę fotochromową

Czas zaciemniania [s]

Czas rozjaśniania [min]

soczewki

120

300

Uwagi

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dbać by soczewki w stanie rozjaśnionym nie były wystawione na działanie światła,
2) zanotować stopnie transmitancji,
3) narysować charakterystyki interpolując otrzymane wyniki pomiarów.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

zestaw 4 różnych soczewek fotochromowych: ze szkła i tworzywa w ciemnych
opakowaniach,

−

lampa UV do naświetlania soczewek,

−

stoper,

−

wzorce procentowe zabarwienia lub miernik transmitancji światła,

−

papier kratkowany lub milimetrowy formatu A4.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wskazać różnice w soczewkach wykonanych ze szkła i z tworzywa?

2) wyjaśnić dlaczego soczewki szklane fotochromowe nie mogą być

używane przez kierowców?

3) wyjaśnić dlaczego soczewki fotochromowe z tworzyw mogą być

używane przez kierowców?

4) określić czas zabarwiania i odbarwiania soczewek fotochromowych

z tworzyw?

5) wyjaśnić dlaczego soczewki o wyższym współczynniku załamania mają

mniejszą grubość?

6) wyznaczyć środek optyczny soczewki frontofokometrem?

7) sklasyfikować podział soczewek pod względem przepuszczalności

wiatła?

8) zmierzyć moc optyczna soczewki sferycznej i astygmatycznej?

9) określić podstawowe obszary optyczne w soczewce dwuogniskowej?

10) określić podstawowe obszary optyczne w soczewce progresywnej?

11) wskazać różnice pomiędzy twardą a miękką soczewką progresywną?

12) wskazać podstawowe cechy soczewki przeciwsłonecznej?

13) porównać grubość powłoki antyrefleksyjnej z długością fali światła?

14) wykazać celowość stosowania powłok antyrefleksyjnych w soczewkach

o wysokim współczynniku załamania?

15) wykazać potrzebę stosowania soczewek wklęsło wypukłych zamiast

płasko-wypukłych?

16) dokonać podziału soczewek ze względu na moc?

17) wyznaczyć środek optyczny za pomocą kartki?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Działanie pryzmatyczne soczewek

4.2.1. Materiał nauczania

Konstruktorzy soczewek okularowych dokładają wszelkich starań by widzenie było

najlepsze. Wieloletnie doświadczenia w projektowaniu i szlifowaniu soczewek pozwoliły
pokonać wiele wad. Zastosowanie optymalnej krzywizny tylnej powierzchni soczewki
pozwoliło na takie zmniejszenie wady astygmatycznej szkła przy patrzeniu przez poza
centralne części soczewki, że praktycznie możemy mówić o soczewkach wolnych od tej
wady. Jest tylko jeden warunek: środek soczewki musi znajdować się przed środkiem obrotu
gałki ocznej.

Rys. 14. Bieg promieni światła przez środkową i poza środkową część soczewki

Patrząc przez środek soczewki możemy traktować soczewkę jako złożenie dwóch

powierzchni: cienkiej soczewki sferycznej i płytki płasko-równoległej. Gdy patrzymy poza
częścią centralną soczewki, powstaje nowa bardziej złożona powierzchnia, którą z pewnym
przybliżeniem możemy traktować jako soczewkę cienką i pryzmat.

Pryzmat ma tym większą moc łamiącą im bardziej oddalamy się od środka soczewki.

Rys. 15. Zwiększanie działania pryzmatycznego soczewki w miarę oddalania się od środka optycznego soczewki

Przesunięcie soczewki dla wywołania działania pryzmatycznego określa wzór:

∆

≈













−

∆

028

gdzie:

∆

– moc działania pryzmatycznego w dptr pryzm,

–

moc czołowa soczewki okularowej,

x – przesunięcie osi widzenia od środka optycznego soczewki w mm,
0,028 – odległość powierzchni tylnej soczewki od środka obrotu oka.

Przykład: Aby uzyskać 3,0 dptr pryzm soczewkę +6,0 należy przesunąć o 10 × 6,0/3,0 = 5 mm.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Widać stąd jak wielką wagę należy przywiązywać do dokładnego pomiaru odległości

rodków obrotu oka, który jest równy odległości źrenic do dali z jednej strony, a z drugiej do

dokładnego ustawienia środków optycznych soczewek okularowych, by w końcowym efekcie
promienie światła biegnąc z dali przechodziły dokładnie przez środek soczewki, środek
rogówki, środek soczewki oka i padały na plamkę (oczywiście przy oku patrzącym na
wprost).

Pomiar odległości źrenic (środków obrotu oka) jest problem dość dużym i w praktyce

niekiedy niełatwym. Optyk okularowy musi również bardzo dokładnie zamontować soczewki
tak aby działanie pryzmatyczne soczewki nie zakłóciło widzenia obuocznego. Na pytanie jaka
może być niedokładność ustawienia soczewek w okularach, optometryści amerykańscy
podają odpowiedź: Soczewkę można przesunąć od środka oka najwyżej o tyle, by
zdecentrowana soczewka nie powodowała działania pryzmatycznego większego niż 1/3 dptr
pryzm bazą do skroni i 1/6 bazą ustawioną w pionie. Wymagania optometrystów niemieckich
i brytyjskich są podobne. Wymagają oni, by działanie powstałego pryzmatu było mniejsze niż
1/2 dptr pryzm bazą do skroni i 1/4 dptr pryzm bazą w pionie.

Należy się zastanowić dlaczego bazą do skroni, a nie na przykład do nosa? Nasze oczy są

przyzwyczajone do częstego spoglądania z bliska i osie patrzenia obu oczu zbiegają się na
bliskich przedmiotach. Ustawiają się zbieżnie. Można to łatwo sprawdzić przy dostawieniu
pryzmatu nawet 10 dioptrii bazą ku skroni , że większość osób jest w stanie tak napiąć
mięśnie przywodzące, że obróci gałkę tak by skompensować ten pryzmat. Przy ustawieniu
pryzmatu 2 czy 3 dptr pryzm bazą do nosa tylko niewielu osobom udaje się uniknąć dwojenia.
Oczywiście, że tak duży pryzmat można pokonać tylko przez krótką chwilę. Przy dłuższym
noszeniu okularów nawet mniejsze pryzmaty powodują takie napięcie mięśni oka, że mogą
wywoływać zmęczenie oczu, okresowe dwojenie, bóle głowy czasem nudności i inne
zaburzenia neurologiczne. Zatem można za wymaganiami optometrystów europejskich
przyjąć te 0,5 dptr pryzm jako bezpieczną granicą tolerancji. Oznacza to, że soczewkę o mocy
+1,5 dsph można przesunąć do skroni najwyżej o 3,2 mm, przy soczewce ujemnej – 2,5 dsph
przesunięcie środka może być nie większe niż 2,1 mm ku środkowi nosa.

Tolerancje te w Polsce były już znane i publikowane od wielu lat [1] w tabeli 36 podano

tolerancje 1/2 dioptrii pryzmatycznej powołując się na źródła niemieckie. Trzeba jednak
przyznać, że wiele firm stosuje własne normy.

Na rysunkach 16–19 pokazano jak oczy muszą się ustawić by obraz z daleka znalazł się

na żółtej plamce siatkówki przy złym ustawieniu środków soczewek okularowych. Ponieważ
już od dziecka w wyniku konwergencji przy oglądaniu przedmiotów bliskich nasze oczy
wyćwiczone są do ustawienia zbieżnego osi patrzenia, wykonanie niewielkiego zeza
zbieżnego jest prawie niezauważalne, natomiast próba ustawienia rozbieżnego osi patrzenia
może wywoływać bardzo różne i często dolegliwe skutki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 16. Wymuszenie zeza zbieżnego przez okulary z soczewkami dodatnimi o za dużym rozstawieniu

soczewek

Rys. 17. Wymuszenie zeza zbieżnego przez okulary z soczewkami ujemnymi o za małym rozstawieniu

soczewek

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 18. Wymuszenie zeza rozbieżnego przez okulary z soczewkami dodatnimi o za małym rozstawieniu

soczewek.

Rys. 19. Wymuszenie zeza rozbieżnego przez okulary z soczewkami ujemnymi o za dużym rozstawieniu

soczewek

Przykład 1

Pacjent nosi okulary o mocach OP = -8,0 dioptrii sph i OL = -6,0 dioptrii sph i rozstawie

soczewek 2 x 27 mm symetrycznie względem nosa bez uwzględnienia asymetrii twarzy.
W rzeczywistości oko prawe pacjenta znajduje się w odległości 25 mm od osi nosa, a oko
lewe w odległości 29 mm. Czy pacjent może nosić te okulary bez przekroczenia
dopuszczalnego efektu pryzmatycznego wynoszącego 0.5 dioptrii pryzmatycznej z bazą
skierowaną do skroni?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 20. Przykład niesymetrycznego położenia nosa

Rozwiązanie:
Obliczamy moc i bazę działania pryzmatycznego:
D

= -8,0 dptr sph;

= -6,0 dptr sph;

= 2 mm;

(

)

−

∆

= 1,6 dptr pryzm bazą do nosa

(

)

−

∆

= 1,2 dptr pryzm bazą do skroni



razem

= 0,4 dptr pryzm bazą do nosa

a więc w niedopuszczalnym kierunku.

Przykład 2

Okulary o mocy OU = +7,0 dptr sph wykonano bez uwzględnienia różnicy wysokości

renic od dolnej krawędzi ramki. H

= 23 mm i H

= 25 mm

Rys. 21. Różne wysokości ustawienia oczu

Jakie działanie wywołuje niezamierzone umieszczenie soczewki poniżej źrenicy?

(

)

∆

= 1,4 dptr pryzm bazą do dołu

co przy dopuszczalnym niezamierzonym działaniu pryzmatycznym w pionie, który

wynosi 0,25 dptr pryzm jest niedopuszczalnym błędem.

Przykład 2a

Gdyby w powyższym przykładzie różnica ustawienia wysokości oczu względem dołu

ramki wynosiła tylko 1 mm to działanie pryzmatyczne byłoby mniejsze o połowę, czyli 0,7
dioptrii pryzm, a więc w dalszym ciągu dużo poza tolerancją

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przykład 3

O jakiej największej mocy soczewki możemy wstawić do okularów z pełnym

przekonaniem, że działanie pryzmatyczne wywołane różnicą wysokości środków źrenic
i soczewek okularowych nie będą wywoływały działania pryzmatycznego większego niż
dopuszczalne 0,25 dptr pryzm, przy dokładności pomiaru położenia źrenic

1 mm?

∆

= 2,5 dioptrii sferycznej

Ustawienie soczewek z dużą dokładnością jest technicznie wykonalne, ale przy pomiarze

pacjenta bardzo trudno jest uzyskać dokładność większą niż

1 mm i w związku z tym należy

poddać w wątpliwość sens dokładniejszego ustawiania soczewek niż

0,5 mm.

Przykład 3a

Podobnie jak przy niedokładnym ustawieniu soczewek w pionie pomiary odległości

renic są również obarczone błędem co najmniej

1mm. Spróbujmy obliczyć, o jakiej

największej mocy soczewki nie będą jeszcze powodować przekroczenia dopuszczalnego
działania pryzmatycznego równego 0,5 dioptrii.

∆

= 5,0 dioptrii sferycznej

a więc z pełnym poczuciem dobrze wykonanej pracy, bez szkody dla pacjenta, możemy

wstawiać soczewki tylko do mocy

5,0 dioptrii.

Wielkość działania pryzmatycznego

Zamiast obliczania działania pryzmatycznego zdecentrowanej soczewki można posłużyć

się tabelą 2.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tabela 2. Przesunięcie osi soczewki w okularach do dali dla uzyskania dodatkowej mocy pryzmatycznej [7]

MOC

Moc pryzmatyczna zdecentrowanej soczewki [dpryzm]

SFER.

0.5

1.0

1.5

2.0

3.0

4.0

5.0

6.0

7.0

8.0

9.0

10.0

12.0

14.0

dsph

Przesunięcie osi [ mm ]

+20.0

0,1

0,2

0,3

0,4

0,7

0,9

1,1

1,3

1,5

1,8

2,0

2,2

2,6

3,1

+19.0

0,1

0,2

0,4

0,5

0,7

1,0

1,2

1,5

1,7

2,0

2,2

2,5

3,0

3,4

+18.0

0,1

0,3

0,4

0,6

0,8

1,1

1,4

1,7

1,9

2,2

2,5

2,8

3,3

3,9

+17.0

0,2

0,3

0,5

0,6

0,9

1,2

1,5

1,8

2,2

2,5

2,8

3,1

3,7

4,3

+16.0

0,2

0,3

0,5

0,7

1,0

1,4

1,7

2,1

2,4

2,8

3,1

3,5

4,1

4,8

+15.0

0,2

0,4

0,6

0,8

1,2

1,5

1,9

2,3

2,7

3,1

3,5

3,9

4,6

5,4

+14.0

0,2

0,4

0,7

0,9

1,3

1,7

2,2

2,6

3,0

3,5

3,9

4,3

5,2

6,1

+13.0

0,2

0,5

0,7

1,0

1,5

2,0

2,4

2,9

3,4

3,9

4,4

4,9

5,9

6,8

+12.0

0,3

0,6

0,8

1,1

1,7

2,2

2,8

3,3

3,9

4,4

5,0

5,5

6,6

7,7

+11.0

0,3

0,6

0,9

1,3

1,9

2,5

3,1

3,8

4,4

5,0

5,7

6,3

7,5

8,8

+10.0

0,4

0,7

1,1

1,4

2,2

2,9

3,6

4,3

5,0

5,8

6,5

7,2

8,6

10,1

+9.5

0,4

0,8

1,2

1,5

2,3

3,1

3,9

4,6

5,4

6,2

7,0

7,7

9,3

10,8

+9.0

0,4

0,8

1,2

1,7

2,5

3,3

4,2

5,0

5,8

6,6

7,5

8,3

10,0

11,6

+8.5

0,4

0,9

1,3

1,8

2,7

3,6

4,5

5,4

6,3

7,2

8,1

9,0

10,8

12,6

+8.0

0,5

1,0

1,5

1,9

2,9

3,9

4,8

5,8

6,8

7,8

8,7

9,7

11,6

13,6

+7.5

0,5

1,1

1,6

2,1

3,2

4,2

5,3

6,3

7,4

8,4

9,5

10,5

12,6

14,7

+7.0

0,6

1,1

1,7

2,3

3,4

4,6

5,7

6,9

8,0

9,2

10,3

11,5

13,8

16,1

+6.5

0,6

1,3

1,9

2,5

3,8

5,0

6,3

7,6

8,8

10,1

11,3

12,6

15,1

17,6

+6.0

0,7

1,4

2,1

2,8

4,2

5,5

6,9

8,3

9,7

11,1

12,5

13,9

16,6

19,4

+5.5

0,8

1,5

2,3

3,1

4,6

6,2

7,7

9,2

10,8

12,3

13,8

15,4

18,5

21,5

+5.0

0,9

1,7

2,6

3,4

5,2

6,9

8,6

10,3

12,0

13,8

15,5

17,2

20,6

24,1

+4.5

1,0

1,9

2,9

3,9

5,8

7,8

9,7

11,7

13,6

15,5

17,5

19,4

23,3

27,2

+4.0

1,1

2,2

3,3

4,4

6,7

8,9

11,1

13,3

15,5

17,8

20,0

22,2

26,6

31,1

+3.5

1,3

2,6

3,9

5,2

7,7

10,3

12,9

15,5

18,0

20,6

23,2

25,8

30,9

36,1

+3.0

1,5

3,1

4,6

6,1

9,2

12,2

15,3

18,3

21,4

24,4

27,5

30,5

36,6

42,7

+2.5

1,9

3,7

5,6

7,4

11,2

14,9

18,6

22,3

26,0

29,8

33,5

37,2

44,6

52,1

+2.0

2,4

4,7

7,1

9,4

14,2

18,9

23,6

28,3

33,0

37,8

42,5

47,2

56,6

66,1

+1.5

3,2

6,4

9,6

12,8

19,2

25,5

31,9

38,3

44,7

51,1

57,5

63,9

76,6

89,4

+1.0

4,9

9,7

14,6

19,4

29,2

38,9

48,6

58,3

68,0

77,8

87,5

97,2

>100

-1.0

5,1

10,3

15,4

20,6

30,8

41,1

51,4

61,7

72,0

82,2

92,5

>100

-1.5

3,5

6,9

10,4

13,9

20,8

27,8

34,7

41,7

48,6

55,6

62,5

69,5

83,4

97,3

-2.0

2,6

5,3

7,9

10,6

15,8

21,1

26,4

31,7

37,0

42,2

47,5

52,8

63,4

73,9

-2.5

2,1

4,3

6,4

8,6

12,8

17,1

21,4

25,7

30,0

34,2

38,5

42,8

51,4

59,9

-3.0

1,8

3,6

5,4

7,2

10,8

14,5

18,1

21,7

25,3

28,9

32,5

36,1

43,4

50,6

-3.5

1,6

3,1

4,7

6,3

9,4

12,5

15,7

18,8

22,0

25,1

28,2

31,4

37,6

43,9

-4.0

1,4

2,8

4,2

5,6

8,3

11,1

13,9

16,7

19,5

22,2

25,0

27,8

33,4

38,9

-4.5

1,3

2,5

3,8

5,0

7,5

10,0

12,5

15,0

17,5

20,0

22,5

25,0

30,0

35,0

-5.0

1,1

2,3

3,4

4,6

6,8

9,1

11,4

13,7

16,0

18,2

20,5

22,8

27,4

31,9

-5.5

1,0

2,1

3,1

4,2

6,3

8,4

10,5

12,6

14,7

16,8

18,9

21,0

25,2

29,4

-6.0

1,0

1,9

2,9

3,9

5,8

7,8

9,7

11,7

13,6

15,6

17,5

19,5

23,4

27,3

-6.5

0,9

1,8

2,7

3,6

5,5

7,3

9,1

10,9

12,7

14,5

16,4

18,2

21,8

25,5

-7.0

0,9

1,7

2,6

3,4

5,1

6,8

8,5

10,3

12,0

13,7

15,4

17,1

20,5

23,9

-7.5

0,8

1,6

2,4

3,2

4,8

6,5

8,1

9,7

11,3

12,9

14,5

16,1

19,4

22,6

-8.0

0,8

1,5

2,3

3,1

4,6

6,1

7,7

9,2

10,7

12,2

13,8

15,3

18,4

21,4

-8.5

0,7

1,5

2,2

2,9

4,4

5,8

7,3

8,7

10,2

11,7

13,1

14,6

17,5

20,4

-9.0

0,7

1,4

2,1

2,8

4,2

5,6

7,0

8,3

9,7

11,1

12,5

13,9

16,7

19,5

-9.5

0,7

1,3

2,0

2,7

4,0

5,3

6,7

8,0

9,3

10,7

12,0

13,3

16,0

18,7

-10.0

0,6

1,3

1,9

2,6

3,8

5,1

6,4

7,7

9,0

10,2

11,5

12,8

15,4

17,9

-11.0

0,6

1,2

1,8

2,4

3,6

4,8

5,9

7,1

8,3

9,5

10,7

11,9

14,3

16,6

-12.0

0,6

1,1

1,7

2,2

3,3

4,5

5,6

6,7

7,8

8,9

10,0

11,1

13,4

15,6

-13.0

0,5

1,0

1,6

2,1

3,1

4,2

5,2

6,3

7,3

8,4

9,4

10,5

12,6

14,7

-14.0

0,5

1,0

1,5

2,0

3,0

4,0

5,0

6,0

7,0

8,0

8,9

9,9

11,9

13,9

-15.0

0,5

0,9

1,4

1,9

2,8

3,8

4,7

5,7

6,6

7,6

8,5

9,5

11,4

13,3

-16.0

0,5

0,9

1,4

1,8

2,7

3,6

4,5

5,4

6,3

7,2

8,1

9,1

10,9

12,7

-17.0

0,4

0,9

1,3

1,7

2,6

3,5

4,3

5,2

6,1

6,9

7,8

8,7

10,4

12,2

-18.0

0,4

0,8

1,3

1,7

2,5

3,3

4,2

5,0

5,8

6,7

7,5

8,4

10,0

11,7

-19.0

0,4

0,8

1,2

1,6

2,4

3,2

4,0

4,8

5,6

6,5

7,3

8,1

9,7

11,3

-20.0

0,4

0,8

1,2

1,6

2,3

3,1

3,9

4,7

5,5

6,2

7,0

7,8

9,4

10,9

Dla okularów bez działania pryzmatycznego przesunięcie odpowiadające 0.5 dpryzm jest granica tolerancji dla decentracji
w osi poziomej. Oznacza to że, soczewka minusowa może być zdecentrowana w kierunku do nosa, a soczewka dodatnia
do skroni najwyżej o wartość przesunięcia odpowiadającej 0,5 dpryzm. W kierunku pionowym należy przyjąć tolerancje
o połowę mniejsze.
x=|(D

*10*(1/D

-f))| gdzie x – Przesunięcie osi; D

– moc pryzmatyczna; D

– moc sferyczna; f – odległość od powierzchni

soczewki do środka obrotu oka = 0.028 m.

Aby ustalić miejsce montażu środków recepturowych soczewek niezbędny jest pomiar

odległości źrenic i to zarówno w okularach do pracy z bliska i z dalszych odległości.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Pomiar odległości źrenic do bliży

Rys. 22. Pomiar odległości źrenic do bliży oka prawego i lewego od środka nosa: B – przedmiot obserwacji-

otwarte oko badającego, F – Środek soczewki do dali, N – Nos, O – Środek oka, S – Środek soczewki
do bliży, b – odległość punktu obserwacji od środka oka, k – odległość środka soczewki okularowej od
ś

rodka oka, p – odległość środka oka od środka nosa, w – przesunięcie środka soczewki okularowej do

bliży,

– kąt konwergencji oka

Pomiar odległości środków optycznych szkieł do bliży jest dużo łatwiej wykonać niż do

dali. Wystarczy, bowiem przyłożyć linijkę przed oczami pacjenta w odległości od rogówki
ok. 15 mm (a dokładnie w przewidywanej odległości soczewek) i ustawić swoje lepiej
widzące oko przed środkiem nosa pacjenta. Pacjent powinien patrzeć w badające oko. Ważne
jest ustalenie, w jakiej odległości powinno być oko badającego od pacjenta, o czym
zorientować się można w czasie wywiadu pytając pacjenta czy potrzebuje okularów do
zwykłego czytania z odległości 30 cm, czy do pracy z monitorem komputera ustawionym
w odległości 50 cm, czy do blatu przy pracy na stojąco (na przykład w aptece) z odległości
60–70 cm, czy też czytania nut na fortepianie. Pomiaru odległości źrenic można dokonać
specjalnym przyrządem – pupilometrem, ale w czasie używania tego przyrządu nie możemy
tak łatwo obserwować źrenic pacjenta i nie można użyć tego przyrządu u osób z zezem
i dużym niedowidzeniem.

Pomiar odległości źrenic do dali

Wykonanie pomiaru odległości źrenic do dali jest znacznie trudniejsze ze względu na:

−

trudność w patrzeniu pacjenta w „dal” w gabinecie o ograniczonych wymiarach,

−

konieczność spoglądania na odległe przedmioty poprzez zasłaniającego badającego,

−

błąd paralaksy powstający przy patrzeniu na podziałkę miarki pod kątem,

−

rozpraszanie pacjenta poprzez badającego wykonującego jakieś złożone czynności wokół
oczu.
Wykonanie pomiaru linijką okulistyczną jest jednak możliwe, ale trzeba pamiętać o tym,

e przedstawiony poniżej sposób jest obarczony błędem paralaksy tym większym im większa

jest odległość linijki od źrenicy i im większa jest różnica rozstawu źrenic pacjenta
i badającego. Przy średnich wartościach odległości źrenic i badaniu z 50 cm błąd ten nie
przekracza 0,5 mm. Pomiar przeprowadzać należy w dwóch etapach – dla każdego oka
oddzielnie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Etap I. Pomiar dla prawego oka

Rys. 23. Etap I pomiar dla prawego oka

1. Stajemy możliwie najdalej naprzeciw pacjenta tak by osie oczu były naprzeciw

badającego.

2. Opieramy linijkę o środek nosa jak najbliżej oczu pacjenta.
3. Zamykamy lub zasłaniamy swoje prawe oko.
4. Polecamy pacjentowi patrzeć w swoje otwarte lewe oko.
5. Odczytujemy lewym okiem na podziałce linijki wartość M

odpowiadającą odległości

rodka prawego szkła P

od środka nosa.

Etap II. Pomiar dla lewego oka

Rys. 24. Etap II pomiar dla lewego oka

1. Stoimy nadal naprzeciw pacjenta tak jak w etapie I, tak by osie oczu były naprzeciw

badającego.

2. Trzymamy linijkę nadal opartą o środek nosa jak najbliżej oczu pacjenta.
3. Zamykamy lub zasłaniamy swoje lewe oko.
4. Polecamy pacjentowi patrzeć w swoje otwarte prawe oko.
5. Odczytujemy prawym okiem na podziałce linijki wartość M

odpowiadającą odległości

rodka lewego szkła P

od środka nosa.

Pacjentowi z dużym niedowidzeniem i z zezem, trzeba zasłaniać drugie oko, aby być

pewnym, że patrzy okiem właściwym.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. W której części soczewki znajduje się baza pryzmatu na brzegu soczewki dodatniej?
2. Od czego zależy wielkość działania pryzmatycznego promienia biegnącego poza

centralną częścią soczewki?

3. Jaka jest dopuszczalna wielkość niezamierzonego działania pryzmatycznego w soczewce

okularowej w poziomie i w pionie?

4. Dlaczego dopuszczamy tylko działanie pryzmatyczne z bazą pryzmatu ustawioną do

skroni?

5. W którą stronę można popełnić błąd centrowania soczewek ujemnych?
6. Jaki rodzaj zeza wywołują zbyt wąsko wstawione soczewki dodatnie?
7. Dlaczego należy mierzyć rozstaw źrenic każdego oka oddzielnie?
8. Kiedy należy mierzyć wysokość ustawienia źrenic w oprawach?
9. Przy jakich największych mocach okularów można mieć pewność poprawnego

centrowania w poziomie?

10. Przy jakich największych mocach okularów można mieć pewność poprawnego

centrowania w pionie?

11. Jak mierzymy odległość źrenic do bliży?
12. W jakiej odległości podczas pomiaru odległości do bliży obserwujemy pacjenta?
13. W jakiej odległości podczas pomiaru odległości do bliży trzymamy linijkę?
14. Gdzie ma patrzeć pacjent w czasie pomiaru odległości źrenicy oka prawego od środka

nosa przy okularach do dali?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Oblicz przesunięcie środka soczewki dla uzyskania zamierzonego działanie

pryzmatyczne korzystając ze wzoru:

x = 10

∆

(

– -0,028)

Wykonaj obliczenia dla 5-ciu soczewek o mocy sferycznej (+4,0; +6,5; +8,25; -5,5; -7,75)

i 3 mocy pryzmatycznej (3,0 dptr pryzm; 6,0 dptr pryzm; 8,0 dptr pryzm). Zapisz wyniki
w opracowanej przez siebie tabeli dla pięciu mocy sferycznych i trzech wartości
pryzmatycznych. Porównaj otrzymane wyniki z tabelą 2 z Poradnika dla ucznia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dokonać obliczeń,
2) wyszukać odpowiednie wartości w tabeli,
3) odnaleźć ogólne tendencje zmiany mocy przy oddalaniu i przybliżaniu do rogówki

soczewek dodatnich i ujemnych na podstawie otrzymanych wyników.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

kalkulator,

−

papier formatu A4.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Ustalanie przesunięcia środka soczewki dla uzyskania koniecznego działania

pryzmatycznego:

−

oznacz na każdej soczewce znak prawej soczewki literą P. Wkładając do frontofokometru
zachowaj prawidłowe położenie strony nosa i skroni soczewek,

−

zmierz moc soczewki, wyznacz środek,

−

przesuń soczewkę na stoliku frontofokometru tak by frontofokometr wskazywał moc 4
dioptrii w kierunku nosa. Oznacz to miejsce na soczewce,

−

zmierz odległość pomiędzy oznaczonymi punktami i porównaj te wartości z tabelą 2
z Poradnika dla ucznia. Powtórz te zadania z drugą soczewką. Zanotuj różnice kierunku
przesunięcia pomiędzy soczewką dodatnia i ujemną.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) praktycznie wyznaczać moc pryzmatyczną na soczewce sferycznej,
2) oznaczyć środek recepturowy na soczewce,
3) skontrolować otrzymane wyniki różnymi sposobami: odczytem z tablicy, obliczeniem

rachunkowym i frontofokometrem.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

dwie sferyczne soczewki o średnich mocach ujemna i dodatnia,

−

frontofokometr,

−

linijka optyczna,

−

papier formatu A4.

Ćwiczenie 3

Sprawdzanie dopuszczalnych błędów centrowania:

−

wskaż, któremu z rysunków 16–19 w Poradniku dla ucznia odpowiada przedstawiony
przypadek,

−

przeanalizuj poniższy przypadek, nazwij problem i przedstaw rozwiązanie. Można
wykorzystać tabelę 2 z Poradnika dla ucznia.

Przypadek
Okulary o mocy sferycznej OP = +4,50 dptr i OL = +3,25 dptr mają odległość środków

OP = 29 mm i OL=29 mm. Proszę określić czy pacjent o rozstawie źrenic OP 27 i OL 27 mm
może nosić te okulary bez szkody dla zdrowia?

Przyjąć założenie, że każda soczewka może dawać dodatkową moc pryzmatyczną 0,5

dioptrii pryzmatycznej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) rozpoznawać jeden z 4 głównych przypadków błędów centrowania,
2) porównywać błędy wykonania z dopuszczalnymi tolerancjami,
3) podejmować decyzję w przypadkach wystąpienia błędów.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

papier formatu A4.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 4

Wyznaczenie potrzebnego przesunięcia środka soczewki dla uzyskania potrzebnego

działania pryzmatycznego.

Dokonaj analizy przedstawionego przypadku, wykonaj rysunek zawierający soczewkę

i oko oraz zarys nosa. Pomocna może być tabela 2 z Poradnika dla ucznia.

Przypadek

O ile i w jakim kierunku należy przesunąć środek soczewki +2,5 dioptrii sferycznych,

aby uzyskać działanie pryzmatyczne 3.0 dpryzm o bazie pryzmatu ustawionym do nosa?

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) wyznaczyć wielkość przesunięcia,
2) ustalić kierunek przesunięcia,
3) narysować bieg promieni przez zdecentrowaną soczewkę przed okiem.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

papier formatu A4.

Ćwiczenie 5

Korzystając z tabeli 2 z Poradnika dla ucznia wykonaj tablicę tolerancji dla powieszenia

w warsztacie na stanowisku kontroli wykonanych okularów.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) wyszukać potrzebne wielkości w dostępnych materiałach,
2) przygotować pomoce do potrzeb konkretnego stanowiska pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

linijka,

−

papier formatu A4.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wskazać od czego zależy wielkość działania pryzmatycznego?

2) obliczyć działanie pryzmatyczne zdecentrowanej soczewki?

3) wyjaśnić dlaczego jest tylko jeden kierunek tolerancji ustawienia

rodków optycznych soczewek?

4) wskazać dopuszczany kierunek przesunięcia dla soczewki dodatniej

bez działania pryzmatycznego?

5) wskazać dopuszczany kierunek przesunięcia dla soczewki ujemnej

bez działania pryzmatycznego?

6) uzasadnić konieczność mierzenia odległości źrenic każdego oka od

rodka nosa oddzielnie?

7) wskazać sposób uzyskania wymaganej mocy pryzmatycznej

w soczewce sferycznej?

8) sprawdzić czy w wykonanych okularach błąd centrowania mieści się

w granicach tolerancji?

9) ustalić dopuszczalne granice błędów centrowania soczewek?

10) zmierzyć frontofokometrem działanie pryzmatyczne w środku

recepturowym soczewki?

11) wyznaczyć

frontofokometrem

punkt

recepturowy

soczewki

sferycznej z działaniem pryzmatycznym?

12) uzasadnić potrzebę wykonywania pomiarów wysokości środków

optycznych od dołu oprawy?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Odczytywanie recepty okularowej

4.3.1. Materiał nauczania

Łącznikiem między optykiem a okulistą jest przede wszystkim recepta na wykonanie

okularów. Spróbujmy się jej przyjrzeć. W powszechnym obiegu funkcjonują trzy rodzaje
druków. Pierwszy opracowany przez Ministerstwo Zdrowia, drugi z europejskim zapisem
skróconym i trzeci druk zastępczy na zwykłej recepcie farmaceutycznej.

Recepta ministerialna nie posiada rubryki na bazę pryzmatu i w przypadku najbardziej

złożonych okularów dwuogniskowych sferocylindrycznych z pryzmatami wymaga
wypełnienia 22 pól i oprócz pracochłonności nie wymaga większego komentarza, poza
wypełnieniem rubryk dotyczących pryzmatów.

Rys. 25. Recepta okularowa Ministerstwa Zdrowia

Znajomość łaciny wśród optyków jest czymś zupełnie wyjątkowym i wydaje się, że dla

soczewek pryzmatycznych prosty rysunek trójkąta wystawiającemu receptę nie nastręczy
trudności, a optyk się nie pomyli odczytując położenie bazy pryzmatu. By uniknąć błędu
montażu w ustawieniu osi byłoby pomocne postawienie zwykłej kreski na podziałce TABO
zgodnej w przybliżeniu z osią cylindra.

Recepta skrócona stosowana prawie w całej Europie i USA jest oparta na zasadzie

dokładnego dobierania okularów do dali i następnie dołożenia dodatkowej soczewki dodatniej
dla przesunięciu obszaru ostrości obydwu oczu do miejsca potrzebnego pacjentowi przy pracy
z bliska. Gdyby po sprawdzeniu równowagi widzenia do bliży okazało się konieczne
stosowanie zróżnicowanego dodatku można wypełnić obydwie rubryki dodatku dla oka
prawego i oka lewego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Nazwisko i Imię................................................................

Rys. 26. Recepta o skróconym zapisie części do bliży

Na formularzu pojawiła się nowa rubryka zdecydowanie podnosząca jakość okularów,

a mianowicie odległość źrenic oddzielnie dla prawego i lewego oka. Każda produkowana
soczewka jest projektowana w taki sposób aby zapewnić najlepsze widzenie nie tylko przy
patrzeniu na wprost, ale i w innych kierunkach. Możliwe jest to tylko w przypadku
umieszczenia środka optycznego soczewki dokładnie przed środkiem źrenicy oka. Przy
dwóch jednakowych soczewkach, nie ma większego problemu, że nos nie jest dokładnie
pośrodku pomiędzy źrenicami, bo obydwie gałki oczne przy takim przesunięciu soczewki
obrócą się w tą samą stronę i wystąpi co najwyżej przemijająca trudność koordynacji wzroku
z ośrodkiem ruchu. Poważne problemy występują jednak przy różnych mocach soczewek,
a szczególnie przy soczewkach cylindrycznych o różnych osiach. Na recepcie pojawiła się
także nowa kolumna określająca odległość soczewki w oprawce próbnej (w czasie badania)
od wierzchołka rogówki. Odległość ta nazywana często jest jako odległość wierzchołkowa
czasem jako vertex distans. Odległość ta jest mierzona, bądź zwykłą linijką obserwując twarz
pacjenta z profilu lub specjalną podziałką oprawki próbnej. Jest oczywiste, że moc soczewki
okularowej różni się od mocy soczewki w czasie badania z powodu umieszczenia jej w innym
miejscu biegu promieni światła. O ile w soczewkach kontaktowych trzeba to uwzględniać już
od mocy

4 dioptrii, to w okularach zmiany odległości soczewki w oprawce próbnej

i soczewki w zamówionych okularach nie są tak duże i wystarczy tą zmianę uwzględniać
tylko dla soczewek o mocy powyżej

6 dioptrii. Wielkość tych zmian podano w tabeli 3.

Pomimo wypełnienia dodatkowej rubryki określającej odległość źrenicy lewego i prawego
oka od środka nosa, a także odległości oprawki próbnej od rogówki ilość rubryk do
wypełnienia jest zdecydowanie mniejsza niż poprzednio.

Recepta farmaceutyczna jest czasem wykorzystywana do przepisywania okularów.

Jedynym problemem jest tutaj brak rubryk, a w konsekwencji można łatwiej coś opuścić.
Takim przykładem są recepty, gdzie po prawej stronie pokazano receptę z określoną mocą
sferyczną w oku prawym 0,0, a po lewej stronie pominięto tę niby nic nie znaczącą moc.
Prowadzić to może łatwo do wstawienia soczewki sferycznej zamiast astygmatycznej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 27. Zapis na recepcie bez rubryk

Specjalne życzenia co do wykonania okularów na przykład: pacjent ma mieć ustawione

soczewki w odległości 65 mm, gdy ma rozstaw 75 mm, to postawienie znaku ! po takim
zapisie jest sygnałem ostrzegawczym by nie zmieniać takich wartości.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tabela 3. Moc soczewki potrzebnej do korekcji wady refrakcji przy zmianie odległości soczewki od rogówki [7]

Soczewki dodatnie

przy przybliżeniu soczewki dodatniej do rogówki [mm]

przy oddaleniu soczewki dodatniej od rogówki [mm]

-20 -18 -16 -14 -12 -10

-8

-6

-4

-2

∆

e 0

4,35

4,31

4,27

4,24

4,20

4,17

4,13

4,10

4,07

4,03

4,00

3,97

3,94

3,91

3,88

3,85

3,82

3,79

3,76

3,73

3,70

4,64

4,60

4,56

4,52

4,48

4,44

4,40

4,36

4,32

4,29

4,25

4,21

4,18

4,14

4,11

4,08

4,04

4,01

3,98

3,95

3,92

4,95

4,90

4,85

4,80

4,76

4,71

4,67

4,62

4,58

4,54

4,50

4,46

4,42

4,38

4,34

4,31

4,27

4,23

4,20

4,16

4,13

5,25

5,19

5,14

5,09

5,04

4,99

4,94

4,89

4,84

4,80

4,75

4,71

4,66

4,62

4,58

4,53

4,49

4,45

4,41

4,38

4,34

5,56

5,49

5,43

5,38

5,32

5,26

5,21

5,15

5,10

5,05

5,00

4,95

4,90

4,85

4,81

4,76

4,72

4,67

4,63

4,59

4,55

5,87

5,80

5,73

5,67

5,60

5,54

5,48

5,42

5,36

5,31

5,25

5,20

5,14

5,09

5,04

4,99

4,94

4,89

4,84

4,80

4,75

6,18

6,10

6,03

5,96

5,89

5,82

5,75

5,69

5,62

5,56

5,50

5,44

5,38

5,32

5,27

5,21

5,16

5,11

5,06

5,00

4,95

6,50

6,41

6,33

6,25

6,18

6,10

6,03

5,96

5,89

5,82

5,75

5,68

5,62

5,56

5,50

5,44

5,38

5,32

5,27

5,21

5,16

6,82

6,73

6,64

6,55

6,47

6,38

6,30

6,22

6,15

6,07

6,00

5,93

5,86

5,79

5,73

5,66

5,60

5,54

5,47

5,42

5,36

7,14

7,04

6,94

6,85

6,76

6,67

6,58

6,49

6,41

6,33

6,25

6,17

6,10

6,02

5,95

5,88

5,81

5,75

5,68

5,62

5,56

7,47

7,36

7,25

7,15

7,05

6,95

6,86

6,76

6,67

6,59

6,50

6,42

6,34

6,26

6,18

6,10

6,03

5,96

5,89

5,82

5,75

7,80

7,68

7,57

7,45

7,34

7,24

7,14

7,03

6,94

6,84

6,75

6,66

6,57

6,49

6,40

6,32

6,24

6,17

6,09

6,02

5,95

8,14

8,01

7,88

7,76

7,64

7,53

7,42

7,31

7,20

7,10

7,00

6,90

6,81

6,72

6,63

6,54

6,46

6,38

6,29

6,22

6,14

8,48

8,34

8,20

8,07

7,94

7,82

7,70

7,58

7,47

7,36

7,25

7,15

7,05

6,95

6,85

6,76

6,67

6,58

6,50

6,41

6,33

8,82

8,67

8,52

8,38

8,24

8,11

7,98

7,85

7,73

7,61

7,50

7,39

7,28

7,18

7,08

6,98

6,88

6,79

6,70

6,61

6,52

9,17

9,01

8,85

8,69

8,54

8,40

8,26

8,13

8,00

7,87

7,75

7,63

7,52

7,41

7,30

7,19

7,09

6,99

6,90

6,80

6,71

9,52

9,35

9,17

9,01

8,85

8,70

8,55

8,40

8,26

8,13

8,00

7,87

7,75

7,63

7,52

7,41

7,30

7,19

7,09

6,99

6,90

9,88

9,69

9,50

9,33

9,16

8,99

8,83

8,68

8,53

8,39

8,25

8,12

7,99

7,86

7,74

7,62

7,51

7,40

7,29

7,18

7,08

10,24 10,04

9,84

9,65

9,47

9,29

9,12

8,96

8,80

8,65

8,50

8,36

8,22

8,09

7,96

7,83

7,71

7,60

7,48

7,37

7,26

10,61 10,39 10,17

9,97

9,78

9,59

9,41

9,23

9,07

8,91

8,75

8,60

8,45

8,31

8,18

8,05

7,92

7,80

7,68

7,56

7,45

10,98 10,74 10,51 10,30 10,09

9,89

9,70

9,51

9,34

9,16

9,00

8,84

8,69

8,54

8,40

8,26

8,12

7,99

7,87

7,75

7,63

11,35 11,10 10,86 10,63 10,40 10,19

9,99

9,79

9,61

9,42

9,25

9,08

8,92

8,76

8,61

8,47

8,33

8,19

8,06

7,93

7,81

11,73 11,46 11,20 10,96 10,72 10,50 10,28 10,07

9,88

9,68

9,50

9,32

9,15

8,99

8,83

8,68

8,53

8,38

8,25

8,11

7,98

12,11 11,83 11,55 11,29 11,04 10,80 10,57 10,36 10,15

9,94

9,75

9,56

9,38

9,21

9,04

8,88

8,73

8,58

8,43

8,29

8,16

12,50 12,20 11,90 11,63 11,36 11,11 10,87 10,64 10,42 10,20 10,00

9,80

9,62

9,43

9,26

9,09

8,93

8,77

8,62

8,47

8,33

12,89 12,57 12,26 11,97 11,69 11,42 11,17 10,92 10,69 10,46 10,25 10,04

9,85

9,66

9,47

9,30

9,13

8,96

8,81

8,65

8,51

13,29 12,95 12,62 12,31 12,01 11,73 11,46 11,21 10,96 10,73 10,50 10,28 10,08

9,88

9,69

9,50

9,33

9,15

8,99

8,83

8,68

13,69 13,33 12,98 12,65 12,34 12,04 11,76 11,49 11,23 10,99 10,75 10,52 10,31 10,10

9,90

9,71

9,52

9,34

9,17

9,01

8,85

14,10 13,72 13,35 13,00 12,67 12,36 12,06 11,78 11,51 11,25 11,00 10,76 10,54 10,32 10,11

9,91

9,72

9,53

9,35

9,18

9,02

14,52 14,11 13,72 13,35 13,01 12,68 12,36 12,06 11,78 11,51 11,25 11,00 10,77 10,54 10,32 10,11

9,91

9,72

9,53

9,36

9,18

14,94 14,50 14,09 13,71 13,34 12,99 12,67 12,35 12,05 11,77 11,50 11,24 10,99 10,76 10,53 10,31 10,11

9,91

9,71

9,53

9,35

15,36 14,90 14,47 14,06 13,68 13,31 12,97 12,64 12,33 12,03 11,75 11,48 11,22 10,98 10,74 10,51 10,30 10,09

9,89

9,70

9,51

15,79 15,31 14,85 14,42 14,02 13,64 13,27 12,93 12,61 12,30 12,00 11,72 11,45 11,19 10,95 10,71 10,49 10,27 10,07

9,87

9,68

16,23 15,72 15,24 14,79 14,36 13,96 13,58 13,22 12,88 12,56 12,25 11,96 11,68 11,41 11,16 10,91 10,68 10,46 10,24 10,04

9,84

16,67 16,13 15,63 15,15 14,71 14,29 13,89 13,51 13,16 12,82 12,50 12,20 11,90 11,63 11,36 11,11 10,87 10,64 10,42 10,20

10,00

17,11 16,55 16,02 15,52 15,05 14,61 14,20 13,81 13,44 13,08 12,75 12,43 12,13 11,84 11,57 11,31 11,06 10,82 10,59 10,37

10,16

17,57 16,97 16,41 15,89 15,40 14,94 14,51 14,10 13,71 13,35 13,00 12,67 12,36 12,06 11,78 11,50 11,25 11,00 10,76 10,53

10,32

18,03 17,40 16,81 16,27 15,76 15,27 14,82 14,39 13,99 13,61 13,25 12,91 12,58 12,27 11,98 11,70 11,43 11,18 10,93 10,70

10,47

18,49 17,83 17,22 16,65 16,11 15,61 15,13 14,69 14,27 13,87 13,50 13,15 12,81 12,49 12,18 11,89 11,62 11,35 11,10 10,86

10,63

18,97 18,27 17,63 17,03 16,47 15,94 15,45 14,99 14,55 14,14 13,75 13,38 13,03 12,70 12,39 12,09 11,80 11,53 11,27 11,02

10,78

19,44 18,72 18,04 17,41 16,83 16,28 15,77 15,28 14,83 14,40 14,00 13,62 13,26 12,92 12,59 12,28 11,99 11,71 11,44 11,18

10,94

19,93 19,17 18,46 17,80 17,19 16,62 16,08 15,58 15,11 14,67 14,25 13,86 13,48 13,13 12,79 12,47 12,17 11,88 11,60 11,34

11,09

20,42 19,62 18,88 18,19 17,55 16,96 16,40 15,88 15,39 14,93 14,50 14,09 13,71 13,34 12,99 12,66 12,35 12,05 11,77 11,50

11,24

20,92 20,08 19,31 18,59 17,92 17,30 16,72 16,18 15,67 15,20 14,75 14,33 13,93 13,55 13,19 12,85 12,53 12,23 11,93 11,66

11,39

21,43 20,55 19,74 18,99 18,29 17,65 17,05 16,48 15,96 15,46 15,00 14,56 14,15 13,76 13,39 13,04 12,71 12,40 12,10 11,81

11,54

21,94 21,02 20,17 19,39 18,67 17,99 17,37 16,79 16,24 15,73 15,25 14,80 14,37 13,97 13,59 13,23 12,89 12,57 12,26 11,97

11,69

22,46 21,50 20,61 19,80 19,04 18,34 17,69 17,09 16,52 16,00 15,50 15,03 14,60 14,18 13,79 13,42 13,07 12,74 12,42 12,12

11,83

22,99 21,98 21,06 20,21 19,42 18,69 18,02 17,39 16,81 16,26 15,75 15,27 14,82 14,39 13,99 13,61 13,25 12,90 12,58 12,27

11,98

23,53 22,47 21,51 20,62 19,80 19,05 18,35 17,70 17,09 16,53 16,00 15,50 15,04 14,60 14,18 13,79 13,42 13,07 12,74 12,42

12,12

24,07 22,97 21,96 21,04 20,19 19,40 18,68 18,01 17,38 16,80 16,25 15,74 15,26 14,81 14,38 13,98 13,60 13,24 12,90 12,57

12,26

24,63 23,47 22,42 21,46 20,57 19,76 19,01 18,31 17,67 17,06 16,50 15,97 15,48 15,01 14,58 14,16 13,77 13,40 13,05 12,72

12,41

25,19 23,98 22,88 21,88 20,96 20,12 19,34 18,62 17,95 17,33 16,75 16,21 15,70 15,22 14,77 14,35 13,95 13,57 13,21 12,87

12,55

25,76 24,50 23,35 22,31 21,36 20,48 19,68 18,93 18,24 17,60 17,00 16,44 15,92 15,43 14,96 14,53 14,12 13,73 13,36 13,02

12,69

26,34 25,02 23,83 22,74 21,75 20,85 20,01 19,24 18,53 17,87 17,25 16,67 16,14 15,63 15,16 14,71 14,29 13,89 13,52 13,16

12,83

26,92 25,55 24,31 23,18 22,15 21,21 20,35 19,55 18,82 18,13 17,50 16,91 16,36 15,84 15,35 14,89 14,46 14,06 13,67 13,31

12,96

27,52 26,08 24,79 23,62 22,55 21,58 20,69 19,87 19,11 18,40 17,75 17,14 16,57 16,04 15,54 15,07 14,63 14,22 13,82 13,45

13,10

28,13 26,63 25,28 24,06 22,96 21,95 21,03 20,18 19,40 18,67 18,00 17,37 16,79 16,25 15,73 15,25 14,80 14,38 13,98 13,60

13,24

28,74 27,18 25,78 24,51 23,37 22,32 21,37 20,49 19,69 18,94 18,25 17,61 17,01 16,45 15,92 15,43 14,97 14,54 14,13 13,74

13,37

29,37 27,74 26,28 24,97 23,78 22,70 21,71 20,81 19,98 19,21 18,50 17,84 17,23 16,65 16,11 15,61 15,14 14,69 14,27 13,88

13,50

30,00 28,30 26,79 25,42 24,19 23,08 22,06 21,13 20,27 19,48 18,75 18,07 17,44 16,85 16,30 15,79 15,31 14,85 14,42 14,02

13,64

30,65 28,88 27,30 25,89 24,61 23,46 22,41 21,44 20,56 19,75 19,00 18,30 17,66 17,06 16,49 15,97 15,47 15,01 14,57 14,16

13,77

31,30 29,46 27,82 26,35 25,03 23,84 22,75 21,76 20,86 20,02 19,25 18,54 17,87 17,26 16,68 16,14 15,64 15,16 14,72 14,30

13,90

31,97 30,05 28,34 26,82 25,46 24,22 23,10 22,08 21,15 20,29 19,50 18,77 18,09 17,46 16,87 16,32 15,80 15,32 14,86 14,43

14,03

32,64 30,64 28,87 27,30 25,88 24,61 23,46 22,40 21,44 20,56 19,75 19,00 18,30 17,66 17,06 16,49 15,97 15,47 15,01 14,57

14,16

33,33 31,25 29,41 27,78 26,32 25,00 23,81 22,73 21,74 20,83 20,00 19,23 18,52 17,86 17,24 16,67 16,13 15,63 15,15 14,71

14,29

∆

e 0

-2

-4

-6

-8

-10

-12

-14

-16

-18

-20

przy oddaleniu soczewki ujemnej od rogówki [mm]

przy przybliżeniu soczewki ujemnej do rogówki

Soczewki ujemne

Przykład 1. W oprawce próbnej soczewka +11,0 była w odległości 12 mm od rogówki, w wybranej oprawce soczewka będzie

w odległości 16 mm, zatem będzie oddalona o 4 mm i dla tej samej korekcji potrzeba soczewki +10,5.

Przykład 2. Pacjent nosi okulary o mocy -12,0, w których soczewka jest umieszczona w odległości 16 mm, soczewka

kontaktowa umieszczona na rogówce musi mieć moc -10,0 dioptrii. Obliczenia

wykonano

według

wzoru:

/(1+

∆

0,001), gdzie:

– nowa wartość refrakcji,

– stara wartość refrakcji,

∆

e – oddalenie szkieł

do rogówki

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przy zapisie osi soczewek cylindrycznych na receptach z tabelkami nie ma najmniejszej

potrzeby pisania jednostek miary. Jak dotąd na całym świecie obowiązuje skala TABO
i określana jest w stopniach. W przypadku mniej starannego pisma można dość łatwo wziąć
znak stopni za zero i pomyłka gotowa. Na rysunku 28 pokazano wypełnienie rubryki oś
poczynając od bardzo starannego do najmniej starannego pisma, a na końcu bez oznaczenia
jednostek.

Rys. 28. Zapis jednostek kąta astygmatyzmu

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie są stosowane rodzaje recept?
2. Gdzie na skali TABO w oku prawym znajduje się zero?
3. Gdzie na skali TABO w oku lewym znajduje się kąt 180

4. Jakich informacji brakuje na zwykłych receptach Ministerstwa Zdrowia?
5. Dlaczego pomimo większej ilości informacji recepta skrócona wymaga wypełnienia

mniejsze ilości pól?

6. Dlaczego od mocy soczewek

6,0 dioptrii trzeba zapisywać odległość soczewki od

rogówki w czasie badania refrakcji?

7. Od jakiej mocy refrakcji trzeba dokonywać zmiany mocy soczewek kontaktowych?
8. Co oznacza wykrzyknik na recepcie ?
9. Dlaczego nie należy pisać oznaczenia jednostek kąta na recepcie?
10. Czym grozi opuszczanie zerowych wartości mocy sferycznych w soczewkach

astygmatycznych?

11. Jaka jest standardowa odległość badania refrakcji autorefraktometrem i foropterem?
12. Czy moc soczewki dodatniej przy oddaleniu od rogówki trzeba zmniejszyć czy

zwiększyć?

13. Jaką nową odległość soczewki od rogówki należy przyjąć przy określaniu mocy według

tabeli 3 z Poradnika dla ucznia dla soczewek kontaktowych?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Na podstawie wzoru:

/(1+

∆

0,001)

gdzie:

– nowa wartość refrakcji,

– stara wartość refrakcji,

∆

e – oddalenie szkieł od rogówki,

0,001 metra/mm,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

oblicz potrzebne moce soczewek okularowych dla pacjenta w przedstawionym poniżej

przypadku. Wynik zaokrąglij do 0,25 dioptrii.

Przypadek
W oprawce próbnej dobrano soczewki okularowe: OP = +10,50 dioptrii i OL = +9,25

dioptrii przy odległości szkieł od rogówki do oprawki próbnej = 14 mm, Jakie moce
soczewek należy zastosować w oprawce wybranej przez pacjenta, jeśli nowe szkła
umieszczone będą w odległości 16 mm od rogówki?

Porównaj otrzymane wyniki z tabelą 3 z Poradnika dla ucznia. Otrzymane wyniki omów

z nauczycielem.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeprowadzić obliczenia,
2) kontrolować otrzymane wyniki różnymi sposobami: metodą rachunkową i odczytem

z tablicy,

3) pamiętać, aby przy soczewkach o większych mocach mierzyć odległości rogówki od

soczewki w czasie pomiaru refrakcji i w czasie wykonywania okularów.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

kalkulator,

−

papier formatu A4.

Ćwiczenie 2

Na podstawie wzoru z ćwiczenia 1 oblicz potrzebne moce soczewek kontaktowych dla

pacjenta w przedstawionym poniżej przypadku. Wynik zaokrąglij do 0,25 dioptrii.

Przypadek
W oprawce próbnej dobrano soczewki okularowe: OP = +14,25 dioptrii i OL = +13,25

dioptrii przy odległości szkieł od rogówki do oprawki próbnej = 11 mm. Jakie moce
soczewek kontaktowych należy zastosować dla pacjenta?

Porównaj otrzymane wyniki tabelą 3 z Poradnika dla ucznia. Otrzymane wyniki omów

z nauczycielem.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeprowadzić obliczenia,
2) kontrolować otrzymane wyniki różnymi sposobami: metodą rachunkową i odczytem

z tablicy,

3) pamiętać by przy doborze soczewek kontaktowych dokonywać korekty mocy

optycznych.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

kalkulator,

−

papier formatu A4.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 3

Analiza przedstawionej dokumentacji. W przedstawionych receptach wskaż błędy

i niedokładności zapisu mogące być źródłem złego wykonania okularów. Zanotuj nasuwające
się wnioski. Przeprowadź dyskusję z kolegami jak poprawić sytuację.

przykład 1

przykład 2

Przykład 3

Przykład 4

Rysunek 1 do ćwiczenia. Wypełnione recepty okularowe

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) odczytywać zapisy z recepty okularowej,
2) analizować zapisy na recepcie pod kątem ich wiarygodności,
3) poszukiwać rozwiązań poprawy kontaktów optyka z osobą przepisującą receptę.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

20 przykładowych recept na wykonanie okularów,

−

papier formatu A4.

Ćwiczenie 4

Zmierz odległość soczewki wstawionej do oprawki próbnej od rogówki u dwóch osób w obu

oczach, Zanotuj wyniki. Posadź kolejno te dwie osoby przed foropterem i ustaw w foropterze
odległość głównej tarczy na standardową odległość 14 mm od rogówki obserwując zarys szczytu
rogówki w bocznych wizjerach z pryzmatami. Zapisz nasuwające się wnioski. W menu
autorefraktometru ustaw odległość pomiarową kolejno na 12 mm i 14 mm.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) mierzyć odległość soczewek od wierzchołka rogówki,
2) ustalać oczekiwane wartości pomiaru w przyrządach do mierzenia refrakcji,
3) wyciągać wnioski z wykonywane czynności.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

instrukcja obsługi autorefraktometru,

−

foropter,

−

autorefraktometr,

−

oprawa próbna z kasetą,

−

linijka optyczna,

−

papier formatu A4.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wskazać braki w zapisach recept okularowych?

2) dokonać

zmiany

mocy

przy

zmianie

odległości

soczewek

okularowych od rogówki?

3) dobrać moc soczewek kontaktowych na podstawie noszonych

okularów?

4) uzasadnić potrzebę rysowania osi soczewek astygmatycznych na

recepcie?

5) narysować szkic pryzmatu na skali TABO?

6) wykazać wyższość recepty skróconej nad receptą Ministerstwa

Zdrowia?

7) uzasadnić konieczność weryfikacji mocy soczewek o mocy większej

niż 6 dioptrii?

8) uzasadnić dlaczego dla soczewek kontaktowych weryfikacji mocy

soczewek jest już konieczna od mocy większej niż 4 dioptrie

9) wyjaśnić rolę wykrzyknika na recepcie okularowej?

10) przedstawić standardowe wielkości odległości od rogówki podczas

badania refrakcji autorefraktometrem i foropterem?

11) przedstawić źródła błędów na receptach bez rubryk?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4. Dobieranie opraw okularowych

4.4.1. Materiał nauczania

Rodzaje oprawek okularowych

Do wykonywania oprawek używane są najróżniejsze materiały. Począwszy od

organicznych, takich jak masa żółwiowa, celuloid, drewno, poprzez najróżnorodniejsze
tworzywa sztuczne, często z dodatkiem włókien szklanych i węglowych na różnorodnych
metalach kończąc. Soczewki są montowane do opraw bardzo różnymi sposobami. Do opraw
z tworzyw najczęściej gotowe soczewki wciska się w oprawkę – większość tworzyw wymaga
podgrzania. Oprawki metalowe mają rozkręcany zamek ułatwiający zamontowanie soczewki
w rowku oprawy.

Osobną grupę opraw stanowią oprawki bezramkowe, gdzie elementem nośnym jest sama

soczewka, a w sposobach mocowania producenci prześcigają się w pomysłach. Najczęściej
w soczewkach wierci się otwory lub nacięcia, ale bywają też oprawki z soczewkami
przyklejanymi klejem, a często podwiązywanymi żyłką.

Pomiary oprawek okularowych

Rys. 29. Wymiary oprawki w systemie skrzynkowym (boxing) według PN-EN ISO 8624: a – szerokość

skrzynki, b – wysokość skrzynki, c – odległość środków skrzynki, d – odległość między soczewkami,
e – szerokość mostka w oprawie metalowej i bezramkowej, l – całkowita długość zausznika,
l

– długość prostej części zausznika, l

– długość zagiętej części zausznika, C – środek tarczy i skrzynki

Oprawki są produkowane w różnych wymiarach: węższe, szersze, wyższe, niższe. Zarys

obrzeża soczewki nazywany tarczą produkowany jest o najprzeróżniejszych kształtach
i dlatego jest bardzo trudno zwymiarować rozmiar tarczy, a przez to i całej oprawki. Jednym
ze sposobów opisania wymiarów tarczy jest system skrzynkowy oparty na poszukiwaniu
najmniejszego rozmiaru prostokąta, czyli skrzynki, w której zmieści się gotowa soczewka.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

W krajach angielsko języcznych nosi nazwę boxing. Sposób ten zgodny z normami jest

pokazany na rysunku 29. Na zauszniku poza nazwą modelu i koloru oznaczane są przez
producenta podstawowe rozmiary oprawki. Na przykład opis 50□20 /18\ 125 oznacza
oprawkę o rozmiarach:

−

50 – szerokość tarczy 50 mm,

−

□

– oznaczenie systemu skrzynkowego,

−

20 – odległość między soczewkami 20 mm,

−

/18\ – szerokość mostka 18 mm,

−

125 – zausznik o całkowitej długości 125 mm.
Szerokość tarczy razem z odległością między soczewkami stanowi podstawowy parametr

oprawki określający odległość środków skrzynek. Dobierając rozmiar oprawy zbliżony do
rozstawu źrenic uzyskujemy małą decentrację soczewek i małe średnice soczewek.

Dobór oprawki do soczewek

Dobieranie oprawki trzeba zawsze rozpocząć od odczytania recepty.
Dobierając rozmiar oprawy do rozstawu źrenic należy dążyć do małej decentracji

soczewek w oprawce. Duże przesunięcie środków soczewek prowadzi do zwiększenia
ś

rednicy zamawianej soczewki. Minimalną średnicę soczewki można obliczyć ze wzoru:

∅

min

= T

max



c/2- pd

P/L



gdzie:

−

max

– maksymalna przekątna tarczy,

−

c/2 – połowa odległości środków tarcz w oprawce równa w systemie

skrzynkowym połowie sumy szerokości tarczy i odstępu między tarczami
c/2= ½(a+d),

−

P/L

– odległość środka źrenicy od środka nosa pacjenta,

− 

znak wartości bezwzględnej.

Do tak obliczonej minimalnej średnicy należy dodać naddatek na obróbkę. Wielkość

naddatku wynosi od 0,5 do 2 mm i zależy od sposobu szlifowania i rodzaju soczewki.

Nie wszystkie moce soczewek można wstawić do każdej oprawki. Duże moce soczewek

dodatnich najlepiej prezentują się w oprawach o małych okrągłych tarczach. Pozwala to na
zastosowanie soczewek o mniejszych średnicach, a więc cieńszych. Przy okrągłej tarczy
grubość krawędzi soczewki na całym obwodzie jest jednakowa. Grube krawędzie soczewek
ujemnych można łatwiej ukryć w grubszych oprawach lub z szerszymi zausznikami
zasłaniającymi najgrubszą część soczewki od strony skroni.

Dobieranie oprawy do twarzy

Dużą trudnością jest dobranie oprawy dla pacjenta o szerokiej twarzy i małej odległości

renic, można wtedy zastosować oprawę o wydłużonych uchwytach zauszników (rys. 30).

Rys. 30. Zwykła oprawa i oprawa dla szerokich twarzy [8]

Można stosować pewne podpowiedzi jak dopasowywać oprawę dla różnych spotykanych

kształtów twarzy. Twarze owalne jak na rysunku 31a nie stanowią na ogół problemów.
Nadają się wszystkie typy opraw zachowujących proporcje rozmiarów. Chociaż można tu dla
mężczyzn zaproponować oprawy bardziej kanciaste podkreślające „męskość”, a kobietom
czasem odważne i ekscentryczne modele.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Dla twarzy podłużnej z wydłużonym czołem można polecać oprawki z zausznikami

mocowanymi na środku a nawet u dołu tarcz. Również mostek może być opuszczony, ale
szerokość oprawy powinna być dopasowana do szerokości twarzy. Najładniej prezentują się
oprawy prostokątne.

Osobom o twarzy bardziej kwadratowej najlepiej pasują oprawy z wyraźna górną częścią.

Należy tu unikać kształtów okrągłych i kwadratowych. Kobietom można zaproponować
krawędzie tarcz lekko ścięte ku dołowi lub górze, mężczyznom zaś lekko zaokrąglone lub
owalne. Górna linia oprawki powinna być zgodna z linią brwi.

Kształty twarzy okrągłe wymagają dla kobiet opraw z dominującą górą, lekko ścięte ku

brodzie, dla mężczyzn można zasugerować oprawy o prostej górnej krawędzi i ścięte ukośnie
do środka. Najkorzystniej gdy zauszniki są umieszczone w górnej części oprawy. Dobrze jest
gdy oprawa dzieli górna i dolną część twarzy w proporcji 1:2.

Twarze trójkątne wymagają dużej staranności gdyż linie oprawy powinny harmonizować

z liniami twarzy. Często sprawdzają się oprawy bezramkowe nie zmieniające obrazu twarzy,
które mogą mieć zastosowanie w każdym typie twarzy u osób które nie chcą zmieniać
swojego wyglądu przez zakładanie okularów.

Rys. 31. Różne kształty twarzy

Wybór koloru oprawy

Oprawy o barwach ciepłych polecamy osobom z włosami koloru blond o odcieniu

złotawym i z włosami rudymi, o skórze gładkiej jasnego ciepłego koloru, ale bez rumieńców.
Najładniej wyglądają kolory opraw pastelowe, a dla osób o złocistej urodzie – oprawy złote.

Zimne, jasne, czyste, kontrastowe oprawy nadają się do włosów ciemnobrązowych,

czarno-brązowych kruczoczarnych z granatowym lub popielatym połyskiem. Można
stosować wszystkie kolory kontrastowe na przykład szafirowe, czerwone, czarne, srebrne
Popielatym blondynkom można polecić oprawy srebrne lub miedziane.

Dopasowanie oprawki do głowy

Przy wyborze oprawy z tworzywa trzeba w pierwszej kolejności zwracać uwagą na

wygodę mostka leżącego na nosie – wszystkie pozostałe elementy oprawy można
wyregulować – stałego mostka z tworzywa nie. Oprawy metalowe cięższe z powodu
wielkości czy wagi soczewek również wymagają wygodnego nanośnika najlepiej pełnego jak
na rysunku 32 lub nanośnika „wieszanego” na nosie pokazanego na rysunku 33.

Rys. 32. Okulary metalowe z pełnym nanośnikiem [9]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 33. Okulary z miękkim pojedynczym nanośnikiem „zawieszanym” na nosie [9]

Dopasowanie zausznika polega na odpowiednim zagięciu na długości, dopasowaniu

zagięcia do kształtu ucha i głowy, a często wymaga zdjęcia nasuwki, obcięcia metalowej
części zausznika i włożeniu nasuwki z powrotem oraz ustawienia kąta pantoskopowego
Regulując kąt między zausznikami a czołem ramki możemy uzyskać żądany kąt
pantoskopowy. Zaleca się aby kąt pantoskopowy odpowiadał kątowi obniżenia linii widzenia.
Powinien wynosić 5–8° – w okularach do dali, 10–15° – do czytania i 7–15° – w okularach
progresywnych. Pomiaru kąta w oprawce można dokonać przykładając linijkę co czoła ramki
i odczytać kąt linii najbardziej zbliżonej do pionu. Na rysunku 34 jest to linia bliska 15°.
W oprawach na rysunkach 35 i 36 ze względu na konstrukcję zausznika nie ma możliwości
regulacji tego kąta.

Rys. 34. Pomiar kąta pantoskopowego linijką optyczną

Dobór oprawy do zastosowań okularów

Oprawka powinna spełniać specyficzne wymagania zależnie od przeznaczenia okularów.

Przy wykorzystywaniu oprawy do czytania i spoglądania znad okularów w dal można
zastosować oprawę z rysunku 37. Do prowadzenia samochodu, mogą być wykorzystane
oprawy z rysunku 36, nie nadają się jednak do tego celu oprawy z rysunku 35, gdyż
ograniczają widoczność z boków. Jeżeli zachodzi potrzeba zastosowania nakładek
przeciwsłonecznych z rysunku 38 to trzeba wybrać oprawę pasującą do tych nakładek lub
zastosować kompletny zestaw oprawki z nakładką.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 35. Oprawa z bardzo szerokim zausznikiem [10]

Rys. 36. Oprawa z podwójnym zausznikiem [10]

Rys. 37. Oprawa przeznaczona do czytania i patrzenia w dal ponad soczewkami [9]

Rys. 38. Nakładka przeciwsłoneczna na oprawę korekcyjną [8]

Oprawki dla dzieci

Dzieci to szczególnie wymagający klienci salonów optycznych. Przychodzą często po

pierwsze okulary, są zaniepokojone czasem wystraszone. Choć są także takie, które cieszą się
z czegoś nowego w życiu z wejścia w świat dorosłych noszących okulary. Oprawy dla dzieci
muszą być przede wszystkim mocne, bez ostrych krawędzi. Dla kilkumiesięcznych maluchów
najlepsze są wykonane z jednego kawałka miękkiego tworzywa. Tarcze powinny być duże
aby dzieci nie podglądały spoza okularów. Nanośniki lub mostek muszą być bardzo wygodne.
Małe dzieci często nie maja jeszcze wykształconej chrząstki nosowej co bardzo utrudnia
dopasowanie oprawy. Zauszniki powinny być zaopatrzone w zabezpieczenia przed
wyłamaniem – tak zwane fleksy i mieć możliwość dokładnego dopasowania długości. Jest
bardzo istotne, żeby oprawka podobała się dzieciom, choć niekoniecznie rodzicom, bowiem
dziecko nie będzie chciało nosić okularów kiedy ich nie akceptuje.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jak można obliczyć minimalną średnicę soczewki w okularach?
2. Dlaczego soczewek grubych dodatnich nie powinno się wstawiać do opraw z płaską

krawędzią górnej i dolnej części tarczy?

3. Jaką oprawę można zastosować u osoby z szeroką twarzą i małym rozstawem źrenic?
4. Do jakich kształtów twarzy można polecić oprawy bezramkowe?
5. Jakie kolory opraw można polecić blondynkom?
6. Którym osobom można proponować oprawy w czarnych barwach?
7. Które rodzaje nanośników są najwygodniejsze przy cięższych okularach?
8. Jaki duży kąt pantoskopowy należy ustawić w oprawce do czytania?
9. Jaki duży kąt pantoskopowy należy ustawić w oprawce do stałego noszenia?
10. W jaki sposób zmierzyć kąt pantoskopowy?
11. Jakie oprawy nie mają możliwości regulacji kąta pantoskopowego?
12. Jakie oprawy można polecić presbyopom używającym okularów do jednoczesnej pracy

z bliska i daleka?

13. Dlaczego oprawy dla dzieci muszą mieć duże tarcze?

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Narysuj na papierze milimetrowym dwa prostokąty o szerokości 46 mm oddalone od

siebie o 20 mm i wysokości 23 mm. Na tym szkicu narysuj zarys tarczy oprawy taki by
największa przekątna tarczy wynosiła 48 mm. Narysuj źrenicę w odległości 37 mm od środka
nosa – symetrii oprawy, na połowie wysokości tarczy. Ze środka źrenicy narysuj okrąg
o minimalnej średnicy, ale taką by obejmował cała tarczę. Zmierz średnicę tego okręgu.

Zapisz i zachowaj wynik do następnego ćwiczenia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) narysować oprawę okularową zwymiarowaną w systemie skrzynkowym,
2) narysować minimalną soczewkę do tej oprawy,
3) zanotować wyniki.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

linijka optyczna,

−

cyrkiel

−

papier formatu A4,

−

papier milimetrowy A5.

Ćwiczenie 2

Oblicz minimalną średnicę prawej soczewki potrzebnej do wstawienia w oprawę

z największą przekątną tarczy 48 mm i opisem na zauszniku 46□20 / 115 dla pacjenta
o odległości źrenicy od środka nosa 37 mm, korzystając ze wzoru:

∅

min

= T

max



c/2- pd

P/L



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Porównaj otrzymany wynik z poprzednim ćwiczeniem. Wyjaśnij przyczyny różnic

w otrzymanych wynikach.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dokonać obliczeń,
2) porównać wyniki otrzymane dwoma sposobami,
3) dokonać wyboru korzystniejszej metody.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

papier formatu A4.

Ćwiczenie 3

Dobierz oprawę do stałego noszenia dla koleżanki lub kolegi. Przyjmij założenie, że

soczewki mają być małej mocy i nie będą miały wpływu na wybór oprawy. Przedstaw grupie,
dlaczego według Ciebie ta oprawa jest najlepsza. Poproś pozostałych uczniów z grupy
o ocenę doboru. Oznacz wybraną oprawę by ją wykorzystać do następnego ćwiczenia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) wybrać odpowiednią oprawę,
2) uwzględniać życzenia osoby noszącej okulary,
3) uzasadniać podejmowane wybory.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

oprawy okularów damskich,

−

oprawy okularów męskich.

Ćwiczenie 4

Dopasuj oprawę do głowy koleżanki lub kolegi. Sprawdź, czy leży dobrze na nosie,

wyreguluj kąt pantoskopowy i kąt rozgięcia zauszników a następnie ich długość i przyleganie
do głowy. Sprawdź czy zauszniki maja wystarczającą przerwę od ucha i czy oprawka nie
opiera się na policzkach i o skronie. Poproś nauczyciela o ocenę dopasowania.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) kontrolować wygodne ułożenia oprawy na nosie,
2) regulować kąt pantoskopowy,
3) regulować kąt rozgięcia zauszników,
4) regulować długość zausznika i przyleganie do głowy,
5) sprawdzać dopasowanie oprawy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

linijka optyczna,

−

nagrzewnica do opraw,

−

komplet narzędzi ręcznych do dopasowywania zauszników i nanośników.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 5

Wybierz dla koleżanki lub kolegi oprawę do okularów do czytania. Sprawdź, czy można

ustawić odpowiedni kąt pantoskopowy i go wyreguluj. Dopasuj oprawę do głowy. Poproś
inną osobę z grupy o sprawdzenie kąta i dopasowania oprawy do głowy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie uczeń powinien:

1) kontrolować wygodne ułożenia oprawy na nosie,
2) wybrać odpowiedni kąt pantoskopowy i go wyregulować,
3) regulować kąt rozgięcia zauszników,
4) regulować długość zausznika i przyleganie do głowy,
5) sprawdzać dopasowanie oprawy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

linijka optyczna,

−

oprawy okularów damskich,

−

oprawy okularów męskich,

−

nagrzewnica do opraw,

−

komplet narzędzi ręcznych do dopasowywania zauszników i nanośników.

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wskazać od czego należy zacząć dobór oprawy?

2) obliczyć minimalną średnicę soczewki?

3) wyjaśnić jakie kształty tarcz są najkorzystniejsze do grubych

soczewek dodatnich?

4) wskazać sposób ukrycia grubości soczewek ujemnych?

5) wybrać oprawę dla pacjenta o małym rozstawie źrenic i szerokiej

twarzy?

6) dobrać oprawę do twarzy owalnej?

7) dobrać oprawę do twarzy podłużnej?

8) dobrać oprawę do twarzy kwadratowej?

9) dobrać oprawę do twarzy okrągłej?

10) dopasować oprawkę do głowy pacjenta?

11) dobrać odpowiedni nanośnik do cięższych okularów?

12) wybrać kąt pantoskopowy do okularów do dali i do czytania?

13) zmierzyć kąt pantoskopowy?

14) wybrać oprawę dla osoby robiącej na drutach przed telewizorem?

15) uzasadnić potrzebą wyboru okularów dla dzieci mocnych i ładnych?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5. Zasady użytkowania okularów

4.5.1. Materiał nauczania

Delikatność opraw

Współczesne okulary to wyrób wykonany w wysokiej technologii: oprawy wykonane

z tytanu, lekkich stopów aluminiowych, włókien węglowych wraz soczewkami o bardzo
skomplikowanych powierzchniach i wielowarstwowymi powłokami podnoszącymi walory
użytkowe zmusza sprzedawcę do informowania klientów o tym wyrobie. Lekkie oprawy
których czasem waga nie przekracza 3 gramów, wyposażone w sprężynujące zawiasy, są
mało odporne na uszkodzenia mechaniczne. Trzeba uzmysłowić klientowi ograniczenie
wytrzymałości oprawy ponieważ:

−

nie wytrzymają ciężaru siedzącej na nich osoby,

−

miękki futerał nie zabezpieczy okularów przed zgnieceniem, na przykład przez pas
bezpieczeństwa w samochodzie,

−

delikatny mechanizm zawiasu pęknie przy zdejmowaniu okularów odciąganych jedną
ręką w bok,

−

oprawy, szczególnie metalowe, nawet pokryte galwanicznie szlachetnymi metalami
w długotrwałym kontakcie ze spoconą skórą ulegną korozji i trzeba wyregulować oprawę
tak, by metalowe części nie dotykały skóry. Trzeba też pamiętać o reakcji alergicznej na
niektóre metale, na przykład nikiel,

−

wszelką naprawę zdeformowanej oprawy należy powierzyć doświadczonemu optykowi.

Soczewki

−

zarówno soczewki szklane jak i z tworzywa porysują się, gdy będą kładzione na stole
powierzchniami soczewek,

−

okulary bez futerału noszone w kieszeni razem z kluczami, z ziarenkami piasku porysują
się,

−

powłoki uszlachetniające są tylko nieco twardsze, niż same soczewki bez powłok i też
mogą ulec uszkodzeniu, a uszkodzonej powłoki nie da się drugi raz nałożyć. Nakładanie
powłok może być wykonane tylko na fabrycznie czystej powierzchni i na soczewce
o standardowej średnicy.

Pielęgnacja

Okulary należy pielęgnować. Powinno się je:

−

myć specjalnymi płynami do okularów lub wodą z dodatkiem płynnych detergentów,

−

spłukać bieżącą wodą,

−

osuszyć specjalną ściereczką z mikrofazy lub miękką szmatką,

−

w czasie osuszania prawej soczewki trzymać prawą stronę oprawki (by nie złamać
mostka przy trzymaniu za przeciwną stronę) i analogicznie postępować z lewą soczewką,

−

przechowywać zawinięte w ściereczkę w sztywnym futerale,

−

chronić przed nadmiernym nagrzaniem pamiętając, że temperatura na półce za szybą
samochodu może sięgać 70°

a nawet 90°,

−

co kilka miesięcy dokonać gruntownego mycia okularów w płuczce ultradźwiękowej dla
umycia wszystkich trudno dostępnych części i dokonać przeglądu całej oprawy u optyka,
który sprawdzi i poprawi wszystkie połączenia, zabezpieczy przed odkręcaniem
specjalnym klejem.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Należy nadmienić, że okulary zużywają się po kilku latach nawet przy bardzo starannym

traktowaniu, a badanie refrakcji i ewentualną zmianę korekcji dobrze jest wykonać raz do
roku.

4.5.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jak zabezpieczane są zawiasy opraw przed wyłamaniem?
2. Jak lekkie mogą być oprawy okularowe?
3. Jaka cecha tytanu zdecydowała o zastosowaniu w oprawach okularowych?
4. Jakie są najczęstsze przyczyny uszkodzenia opraw?
5. W jaki sposób powinno się kłaść okulary na stole?
6. Dlaczego oprawy nie powinny dotykać skóry?
7. Dlaczego soczewki z nałożonymi powłokami utwardzającymi się rysują?
8. Jakie środki są potrzebne do codziennej pielęgnacji okularów?
9. Kiedy stosuję się mycie okularów w płuczkach ultradźwiękowych?
10. Jakie cechy muszą posiadać dobre futerały?
11. W jakich temperaturach należy przechowywać okulary?
12. Na jaki okres użytkowania mogą liczyć klienci przeciętnych okularów?
13. Czym należy osuszać umyte okulary?

4.5.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Porównanie czyszczenia okularów dwoma metodami: wycierania i mycia.
Rozmaż kroplę oleju na powierzchni soczewki w pierwszych okularach. Wytrzyj tę

kroplę miękką szmatką. Zaobserwuj efekt czyszczenia. Rozmaż kroplę oleju na powierzchni
soczewki w drugich okularach. Umyj okulary w misce z wodą z dodatkiem detergentu.
Wypłucz w czystej wodzie. Strzepnij większe krople wody. Osusz pozostałe krople miękką
i czystą ściereczką. Zaobserwuj efekt. Porównaj czystość obu par okularów.

Wyczyść jeszcze raz pierwszą parę drugą metodą.
Po zakończeniu ćwiczenia wypierz ściereczkę z pierwszej części ćwiczenia w wodzie

z detergentem.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie uczeń powinien:

1) podjąć próbę wytarcia tłustej plamy na soczewce w okularach zwracając uwagę na

trzymanie tej tarczy, którą czyści,

2) umyć i osuszyć okulary,
3) pozostawić czyste materiały użyte do ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

gesty olej,

−

dwie pary okularów,

−

dwie miseczki z wodą lub umywalka,

−

płynny środek do mycia naczyń bez dodatków natłuszczających ręce,

−

dwie miękkie ściereczki w różnych kolorach.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Porównanie czyszczenia okularów dwoma metodami: mycia ręcznego i w płuczce

ultradźwiękowej.

Rozmaż kroplę oleju na całej przedniej powierzchni obu par okularów. Jedną parę umyj

drugą metodą z pierwszego ćwiczenia. Drugą włóż do płuczki ultradźwiękowej z letnią wodą
z dodatkiem detergentu na 8 minut, wypłucz wodą i osusz. Porównaj czystość obu par
okularów, obejrzyj przez lupę szczelinę pomiędzy krawędzią soczewki i oprawką oraz
gniazda nanośników. Zanotuj wnioski.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie uczeń powinien:

1) powtórzyć prawidłowe czyszczenie okularów,
2) umyć okulary w płuczce,
3) porównać efekty obydwu sposobów i zanotować wnioski.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

gesty olej,

−

dwie pary okularów,

−

dwie miseczki z wodą lub umywalka,

−

płynny środek do mycia naczyń bez dodatków natłuszczających ręce,

−

dwie miękkie ściereczki w różnych kolorach,

−

myjka ultradźwiękowa,

−

lupa,

−

papier formatu A4.

Ćwiczenie 3

Do gotowych okularów wyszukaj odpowiedni futerał. Zawiń okulary w ściereczkę do

czyszczenia i zapakuj do futerału. Sprawdź czy okulary nie są deformowane przy wkładaniu
i czy nie przesuwają się wewnątrz przy poruszaniu futerałem. Oceń czy okulary będą
bezpieczne przy silnym nacisku na futerał.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dopasować do okularów odpowiedni futerał pamiętając o nie używaniu futerałów

miękkich,

2) zapakować zawinięte okulary do futerału,
3) ocenić poprawność wyboru wielkości futerału.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

5 futerałów sztywnych i 3 miękkie,

−

para okularów,

−

dwie miękkie ściereczki w różnych wielkościach.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 4

Przygotowanie instrukcji obsługi okularów.
Do gotowych okularów przygotuj pisemną instrukcję samodzielnej obsługi,

przechowywania i pielęgnacji oraz zasad obsługi serwisowej u optyka. Zapakuj sprawdzone
okulary. Pamiętaj o dołączeniu instrukcji.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie uczeń powinien:

1) przygotować instrukcję dla pacjenta,
2) zapakować gotowy wyrób.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

okulary,

−

różne rodzaje etui,

−

papier formatu A4.

4.5.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wskazać zagrożenia uszkodzeń przy zdejmowania okularów jedną

ręką?

2) wyjaśnić dlaczego nie można przechowywać okularów w kieszeni?

3) wyjaśnić dlaczego nie można kłaść okularów soczewkami w dół?

4) wskazać zagrożenia spowodowane odkładaniem okularów na fotelu?

5) uzasadnić dlaczego oprawy metalowe nie mogą dotykać skóry?

6) wskazać na możliwość alergii na niektóre metale w oprawach?

7) określić podstawową przyczynę niszczenia zawiasów zauszników?

8) wyjaśnić czy wytarte na soczewce powłoki można naprawiać?

9) zastosować odpowiednie środki do czyszczenia?

10) wyjaśnić zagrożenia podczas przechowywania okularów w gorących

miejscach?

11) uzasadnić potrzebę przechowywania okularów w sztywnym futerale?

12) przedstawić sposób mycia okularów?

13) wykazać

celowość

czyszczenia

okularów

płuczkach

ultradźwiękowych?

14) uzasadnić pacjentowi potrzebą częstego badania refrakcji?

15) wytłumaczyć pacjentowi jak przechowywać i czyścić okulary?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

Instrukcja dla ucznia

1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 30 zadań. Do każdego zadania dołączone są 4 możliwości odpowiedzi.

Tylko jedna jest prawidłowa.

5. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce

znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

6. Zadania wymagają stosunkowo prostych obliczeń, które powinieneś wykonać przed

wskazaniem poprawnego wyniku.

7. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
8. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie

na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

9. Na rozwiązanie testu masz 60 minut.

Powodzenia!

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Najłatwiej wykryć, że soczewka zamontowana w oprawkę z tworzywa wykonana jest ze

szkła przez
a) zmierzenie grubości.
b) upuszczenie na stół.
c) porównanie temperatury dotykiem.
d) postukanie metalowym przedmiotem.

2. Na rysunku przedstawiono soczewkę o konstrukcji

a) wklęsło-wypukłej.
b) wypukło-wklęsłej.
c) płasko-wypukłej.
d) lentikularnej.

3. Krzywiznę soczewki mierzymy

a) sferometrem.
b) keratometrem.
c) głębokościomierzem.
d) wzornikiem krzywizny.

4. Środek soczewki ujemnej przedstawionej na rysunku na tle krzyża jest położony

a) na prawo od punktu „O”.
b) na lewo od punktu „O”.
c) poniżej od punktu „O”.
d) poza soczewką.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. Przed rozpoczęciem pomiaru frontofokometrem lunetowym należy

a) zmierzyć jasność testu.
b) ustawić na „0” podziałkę okularu lunetki.
c) wyregulować ostrość podziałki.
d) ustawić na „0” podziałkę dioptryjną i wyregulować ostrość testu.

6. Na rysunku przedstawiono wyznaczanie środka optycznego prawej soczewki o mocy

a) 1 dioptrii pryzmatycznej bazą do nosa.
b) 2 dioptrii pryzmatycznych bazą do skroni.
c) 2 dioptrii pryzmatycznych bazą do nosa.
d) 3 dioptrii pryzmatycznych bazą do skroni.

7. Do oprawki bezramkowej najtrwalszą soczewką będzie soczewka

a) mineralna.
b) z trivex’u.
c) z CR.
d) fotochromowa.

8. Do soczewki o dużej mocy +9,5 dioptrii, aby uzyskać najmniejszą grubość najkorzystniej

wybrać oprawę
a) z tworzywa.
b) metalową.
c) bezramkową.
d) metalową z podwieszeniem soczewki żyłką od dołu.

9. W oprawce do soczewek dwuogniskowych należy ustawić linię podziału mocy soczewki

a) 2 mm ponad wysokością środka źrenicy.
b) na wysokości środka źrenicy.
c) 2 mm poniżej wysokości środka źrenicy.
d) 5 mm poniżej wysokości środka źrenicy

10. Do złotej oprawy należy zastosować powłokę antyreflerksyjną o kolorze

a) według gustu klienta.
b) złotym.
c) zielonym.
d) niebieskim.

11. Dla kierowców jeżdżących w złych warunkach oświetleniowych najlepiej polecić

powłoki
a) antyrefleksyjne w kolorze zielonym.
b) antyrefleksyjne w kolorze błękitnym.
c) blue-bloker.
d) antyfaro.

12. Osobom wędkującym nad wodą można polecić filtry

a) w kolorze zielonym.
b) w kolorze jasno-brązowym.
c) polaryzacyjne w kolorze szarym.
d) kolorze jasno-pomarańczowym.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

13. Soczewka wykonana z tworzywa CR39 o mocy pryzmatycznej 10 dptr pryzm

i o średnicy 50 mm ma grubość bazy
a) 4 mm.
b) 6 mm.
c) 8 mm.
d) 10 mm.

14. Grubość pryzmatu z zadania powyżej można zmniejszyć przez

a) naklejenie folii mikropryzmatycznej.
b) wykonanie jako mikropryzmat.
c) zastosowanie materiału o wyższym współczynniku załamania światła.
d) każdy z wymienionych sposobów.

15. Na rysunku położenie bazy pryzmatu oznaczono literą

a) a.
b) b.
c) c.
d) d.

16. Na recepcie okularowej zapisano błędnie

Sfera

Cylinder

Oś

Pryzmat

Baza

Odl. źrenic

[mm]

do dali

-2,5

+2,5

-1,75

+1,25

180

do bliży

-0,5

+2,5

+0,25

+1,25

180

a) odległość źrenic.
b) położenie osi cylindra.
c) moc sferyczną do dali.
d) moc cylindryczną do bliży.

17. Na recepcie okularowej moc dodatku do bliży wynosi

Sfera

Cylinder

Oś

Pryzmat

Baza

Odl. źrenic

[mm]

do dali

-2,5

+2,5

-1,75

+1,25

180

do bliży

-0,5

+2,5

+0,25

+1,25

180

b d

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

a) -0,5.
b) +0,25.
c) +2,0.
d) +2,5.

18. Pacjentowi w czasie badania określono moc soczewki okularowej na +8,5 dioptrii.

W nowej oprawce soczewki będą umieszczone w odległości 4 mm dalej od rogówki niż
w czasie badania. Należy zastosować soczewkę okularową o mocy
a) +7,5.
b) +8,25.
c) +9,0.
d) +9,5.

19. W czasie dopasowywania oprawki sprawdzamy właściwe zagięcie zauszników

a) przesuwając własnym palcem między uchem klienta, a zagiętym zausznikiem.
b) oceniając łatwość ruchu do góry i swobodę opadania podczas próby „podrzucania”

oprawki do góry.

c) polecając klientowi podskakiwać i oceniając czy oprawa nie spada.
d) sprawdzając właściwe utrzymywanie oprawki na głowie przy pochyleniu głowy

klienta.

20. Dla osoby o podłużnym kształcie twarzy najestetyczniejszą będzie oprawa o tarczach

a) okrągłych.
b) owalnych.
c) prostokątnych.
d) bez ramki.

21. Oprawa dla dziecka poza ogólnymi wymaganiami jak dla dorosłych musi mieć

a) zauszniki z możliwością skrócenia i z elastycznym ogranicznikiem otwarcia

a najlepiej wykonana z jednego kawałka elastycznego tworzywa.

b) duże tarcze utrudniające podglądanie i nie zawierać żadnych ostrych krawędzi.
c) wygodny i szeroki nanośnik i podobająca się dzieciom.
d) wszystkie wymienione cechy.

22. Pomiary wysokości położenia źrenicy od dołu oprawy wykonujemy

a) przy soczewkach o różnej mocy sferycznej.
b) zawsze.
c) zawsze z wyjątkiem jednakowych soczewek sferycznych małej mocy.
d) przy soczewkach wieloogniskowych.

23. Na początku pomiaru odległości źrenic do dali

a) badany zamyka prawe oko.
b) badający zamyka lewe oko.
c) badany zamyka lewe oko a badający prawe.
d) badający zamyka prawe oko.

24. W czasie pomiaru wyznaczonych środków soczewek w okularach używamy

a) linijki optycznej.
b) zwykłej linijki.
c) linijki z walcowym oporem na środku.
d) suwmiarki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

25. Jeżeli dokładność pomiaru odległości źrenic nie przekracza 1 mm, a dopuszczalny błąd

pryzmatyczny nie powinien przekraczać 0,5 dioptrii pryzmatycznych to maksymalna moc
sferyczna soczewki, jaką można wstawić do oprawki okularowej wynosi
a) 3 dioptrie.
b) 5 dioptrii.
c) 8 dioptrii.
d) 10 dioptrii.

26. Dla uzyskania efektu pryzmatycznego 3 dpryzm bazą do skroni w soczewce -6,0 należy

ją zdecentrować o
a) 3 mm w kierunku nosa.
b) 6 mm w kierunku nosa.
c) 3 mm w kierunku skroni.
d) 6 mm w kierunku skroni.

27. W okularach wstawiono soczewki w OP +4,0 o środku optycznym odległym o 37 mm od

rodka nosa i w OL +3,5 o środku optycznym odległym o 35 mm, pacjent ma rozstaw

renic 36 mm w OP i 34 mm od środka nosa. Tak wykonane okulary należy

a) wydać pacjentowi bez uwag.
b) zwrócić do ponownego wykonania soczewki prawej.
c) zwrócić do ponownego wykonania soczewki lewej.
d) zwrócić do ponownego wykonania obu soczewek.

28. Instrukcja okularów dla pacjenta powinna zawierać sposób

a) zakładania i czyszczenia.
b) zakładania, czyszczenia, przechowywania i konserwacji.
c) zakładania, czyszczenia, przechowywania, konserwacji i okresowych przeglądów
d) zakładania, czyszczenia, przechowywania, konserwacji i okresowych przeglądów

oraz używania rozpuszczalników.

29. Pacjent stale pracujący z bliska może używać własnej akomodacji w

a) 100%.
b) 75%.
c) 60%.
d) 50%.

30. Najważniejszą trudnością wzrokową przy pracy z monitorami ekranowymi LCD jest

a) stała odległość od punktu pracy.
b) wysuszanie powietrza.
c) promieniowanie UV.
d) brak właściwej korekcji wady refrakcji do odległości monitora.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ...............................................................................

Dobieranie soczewek i opraw okularowych

Zakreśl poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedź

Punkty

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. LITERATURA

1. Hein A., Sidorowicz A., Wagnerowski T.: Oko i okulary. BWHWill Libra, Warszawa

1979

2. Jarzębińska-Večerowa M., Tuleja D.: Podstawy refrakcji oka i korekcji wad wzroku.

Wyd. Med. Górnicki, Wrocław 2005

3. Litwin M.B., Bryg H.: Wybrane zagadnienia okulistyczne. Podręcznik i poradnik dla

studentów i słuchaczy szkół medycznych. Wyd. Zamkor, Kraków 2005

4. Pilat Z., Lake N., Hickley K.: Podręcznik obsługi klienta. Helion, Gliwice 2005
5. Styszyński A.: Korekcja wad wzroku – procedury badania refrakcji. Alfa Medica Press,

Bielsko-Biała 2007

6. Zając M.: Optyka okularowa. Dolnośląskie Wyd. Edukacyjne, Wrocław 2003
7. Internet: www.optimed1/com/Szkola.html
8. Katalog opraw Seiko 2002
9. Katalog opraw Luxottica 2002

Czasopisma
10. Ogólnopolski Kurier Optyczny
11. J Z Optyka
12. Kontaktologia i Optyka Okulistyczna
13. Świat Okularów
14. Optometria
15. Swiat Okularów
16. Optyka – Optometria 1992–1997

Normy
17. Polska Norma PN-91 Z 53099 – Optyka okulistyczna
18. Polska Norma PN-EN ISO 13666 – Optyka oftalmiczna. Soczewki okularowe
19. Polska Norma PN-EN ISO 8596 – Optyka oftalmiczna
20. Polska Norma PN-EN ISO 8624 – Optyka oftalmiczna. Oprawy okularowe. Układ

pomiarowy i terminologia

21. Polska Norma PN-ISO 9456 – Optyka i przyrządy optyczne. Optyka oftalmiczna.

Znakowanie opraw okularowych

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Dobieranie soczewek kontaktowych (2)
dobieranie źródeł światła i opraw
Podział soczewek okularowych
Soczewki okularowe 5, szkoła
Soczewki okularowe
Okulary i soczewki kontaktowe
Dobieranie przewodów, osprzętu i opraw oświetleniowych w instalacjach elektrycznych
20 Dobieranie źródeł światła i opraw oświetleniowych
11 Dobieranie przewodów, osprzętu i opraw oświetleniowych
SOCZEWKI OKULAROWE
CZEPITA SOCZEWKA ZM
Dobór materiałów konstrukcyjnych – projekt oprawki do okularów
Dobieranie materiałów konstrukcyjnych u
65. WYZNACZANIE OGNISKOWYCH SOCZEWEK, Pracownia fizyczna, Moje przygotowania teoretyczne
soczewka
06 Wyznaczanie ogniskowych soczewek ze wzoru soczewkowego i metodą?ssela

więcej podobnych podstron