„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Piotr Michałowski
Dobieranie soczewek i opraw okularowych
322[16].Z5.01
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
1
Recenzenci:
dr Wiesław Braciak
dr Dorota Pałenga-Pydyn
Opracowanie redakcyjne:
mgr inŜ. ElŜbieta Jarosz
Konsultacja:
mgr Małgorzata Sienna
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 322[16].Z5.01,
„Dobieranie soczewek i opraw okularowych”, zawartego w programie nauczania dla zawodu
technik optyk.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
2
SPIS TREŚCI
1. Wprowadzenie
3
2. Wymagania wstępne
5
3. Cele kształcenia
6
4. Materiał nauczania
7
4.1. Soczewki stosowane w okularach
7
4.1.1. Materiał nauczania
7
4.1.2. Pytania sprawdzające
18
4.1.3. Ćwiczenia
18
4.1.4. Sprawdzian postępów
22
4.2. Działanie pryzmatyczne soczewek
23
4.2.1. Materiał nauczania
23
4.2.2. Pytania sprawdzające
32
4.2.3. Ćwiczenia
32
4.2.4. Sprawdzian postępów
35
4.3. Odczytywanie recepty okularowej
36
4.3.1. Materiał nauczania
36
4.3.2. Pytania sprawdzające
40
4.3.3. Ćwiczenia
41
4.3.4. Sprawdzian postępów
43
4.4. Dobieranie opraw okularowych
44
4.4.1. Materiał nauczania
44
4.4.2. Pytania sprawdzające
49
4.4.3. Ćwiczenia
49
4.4.4. Sprawdzian postępów
51
4.5. Zasady uŜytkowania okularów
52
4.5.1. Materiał nauczania
52
4.5.2. Pytania sprawdzające
53
4.5.3. Ćwiczenia
53
4.5.4. Sprawdzian postępów
55
5. Sprawdzian osiągnięć
56
6. Literatura
62
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
3
1. WPROWADZENIE
Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o soczewkach okularowych
i oprawach oraz kształtowaniu umiejętności w dobierania soczewek okularowych do opraw
okularowych, odczytywania recepty okularowej i jej oceniania, dobierania i dopasowywania
oprawy okularowej, właściwego centrowania soczewek w oprawce, instruowania pacjenta
o właściwej pielęgnacji pomocy wzrokowych, określania zasad higieny i ochrony narządu
wzroku.
W poradniku zamieszczono:
−
wymagania wstępne,
−
cele kształcenia,
−
materiał nauczania dotyczący:
−
soczewek okularowych,
−
pryzmatów i mikropryzmatów stosowanych w optyce okularowej,
−
opraw okularowych,
−
recept okularowych,
−
tabele przydatne do wykonywania ćwiczeń,
−
pytania sprawdzające (do jednostki szkoleniowej),
−
ć
wiczenia (do jednostki szkoleniowej),
−
sprawdzian postępów (do jednostki szkoleniowej),
−
sprawdzian osiągnięć,
−
wykaz literatury zawierającej treści z zamieszczonego zakresu.
Szczególną uwagę zwróć na:
−
umiejętność rozpoznawania rodzaju materiału soczewek,
−
znajomość oznaczeń stosowanych na opakowaniach soczewek i oprawach,
−
rolę powłok uszlachetniających,
−
rodzaje i właściwości róŜnych konstrukcji opraw okularowych,
−
stosowanie zasad dobierania opraw do mocy szkieł i budowy głowy pacjenta,
−
właściwe dobieranie średnicy dodatnich soczewek dla zmniejszenia ich grubości,
−
zasady centrowania soczewek w oprawach z zachowaniem dopuszczalnych tolerancji,
−
stosowanie decentracji soczewek dla uzyskania działania pryzmatycznego,
−
korzystanie z właściwych norm, katalogów, tablic i wzorów obliczeniowych,
−
przestrzeganie zasad bhp i ochrony ppoŜ. na stanowisku pracy.
Jednostka modułowa 322[16].Z5.01 Dobieranie soczewek i opraw okularowych jest
częścią modułu Pomoce wzrokowe w programie nauczania dla zawodu technik optyk.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
4
Schemat układu jednostek modułowych
322[16].Z5
Pomoce wzrokowe
322[16].Z5.02
Dobieranie soczewek
kontaktowych
322[16].Z5.01
Dobieranie soczewek i opraw
okularowych
322[16].Z5.03
Wykonywanie pomocy
wzrokowych
322[16].Z5.04
Prowadzenie sprzedaŜy
wyrobów i akcesoriów
optycznych
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
5
2. WYMAGANIA WSTĘPNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinienś umieć:
−
stosować jednostki układu SI,
−
przeliczać jednostki,
−
posługiwać się podstawowymi pojęciami z zakresu optyki, fizjologii oczu,
elektrotechniki i elektroniki,
−
posiadać umiejętności montaŜu, napraw i konserwacji urządzeń optycznych
−
rozróŜniać podstawowe wielkości optyczne i optometryczne oraz ich jednostki,
−
rozróŜniać elementy optyczne,
−
rysować i interpretować schematy biegu promieni prostych układów optycznych,
−
charakteryzować wymagania dotyczące bezpieczeństwa pracy przy urządzeniach
elektrycznych,
−
dokonywać pomiarów własności optycznych prostych elementów,
−
wyjaśniać działanie prostych układów optycznych na podstawie ich schematów,
−
korzystać z róŜnych źródeł informacji,
−
obsługiwać komputer,
−
współpracować w grupie.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
6
3. CELE KSZTAŁCENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinienś umieć:
−
rozpoznać rodzaje soczewek okularowych,
−
wyznaczyć środek optyczny soczewki,
−
dobrać soczewki okularowe do opraw okularowych,
−
określić rolę powłok uszlachetniających,
−
rozpoznać rodzaje pryzmatów,
−
odczytać receptę okularową i ocenić jej poprawność,
−
dobrać i dopasować oprawy okularowe do kształtu głowy i twarzy pacjenta,
−
zmierzyć odległość źrenic do dali i bliŜy, długość zausznika, szerokość mostka,
wysokość środka soczewki od dołu tarczy oprawki okularowej,
−
obliczyć działanie pryzmatyczne zdecentrowanej soczewki,
−
poinstruować pacjenta o właściwej pielęgnacji pomocy wzrokowych,
−
określić zasady higieny i ochrony narządu wzroku,
−
zastosować zasady bezpieczeństwa i higieny pracy na stanowisku.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
7
4.
MATERIAŁ NAUCZANIA
4.1. Soczewki stosowane w okularach
4.1.1. Materiał nauczania
Rodzaje szkieł okularowych
Podziału soczewek okularowych moŜna dokonać na wiele sposobów. Na rysunku 1
przedstawiono podział soczewek ze względu na: materiał, przeznaczenie, uszlachetnienia,
konstrukcję, zakres mocy i dostępność.
Materiał
Moc
Dost
ę
pno
ść
Przeznaczenie
Uszlachetnienia
Konstrukcja
Rys. 1. Podział soczewek
Materiały soczewek przepuszczające światło moŜna podzielić na grupy:
−
duŜej transmitancji zwane przezroczystymi,
−
duŜym tłumieniu przechodzącego światła czyli małej transmitancji zwane potocznie
zabarwionymi,
−
materiały o zmiennej transmitancji zaleŜnie od ilości padającego światła – głównie
promieniowania ultrafioletowego – fotochromatyczne.
Przezroczyste
Zabarwione
Fotochromatyczne
Rys. 2. Podział materiałów przepuszczających światło
Materiały przezroczyste
MoŜna je z kolei podzielić na takie które bardziej lub mniej załamują światło, czyli
o mniejszym lub większym współczynniku załamania promieniowania światła widzialnego,
oraz na materiały nieorganiczne – szkło mineralne i materiały organiczne – róŜne rodzaje
tworzyw w tym grupa o wyjątkowej wytrzymałości mechanicznej – poliwęglany i trivex. Na
rysunku 3 przedstawiono udział róŜnych materiałów soczewek w obecnie wykonywanych
okularach. Materiały z tworzyw moŜna dość łatwo odróŜnić od szkła. Soczewka szklana
upuszczona z kilku centymetrów na stół wydaje charakterystyczny dla szkła dźwięk
w przeciwieństwie do tworzywa dającego dźwięk tępy i głuchy. Gdy nie ma moŜliwości
upuszczenia soczewki zamontowanej juŜ w oprawce to soczewka szklana wydaje się
chłodniejsza i bardziej wilgotna w porównaniu z tworzywami o mniejszej przewodności
cieplnej. Dlatego teŜ soczewki szklane bardziej są podatne na zaparowywanie w czasie
chłodnych dni.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
8
współczynnik załamania
Szkło
CR-39
Inne
1,9
1,8
1,7
1,6
1,5
trivex
poliw
ę
glan
Rys. 3. Procentowy udział w sprzedaŜy przezroczystych soczewek okularowych
Szklane soczewki okularowe wykonuje się jako:
−
zwykłe o współczynniku załamania 1,5,
−
pocienione o współczynniku załamania 1,6 i 1,7,
−
super cienkie o współczynniku załamania 1,8 i 1,9.
Soczewki z tworzywa CR-39 i jego pochodnych występują pod róŜnymi nazwami
fabrycznymi:
−
zwykłe o współczynniku załamania 1,5 na przykład ORMA Essilor, CR 39 firmy Sola
i IZOPLAST 150 firmy JZO,
−
pocienione o współczynniku załamania 1,56 i 1,61 na przykład ORMEX i ORMIL,
−
super cienkie o współczynniku załamania 1.7 na przykład LINEIS.
Poliwęglany (polikarbonat) i tworzywo trivex
Poliwęglan to bardzo odporny na uderzenia materiał o małym współczynniku załamania
i stosunkowo duŜej aberracji chromatycznej w związku z tym powinien być stosowany tylko
na soczewki o niewielkich mocach. Materiał ten jest mało odporny na działanie róŜnych
rozpuszczalników w tym takŜe wody i dlatego jest trudny w obróbce, wymaga specjalnej
technologii i polerowania wszystkich obrabianych krawędzi. DuŜą trudność stanowi
polerowanie powierzchni wewnętrznych otworów i nacięć stosowanych w oprawach
bezramkowych.
Trivex jest podobnej wytrzymałości ale ma mniejszą aberrację chromatyczną i jest
bardziej odporny na działanie czynników chemicznych i nie wymaga tak skomplikowanej
technologii oraz polerowania krawędzi.
Zabarwione stale o tłumieniu od 5% do 75% padającego światła.
Soczewki szklane zabarwione powstają przez:
−
dodanie barwnika w procesie wytopu szkła o kolorach zieleni i brązu. Barwnik musi być
odporny na temperaturę ok. 1700°C,
−
przez napylanie w próŜni warstwy tlenków metali i utrwalenie (wtopienie)
w temperaturze ok. 350°C uzyskując odcienie brązu.
Soczewki barwione w masie mają róŜny stopień zaciemnienia w zaleŜności od grubości
szkła. Szkło dodatnie jest zawsze ciemniejsze na środku, a ujemne na brzegu.
Soczewki z tworzywa moŜna barwić w temperaturze tylko ok. 97°C w wodnych
roztworach barwników, ale za to we wszystkich moŜliwych kolorach, a nawet róŜnymi
barwnikami na tej samej soczewce.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
9
Materiały fotochromatyczne
Szklane materiały fotochromatyczne zmieniają swoją przepuszczalność światła pod
wpływem natęŜenia oświetlenia, a ściślej od natęŜenia promieniowania UV. Charakteryzują
się dość długim czasem zmniejszenia przepuszczalności światła od maksymalnej do
minimalnej (zaciemniania) rzędu kilku minut i jeszcze dłuŜszym czasem powrotu do
maksymalnej przepuszczalności (rozjaśniania) rzędu kilkunastu, kilkudziesięciu minut.
Stosowanie przez kierowców soczewek fotochromatycznych naleŜy uznać mało przydatne,
poniewaŜ:
–
czas reakcji jest bardzo długi i nie moŜe chronić przed olśnieniem od świateł samochodu
z przeciwka,
–
szyba samochodowa absorbuje promieniowanie UV i soczewki nie reagują na nadmierne
oświetlenie słoneczne tak jak na zewnątrz samochodu,
–
nawet maksymalnie rozjaśnione zatrzymują 14–18% światła w związku z tym nie
powinny być uŜywane przez kierowców samochodowych w porze nocnej.
Przedstawiona na rysunku 30 szybkość zmiany transmitancji światła, pokazuje, Ŝe
szklane materiały fotochromatyczne firmy Corning typu Sunisitive zabarwiają się w czasie
około 70 sekund od 14% do 65%, materiał typu Extra do 50%. Materiał Sunistive rozjaśnia
się w ciemnym pomieszczeniu po 5 minutach do 22%, a po 15 minutach do 18%. Materiał
typu Extra odpowiednio po 5 minutach do 15%, a po 15 minutach do 12%.
Okulary fotochromatyczne obok okularów stale zabarwionych znajdują zastosowanie
u pacjentów z przewlekłym zapaleniem spojówek.
Rys. 4. Szybkość zmian transmitancji światła w szklanych materiałach fotochromatycznych firmy Corning
Postęp w produkcji materiałów z tworzywa TRANSISTION® zmienił pogląd na
zastosowanie soczewek fotochromowych. Soczewki produkowane obecnie TRANSISTION®
V zabarwiają się do 60–75% juŜ w czasie kilkunastu sekund, rozjaśniają w czasie kilku minut
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
10
nawet do 5%, co pozwala na uŜywanie tych soczewek przez kierowców nawet w czasie jazdy
nocą. Natomiast osiągają maksymalne zabarwienie nawet do 81% w kolorze brązowym i 83%
w szarym. Produkowane są takŜe soczewki fotochromowe z tworzyw w innych kolorach na
przykład niebiesko-fioletowym i pomarańczowo-szarym, ale nie osiągają takich szybkości
zmian i zdolności pochłaniania. Niekorzystną cechą jest słabsze niŜ zimą przyciemnianie
w okresie wysokich temperatur.
Przeznaczenie
W ad y r e fr ak cji Pr z e ciw s ło n e cz n e Och r o n a m e ch
Filtr y
Pr o te z y
Rys. 5. Podział soczewek okularowych ze względu na przeznaczenie
Soczewki okularowe słuŜą głównie do korekcji wad refrakcji, kilka procent jest
przeznaczone do okularów przeciwsłonecznych, ale okulary mogą takŜe słuŜyć dla ochrony
mechanicznej oraz do okularów z filtrami przed szkodliwym nadmiernym promieniowaniem.
Zdarza się, Ŝe okulary słuŜą dla mechanicznego podparcia powiek, do zamontowania
aparatów słuchowych, a czasem podparcia protez twarzy.
Jednoogniskowe mają zastosowanie do oglądania obrazów tylko z jednej odległości:
−
z daleka,
−
z bliska,
−
z odległości pośredniej na przykład: komputer, nuty, warsztat pracy stojącej.
Dwuogniskowe mają zastosowanie w przypadkach jednoczesnej obserwacji obrazów
połoŜonych w dwóch róŜnych odległościach od patrzącej osoby starczowzrocznej. Segment
do odległości bliŜszych moŜe mieć róŜne rozmiary:
−
25–28 mm z segmentem okrągłym, z łukowatym zakończeniem od góry – typ C,
z płaskim zakończeniem od góry – typ T,
−
35–40 mm z segmentem z łukowatym zakończeniem od góry – typ C, z płaskim
zakończeniem od góry – typ T,
−
z segmentem na całej średnicy typ E-line.
Trójogniskowe miały zastosowanie w przypadkach jednoczesnej obserwacji obrazów
połoŜonych w trzech odległościach od patrzącego presbyopa. Przykładem zastosowania moŜe
być wykładowca który powinien mieć moŜliwość obserwacji słuchaczy, tekstu na katedrze
i odczytania notatek z kartki trzymanej w ręku. Obecnie są rzadko spotykane poniewaŜ
zostały wyparte przez soczewki progresywne łatwiejsze w produkcji i bardziej estetyczne.
Soczewki progresywne umoŜliwiają presbyopom obserwację obrazów, nie tylko z trzech,
ale z kaŜdej odległości, gdzie zmiana mocy ulega płynnemu zwiększaniu przy opuszczaniu
wzroku ku dołowi. Zmusza to czasem uŜytkownika do odchylania głowy do tyłu, ale uwalnia
od częstej zmiany okularów przy zmianie obserwowanego przedmiotu. Konstrukcje tych
soczewek ulegają ciągłym udoskonaleniom ale wymagają precyzyjnego ustawienia środka
soczewki przed środkiem źrenicy i zachowania odległości soczewki od wierzchołka rogówki
oraz odpowiedniego kąta pantoskopowego – pochylenia oprawki ku dołowi. W soczewce
moŜna wyróŜnić pięć obszarów optycznych: duŜa część do dali, kanał progresji, obszar do
bliŜy, dwa obszary gorszego widzenia. Produkowane są w czterech głównych odmianach:
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
11
−
przeznaczone do dali – krótki i wąski kanał progresji – twarde,
−
przeznaczone do bliŜy – długi i szeroki kanał – miękkie,
−
uniwersalne,
−
kompaktowe o niskim obszarze do bliŜy i krótkim kanale progresji oraz niskim obszarze
do dali – przeznaczone do opraw o bardzo niskich tarczach.
Na rysunku 6 pokazano szkice róŜnych soczewek i zmianę ich mocy.
Rys. 6. Zmiana mocy w pionowym przekroju soczewek
Soczewki specjalne – do bardzo specyficznych zastosowań:
–
do pracy w nieduŜych pomieszczeniach – dwuogniskowe, ale z płynnym przejściem, do
obserwacji dokumentów w zasięgu biurka, nazywane często soczewkami biurowymi,
–
dla pilotów (z dodatkiem u góry i dołu), umoŜliwiające obserwację przyrządów
w kokpicie poniŜej i powyŜej okna,
–
dla elektryków z dodatkiem u góry, łączących przewody ułoŜone pod sufitem,
–
dla kierowców Blue-Blocer zwiększające kontrast o zmroku,
–
dla kierowców chroniące przed olśnieniem z lustrzana powierzchnią odbijającą światło
w górnej części soczewki znane pod nazwą antyfaro,
–
dla oczu bezsoczewkowych z filtrem UV.
Soczewki w okularach przeciwsłonecznych
Soczewki do okularów przeciwsłonecznych muszą spełniać dwa warunki:
−
mieć bardzo dobre własności przepuszczania światła – to znaczy nie rozpraszać promieni
tylko je pochłaniać – obraz ma być ciemniejszy ale równie ostry jak bez okularów
słonecznych,
−
skutecznie chronić przed promieniowaniem ultrafioletowym, bowiem ograniczenie ilości
ś
wiatła sprzyja powiększeniu źrenicy co zwiększa ilość światła docierającego do
soczewki oka, która pod wpływem ultrafioletu ulega zmętnieniu. Oprawa powinna
zabezpieczać soczewkę przed wpadaniem promieni ultrafioletowych z boku i góry
soczewki.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
12
Soczewki zabezpieczające przed urazami mechanicznymi, chemicznymi i biologicznymi.
Soczewki okularowe mogą być stosowane dla osłony przed urazami mechanicznymi,
przed wiatrem, pyłem i kurzem, przed kroplami cieczy agresywnych i zakaźnych w takich
zawodach jak laboranci, laryngolodzy, stomatolodzy.
Soczewki z filtrami chroniącymi przed nadmiernym promieniowaniem UV i IR
Soczewki do okularów przeciwsłonecznych zostały omówione wcześniej, ale niezbędna
jest równieŜ potrzeba ochrony przed promieniowaniem podczerwonym na przykład
u spawaczy i hutników, przed promieniowaniem ultrafioletowym, szczególnie dla osób
z usuniętą własną soczewką u których siatkówki w oczach bezsoczewkowych są bardzo
wraŜliwe na to promieniowanie. Dla tych wszystkich osób stosuje się filtry pochłaniające
ultrafiolet – UV i podczerwień – IR. Tam gdzie występuje zwiększone promieniowanie UV
potrzebne jest zastosowanie specjalnych filtrów chroniących. Na rysunku 7 przedstawiono
charakterystyki dwóch specjalnych filtrów: BLX i RT.
Rys. 7. Charakterystyka transmitancji światła dla powłok BLX i RT
Specjalne soczewki Orma BLX o barwie pomarańczowej całkowicie absorbujące
promieniowanie UV i 95 % promieniowania niebieskiego produkowane są dla stomatologów,
którzy przy utwardzaniu substancji organicznych promieniami UV są naraŜeni na zwiększone
promieniowanie. Z podobnych szkieł winni korzystać bankowcy w czasie sprawdzania
banknotów lampami emitującymi UV. Z kolei brązowe soczewki z filtrem Orma RT
zwiększają kontrast przy zwyrodnieniu barwnikowym siatkówki, poniewaŜ choroba nie
poddaje się skutecznej terapii, pomocą mogą być specjalne soczewki poprawiające kontrast
widzenia.
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
Orma
BLX
Orma
RT
U
V
T
ra
n
s
m
is
ja
(
%
)
Długo
ść
fali
I
R
250 300 350 400 450 500 550 600 650 700 750 800 900 1000 1100 1200(nm)
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
13
Uszlachetnienia
Najczęściej stosowanym uszlachetnieniem poprawiającym własności soczewki są
powłoki przeciwodblaskowe – AR – anty reflex, które poprawiają przepuszczalność światła
widzialnego i redukują odblaski. MoŜe to być na przykład warstwa fluorku magnezu
o grubości
λ
/4. W grubości ludzkiego włosa mieści się 800 takich warstw. Powłoki AR mogą
być nakładane jako jedno lub wielowarstwowe. PoniewaŜ zastosowanie powłoki zmniejsza
odbicie światła od powierzchni soczewki, nakłada się takie powłoki szczególnie na soczewki
o większym współczynniku załamania. Na soczewkach o współczynniku załamania 1,5
poprawa transmitancji sięga kilku procent, ale w soczewkach ze współczynnikiem załamania
1,7 juŜ kilkanaście procent.
Rys. 8. Transmitancja światła przez soczewkę o współczynniku załamania 1,5 i 1,7 oraz soczewkę
o współczynniku załamania 1,5 z powłoką AR
Poza transmitancją, soczewki z powłokami charakteryzują się lepszą estetyką,
zmniejszeniem uciąŜliwych odblasków od bocznych źródeł światła, a takŜe poprawiają
twardość soczewek. Powłoki wielowarstwowe mają bardziej płaską charakterystykę
transmitancji, niŜ jednowarstwowe. Lokalne obniŜenie transmitancji jest powodem
zabarwienia powłoki na kolor odpowiadający długości fali światła w tym miejscu. Niewielkie
obniŜenia nie wpływają na jakość widzenia lecz tylko na estetykę okularów. Całkowite
wyrównanie charakterystyki jest niekorzystne dla marketingu, gdyŜ klient nie chce kupić
powłoki, której nie widzi, chociaŜ im mniejszy odblask tym lepsza powłoka. Powłoki
utwardzające zwiększają odporność na porysowanie. Większość producentów stosuje tak
zwane powłoki zintegrowane łączące w sobie powłoki antyrefleksyjne przeciw wodne –
zmniejszające adhezję do kropli wody, powłoki poprawiające własności antystatyczne, oraz
powłoki ułatwiające czyszczenie.
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
1.5 AR
1.7
1.5
U
V
T
ra
n
s
m
is
ja
(
%
)
Długo
ść
fali
I
R
250 300 350 400 450 500 550 600 650 700 750 800 900 1000 1100 1200(nm)
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
14
Konstrukcja
Aby wykonać najprostszą soczewkę szklaną płasko wypukłą o mocy +5,0 dioptrii naleŜy
na płaskim krąŜku wyfrezować czaszę kulistą o promieniu 104 mm, potem wyszlifować
i wypolerować. Gdy takie dwie soczewki złoŜymy płaskimi powierzchniami do siebie
otrzymamy dwuwypukłą soczewkę o mocy +10,0 dioptrii. Soczewka będzie miała grubość
10,4 mm i będzie oczywiście dwa razy grubsza niŜ soczewka +5,0. Gdyby jednak wykonywać
soczewkę +10,0 wykonując jako płasko-wypukłą, soczewka byłaby grubsza prawie o 12% od
dwuwypukłej.
Rys. 9. Grubość soczewki płasko-wypukłej +5 (u góry), i soczewki +10 jako dwu-wypukłej (po lewo) i płasko-
wypukłej (po prawo)
Obraz powstający za soczewką płasko-wypukłą jest lepszy niŜ za dwuwypukłą ale przy
patrzeniu przez obszary skrajne soczewki jeszcze lepszy obraz otrzymamy przy zastosowaniu
soczewki wklęsło-wypukłej, zmniejszając astygmatyzm wiązki skośnej biegnącej przez
soczewkę.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
15
Rys. 10. Zmniejszenie astygmatyzmu wiązki skośnej przez zastosowanie konstrukcji wklęsło-wypukłej
Konstruktorzy soczewek okularowych dąŜąc do uzyskania najlepszego obrazu przy
patrzeniu przez soczewkę pod kątem zauwaŜyli, Ŝe najmniejszy astygmatyzm promienia
skośnego występuje przy powierzchni tylnej soczewki prostopadłej do biegu promienia. Albo
inaczej mówiąc gdy promień krzywizny tylnej pokrywa się ze środkiem obrotu oka. Jak
moŜna to zauwaŜyć na rysunku 11 soczewka taka jest jednak grubsza i cięŜsza. Idąc na
pewien kompromis pomiędzy najmniejszym astygmatyzmem soczewki okularowej a jej
grubością i cięŜarem opracowano soczewki „punktal” o dość dobrych parametrach. Takie
rozwiązanie teoretycznie poprawne ma jednak niedogodności w praktyce produkcyjnej –
mianowicie – dla kaŜdej soczewki potrzebny jest róŜny promień powierzchni wewnętrznej.
Ograniczenie ilości tych promieni uprościło i znacznie obniŜyło koszty produkcji
ograniczając ilość półfabrykatów.
Rys. 11. Porównanie grubości soczewki +10,0 o konstrukcji płasko-wypukłej (po lewo) i soczewki +10,0
o konstrukcji zbliŜonej do optymalnej
Zastosowanie optymalnej powierzchni tylnej powoduje jednak znaczny wzrost grubości
soczewki szczególnie przy większych mocach. Zamontowanie soczewki dodatniej o duŜej
wypukłości jest często trudne szczególnie przy oprawach o duŜej sztywności, które nie łatwo
jest wyprofilować do krzywizny soczewki. Niektórzy producenci starając się o zdobycie
klientów próbują produkować soczewki „cienkie” nie zwaŜając na gorsze widzenie
w bocznych obszarach soczewki.
Konstrukcje soczewek sfero-cylindrycznych mogą by wykonywane z cylindrem
wewnętrznym od strony oka zwiększając estetykę przedniej bardziej widocznej strony
soczewki lub z cylindrem zewnętrznym poprawiającym widzenie
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
16
Zwykłe tanie soczewki okularowe produkowane są przy załoŜeniu optyki geometrycznej
z ograniczeniem do soczewek cienkich i promieni przyosiowych. Masowa produkcja tanich
aparatów fotograficznych skłoniła konstruktorów soczewek okularowych na przyjrzenie się
obiektywom tych aparatów i przeniesienie doświadczeń z produkowanych obiektywów na
produkcję soczewek okularowych. Do frezowania i szlifowania powierzchni zastosowano
obrabiarki sterowane numerycznie co pozwoliło w prosty sposób uzyskać dowolny kształt
powierzchni. Nakładanie powłok antyrefleksyjnych stało się prostsze po zastosowaniu
doskonalszej aparatury. W efekcie powstały nowe konstrukcje asferycznych soczewek
okularowych zapewniających bardzo dobre widzenie centralne i przyzwoite w peryferiach
przy soczewkach cieńszych o 30%. Dalszy postęp wynikał z zastosowania tworzyw
sztucznych zamiast szkła, co umoŜliwiło zamianę frezowania i szlifowania jedną znacznie
tańszą operacją odlewania.
Konstrukcje asferyczne
Poszukując coraz lepszych rozwiązań, konstruktorzy opracowują nowe kształty
powierzchni optycznych odchodząc często od powierzchni sferycznych. Asferyczne
powierzchnie pozwalają zmniejszyć grubość soczewek i zmniejszyć ich aberrację sferyczną
i chromatyczną, ale często odbywa się to kosztem zwiększenia aberracji typu „koma”
i dlatego konstrukcje te nie zawsze są dobrze tolerowane i wymagają dokładnego ustawienia
ś
rodka soczewki w osi widzenia.
Moc soczewek
Soczewki moŜna teŜ podzielić ze względu na moc:
−
małe ±6,0 dioptrii sferycznych i do 2,0 czasem 3,0 dioptrii cyl,
−
duŜe ±6,25 – ±10,0 dioptrii sfer, i do 4,0 czasem 6,0 dioptrii cyl,
−
bardzo duŜe powyŜej ±10,0 dioptrii sfer. i do 10,0 dioptrii cyl.
Dostępność
Trzeba teŜ uwzględnić podział ze względu na moŜliwości dostawy zwracając uwagę na
zakres produkcji – seryjnej i magazynowane dostawy:
−
magazynowe na ogół do ±6,0 i do ±2,0 dioptrii cylindrycznej co 0,25 produkowane
seryjnie stosunkowo tanie, dostępne z magazynu producenta lub hurtowni w ciągu 24–48
godzin,
−
produkcyjne
poza
zakresem
magazynowym,
pryzmatyczne,
dwuogniskowe,
progresywne. Rozpoczęcie produkcji następuje w chwili zamówienia, a realizacja wraz
z czasem dostawy moŜe trwać od 2 do 21 dni,
−
projektowane indywidualnie dla pacjenta – najczęściej poza zakresem w katalogu lub
progresywne uwzględniające indywidualne potrzeby pacjenta na przykład odległość
ź
renic do dali i bliŜy, odległość soczewek od rogówki, kąt pantoskopowy. Czas realizacji
podobnie jak przy soczewkach produkcyjnych od 2 do 21 dni.
Tabela 1. Charakterystyki soczewek okularowych o mocy -6,0 dioptrii wykonanych z róŜnych materiałów
grubość na
Lp.
Materiał
współczyn-nik
załamania
masa
właściwa
[g/cm
3
]
liczba Abbego
masa soczewki
[g]
brzegu ET
[mm]
środku CT
[mm]
1
1,523
2,57
58,0
13,47
5,4
1,0
2
1,600
2,58
42,0
11,22
4,9
0,8
3
1,702
2,99
39,9
11,82
4,3
0,8
4
szkło
1,806
3,47
33,0
11,90
3,7
0,8
5
1,499
1,32
58,0
9,42
6,4
1,8
6
tworzywo
1,600
1,31
57,0
7,07
5,1
1,3
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
17
Wzrost współczynnika załamania materiału powoduje zdecydowane zmniejszenie
grubości soczewki i podnosi estetykę, ale mniejsza liczba Abbego świadczy o zwiększonej
aberracji chromatycznej. Jednocześnie ze wzrostem współczynnika załamania wzrasta masa
właściwa materiału i w konsekwencji całkowita masa soczewki pomimo zmniejszenia
objętości wcale nie maleje, a niekiedy nawet nieco wzrasta. Istnieje jeszcze jedno
niekorzystne zjawisko towarzyszące wzrostowi współczynnika załamania, a mianowicie
wzrost odbicia światła przy przechodzeniu przez obydwie powierzchnie soczewki. Oznacza
to, Ŝe przez soczewkę przechodzi mniej światła. NaleŜy temu przeciwdziałać nakładając
warstwy zmniejszające odbicie od powierzchni soczewki. Dlatego soczewki o współczynniku
załamania 1,7 i wyŜszym są sprzedawane z nałoŜoną warstwą antyrefleksyjną.
Wyznaczanie środków optycznych soczewek
Soczewki mogą spełniać załoŜone przez konstruktorów wymagania pod warunkiem
ustawienia środków optycznych w przewidzianym dla nich miejscu czyli najczęściej
dokładnie na osi widzenia. O ile w instrumentach optycznych stosujemy kolimatory to
soczewki okularowe moŜna ustawić z mniejszą dokładnością poniewaŜ pomiar ustawienia
ź
renic oczu jest juŜ obarczony sporym błędem. Środki optyczne moŜna wyznaczyć za pomocą
frontofokometru przesuwając soczewkę aŜ do centralnego połoŜenia obrazu testu wobec siatki
z dość duŜą dokładnością ±0,25 mm. Tak jak na rysunku 12.
Rys. 12. Wyznaczanie środka optycznego soczewki sferycznej frontofokometrem lunetowym
MoŜliwe jest wykonanie wyznaczenia środka optycznego za pomocą zwykłej kartki
papieru, linijki i pisaka. Na kartce rysujemy dwie prostopadłe linie i obserwujemy przez
badaną soczewkę środek narysowanego krzyŜa przesuwając jednocześnie soczewkę, by linie
widoczne przez soczewkę i poza soczewką tworzyły linie bez załamania. Wówczas
zaznaczamy pisakiem środek optyczny.
Rys. 13. Wyznaczanie środka optycznego soczewki sferycznej kartką papieru
Dobieranie soczewek do opraw okularowych
Nie wszystkie soczewki moŜna oprawić w kaŜdą oprawkę. Do opraw bezramkowych
i półramkowych z mocowaniem Ŝyłką nie powinno się stosować soczewek szklanych.
Podczas uŜytkowania mogą bowiem wystąpić zbyty duŜe napręŜenia i pękanie szkła a takŜe
wykruszanie krawędzi. Wiercenie otworów i nacinanie rowków moŜe stanowić duŜe
trudności technologiczne. Do takich opraw nie nadają się nawet dodatnie soczewki
z tworzywa o zbyt cienkich brzegach. Pogrubienie tych soczewek pogarsza estetykę i wagę
okularów. Do opraw metalowych o sztywnej ramce często nie moŜna dopasować soczewek
o większych mocach dodatnich, albo soczewki wystają zbytnio z przodu ramki. Soczewki
ujemne z powodu widocznych krawędzi od skroni najlepiej wyglądają w oprawce o szerokim
zauszniku lub w grubszej ramce.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
18
4.1.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jak moŜna rozpoznać czy soczewka jest wykonana ze szkła czy tworzywa?
2. Jakimi współczynnikami załamania charakteryzują się soczewki szklane i z tworzyw?
3. Jaka cecha materiału trivex zdecydowała o zastosowaniu w optyce okularowej?
4. Jaka jest róŜnica temperatur w czasie barwienia soczewek szklanych i z tworzyw?
5. Jaki czas jest potrzebny do rozjaśnienia soczewki fotochromowej szklanej?
6. Dlaczego soczewki fotochromowe słabo przyciemniają się w samochodzie?
7. Jakie są rodzaje segmentów do bliŜy w soczewkach dwuogniskowych?
8. Jakie cztery obszary optyczne moŜna wyróŜnić w soczewkach progresywnych?
9. Kiedy stosuję się soczewki biurowe?
10. Jakimi cechami muszą się wyróŜniać dobre okulary przeciwsłoneczne?
11. Jaka jest grubość powłoki antyrefleksyjnej?
12. Dlaczego nie stosuje się w okularach soczewek płaskowypukłych?
13. Dlaczego soczewki o wyŜszym współczynniku załamania mają zawsze powłoki
antyrefleksyjne?
14. Jaka jest dokładność wyznaczenia środka optycznego frontofokometrem?
15. Jakie są moŜliwości wyznaczenia środka optycznego bez uŜycia frontofokometru?
16. Co jest powodem trudności montaŜu soczewek dodatnich w sztywnych oprawach?
17. Dlaczego nie moŜna stosować soczewek szklanych w oprawce bezramkowej?
18. Czy umiem posługiwać się przyrządami pomiarowymi: sferometrem i frontofokometrem?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Badanie soczewek okularowych.
Zbadaj soczewki określając ich materiał, wykryj astygmatyzm, i określ czy jest to
soczewka skupiająca czy rozpraszająca oraz zapisz wyniki w tabeli 1 do ćwiczenia 1.
Po zapisaniu wyników zanalizuj, które kolumny tabeli nie będą potrzebne w dalszych
ć
wiczeniach delikatnie je wykreślając.
Wyznacz środek soczewki metodą krzyŜa i frontofokometrem.
Oczyść uŜyte soczewki i oznaczenia środków. Sprawdź zgodność wyników z innymi
grupami i skoryguj zauwaŜone błędy. Przypadki wątpliwe popraw po uzyskaniu aprobaty
nauczyciela. Tabelę zachowaj do następnych ćwiczeń.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) narysować na kartce A4 duŜy krzyŜ,
2) rozpoznać, czy soczewka jest skupiająca lub rozpraszająca poprzez obserwację krzyŜa
badaną soczewką,
3) rozpoznać, czy soczewka jest sferyczna lub astygmatyczna poprzez obserwację krzyŜa
badaną soczewką,
4) rozpoznać materiał soczewki słuchem przy upuszczaniu soczewki z kilku centymetrów
na stół,
5) wyznaczyć środek optyczny soczewki,
6) zapisać zaobserwowane cechy soczewki.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
19
WyposaŜenie stanowiska pracy:
−
zestaw 20 róŜnych soczewek: ze szkła i tworzywa, sferycznych, z astygmatyzmem
przedniej i tylnej powierzchni, dwuogniskowych, lentikularnych, płaskowypukłych,
meniskowych, dwuwypukłych, pryzmatycznych,
−
frontofokometr lunetowy lub projekcyjny,
−
papier formatu A4.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
20
Ćwiczenie 2
Zbadaj soczewki określając ich konstrukcję i astygmatyzm sferometrem. Zapisz wyniki
w tabeli 1 do ćwiczenia 1 – dla soczewek sferycznych w kolumnach 6–7, a dla
cylindrycznych w kolumnach 6–7 i 9–10. Oblicz moc w kolumnie 8, a dla astygmatycznych
równieŜ w 11. Oceń czy astygmatyzm jest na powierzchni przedniej czy tylnej.
Sprawdź zgodność wyników z innymi grupami i skoryguj zauwaŜone błędy. Przypadki
wątpliwe popraw po uzyskaniu aprobaty nauczyciela. Tabelę zachowaj do następnych
ć
wiczeń.
Wraz z nauczycielem wskaŜ, które etapy rozwiązania zadania sprawiły Ci trudności.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zmierzyć sferometrem krzywizną przedniej i tylnej powierzchni soczewek w kilku
przekrojach,
2) znaleźć wartości maksymalne i minimalne dla soczewki, w przypadku wystąpienia
zauwaŜonego astygmatyzmu, w ćwiczeniu 1 lub róŜnych wartości w poszczególnych
przekrojach,
3) wykonać obliczenia,
4) zapisać otrzymane wyniki.
WyposaŜenie stanowiska pracy:
−
zestaw 20 róŜnych soczewek: ze szkła i tworzywa, sferycznych, z astygmatyzmem
przedniej i tylnej powierzchni, dwuogniskowych, lentikularnych, płaskowypukłych,
meniskowych, dwuwypukłych, pryzmatycznych,
−
sferometr,
−
papier formatu A4.
Ćwiczenie 3
Zmierz moce optyczne frontofokometrem lunetowym, wyniki zapisz w tabeli 1 do
ć
wiczenia 1, w kolumnie 12. Jeśli występuje astygmatyzm zapisz drugą moc w kolumnie 13.
Dla soczewek astygmatycznych oblicz moc sferyczną i cylindryczną w systemie zapisu
cylindra dodatniego i ujemnego.
Sprawdź zgodność wyników z innymi grupami i skoryguj zauwaŜone błędy. Przypadki
wątpliwe popraw po uzyskaniu aprobaty nauczyciela. Tabelę zachowaj do 4 ćwiczenia.
Wraz z nauczycielem wskaŜ, które etapy rozwiązania zadania sprawiły Ci trudności.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zmierzyć moce soczewek w przekrojach głównych,
2) wykonać obliczenia astygmatyzmu,
3) zapisać wyniki w obu systemach zapisu astygmatyzmu.
WyposaŜenie stanowiska pracy:
−
zestaw 20 róŜnych soczewek: ze szkła i tworzywa, sferycznych, z astygmatyzmem
przedniej i tylnej powierzchni, dwuogniskowych, lentikularnych, płaskowypukłych,
meniskowych, dwuwypukłych,
−
frontofokometr lunetowy,
−
papier formatu A4.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
21
Ćwiczenie 4
Zmierz moce optyczne frontofokometrem projekcyjnym, wyniki zapisz w tabeli 1 do
ć
wiczenia 1, w kolumnie 18–21 w systemie zapisu cylindra dodatniego.
Przeanalizuj wyniki z wcześniej wykonanymi pomiarami wskaŜ zauwaŜone róŜnice
i spróbuj uzasadnić te róŜnice. Wątpliwości wyjaśnij z nauczycielem.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zmierzyć moce soczewek w przekrojach głównych,
2) wykonać obliczenia astygmatyzmu,
3) zapisać wyniki.
WyposaŜenie stanowiska pracy:
−
zestaw 20 róŜnych soczewek: ze szkła i tworzywa, sferycznych, z astygmatyzmem
przedniej i tylnej powierzchni, dwuogniskowych, lentikularnych, płaskowypukłych,
meniskowych, dwuwypukłych, pryzmatycznych,
−
frontofokometr lunetowy,
−
papier formatu A4.
Ćwiczenie 5
Oceń szybkość zaciemniania i rozjaśniania soczewek fotochromowych. Ponumeruj
otrzymane soczewki. Wyjmij jedną soczewkę z opakowania i oceń jej stopień zabarwienia.
WłóŜ soczewkę pod lampę UV i rozpocznij pomiar czasu. Oceń stopień zabarwienia po czasie
20, 40, 60, 90 i 120 oraz 300 sekund. Zanotuj wyniki w tabeli 1 do ćwiczenia 5. Wyjmij
soczewkę z pod lampy. PołóŜ ją w ciemnej części pracowni, obserwuj rozjaśnianie soczewki.
Zapisz wyniki po czasie 5, 10, 15 i 30 minutach. Podobnie postępuj z następnymi
soczewkami. Pamiętając, Ŝe promieniowanie UV jest szkodliwe, staraj się nie patrzeć na
lampę i promienie odbite od soczewek leŜących pod lampą i nie przetrzymywać rąk pod
lampą. Na podstawie otrzymanych wyników narysuj szybkość przyciemniania i rozjaśniania
kaŜdej soczewki innym kolorem, podobnie jak na rysunku 4 z Poradnika dla ucznia.
Przeanalizuj wyniki i przedstaw wnioski. Wątpliwości wyjaśnij z nauczycielem.
Tabela 1 do ćwiczenia 5. Badanie szybkości zmian transmitancji przez soczewkę fotochromową
Czas zaciemniania [s]
Czas rozjaśniania [min]
Nr
soczewki
20
40
60
90
120
300
5
10
15
30
Uwagi
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) dbać by soczewki w stanie rozjaśnionym nie były wystawione na działanie światła,
2) zanotować stopnie transmitancji,
3) narysować charakterystyki interpolując otrzymane wyniki pomiarów.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
22
WyposaŜenie stanowiska pracy:
−
zestaw 4 róŜnych soczewek fotochromowych: ze szkła i tworzywa w ciemnych
opakowaniach,
−
lampa UV do naświetlania soczewek,
−
stoper,
−
wzorce procentowe zabarwienia lub miernik transmitancji światła,
−
papier kratkowany lub milimetrowy formatu A4.
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak
Nie
1) wskazać róŜnice w soczewkach wykonanych ze szkła i z tworzywa?
2) wyjaśnić dlaczego soczewki szklane fotochromowe nie mogą być
uŜywane przez kierowców?
3) wyjaśnić dlaczego soczewki fotochromowe z tworzyw mogą być
uŜywane przez kierowców?
4) określić czas zabarwiania i odbarwiania soczewek fotochromowych
z tworzyw?
5) wyjaśnić dlaczego soczewki o wyŜszym współczynniku załamania mają
mniejszą grubość?
6) wyznaczyć środek optyczny soczewki frontofokometrem?
7) sklasyfikować podział soczewek pod względem przepuszczalności
ś
wiatła?
8) zmierzyć moc optyczna soczewki sferycznej i astygmatycznej?
9) określić podstawowe obszary optyczne w soczewce dwuogniskowej?
10) określić podstawowe obszary optyczne w soczewce progresywnej?
11) wskazać róŜnice pomiędzy twardą a miękką soczewką progresywną?
12) wskazać podstawowe cechy soczewki przeciwsłonecznej?
13) porównać grubość powłoki antyrefleksyjnej z długością fali światła?
14) wykazać celowość stosowania powłok antyrefleksyjnych w soczewkach
o wysokim współczynniku załamania?
15) wykazać potrzebę stosowania soczewek wklęsło wypukłych zamiast
płasko-wypukłych?
16) dokonać podziału soczewek ze względu na moc?
17) wyznaczyć środek optyczny za pomocą kartki?
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
23
4.2. Działanie pryzmatyczne soczewek
4.2.1. Materiał nauczania
Konstruktorzy soczewek okularowych dokładają wszelkich starań by widzenie było
najlepsze. Wieloletnie doświadczenia w projektowaniu i szlifowaniu soczewek pozwoliły
pokonać wiele wad. Zastosowanie optymalnej krzywizny tylnej powierzchni soczewki
pozwoliło na takie zmniejszenie wady astygmatycznej szkła przy patrzeniu przez poza
centralne części soczewki, Ŝe praktycznie moŜemy mówić o soczewkach wolnych od tej
wady. Jest tylko jeden warunek: środek soczewki musi znajdować się przed środkiem obrotu
gałki ocznej.
Rys. 14. Bieg promieni światła przez środkową i poza środkową część soczewki
Patrząc przez środek soczewki moŜemy traktować soczewkę jako złoŜenie dwóch
powierzchni: cienkiej soczewki sferycznej i płytki płasko-równoległej. Gdy patrzymy poza
częścią centralną soczewki, powstaje nowa bardziej złoŜona powierzchnia, którą z pewnym
przybliŜeniem moŜemy traktować jako soczewkę cienką i pryzmat.
Pryzmat ma tym większą moc łamiącą im bardziej oddalamy się od środka soczewki.
Rys. 15. Zwiększanie działania pryzmatycznego soczewki w miarę oddalania się od środka optycznego soczewki
Przesunięcie soczewki dla wywołania działania pryzmatycznego określa wzór:
C
p
C
p
D
D
x
∆
≈
−
∆
=
10
028
,
0
1
10
gdzie:
∆
p
– moc działania pryzmatycznego w dptr pryzm,
D
c
–
moc czołowa soczewki okularowej,
x – przesunięcie osi widzenia od środka optycznego soczewki w mm,
0,028 – odległość powierzchni tylnej soczewki od środka obrotu oka.
Przykład: Aby uzyskać 3,0 dptr pryzm soczewkę +6,0 naleŜy przesunąć o 10 × 6,0/3,0 = 5 mm.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
24
Widać stąd jak wielką wagę naleŜy przywiązywać do dokładnego pomiaru odległości
ś
rodków obrotu oka, który jest równy odległości źrenic do dali z jednej strony, a z drugiej do
dokładnego ustawienia środków optycznych soczewek okularowych, by w końcowym efekcie
promienie światła biegnąc z dali przechodziły dokładnie przez środek soczewki, środek
rogówki, środek soczewki oka i padały na plamkę (oczywiście przy oku patrzącym na
wprost).
Pomiar odległości źrenic (środków obrotu oka) jest problem dość duŜym i w praktyce
niekiedy niełatwym. Optyk okularowy musi równieŜ bardzo dokładnie zamontować soczewki
tak aby działanie pryzmatyczne soczewki nie zakłóciło widzenia obuocznego. Na pytanie jaka
moŜe być niedokładność ustawienia soczewek w okularach, optometryści amerykańscy
podają odpowiedź: Soczewkę moŜna przesunąć od środka oka najwyŜej o tyle, by
zdecentrowana soczewka nie powodowała działania pryzmatycznego większego niŜ 1/3 dptr
pryzm bazą do skroni i 1/6 bazą ustawioną w pionie. Wymagania optometrystów niemieckich
i brytyjskich są podobne. Wymagają oni, by działanie powstałego pryzmatu było mniejsze niŜ
1/2 dptr pryzm bazą do skroni i 1/4 dptr pryzm bazą w pionie.
NaleŜy się zastanowić dlaczego bazą do skroni, a nie na przykład do nosa? Nasze oczy są
przyzwyczajone do częstego spoglądania z bliska i osie patrzenia obu oczu zbiegają się na
bliskich przedmiotach. Ustawiają się zbieŜnie. MoŜna to łatwo sprawdzić przy dostawieniu
pryzmatu nawet 10 dioptrii bazą ku skroni , Ŝe większość osób jest w stanie tak napiąć
mięśnie przywodzące, Ŝe obróci gałkę tak by skompensować ten pryzmat. Przy ustawieniu
pryzmatu 2 czy 3 dptr pryzm bazą do nosa tylko niewielu osobom udaje się uniknąć dwojenia.
Oczywiście, Ŝe tak duŜy pryzmat moŜna pokonać tylko przez krótką chwilę. Przy dłuŜszym
noszeniu okularów nawet mniejsze pryzmaty powodują takie napięcie mięśni oka, Ŝe mogą
wywoływać zmęczenie oczu, okresowe dwojenie, bóle głowy czasem nudności i inne
zaburzenia neurologiczne. Zatem moŜna za wymaganiami optometrystów europejskich
przyjąć te 0,5 dptr pryzm jako bezpieczną granicą tolerancji. Oznacza to, Ŝe soczewkę o mocy
+1,5 dsph moŜna przesunąć do skroni najwyŜej o 3,2 mm, przy soczewce ujemnej – 2,5 dsph
przesunięcie środka moŜe być nie większe niŜ 2,1 mm ku środkowi nosa.
Tolerancje te w Polsce były juŜ znane i publikowane od wielu lat [1] w tabeli 36 podano
tolerancje 1/2 dioptrii pryzmatycznej powołując się na źródła niemieckie. Trzeba jednak
przyznać, Ŝe wiele firm stosuje własne normy.
Na rysunkach 16–19 pokazano jak oczy muszą się ustawić by obraz z daleka znalazł się
na Ŝółtej plamce siatkówki przy złym ustawieniu środków soczewek okularowych. PoniewaŜ
juŜ od dziecka w wyniku konwergencji przy oglądaniu przedmiotów bliskich nasze oczy
wyćwiczone są do ustawienia zbieŜnego osi patrzenia, wykonanie niewielkiego zeza
zbieŜnego jest prawie niezauwaŜalne, natomiast próba ustawienia rozbieŜnego osi patrzenia
moŜe wywoływać bardzo róŜne i często dolegliwe skutki.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
25
Rys. 16. Wymuszenie zeza zbieŜnego przez okulary z soczewkami dodatnimi o za duŜym rozstawieniu
soczewek
Rys. 17. Wymuszenie zeza zbieŜnego przez okulary z soczewkami ujemnymi o za małym rozstawieniu
soczewek
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
26
Rys. 18. Wymuszenie zeza rozbieŜnego przez okulary z soczewkami dodatnimi o za małym rozstawieniu
soczewek.
Rys. 19. Wymuszenie zeza rozbieŜnego przez okulary z soczewkami ujemnymi o za duŜym rozstawieniu
soczewek
Przykład 1
Pacjent nosi okulary o mocach OP = -8,0 dioptrii sph i OL = -6,0 dioptrii sph i rozstawie
soczewek 2 x 27 mm symetrycznie względem nosa bez uwzględnienia asymetrii twarzy.
W rzeczywistości oko prawe pacjenta znajduje się w odległości 25 mm od osi nosa, a oko
lewe w odległości 29 mm. Czy pacjent moŜe nosić te okulary bez przekroczenia
dopuszczalnego efektu pryzmatycznego wynoszącego 0.5 dioptrii pryzmatycznej z bazą
skierowaną do skroni?
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
27
Rys. 20. Przykład niesymetrycznego połoŜenia nosa
Rozwiązanie:
Obliczamy moc i bazę działania pryzmatycznego:
D
cP
= -8,0 dptr sph;
D
cL
= -6,0 dptr sph;
x
P
= 2 mm;
x
L
= 2 mm;
(
)
10
0
,
8
2
10
−
=
=
∆
C
PP
D
x
= 1,6 dptr pryzm bazą do nosa
(
)
10
0
,
6
2
10
−
=
=
∆
C
PP
D
x
= 1,2 dptr pryzm bazą do skroni
razem
= 0,4 dptr pryzm bazą do nosa
a więc w niedopuszczalnym kierunku.
Przykład 2
Okulary o mocy OU = +7,0 dptr sph wykonano bez uwzględnienia róŜnicy wysokości
ź
renic od dolnej krawędzi ramki. H
P
= 23 mm i H
L
= 25 mm
Rys. 21. RóŜne wysokości ustawienia oczu
Jakie działanie wywołuje niezamierzone umieszczenie soczewki poniŜej źrenicy?
(
)
10
0
,
7
2
10
+
=
=
∆
C
PL
D
y
= 1,4 dptr pryzm bazą do dołu
co przy dopuszczalnym niezamierzonym działaniu pryzmatycznym w pionie, który
wynosi 0,25 dptr pryzm jest niedopuszczalnym błędem.
Przykład 2a
Gdyby w powyŜszym przykładzie róŜnica ustawienia wysokości oczu względem dołu
ramki wynosiła tylko 1 mm to działanie pryzmatyczne byłoby mniejsze o połowę, czyli 0,7
dioptrii pryzm, a więc w dalszym ciągu duŜo poza tolerancją
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
28
Przykład 3
O jakiej największej mocy soczewki moŜemy wstawić do okularów z pełnym
przekonaniem, Ŝe działanie pryzmatyczne wywołane róŜnicą wysokości środków źrenic
i soczewek okularowych nie będą wywoływały działania pryzmatycznego większego niŜ
dopuszczalne 0,25 dptr pryzm, przy dokładności pomiaru połoŜenia źrenic
±
1 mm?
1
25
,
0
10
10
=
∆
=
x
D
p
C
= 2,5 dioptrii sferycznej
Ustawienie soczewek z duŜą dokładnością jest technicznie wykonalne, ale przy pomiarze
pacjenta bardzo trudno jest uzyskać dokładność większą niŜ
±
1 mm i w związku z tym naleŜy
poddać w wątpliwość sens dokładniejszego ustawiania soczewek niŜ
±
0,5 mm.
Przykład 3a
Podobnie jak przy niedokładnym ustawieniu soczewek w pionie pomiary odległości
ź
renic są równieŜ obarczone błędem co najmniej
±
1mm. Spróbujmy obliczyć, o jakiej
największej mocy soczewki nie będą jeszcze powodować przekroczenia dopuszczalnego
działania pryzmatycznego równego 0,5 dioptrii.
1
5
,
0
10
10
=
∆
=
x
D
p
C
= 5,0 dioptrii sferycznej
a więc z pełnym poczuciem dobrze wykonanej pracy, bez szkody dla pacjenta, moŜemy
wstawiać soczewki tylko do mocy
±
5,0 dioptrii.
Wielkość działania pryzmatycznego
Zamiast obliczania działania pryzmatycznego zdecentrowanej soczewki moŜna posłuŜyć
się tabelą 2.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
29
Tabela 2. Przesunięcie osi soczewki w okularach do dali dla uzyskania dodatkowej mocy pryzmatycznej [7]
MOC
Moc pryzmatyczna zdecentrowanej soczewki [dpryzm]
SFER.
0.5
1.0
1.5
2.0
3.0
4.0
5.0
6.0
7.0
8.0
9.0
10.0
12.0
14.0
dsph
Przesunięcie osi [ mm ]
+20.0
0,1
0,2
0,3
0,4
0,7
0,9
1,1
1,3
1,5
1,8
2,0
2,2
2,6
3,1
+19.0
0,1
0,2
0,4
0,5
0,7
1,0
1,2
1,5
1,7
2,0
2,2
2,5
3,0
3,4
+18.0
0,1
0,3
0,4
0,6
0,8
1,1
1,4
1,7
1,9
2,2
2,5
2,8
3,3
3,9
+17.0
0,2
0,3
0,5
0,6
0,9
1,2
1,5
1,8
2,2
2,5
2,8
3,1
3,7
4,3
+16.0
0,2
0,3
0,5
0,7
1,0
1,4
1,7
2,1
2,4
2,8
3,1
3,5
4,1
4,8
+15.0
0,2
0,4
0,6
0,8
1,2
1,5
1,9
2,3
2,7
3,1
3,5
3,9
4,6
5,4
+14.0
0,2
0,4
0,7
0,9
1,3
1,7
2,2
2,6
3,0
3,5
3,9
4,3
5,2
6,1
+13.0
0,2
0,5
0,7
1,0
1,5
2,0
2,4
2,9
3,4
3,9
4,4
4,9
5,9
6,8
+12.0
0,3
0,6
0,8
1,1
1,7
2,2
2,8
3,3
3,9
4,4
5,0
5,5
6,6
7,7
+11.0
0,3
0,6
0,9
1,3
1,9
2,5
3,1
3,8
4,4
5,0
5,7
6,3
7,5
8,8
+10.0
0,4
0,7
1,1
1,4
2,2
2,9
3,6
4,3
5,0
5,8
6,5
7,2
8,6
10,1
+9.5
0,4
0,8
1,2
1,5
2,3
3,1
3,9
4,6
5,4
6,2
7,0
7,7
9,3
10,8
+9.0
0,4
0,8
1,2
1,7
2,5
3,3
4,2
5,0
5,8
6,6
7,5
8,3
10,0
11,6
+8.5
0,4
0,9
1,3
1,8
2,7
3,6
4,5
5,4
6,3
7,2
8,1
9,0
10,8
12,6
+8.0
0,5
1,0
1,5
1,9
2,9
3,9
4,8
5,8
6,8
7,8
8,7
9,7
11,6
13,6
+7.5
0,5
1,1
1,6
2,1
3,2
4,2
5,3
6,3
7,4
8,4
9,5
10,5
12,6
14,7
+7.0
0,6
1,1
1,7
2,3
3,4
4,6
5,7
6,9
8,0
9,2
10,3
11,5
13,8
16,1
+6.5
0,6
1,3
1,9
2,5
3,8
5,0
6,3
7,6
8,8
10,1
11,3
12,6
15,1
17,6
+6.0
0,7
1,4
2,1
2,8
4,2
5,5
6,9
8,3
9,7
11,1
12,5
13,9
16,6
19,4
+5.5
0,8
1,5
2,3
3,1
4,6
6,2
7,7
9,2
10,8
12,3
13,8
15,4
18,5
21,5
+5.0
0,9
1,7
2,6
3,4
5,2
6,9
8,6
10,3
12,0
13,8
15,5
17,2
20,6
24,1
+4.5
1,0
1,9
2,9
3,9
5,8
7,8
9,7
11,7
13,6
15,5
17,5
19,4
23,3
27,2
+4.0
1,1
2,2
3,3
4,4
6,7
8,9
11,1
13,3
15,5
17,8
20,0
22,2
26,6
31,1
+3.5
1,3
2,6
3,9
5,2
7,7
10,3
12,9
15,5
18,0
20,6
23,2
25,8
30,9
36,1
+3.0
1,5
3,1
4,6
6,1
9,2
12,2
15,3
18,3
21,4
24,4
27,5
30,5
36,6
42,7
+2.5
1,9
3,7
5,6
7,4
11,2
14,9
18,6
22,3
26,0
29,8
33,5
37,2
44,6
52,1
+2.0
2,4
4,7
7,1
9,4
14,2
18,9
23,6
28,3
33,0
37,8
42,5
47,2
56,6
66,1
+1.5
3,2
6,4
9,6
12,8
19,2
25,5
31,9
38,3
44,7
51,1
57,5
63,9
76,6
89,4
+1.0
4,9
9,7
14,6
19,4
29,2
38,9
48,6
58,3
68,0
77,8
87,5
97,2
>100
>100
-1.0
5,1
10,3
15,4
20,6
30,8
41,1
51,4
61,7
72,0
82,2
92,5
>100
>100
>100
-1.5
3,5
6,9
10,4
13,9
20,8
27,8
34,7
41,7
48,6
55,6
62,5
69,5
83,4
97,3
-2.0
2,6
5,3
7,9
10,6
15,8
21,1
26,4
31,7
37,0
42,2
47,5
52,8
63,4
73,9
-2.5
2,1
4,3
6,4
8,6
12,8
17,1
21,4
25,7
30,0
34,2
38,5
42,8
51,4
59,9
-3.0
1,8
3,6
5,4
7,2
10,8
14,5
18,1
21,7
25,3
28,9
32,5
36,1
43,4
50,6
-3.5
1,6
3,1
4,7
6,3
9,4
12,5
15,7
18,8
22,0
25,1
28,2
31,4
37,6
43,9
-4.0
1,4
2,8
4,2
5,6
8,3
11,1
13,9
16,7
19,5
22,2
25,0
27,8
33,4
38,9
-4.5
1,3
2,5
3,8
5,0
7,5
10,0
12,5
15,0
17,5
20,0
22,5
25,0
30,0
35,0
-5.0
1,1
2,3
3,4
4,6
6,8
9,1
11,4
13,7
16,0
18,2
20,5
22,8
27,4
31,9
-5.5
1,0
2,1
3,1
4,2
6,3
8,4
10,5
12,6
14,7
16,8
18,9
21,0
25,2
29,4
-6.0
1,0
1,9
2,9
3,9
5,8
7,8
9,7
11,7
13,6
15,6
17,5
19,5
23,4
27,3
-6.5
0,9
1,8
2,7
3,6
5,5
7,3
9,1
10,9
12,7
14,5
16,4
18,2
21,8
25,5
-7.0
0,9
1,7
2,6
3,4
5,1
6,8
8,5
10,3
12,0
13,7
15,4
17,1
20,5
23,9
-7.5
0,8
1,6
2,4
3,2
4,8
6,5
8,1
9,7
11,3
12,9
14,5
16,1
19,4
22,6
-8.0
0,8
1,5
2,3
3,1
4,6
6,1
7,7
9,2
10,7
12,2
13,8
15,3
18,4
21,4
-8.5
0,7
1,5
2,2
2,9
4,4
5,8
7,3
8,7
10,2
11,7
13,1
14,6
17,5
20,4
-9.0
0,7
1,4
2,1
2,8
4,2
5,6
7,0
8,3
9,7
11,1
12,5
13,9
16,7
19,5
-9.5
0,7
1,3
2,0
2,7
4,0
5,3
6,7
8,0
9,3
10,7
12,0
13,3
16,0
18,7
-10.0
0,6
1,3
1,9
2,6
3,8
5,1
6,4
7,7
9,0
10,2
11,5
12,8
15,4
17,9
-11.0
0,6
1,2
1,8
2,4
3,6
4,8
5,9
7,1
8,3
9,5
10,7
11,9
14,3
16,6
-12.0
0,6
1,1
1,7
2,2
3,3
4,5
5,6
6,7
7,8
8,9
10,0
11,1
13,4
15,6
-13.0
0,5
1,0
1,6
2,1
3,1
4,2
5,2
6,3
7,3
8,4
9,4
10,5
12,6
14,7
-14.0
0,5
1,0
1,5
2,0
3,0
4,0
5,0
6,0
7,0
8,0
8,9
9,9
11,9
13,9
-15.0
0,5
0,9
1,4
1,9
2,8
3,8
4,7
5,7
6,6
7,6
8,5
9,5
11,4
13,3
-16.0
0,5
0,9
1,4
1,8
2,7
3,6
4,5
5,4
6,3
7,2
8,1
9,1
10,9
12,7
-17.0
0,4
0,9
1,3
1,7
2,6
3,5
4,3
5,2
6,1
6,9
7,8
8,7
10,4
12,2
-18.0
0,4
0,8
1,3
1,7
2,5
3,3
4,2
5,0
5,8
6,7
7,5
8,4
10,0
11,7
-19.0
0,4
0,8
1,2
1,6
2,4
3,2
4,0
4,8
5,6
6,5
7,3
8,1
9,7
11,3
-20.0
0,4
0,8
1,2
1,6
2,3
3,1
3,9
4,7
5,5
6,2
7,0
7,8
9,4
10,9
Dla okularów bez działania pryzmatycznego przesunięcie odpowiadające 0.5 dpryzm jest granica tolerancji dla decentracji
w osi poziomej. Oznacza to Ŝe, soczewka minusowa moŜe być zdecentrowana w kierunku do nosa, a soczewka dodatnia
do skroni najwyŜej o wartość przesunięcia odpowiadającej 0,5 dpryzm. W kierunku pionowym naleŜy przyjąć tolerancje
o połowę mniejsze.
x=|(D
p
*10*(1/D
s
-f))| gdzie x – Przesunięcie osi; D
p
– moc pryzmatyczna; D
s
– moc sferyczna; f – odległość od powierzchni
soczewki do środka obrotu oka = 0.028 m.
Aby ustalić miejsce montaŜu środków recepturowych soczewek niezbędny jest pomiar
odległości źrenic i to zarówno w okularach do pracy z bliska i z dalszych odległości.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
30
Pomiar odległości źrenic do bliŜy
Rys. 22. Pomiar odległości źrenic do bliŜy oka prawego i lewego od środka nosa: B – przedmiot obserwacji-
otwarte oko badającego, F – Środek soczewki do dali, N – Nos, O – Środek oka, S – Środek soczewki
do bliŜy, b – odległość punktu obserwacji od środka oka, k – odległość środka soczewki okularowej od
ś
rodka oka, p – odległość środka oka od środka nosa, w – przesunięcie środka soczewki okularowej do
bliŜy,
α
– kąt konwergencji oka
Pomiar odległości środków optycznych szkieł do bliŜy jest duŜo łatwiej wykonać niŜ do
dali. Wystarczy, bowiem przyłoŜyć linijkę przed oczami pacjenta w odległości od rogówki
ok. 15 mm (a dokładnie w przewidywanej odległości soczewek) i ustawić swoje lepiej
widzące oko przed środkiem nosa pacjenta. Pacjent powinien patrzeć w badające oko. WaŜne
jest ustalenie, w jakiej odległości powinno być oko badającego od pacjenta, o czym
zorientować się moŜna w czasie wywiadu pytając pacjenta czy potrzebuje okularów do
zwykłego czytania z odległości 30 cm, czy do pracy z monitorem komputera ustawionym
w odległości 50 cm, czy do blatu przy pracy na stojąco (na przykład w aptece) z odległości
60–70 cm, czy teŜ czytania nut na fortepianie. Pomiaru odległości źrenic moŜna dokonać
specjalnym przyrządem – pupilometrem, ale w czasie uŜywania tego przyrządu nie moŜemy
tak łatwo obserwować źrenic pacjenta i nie moŜna uŜyć tego przyrządu u osób z zezem
i duŜym niedowidzeniem.
Pomiar odległości źrenic do dali
Wykonanie pomiaru odległości źrenic do dali jest znacznie trudniejsze ze względu na:
−
trudność w patrzeniu pacjenta w „dal” w gabinecie o ograniczonych wymiarach,
−
konieczność spoglądania na odległe przedmioty poprzez zasłaniającego badającego,
−
błąd paralaksy powstający przy patrzeniu na podziałkę miarki pod kątem,
−
rozpraszanie pacjenta poprzez badającego wykonującego jakieś złoŜone czynności wokół
oczu.
Wykonanie pomiaru linijką okulistyczną jest jednak moŜliwe, ale trzeba pamiętać o tym,
Ŝ
e przedstawiony poniŜej sposób jest obarczony błędem paralaksy tym większym im większa
jest odległość linijki od źrenicy i im większa jest róŜnica rozstawu źrenic pacjenta
i badającego. Przy średnich wartościach odległości źrenic i badaniu z 50 cm błąd ten nie
przekracza 0,5 mm. Pomiar przeprowadzać naleŜy w dwóch etapach – dla kaŜdego oka
oddzielnie.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
31
Etap I. Pomiar dla prawego oka
Rys. 23. Etap I pomiar dla prawego oka
1. Stajemy moŜliwie najdalej naprzeciw pacjenta tak by osie oczu były naprzeciw
badającego.
2. Opieramy linijkę o środek nosa jak najbliŜej oczu pacjenta.
3. Zamykamy lub zasłaniamy swoje prawe oko.
4. Polecamy pacjentowi patrzeć w swoje otwarte lewe oko.
5. Odczytujemy lewym okiem na podziałce linijki wartość M
1
odpowiadającą odległości
ś
rodka prawego szkła P
p
od środka nosa.
Etap II. Pomiar dla lewego oka
Rys. 24. Etap II pomiar dla lewego oka
1. Stoimy nadal naprzeciw pacjenta tak jak w etapie I, tak by osie oczu były naprzeciw
badającego.
2. Trzymamy linijkę nadal opartą o środek nosa jak najbliŜej oczu pacjenta.
3. Zamykamy lub zasłaniamy swoje lewe oko.
4. Polecamy pacjentowi patrzeć w swoje otwarte prawe oko.
5. Odczytujemy prawym okiem na podziałce linijki wartość M
2
odpowiadającą odległości
ś
rodka lewego szkła P
l
od środka nosa.
Pacjentowi z duŜym niedowidzeniem i z zezem, trzeba zasłaniać drugie oko, aby być
pewnym, Ŝe patrzy okiem właściwym.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
32
4.2.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. W której części soczewki znajduje się baza pryzmatu na brzegu soczewki dodatniej?
2. Od czego zaleŜy wielkość działania pryzmatycznego promienia biegnącego poza
centralną częścią soczewki?
3. Jaka jest dopuszczalna wielkość niezamierzonego działania pryzmatycznego w soczewce
okularowej w poziomie i w pionie?
4. Dlaczego dopuszczamy tylko działanie pryzmatyczne z bazą pryzmatu ustawioną do
skroni?
5. W którą stronę moŜna popełnić błąd centrowania soczewek ujemnych?
6. Jaki rodzaj zeza wywołują zbyt wąsko wstawione soczewki dodatnie?
7. Dlaczego naleŜy mierzyć rozstaw źrenic kaŜdego oka oddzielnie?
8. Kiedy naleŜy mierzyć wysokość ustawienia źrenic w oprawach?
9. Przy jakich największych mocach okularów moŜna mieć pewność poprawnego
centrowania w poziomie?
10. Przy jakich największych mocach okularów moŜna mieć pewność poprawnego
centrowania w pionie?
11. Jak mierzymy odległość źrenic do bliŜy?
12. W jakiej odległości podczas pomiaru odległości do bliŜy obserwujemy pacjenta?
13. W jakiej odległości podczas pomiaru odległości do bliŜy trzymamy linijkę?
14. Gdzie ma patrzeć pacjent w czasie pomiaru odległości źrenicy oka prawego od środka
nosa przy okularach do dali?
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Oblicz przesunięcie środka soczewki dla uzyskania zamierzonego działanie
pryzmatyczne korzystając ze wzoru:
x = 10
∆
p
(
C
D
1
– -0,028)
Wykonaj obliczenia dla 5-ciu soczewek o mocy sferycznej (+4,0; +6,5; +8,25; -5,5; -7,75)
i 3 mocy pryzmatycznej (3,0 dptr pryzm; 6,0 dptr pryzm; 8,0 dptr pryzm). Zapisz wyniki
w opracowanej przez siebie tabeli dla pięciu mocy sferycznych i trzech wartości
pryzmatycznych. Porównaj otrzymane wyniki z tabelą 2 z Poradnika dla ucznia.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) dokonać obliczeń,
2) wyszukać odpowiednie wartości w tabeli,
3) odnaleźć ogólne tendencje zmiany mocy przy oddalaniu i przybliŜaniu do rogówki
soczewek dodatnich i ujemnych na podstawie otrzymanych wyników.
WyposaŜenie stanowiska pracy:
−
kalkulator,
−
papier formatu A4.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
33
Ćwiczenie 2
Ustalanie przesunięcia środka soczewki dla uzyskania koniecznego działania
pryzmatycznego:
−
oznacz na kaŜdej soczewce znak prawej soczewki literą P. Wkładając do frontofokometru
zachowaj prawidłowe połoŜenie strony nosa i skroni soczewek,
−
zmierz moc soczewki, wyznacz środek,
−
przesuń soczewkę na stoliku frontofokometru tak by frontofokometr wskazywał moc 4
dioptrii w kierunku nosa. Oznacz to miejsce na soczewce,
−
zmierz odległość pomiędzy oznaczonymi punktami i porównaj te wartości z tabelą 2
z Poradnika dla ucznia. Powtórz te zadania z drugą soczewką. Zanotuj róŜnice kierunku
przesunięcia pomiędzy soczewką dodatnia i ujemną.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) praktycznie wyznaczać moc pryzmatyczną na soczewce sferycznej,
2) oznaczyć środek recepturowy na soczewce,
3) skontrolować otrzymane wyniki róŜnymi sposobami: odczytem z tablicy, obliczeniem
rachunkowym i frontofokometrem.
WyposaŜenie stanowiska pracy:
−
dwie sferyczne soczewki o średnich mocach ujemna i dodatnia,
−
frontofokometr,
−
linijka optyczna,
−
papier formatu A4.
Ćwiczenie 3
Sprawdzanie dopuszczalnych błędów centrowania:
−
wskaŜ, któremu z rysunków 16–19 w Poradniku dla ucznia odpowiada przedstawiony
przypadek,
−
przeanalizuj poniŜszy przypadek, nazwij problem i przedstaw rozwiązanie. MoŜna
wykorzystać tabelę 2 z Poradnika dla ucznia.
Przypadek
Okulary o mocy sferycznej OP = +4,50 dptr i OL = +3,25 dptr mają odległość środków
OP = 29 mm i OL=29 mm. Proszę określić czy pacjent o rozstawie źrenic OP 27 i OL 27 mm
moŜe nosić te okulary bez szkody dla zdrowia?
Przyjąć załoŜenie, Ŝe kaŜda soczewka moŜe dawać dodatkową moc pryzmatyczną 0,5
dioptrii pryzmatycznej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) rozpoznawać jeden z 4 głównych przypadków błędów centrowania,
2) porównywać błędy wykonania z dopuszczalnymi tolerancjami,
3) podejmować decyzję w przypadkach wystąpienia błędów.
WyposaŜenie stanowiska pracy:
−
papier formatu A4.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
34
Ćwiczenie 4
Wyznaczenie potrzebnego przesunięcia środka soczewki dla uzyskania potrzebnego
działania pryzmatycznego.
Dokonaj analizy przedstawionego przypadku, wykonaj rysunek zawierający soczewkę
i oko oraz zarys nosa. Pomocna moŜe być tabela 2 z Poradnika dla ucznia.
Przypadek
O ile i w jakim kierunku naleŜy przesunąć środek soczewki +2,5 dioptrii sferycznych,
aby uzyskać działanie pryzmatyczne 3.0 dpryzm o bazie pryzmatu ustawionym do nosa?
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) wyznaczyć wielkość przesunięcia,
2) ustalić kierunek przesunięcia,
3) narysować bieg promieni przez zdecentrowaną soczewkę przed okiem.
WyposaŜenie stanowiska pracy:
−
papier formatu A4.
Ćwiczenie 5
Korzystając z tabeli 2 z Poradnika dla ucznia wykonaj tablicę tolerancji dla powieszenia
w warsztacie na stanowisku kontroli wykonanych okularów.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) wyszukać potrzebne wielkości w dostępnych materiałach,
2) przygotować pomoce do potrzeb konkretnego stanowiska pracy.
WyposaŜenie stanowiska pracy:
−
linijka,
−
papier formatu A4.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
35
4.2.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak
Nie
1) wskazać od czego zaleŜy wielkość działania pryzmatycznego?
2) obliczyć działanie pryzmatyczne zdecentrowanej soczewki?
3) wyjaśnić dlaczego jest tylko jeden kierunek tolerancji ustawienia
ś
rodków optycznych soczewek?
4) wskazać dopuszczany kierunek przesunięcia dla soczewki dodatniej
bez działania pryzmatycznego?
5) wskazać dopuszczany kierunek przesunięcia dla soczewki ujemnej
bez działania pryzmatycznego?
6) uzasadnić konieczność mierzenia odległości źrenic kaŜdego oka od
ś
rodka nosa oddzielnie?
7) wskazać sposób uzyskania wymaganej mocy pryzmatycznej
w soczewce sferycznej?
8) sprawdzić czy w wykonanych okularach błąd centrowania mieści się
w granicach tolerancji?
9) ustalić dopuszczalne granice błędów centrowania soczewek?
10) zmierzyć frontofokometrem działanie pryzmatyczne w środku
recepturowym soczewki?
11) wyznaczyć
frontofokometrem
punkt
recepturowy
soczewki
sferycznej z działaniem pryzmatycznym?
12) uzasadnić potrzebę wykonywania pomiarów wysokości środków
optycznych od dołu oprawy?
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
36
4.3. Odczytywanie recepty okularowej
4.3.1. Materiał nauczania
Łącznikiem między optykiem a okulistą jest przede wszystkim recepta na wykonanie
okularów. Spróbujmy się jej przyjrzeć. W powszechnym obiegu funkcjonują trzy rodzaje
druków. Pierwszy opracowany przez Ministerstwo Zdrowia, drugi z europejskim zapisem
skróconym i trzeci druk zastępczy na zwykłej recepcie farmaceutycznej.
Recepta ministerialna nie posiada rubryki na bazę pryzmatu i w przypadku najbardziej
złoŜonych okularów dwuogniskowych sferocylindrycznych z pryzmatami wymaga
wypełnienia 22 pól i oprócz pracochłonności nie wymaga większego komentarza, poza
wypełnieniem rubryk dotyczących pryzmatów.
Rys. 25. Recepta okularowa Ministerstwa Zdrowia
Znajomość łaciny wśród optyków jest czymś zupełnie wyjątkowym i wydaje się, Ŝe dla
soczewek pryzmatycznych prosty rysunek trójkąta wystawiającemu receptę nie nastręczy
trudności, a optyk się nie pomyli odczytując połoŜenie bazy pryzmatu. By uniknąć błędu
montaŜu w ustawieniu osi byłoby pomocne postawienie zwykłej kreski na podziałce TABO
zgodnej w przybliŜeniu z osią cylindra.
Recepta skrócona stosowana prawie w całej Europie i USA jest oparta na zasadzie
dokładnego dobierania okularów do dali i następnie dołoŜenia dodatkowej soczewki dodatniej
dla przesunięciu obszaru ostrości obydwu oczu do miejsca potrzebnego pacjentowi przy pracy
z bliska. Gdyby po sprawdzeniu równowagi widzenia do bliŜy okazało się konieczne
stosowanie zróŜnicowanego dodatku moŜna wypełnić obydwie rubryki dodatku dla oka
prawego i oka lewego.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
37
Nazwisko i Imię................................................................
Rys. 26. Recepta o skróconym zapisie części do bliŜy
Na formularzu pojawiła się nowa rubryka zdecydowanie podnosząca jakość okularów,
a mianowicie odległość źrenic oddzielnie dla prawego i lewego oka. KaŜda produkowana
soczewka jest projektowana w taki sposób aby zapewnić najlepsze widzenie nie tylko przy
patrzeniu na wprost, ale i w innych kierunkach. MoŜliwe jest to tylko w przypadku
umieszczenia środka optycznego soczewki dokładnie przed środkiem źrenicy oka. Przy
dwóch jednakowych soczewkach, nie ma większego problemu, Ŝe nos nie jest dokładnie
pośrodku pomiędzy źrenicami, bo obydwie gałki oczne przy takim przesunięciu soczewki
obrócą się w tą samą stronę i wystąpi co najwyŜej przemijająca trudność koordynacji wzroku
z ośrodkiem ruchu. PowaŜne problemy występują jednak przy róŜnych mocach soczewek,
a szczególnie przy soczewkach cylindrycznych o róŜnych osiach. Na recepcie pojawiła się
takŜe nowa kolumna określająca odległość soczewki w oprawce próbnej (w czasie badania)
od wierzchołka rogówki. Odległość ta nazywana często jest jako odległość wierzchołkowa
czasem jako vertex distans. Odległość ta jest mierzona, bądź zwykłą linijką obserwując twarz
pacjenta z profilu lub specjalną podziałką oprawki próbnej. Jest oczywiste, Ŝe moc soczewki
okularowej róŜni się od mocy soczewki w czasie badania z powodu umieszczenia jej w innym
miejscu biegu promieni światła. O ile w soczewkach kontaktowych trzeba to uwzględniać juŜ
od mocy
±
4 dioptrii, to w okularach zmiany odległości soczewki w oprawce próbnej
i soczewki w zamówionych okularach nie są tak duŜe i wystarczy tą zmianę uwzględniać
tylko dla soczewek o mocy powyŜej
±
6 dioptrii. Wielkość tych zmian podano w tabeli 3.
Pomimo wypełnienia dodatkowej rubryki określającej odległość źrenicy lewego i prawego
oka od środka nosa, a takŜe odległości oprawki próbnej od rogówki ilość rubryk do
wypełnienia jest zdecydowanie mniejsza niŜ poprzednio.
Recepta farmaceutyczna jest czasem wykorzystywana do przepisywania okularów.
Jedynym problemem jest tutaj brak rubryk, a w konsekwencji moŜna łatwiej coś opuścić.
Takim przykładem są recepty, gdzie po prawej stronie pokazano receptę z określoną mocą
sferyczną w oku prawym 0,0, a po lewej stronie pominięto tę niby nic nie znaczącą moc.
Prowadzić to moŜe łatwo do wstawienia soczewki sferycznej zamiast astygmatycznej.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
38
Rys. 27. Zapis na recepcie bez rubryk
Specjalne Ŝyczenia co do wykonania okularów na przykład: pacjent ma mieć ustawione
soczewki w odległości 65 mm, gdy ma rozstaw 75 mm, to postawienie znaku ! po takim
zapisie jest sygnałem ostrzegawczym by nie zmieniać takich wartości.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
39
Tabela 3. Moc soczewki potrzebnej do korekcji wady refrakcji przy zmianie odległości soczewki od rogówki [7]
Soczewki dodatnie
Φ
N
przy przybliŜeniu soczewki dodatniej do rogówki [mm]
Φ
S
Φ
N
przy oddaleniu soczewki dodatniej od rogówki [mm]
-20 -18 -16 -14 -12 -10
-8
-6
-4
-2
∆
e 0
2
4
6
8
10
12
14
16
18
20
4,35
4,31
4,27
4,24
4,20
4,17
4,13
4,10
4,07
4,03
4,00
3,97
3,94
3,91
3,88
3,85
3,82
3,79
3,76
3,73
3,70
4,64
4,60
4,56
4,52
4,48
4,44
4,40
4,36
4,32
4,29
4,25
4,21
4,18
4,14
4,11
4,08
4,04
4,01
3,98
3,95
3,92
4,95
4,90
4,85
4,80
4,76
4,71
4,67
4,62
4,58
4,54
4,50
4,46
4,42
4,38
4,34
4,31
4,27
4,23
4,20
4,16
4,13
5,25
5,19
5,14
5,09
5,04
4,99
4,94
4,89
4,84
4,80
4,75
4,71
4,66
4,62
4,58
4,53
4,49
4,45
4,41
4,38
4,34
5,56
5,49
5,43
5,38
5,32
5,26
5,21
5,15
5,10
5,05
5,00
4,95
4,90
4,85
4,81
4,76
4,72
4,67
4,63
4,59
4,55
5,87
5,80
5,73
5,67
5,60
5,54
5,48
5,42
5,36
5,31
5,25
5,20
5,14
5,09
5,04
4,99
4,94
4,89
4,84
4,80
4,75
6,18
6,10
6,03
5,96
5,89
5,82
5,75
5,69
5,62
5,56
5,50
5,44
5,38
5,32
5,27
5,21
5,16
5,11
5,06
5,00
4,95
6,50
6,41
6,33
6,25
6,18
6,10
6,03
5,96
5,89
5,82
5,75
5,68
5,62
5,56
5,50
5,44
5,38
5,32
5,27
5,21
5,16
6,82
6,73
6,64
6,55
6,47
6,38
6,30
6,22
6,15
6,07
6,00
5,93
5,86
5,79
5,73
5,66
5,60
5,54
5,47
5,42
5,36
7,14
7,04
6,94
6,85
6,76
6,67
6,58
6,49
6,41
6,33
6,25
6,17
6,10
6,02
5,95
5,88
5,81
5,75
5,68
5,62
5,56
7,47
7,36
7,25
7,15
7,05
6,95
6,86
6,76
6,67
6,59
6,50
6,42
6,34
6,26
6,18
6,10
6,03
5,96
5,89
5,82
5,75
7,80
7,68
7,57
7,45
7,34
7,24
7,14
7,03
6,94
6,84
6,75
6,66
6,57
6,49
6,40
6,32
6,24
6,17
6,09
6,02
5,95
8,14
8,01
7,88
7,76
7,64
7,53
7,42
7,31
7,20
7,10
7,00
6,90
6,81
6,72
6,63
6,54
6,46
6,38
6,29
6,22
6,14
8,48
8,34
8,20
8,07
7,94
7,82
7,70
7,58
7,47
7,36
7,25
7,15
7,05
6,95
6,85
6,76
6,67
6,58
6,50
6,41
6,33
8,82
8,67
8,52
8,38
8,24
8,11
7,98
7,85
7,73
7,61
7,50
7,39
7,28
7,18
7,08
6,98
6,88
6,79
6,70
6,61
6,52
9,17
9,01
8,85
8,69
8,54
8,40
8,26
8,13
8,00
7,87
7,75
7,63
7,52
7,41
7,30
7,19
7,09
6,99
6,90
6,80
6,71
9,52
9,35
9,17
9,01
8,85
8,70
8,55
8,40
8,26
8,13
8,00
7,87
7,75
7,63
7,52
7,41
7,30
7,19
7,09
6,99
6,90
9,88
9,69
9,50
9,33
9,16
8,99
8,83
8,68
8,53
8,39
8,25
8,12
7,99
7,86
7,74
7,62
7,51
7,40
7,29
7,18
7,08
10,24 10,04
9,84
9,65
9,47
9,29
9,12
8,96
8,80
8,65
8,50
8,36
8,22
8,09
7,96
7,83
7,71
7,60
7,48
7,37
7,26
10,61 10,39 10,17
9,97
9,78
9,59
9,41
9,23
9,07
8,91
8,75
8,60
8,45
8,31
8,18
8,05
7,92
7,80
7,68
7,56
7,45
10,98 10,74 10,51 10,30 10,09
9,89
9,70
9,51
9,34
9,16
9,00
8,84
8,69
8,54
8,40
8,26
8,12
7,99
7,87
7,75
7,63
11,35 11,10 10,86 10,63 10,40 10,19
9,99
9,79
9,61
9,42
9,25
9,08
8,92
8,76
8,61
8,47
8,33
8,19
8,06
7,93
7,81
11,73 11,46 11,20 10,96 10,72 10,50 10,28 10,07
9,88
9,68
9,50
9,32
9,15
8,99
8,83
8,68
8,53
8,38
8,25
8,11
7,98
12,11 11,83 11,55 11,29 11,04 10,80 10,57 10,36 10,15
9,94
9,75
9,56
9,38
9,21
9,04
8,88
8,73
8,58
8,43
8,29
8,16
12,50 12,20 11,90 11,63 11,36 11,11 10,87 10,64 10,42 10,20 10,00
9,80
9,62
9,43
9,26
9,09
8,93
8,77
8,62
8,47
8,33
12,89 12,57 12,26 11,97 11,69 11,42 11,17 10,92 10,69 10,46 10,25 10,04
9,85
9,66
9,47
9,30
9,13
8,96
8,81
8,65
8,51
13,29 12,95 12,62 12,31 12,01 11,73 11,46 11,21 10,96 10,73 10,50 10,28 10,08
9,88
9,69
9,50
9,33
9,15
8,99
8,83
8,68
13,69 13,33 12,98 12,65 12,34 12,04 11,76 11,49 11,23 10,99 10,75 10,52 10,31 10,10
9,90
9,71
9,52
9,34
9,17
9,01
8,85
14,10 13,72 13,35 13,00 12,67 12,36 12,06 11,78 11,51 11,25 11,00 10,76 10,54 10,32 10,11
9,91
9,72
9,53
9,35
9,18
9,02
14,52 14,11 13,72 13,35 13,01 12,68 12,36 12,06 11,78 11,51 11,25 11,00 10,77 10,54 10,32 10,11
9,91
9,72
9,53
9,36
9,18
14,94 14,50 14,09 13,71 13,34 12,99 12,67 12,35 12,05 11,77 11,50 11,24 10,99 10,76 10,53 10,31 10,11
9,91
9,71
9,53
9,35
15,36 14,90 14,47 14,06 13,68 13,31 12,97 12,64 12,33 12,03 11,75 11,48 11,22 10,98 10,74 10,51 10,30 10,09
9,89
9,70
9,51
15,79 15,31 14,85 14,42 14,02 13,64 13,27 12,93 12,61 12,30 12,00 11,72 11,45 11,19 10,95 10,71 10,49 10,27 10,07
9,87
9,68
16,23 15,72 15,24 14,79 14,36 13,96 13,58 13,22 12,88 12,56 12,25 11,96 11,68 11,41 11,16 10,91 10,68 10,46 10,24 10,04
9,84
16,67 16,13 15,63 15,15 14,71 14,29 13,89 13,51 13,16 12,82 12,50 12,20 11,90 11,63 11,36 11,11 10,87 10,64 10,42 10,20
10,00
17,11 16,55 16,02 15,52 15,05 14,61 14,20 13,81 13,44 13,08 12,75 12,43 12,13 11,84 11,57 11,31 11,06 10,82 10,59 10,37
10,16
17,57 16,97 16,41 15,89 15,40 14,94 14,51 14,10 13,71 13,35 13,00 12,67 12,36 12,06 11,78 11,50 11,25 11,00 10,76 10,53
10,32
18,03 17,40 16,81 16,27 15,76 15,27 14,82 14,39 13,99 13,61 13,25 12,91 12,58 12,27 11,98 11,70 11,43 11,18 10,93 10,70
10,47
18,49 17,83 17,22 16,65 16,11 15,61 15,13 14,69 14,27 13,87 13,50 13,15 12,81 12,49 12,18 11,89 11,62 11,35 11,10 10,86
10,63
18,97 18,27 17,63 17,03 16,47 15,94 15,45 14,99 14,55 14,14 13,75 13,38 13,03 12,70 12,39 12,09 11,80 11,53 11,27 11,02
10,78
19,44 18,72 18,04 17,41 16,83 16,28 15,77 15,28 14,83 14,40 14,00 13,62 13,26 12,92 12,59 12,28 11,99 11,71 11,44 11,18
10,94
19,93 19,17 18,46 17,80 17,19 16,62 16,08 15,58 15,11 14,67 14,25 13,86 13,48 13,13 12,79 12,47 12,17 11,88 11,60 11,34
11,09
20,42 19,62 18,88 18,19 17,55 16,96 16,40 15,88 15,39 14,93 14,50 14,09 13,71 13,34 12,99 12,66 12,35 12,05 11,77 11,50
11,24
20,92 20,08 19,31 18,59 17,92 17,30 16,72 16,18 15,67 15,20 14,75 14,33 13,93 13,55 13,19 12,85 12,53 12,23 11,93 11,66
11,39
21,43 20,55 19,74 18,99 18,29 17,65 17,05 16,48 15,96 15,46 15,00 14,56 14,15 13,76 13,39 13,04 12,71 12,40 12,10 11,81
11,54
21,94 21,02 20,17 19,39 18,67 17,99 17,37 16,79 16,24 15,73 15,25 14,80 14,37 13,97 13,59 13,23 12,89 12,57 12,26 11,97
11,69
22,46 21,50 20,61 19,80 19,04 18,34 17,69 17,09 16,52 16,00 15,50 15,03 14,60 14,18 13,79 13,42 13,07 12,74 12,42 12,12
11,83
22,99 21,98 21,06 20,21 19,42 18,69 18,02 17,39 16,81 16,26 15,75 15,27 14,82 14,39 13,99 13,61 13,25 12,90 12,58 12,27
11,98
23,53 22,47 21,51 20,62 19,80 19,05 18,35 17,70 17,09 16,53 16,00 15,50 15,04 14,60 14,18 13,79 13,42 13,07 12,74 12,42
12,12
24,07 22,97 21,96 21,04 20,19 19,40 18,68 18,01 17,38 16,80 16,25 15,74 15,26 14,81 14,38 13,98 13,60 13,24 12,90 12,57
12,26
24,63 23,47 22,42 21,46 20,57 19,76 19,01 18,31 17,67 17,06 16,50 15,97 15,48 15,01 14,58 14,16 13,77 13,40 13,05 12,72
12,41
25,19 23,98 22,88 21,88 20,96 20,12 19,34 18,62 17,95 17,33 16,75 16,21 15,70 15,22 14,77 14,35 13,95 13,57 13,21 12,87
12,55
25,76 24,50 23,35 22,31 21,36 20,48 19,68 18,93 18,24 17,60 17,00 16,44 15,92 15,43 14,96 14,53 14,12 13,73 13,36 13,02
12,69
26,34 25,02 23,83 22,74 21,75 20,85 20,01 19,24 18,53 17,87 17,25 16,67 16,14 15,63 15,16 14,71 14,29 13,89 13,52 13,16
12,83
26,92 25,55 24,31 23,18 22,15 21,21 20,35 19,55 18,82 18,13 17,50 16,91 16,36 15,84 15,35 14,89 14,46 14,06 13,67 13,31
12,96
27,52 26,08 24,79 23,62 22,55 21,58 20,69 19,87 19,11 18,40 17,75 17,14 16,57 16,04 15,54 15,07 14,63 14,22 13,82 13,45
13,10
28,13 26,63 25,28 24,06 22,96 21,95 21,03 20,18 19,40 18,67 18,00 17,37 16,79 16,25 15,73 15,25 14,80 14,38 13,98 13,60
13,24
28,74 27,18 25,78 24,51 23,37 22,32 21,37 20,49 19,69 18,94 18,25 17,61 17,01 16,45 15,92 15,43 14,97 14,54 14,13 13,74
13,37
29,37 27,74 26,28 24,97 23,78 22,70 21,71 20,81 19,98 19,21 18,50 17,84 17,23 16,65 16,11 15,61 15,14 14,69 14,27 13,88
13,50
30,00 28,30 26,79 25,42 24,19 23,08 22,06 21,13 20,27 19,48 18,75 18,07 17,44 16,85 16,30 15,79 15,31 14,85 14,42 14,02
13,64
30,65 28,88 27,30 25,89 24,61 23,46 22,41 21,44 20,56 19,75 19,00 18,30 17,66 17,06 16,49 15,97 15,47 15,01 14,57 14,16
13,77
31,30 29,46 27,82 26,35 25,03 23,84 22,75 21,76 20,86 20,02 19,25 18,54 17,87 17,26 16,68 16,14 15,64 15,16 14,72 14,30
13,90
31,97 30,05 28,34 26,82 25,46 24,22 23,10 22,08 21,15 20,29 19,50 18,77 18,09 17,46 16,87 16,32 15,80 15,32 14,86 14,43
14,03
32,64 30,64 28,87 27,30 25,88 24,61 23,46 22,40 21,44 20,56 19,75 19,00 18,30 17,66 17,06 16,49 15,97 15,47 15,01 14,57
14,16
33,33 31,25 29,41 27,78 26,32 25,00 23,81 22,73 21,74 20,83 20,00 19,23 18,52 17,86 17,24 16,67 16,13 15,63 15,15 14,71
14,29
20
18
16
14
12
10
8
6
4
2
∆
e 0
-2
-4
-6
-8
-10
-12
-14
-16
-18
-20
Φ
N
przy oddaleniu soczewki ujemnej od rogówki [mm]
Φ
S
Φ
N
przy przybliŜeniu soczewki ujemnej do rogówki
Soczewki ujemne
Przykład 1. W oprawce próbnej soczewka +11,0 była w odległości 12 mm od rogówki, w wybranej oprawce soczewka będzie
w odległości 16 mm, zatem będzie oddalona o 4 mm i dla tej samej korekcji potrzeba soczewki +10,5.
Przykład 2. Pacjent nosi okulary o mocy -12,0, w których soczewka jest umieszczona w odległości 16 mm, soczewka
kontaktowa umieszczona na rogówce musi mieć moc -10,0 dioptrii. Obliczenia
wykonano
według
wzoru:
Φ
N
=
Φ
S
/(1+
∆
e
Φ
S
0,001), gdzie:
Φ
N
– nowa wartość refrakcji,
Φ
S
– stara wartość refrakcji,
∆
e – oddalenie szkieł
do rogówki
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
40
Przy zapisie osi soczewek cylindrycznych na receptach z tabelkami nie ma najmniejszej
potrzeby pisania jednostek miary. Jak dotąd na całym świecie obowiązuje skala TABO
i określana jest w stopniach. W przypadku mniej starannego pisma moŜna dość łatwo wziąć
znak stopni za zero i pomyłka gotowa. Na rysunku 28 pokazano wypełnienie rubryki oś
poczynając od bardzo starannego do najmniej starannego pisma, a na końcu bez oznaczenia
jednostek.
Rys. 28. Zapis jednostek kąta astygmatyzmu
4.3.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie są stosowane rodzaje recept?
2. Gdzie na skali TABO w oku prawym znajduje się zero?
3. Gdzie na skali TABO w oku lewym znajduje się kąt 180
o
?
4. Jakich informacji brakuje na zwykłych receptach Ministerstwa Zdrowia?
5. Dlaczego pomimo większej ilości informacji recepta skrócona wymaga wypełnienia
mniejsze ilości pól?
6. Dlaczego od mocy soczewek
±
6,0 dioptrii trzeba zapisywać odległość soczewki od
rogówki w czasie badania refrakcji?
7. Od jakiej mocy refrakcji trzeba dokonywać zmiany mocy soczewek kontaktowych?
8. Co oznacza wykrzyknik na recepcie ?
9. Dlaczego nie naleŜy pisać oznaczenia jednostek kąta na recepcie?
10. Czym grozi opuszczanie zerowych wartości mocy sferycznych w soczewkach
astygmatycznych?
11. Jaka jest standardowa odległość badania refrakcji autorefraktometrem i foropterem?
12. Czy moc soczewki dodatniej przy oddaleniu od rogówki trzeba zmniejszyć czy
zwiększyć?
13. Jaką nową odległość soczewki od rogówki naleŜy przyjąć przy określaniu mocy według
tabeli 3 z Poradnika dla ucznia dla soczewek kontaktowych?
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Na podstawie wzoru:
Φ
N
=
Φ
S
/(1+
∆
e
Φ
S
0,001)
gdzie:
Φ
N
– nowa wartość refrakcji,
Φ
S
– stara wartość refrakcji,
∆
e – oddalenie szkieł od rogówki,
0,001 metra/mm,
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
41
oblicz potrzebne moce soczewek okularowych dla pacjenta w przedstawionym poniŜej
przypadku. Wynik zaokrąglij do 0,25 dioptrii.
Przypadek
W oprawce próbnej dobrano soczewki okularowe: OP = +10,50 dioptrii i OL = +9,25
dioptrii przy odległości szkieł od rogówki do oprawki próbnej = 14 mm, Jakie moce
soczewek naleŜy zastosować w oprawce wybranej przez pacjenta, jeśli nowe szkła
umieszczone będą w odległości 16 mm od rogówki?
Porównaj otrzymane wyniki z tabelą 3 z Poradnika dla ucznia. Otrzymane wyniki omów
z nauczycielem.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeprowadzić obliczenia,
2) kontrolować otrzymane wyniki róŜnymi sposobami: metodą rachunkową i odczytem
z tablicy,
3) pamiętać, aby przy soczewkach o większych mocach mierzyć odległości rogówki od
soczewki w czasie pomiaru refrakcji i w czasie wykonywania okularów.
WyposaŜenie stanowiska pracy:
−
kalkulator,
−
papier formatu A4.
Ćwiczenie 2
Na podstawie wzoru z ćwiczenia 1 oblicz potrzebne moce soczewek kontaktowych dla
pacjenta w przedstawionym poniŜej przypadku. Wynik zaokrąglij do 0,25 dioptrii.
Przypadek
W oprawce próbnej dobrano soczewki okularowe: OP = +14,25 dioptrii i OL = +13,25
dioptrii przy odległości szkieł od rogówki do oprawki próbnej = 11 mm. Jakie moce
soczewek kontaktowych naleŜy zastosować dla pacjenta?
Porównaj otrzymane wyniki tabelą 3 z Poradnika dla ucznia. Otrzymane wyniki omów
z nauczycielem.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeprowadzić obliczenia,
2) kontrolować otrzymane wyniki róŜnymi sposobami: metodą rachunkową i odczytem
z tablicy,
3) pamiętać by przy doborze soczewek kontaktowych dokonywać korekty mocy
optycznych.
WyposaŜenie stanowiska pracy:
−
kalkulator,
−
papier formatu A4.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
42
Ćwiczenie 3
Analiza przedstawionej dokumentacji. W przedstawionych receptach wskaŜ błędy
i niedokładności zapisu mogące być źródłem złego wykonania okularów. Zanotuj nasuwające
się wnioski. Przeprowadź dyskusję z kolegami jak poprawić sytuację.
przykład 1
przykład 2
Przykład 3
Przykład 4
Rysunek 1 do ćwiczenia. Wypełnione recepty okularowe
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) odczytywać zapisy z recepty okularowej,
2) analizować zapisy na recepcie pod kątem ich wiarygodności,
3) poszukiwać rozwiązań poprawy kontaktów optyka z osobą przepisującą receptę.
WyposaŜenie stanowiska pracy:
−
20 przykładowych recept na wykonanie okularów,
−
papier formatu A4.
Ćwiczenie 4
Zmierz odległość soczewki wstawionej do oprawki próbnej od rogówki u dwóch osób w obu
oczach, Zanotuj wyniki. Posadź kolejno te dwie osoby przed foropterem i ustaw w foropterze
odległość głównej tarczy na standardową odległość 14 mm od rogówki obserwując zarys szczytu
rogówki w bocznych wizjerach z pryzmatami. Zapisz nasuwające się wnioski. W menu
autorefraktometru ustaw odległość pomiarową kolejno na 12 mm i 14 mm.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
43
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) mierzyć odległość soczewek od wierzchołka rogówki,
2) ustalać oczekiwane wartości pomiaru w przyrządach do mierzenia refrakcji,
3) wyciągać wnioski z wykonywane czynności.
WyposaŜenie stanowiska pracy:
−
instrukcja obsługi autorefraktometru,
−
foropter,
−
autorefraktometr,
−
oprawa próbna z kasetą,
−
linijka optyczna,
−
papier formatu A4.
4.3.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak
Nie
1) wskazać braki w zapisach recept okularowych?
2) dokonać
zmiany
mocy
przy
zmianie
odległości
soczewek
okularowych od rogówki?
3) dobrać moc soczewek kontaktowych na podstawie noszonych
okularów?
4) uzasadnić potrzebę rysowania osi soczewek astygmatycznych na
recepcie?
5) narysować szkic pryzmatu na skali TABO?
6) wykazać wyŜszość recepty skróconej nad receptą Ministerstwa
Zdrowia?
7) uzasadnić konieczność weryfikacji mocy soczewek o mocy większej
niŜ 6 dioptrii?
8) uzasadnić dlaczego dla soczewek kontaktowych weryfikacji mocy
soczewek jest juŜ konieczna od mocy większej niŜ 4 dioptrie
9) wyjaśnić rolę wykrzyknika na recepcie okularowej?
10) przedstawić standardowe wielkości odległości od rogówki podczas
badania refrakcji autorefraktometrem i foropterem?
11) przedstawić źródła błędów na receptach bez rubryk?
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
44
4.4. Dobieranie opraw okularowych
4.4.1. Materiał nauczania
Rodzaje oprawek okularowych
Do wykonywania oprawek uŜywane są najróŜniejsze materiały. Począwszy od
organicznych, takich jak masa Ŝółwiowa, celuloid, drewno, poprzez najróŜnorodniejsze
tworzywa sztuczne, często z dodatkiem włókien szklanych i węglowych na róŜnorodnych
metalach kończąc. Soczewki są montowane do opraw bardzo róŜnymi sposobami. Do opraw
z tworzyw najczęściej gotowe soczewki wciska się w oprawkę – większość tworzyw wymaga
podgrzania. Oprawki metalowe mają rozkręcany zamek ułatwiający zamontowanie soczewki
w rowku oprawy.
Osobną grupę opraw stanowią oprawki bezramkowe, gdzie elementem nośnym jest sama
soczewka, a w sposobach mocowania producenci prześcigają się w pomysłach. Najczęściej
w soczewkach wierci się otwory lub nacięcia, ale bywają teŜ oprawki z soczewkami
przyklejanymi klejem, a często podwiązywanymi Ŝyłką.
Pomiary oprawek okularowych
Rys. 29. Wymiary oprawki w systemie skrzynkowym (boxing) według PN-EN ISO 8624: a – szerokość
skrzynki, b – wysokość skrzynki, c – odległość środków skrzynki, d – odległość między soczewkami,
e – szerokość mostka w oprawie metalowej i bezramkowej, l – całkowita długość zausznika,
l
1
– długość prostej części zausznika, l
2
– długość zagiętej części zausznika, C – środek tarczy i skrzynki
Oprawki są produkowane w róŜnych wymiarach: węŜsze, szersze, wyŜsze, niŜsze. Zarys
obrzeŜa soczewki nazywany tarczą produkowany jest o najprzeróŜniejszych kształtach
i dlatego jest bardzo trudno zwymiarować rozmiar tarczy, a przez to i całej oprawki. Jednym
ze sposobów opisania wymiarów tarczy jest system skrzynkowy oparty na poszukiwaniu
najmniejszego rozmiaru prostokąta, czyli skrzynki, w której zmieści się gotowa soczewka.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
45
W krajach angielsko języcznych nosi nazwę boxing. Sposób ten zgodny z normami jest
pokazany na rysunku 29. Na zauszniku poza nazwą modelu i koloru oznaczane są przez
producenta podstawowe rozmiary oprawki. Na przykład opis 50□20 /18\ 125 oznacza
oprawkę o rozmiarach:
−
50 – szerokość tarczy 50 mm,
−
□
– oznaczenie systemu skrzynkowego,
−
20 – odległość między soczewkami 20 mm,
−
/18\ – szerokość mostka 18 mm,
−
125 – zausznik o całkowitej długości 125 mm.
Szerokość tarczy razem z odległością między soczewkami stanowi podstawowy parametr
oprawki określający odległość środków skrzynek. Dobierając rozmiar oprawy zbliŜony do
rozstawu źrenic uzyskujemy małą decentrację soczewek i małe średnice soczewek.
Dobór oprawki do soczewek
Dobieranie oprawki trzeba zawsze rozpocząć od odczytania recepty.
Dobierając rozmiar oprawy do rozstawu źrenic naleŜy dąŜyć do małej decentracji
soczewek w oprawce. DuŜe przesunięcie środków soczewek prowadzi do zwiększenia
ś
rednicy zamawianej soczewki. Minimalną średnicę soczewki moŜna obliczyć ze wzoru:
∅
min
= T
max
+
c/2- pd
P/L
gdzie:
−
T
max
– maksymalna przekątna tarczy,
−
c/2 – połowa odległości środków tarcz w oprawce równa w systemie
skrzynkowym połowie sumy szerokości tarczy i odstępu między tarczami
c/2= ½(a+d),
−
pd
P/L
– odległość środka źrenicy od środka nosa pacjenta,
−
znak wartości bezwzględnej.
Do tak obliczonej minimalnej średnicy naleŜy dodać naddatek na obróbkę. Wielkość
naddatku wynosi od 0,5 do 2 mm i zaleŜy od sposobu szlifowania i rodzaju soczewki.
Nie wszystkie moce soczewek moŜna wstawić do kaŜdej oprawki. DuŜe moce soczewek
dodatnich najlepiej prezentują się w oprawach o małych okrągłych tarczach. Pozwala to na
zastosowanie soczewek o mniejszych średnicach, a więc cieńszych. Przy okrągłej tarczy
grubość krawędzi soczewki na całym obwodzie jest jednakowa. Grube krawędzie soczewek
ujemnych moŜna łatwiej ukryć w grubszych oprawach lub z szerszymi zausznikami
zasłaniającymi najgrubszą część soczewki od strony skroni.
Dobieranie oprawy do twarzy
DuŜą trudnością jest dobranie oprawy dla pacjenta o szerokiej twarzy i małej odległości
ź
renic, moŜna wtedy zastosować oprawę o wydłuŜonych uchwytach zauszników (rys. 30).
Rys. 30. Zwykła oprawa i oprawa dla szerokich twarzy [8]
MoŜna stosować pewne podpowiedzi jak dopasowywać oprawę dla róŜnych spotykanych
kształtów twarzy. Twarze owalne jak na rysunku 31a nie stanowią na ogół problemów.
Nadają się wszystkie typy opraw zachowujących proporcje rozmiarów. ChociaŜ moŜna tu dla
męŜczyzn zaproponować oprawy bardziej kanciaste podkreślające „męskość”, a kobietom
czasem odwaŜne i ekscentryczne modele.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
46
Dla twarzy podłuŜnej z wydłuŜonym czołem moŜna polecać oprawki z zausznikami
mocowanymi na środku a nawet u dołu tarcz. RównieŜ mostek moŜe być opuszczony, ale
szerokość oprawy powinna być dopasowana do szerokości twarzy. Najładniej prezentują się
oprawy prostokątne.
Osobom o twarzy bardziej kwadratowej najlepiej pasują oprawy z wyraźna górną częścią.
NaleŜy tu unikać kształtów okrągłych i kwadratowych. Kobietom moŜna zaproponować
krawędzie tarcz lekko ścięte ku dołowi lub górze, męŜczyznom zaś lekko zaokrąglone lub
owalne. Górna linia oprawki powinna być zgodna z linią brwi.
Kształty twarzy okrągłe wymagają dla kobiet opraw z dominującą górą, lekko ścięte ku
brodzie, dla męŜczyzn moŜna zasugerować oprawy o prostej górnej krawędzi i ścięte ukośnie
do środka. Najkorzystniej gdy zauszniki są umieszczone w górnej części oprawy. Dobrze jest
gdy oprawa dzieli górna i dolną część twarzy w proporcji 1:2.
Twarze trójkątne wymagają duŜej staranności gdyŜ linie oprawy powinny harmonizować
z liniami twarzy. Często sprawdzają się oprawy bezramkowe nie zmieniające obrazu twarzy,
które mogą mieć zastosowanie w kaŜdym typie twarzy u osób które nie chcą zmieniać
swojego wyglądu przez zakładanie okularów.
a)
b)
c)
d)
e)
Rys. 31. RóŜne kształty twarzy
Wybór koloru oprawy
Oprawy o barwach ciepłych polecamy osobom z włosami koloru blond o odcieniu
złotawym i z włosami rudymi, o skórze gładkiej jasnego ciepłego koloru, ale bez rumieńców.
Najładniej wyglądają kolory opraw pastelowe, a dla osób o złocistej urodzie – oprawy złote.
Zimne, jasne, czyste, kontrastowe oprawy nadają się do włosów ciemnobrązowych,
czarno-brązowych kruczoczarnych z granatowym lub popielatym połyskiem. MoŜna
stosować wszystkie kolory kontrastowe na przykład szafirowe, czerwone, czarne, srebrne
Popielatym blondynkom moŜna polecić oprawy srebrne lub miedziane.
Dopasowanie oprawki do głowy
Przy wyborze oprawy z tworzywa trzeba w pierwszej kolejności zwracać uwagą na
wygodę mostka leŜącego na nosie – wszystkie pozostałe elementy oprawy moŜna
wyregulować – stałego mostka z tworzywa nie. Oprawy metalowe cięŜsze z powodu
wielkości czy wagi soczewek równieŜ wymagają wygodnego nanośnika najlepiej pełnego jak
na rysunku 32 lub nanośnika „wieszanego” na nosie pokazanego na rysunku 33.
Rys. 32. Okulary metalowe z pełnym nanośnikiem [9]
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
47
Rys. 33. Okulary z miękkim pojedynczym nanośnikiem „zawieszanym” na nosie [9]
Dopasowanie zausznika polega na odpowiednim zagięciu na długości, dopasowaniu
zagięcia do kształtu ucha i głowy, a często wymaga zdjęcia nasuwki, obcięcia metalowej
części zausznika i włoŜeniu nasuwki z powrotem oraz ustawienia kąta pantoskopowego
Regulując kąt między zausznikami a czołem ramki moŜemy uzyskać Ŝądany kąt
pantoskopowy. Zaleca się aby kąt pantoskopowy odpowiadał kątowi obniŜenia linii widzenia.
Powinien wynosić 5–8° – w okularach do dali, 10–15° – do czytania i 7–15° – w okularach
progresywnych. Pomiaru kąta w oprawce moŜna dokonać przykładając linijkę co czoła ramki
i odczytać kąt linii najbardziej zbliŜonej do pionu. Na rysunku 34 jest to linia bliska 15°.
W oprawach na rysunkach 35 i 36 ze względu na konstrukcję zausznika nie ma moŜliwości
regulacji tego kąta.
Rys. 34. Pomiar kąta pantoskopowego linijką optyczną
Dobór oprawy do zastosowań okularów
Oprawka powinna spełniać specyficzne wymagania zaleŜnie od przeznaczenia okularów.
Przy wykorzystywaniu oprawy do czytania i spoglądania znad okularów w dal moŜna
zastosować oprawę z rysunku 37. Do prowadzenia samochodu, mogą być wykorzystane
oprawy z rysunku 36, nie nadają się jednak do tego celu oprawy z rysunku 35, gdyŜ
ograniczają widoczność z boków. JeŜeli zachodzi potrzeba zastosowania nakładek
przeciwsłonecznych z rysunku 38 to trzeba wybrać oprawę pasującą do tych nakładek lub
zastosować kompletny zestaw oprawki z nakładką.
V
D
R
O
α
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
48
Rys. 35. Oprawa z bardzo szerokim zausznikiem [10]
Rys. 36. Oprawa z podwójnym zausznikiem [10]
Rys. 37. Oprawa przeznaczona do czytania i patrzenia w dal ponad soczewkami [9]
Rys. 38. Nakładka przeciwsłoneczna na oprawę korekcyjną [8]
Oprawki dla dzieci
Dzieci to szczególnie wymagający klienci salonów optycznych. Przychodzą często po
pierwsze okulary, są zaniepokojone czasem wystraszone. Choć są takŜe takie, które cieszą się
z czegoś nowego w Ŝyciu z wejścia w świat dorosłych noszących okulary. Oprawy dla dzieci
muszą być przede wszystkim mocne, bez ostrych krawędzi. Dla kilkumiesięcznych maluchów
najlepsze są wykonane z jednego kawałka miękkiego tworzywa. Tarcze powinny być duŜe
aby dzieci nie podglądały spoza okularów. Nanośniki lub mostek muszą być bardzo wygodne.
Małe dzieci często nie maja jeszcze wykształconej chrząstki nosowej co bardzo utrudnia
dopasowanie oprawy. Zauszniki powinny być zaopatrzone w zabezpieczenia przed
wyłamaniem – tak zwane fleksy i mieć moŜliwość dokładnego dopasowania długości. Jest
bardzo istotne, Ŝeby oprawka podobała się dzieciom, choć niekoniecznie rodzicom, bowiem
dziecko nie będzie chciało nosić okularów kiedy ich nie akceptuje.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
49
4.4.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jak moŜna obliczyć minimalną średnicę soczewki w okularach?
2. Dlaczego soczewek grubych dodatnich nie powinno się wstawiać do opraw z płaską
krawędzią górnej i dolnej części tarczy?
3. Jaką oprawę moŜna zastosować u osoby z szeroką twarzą i małym rozstawem źrenic?
4. Do jakich kształtów twarzy moŜna polecić oprawy bezramkowe?
5. Jakie kolory opraw moŜna polecić blondynkom?
6. Którym osobom moŜna proponować oprawy w czarnych barwach?
7. Które rodzaje nanośników są najwygodniejsze przy cięŜszych okularach?
8. Jaki duŜy kąt pantoskopowy naleŜy ustawić w oprawce do czytania?
9. Jaki duŜy kąt pantoskopowy naleŜy ustawić w oprawce do stałego noszenia?
10. W jaki sposób zmierzyć kąt pantoskopowy?
11. Jakie oprawy nie mają moŜliwości regulacji kąta pantoskopowego?
12. Jakie oprawy moŜna polecić presbyopom uŜywającym okularów do jednoczesnej pracy
z bliska i daleka?
13. Dlaczego oprawy dla dzieci muszą mieć duŜe tarcze?
4.4.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Narysuj na papierze milimetrowym dwa prostokąty o szerokości 46 mm oddalone od
siebie o 20 mm i wysokości 23 mm. Na tym szkicu narysuj zarys tarczy oprawy taki by
największa przekątna tarczy wynosiła 48 mm. Narysuj źrenicę w odległości 37 mm od środka
nosa – symetrii oprawy, na połowie wysokości tarczy. Ze środka źrenicy narysuj okrąg
o minimalnej średnicy, ale taką by obejmował cała tarczę. Zmierz średnicę tego okręgu.
Zapisz i zachowaj wynik do następnego ćwiczenia.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) narysować oprawę okularową zwymiarowaną w systemie skrzynkowym,
2) narysować minimalną soczewkę do tej oprawy,
3) zanotować wyniki.
WyposaŜenie stanowiska pracy:
−
linijka optyczna,
−
cyrkiel
−
papier formatu A4,
−
papier milimetrowy A5.
Ćwiczenie 2
Oblicz minimalną średnicę prawej soczewki potrzebnej do wstawienia w oprawę
z największą przekątną tarczy 48 mm i opisem na zauszniku 46□20 / 115 dla pacjenta
o odległości źrenicy od środka nosa 37 mm, korzystając ze wzoru:
∅
min
= T
max
+
c/2- pd
P/L
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
50
Porównaj otrzymany wynik z poprzednim ćwiczeniem. Wyjaśnij przyczyny róŜnic
w otrzymanych wynikach.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) dokonać obliczeń,
2) porównać wyniki otrzymane dwoma sposobami,
3) dokonać wyboru korzystniejszej metody.
WyposaŜenie stanowiska pracy:
−
papier formatu A4.
Ćwiczenie 3
Dobierz oprawę do stałego noszenia dla koleŜanki lub kolegi. Przyjmij załoŜenie, Ŝe
soczewki mają być małej mocy i nie będą miały wpływu na wybór oprawy. Przedstaw grupie,
dlaczego według Ciebie ta oprawa jest najlepsza. Poproś pozostałych uczniów z grupy
o ocenę doboru. Oznacz wybraną oprawę by ją wykorzystać do następnego ćwiczenia.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) wybrać odpowiednią oprawę,
2) uwzględniać Ŝyczenia osoby noszącej okulary,
3) uzasadniać podejmowane wybory.
WyposaŜenie stanowiska pracy:
−
oprawy okularów damskich,
−
oprawy okularów męskich.
Ćwiczenie 4
Dopasuj oprawę do głowy koleŜanki lub kolegi. Sprawdź, czy leŜy dobrze na nosie,
wyreguluj kąt pantoskopowy i kąt rozgięcia zauszników a następnie ich długość i przyleganie
do głowy. Sprawdź czy zauszniki maja wystarczającą przerwę od ucha i czy oprawka nie
opiera się na policzkach i o skronie. Poproś nauczyciela o ocenę dopasowania.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) kontrolować wygodne ułoŜenia oprawy na nosie,
2) regulować kąt pantoskopowy,
3) regulować kąt rozgięcia zauszników,
4) regulować długość zausznika i przyleganie do głowy,
5) sprawdzać dopasowanie oprawy.
WyposaŜenie stanowiska pracy:
−
linijka optyczna,
−
nagrzewnica do opraw,
−
komplet narzędzi ręcznych do dopasowywania zauszników i nanośników.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
51
Ćwiczenie 5
Wybierz dla koleŜanki lub kolegi oprawę do okularów do czytania. Sprawdź, czy moŜna
ustawić odpowiedni kąt pantoskopowy i go wyreguluj. Dopasuj oprawę do głowy. Poproś
inną osobę z grupy o sprawdzenie kąta i dopasowania oprawy do głowy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie uczeń powinien:
1) kontrolować wygodne ułoŜenia oprawy na nosie,
2) wybrać odpowiedni kąt pantoskopowy i go wyregulować,
3) regulować kąt rozgięcia zauszników,
4) regulować długość zausznika i przyleganie do głowy,
5) sprawdzać dopasowanie oprawy.
WyposaŜenie stanowiska pracy:
−
linijka optyczna,
−
oprawy okularów damskich,
−
oprawy okularów męskich,
−
nagrzewnica do opraw,
−
komplet narzędzi ręcznych do dopasowywania zauszników i nanośników.
4.4.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak
Nie
1) wskazać od czego naleŜy zacząć dobór oprawy?
2) obliczyć minimalną średnicę soczewki?
3) wyjaśnić jakie kształty tarcz są najkorzystniejsze do grubych
soczewek dodatnich?
4) wskazać sposób ukrycia grubości soczewek ujemnych?
5) wybrać oprawę dla pacjenta o małym rozstawie źrenic i szerokiej
twarzy?
6) dobrać oprawę do twarzy owalnej?
7) dobrać oprawę do twarzy podłuŜnej?
8) dobrać oprawę do twarzy kwadratowej?
9) dobrać oprawę do twarzy okrągłej?
10) dopasować oprawkę do głowy pacjenta?
11) dobrać odpowiedni nanośnik do cięŜszych okularów?
12) wybrać kąt pantoskopowy do okularów do dali i do czytania?
13) zmierzyć kąt pantoskopowy?
14) wybrać oprawę dla osoby robiącej na drutach przed telewizorem?
15) uzasadnić potrzebą wyboru okularów dla dzieci mocnych i ładnych?
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
52
4.5. Zasady uŜytkowania okularów
4.5.1. Materiał nauczania
Delikatność opraw
Współczesne okulary to wyrób wykonany w wysokiej technologii: oprawy wykonane
z tytanu, lekkich stopów aluminiowych, włókien węglowych wraz soczewkami o bardzo
skomplikowanych powierzchniach i wielowarstwowymi powłokami podnoszącymi walory
uŜytkowe zmusza sprzedawcę do informowania klientów o tym wyrobie. Lekkie oprawy
których czasem waga nie przekracza 3 gramów, wyposaŜone w spręŜynujące zawiasy, są
mało odporne na uszkodzenia mechaniczne. Trzeba uzmysłowić klientowi ograniczenie
wytrzymałości oprawy poniewaŜ:
−
nie wytrzymają cięŜaru siedzącej na nich osoby,
−
miękki futerał nie zabezpieczy okularów przed zgnieceniem, na przykład przez pas
bezpieczeństwa w samochodzie,
−
delikatny mechanizm zawiasu pęknie przy zdejmowaniu okularów odciąganych jedną
ręką w bok,
−
oprawy, szczególnie metalowe, nawet pokryte galwanicznie szlachetnymi metalami
w długotrwałym kontakcie ze spoconą skórą ulegną korozji i trzeba wyregulować oprawę
tak, by metalowe części nie dotykały skóry. Trzeba teŜ pamiętać o reakcji alergicznej na
niektóre metale, na przykład nikiel,
−
wszelką naprawę zdeformowanej oprawy naleŜy powierzyć doświadczonemu optykowi.
Soczewki
−
zarówno soczewki szklane jak i z tworzywa porysują się, gdy będą kładzione na stole
powierzchniami soczewek,
−
okulary bez futerału noszone w kieszeni razem z kluczami, z ziarenkami piasku porysują
się,
−
powłoki uszlachetniające są tylko nieco twardsze, niŜ same soczewki bez powłok i teŜ
mogą ulec uszkodzeniu, a uszkodzonej powłoki nie da się drugi raz nałoŜyć. Nakładanie
powłok moŜe być wykonane tylko na fabrycznie czystej powierzchni i na soczewce
o standardowej średnicy.
Pielęgnacja
Okulary naleŜy pielęgnować. Powinno się je:
−
myć specjalnymi płynami do okularów lub wodą z dodatkiem płynnych detergentów,
−
spłukać bieŜącą wodą,
−
osuszyć specjalną ściereczką z mikrofazy lub miękką szmatką,
−
w czasie osuszania prawej soczewki trzymać prawą stronę oprawki (by nie złamać
mostka przy trzymaniu za przeciwną stronę) i analogicznie postępować z lewą soczewką,
−
przechowywać zawinięte w ściereczkę w sztywnym futerale,
−
chronić przed nadmiernym nagrzaniem pamiętając, Ŝe temperatura na półce za szybą
samochodu moŜe sięgać 70°
a nawet 90°,
−
co kilka miesięcy dokonać gruntownego mycia okularów w płuczce ultradźwiękowej dla
umycia wszystkich trudno dostępnych części i dokonać przeglądu całej oprawy u optyka,
który sprawdzi i poprawi wszystkie połączenia, zabezpieczy przed odkręcaniem
specjalnym klejem.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
53
NaleŜy nadmienić, Ŝe okulary zuŜywają się po kilku latach nawet przy bardzo starannym
traktowaniu, a badanie refrakcji i ewentualną zmianę korekcji dobrze jest wykonać raz do
roku.
4.5.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jak zabezpieczane są zawiasy opraw przed wyłamaniem?
2. Jak lekkie mogą być oprawy okularowe?
3. Jaka cecha tytanu zdecydowała o zastosowaniu w oprawach okularowych?
4. Jakie są najczęstsze przyczyny uszkodzenia opraw?
5. W jaki sposób powinno się kłaść okulary na stole?
6. Dlaczego oprawy nie powinny dotykać skóry?
7. Dlaczego soczewki z nałoŜonymi powłokami utwardzającymi się rysują?
8. Jakie środki są potrzebne do codziennej pielęgnacji okularów?
9. Kiedy stosuję się mycie okularów w płuczkach ultradźwiękowych?
10. Jakie cechy muszą posiadać dobre futerały?
11. W jakich temperaturach naleŜy przechowywać okulary?
12. Na jaki okres uŜytkowania mogą liczyć klienci przeciętnych okularów?
13. Czym naleŜy osuszać umyte okulary?
4.5.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Porównanie czyszczenia okularów dwoma metodami: wycierania i mycia.
RozmaŜ kroplę oleju na powierzchni soczewki w pierwszych okularach. Wytrzyj tę
kroplę miękką szmatką. Zaobserwuj efekt czyszczenia. RozmaŜ kroplę oleju na powierzchni
soczewki w drugich okularach. Umyj okulary w misce z wodą z dodatkiem detergentu.
Wypłucz w czystej wodzie. Strzepnij większe krople wody. Osusz pozostałe krople miękką
i czystą ściereczką. Zaobserwuj efekt. Porównaj czystość obu par okularów.
Wyczyść jeszcze raz pierwszą parę drugą metodą.
Po zakończeniu ćwiczenia wypierz ściereczkę z pierwszej części ćwiczenia w wodzie
z detergentem.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie uczeń powinien:
1) podjąć próbę wytarcia tłustej plamy na soczewce w okularach zwracając uwagę na
trzymanie tej tarczy, którą czyści,
2) umyć i osuszyć okulary,
3) pozostawić czyste materiały uŜyte do ćwiczenia.
WyposaŜenie stanowiska pracy:
−
gesty olej,
−
dwie pary okularów,
−
dwie miseczki z wodą lub umywalka,
−
płynny środek do mycia naczyń bez dodatków natłuszczających ręce,
−
dwie miękkie ściereczki w róŜnych kolorach.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
54
Ćwiczenie 2
Porównanie czyszczenia okularów dwoma metodami: mycia ręcznego i w płuczce
ultradźwiękowej.
RozmaŜ kroplę oleju na całej przedniej powierzchni obu par okularów. Jedną parę umyj
drugą metodą z pierwszego ćwiczenia. Drugą włóŜ do płuczki ultradźwiękowej z letnią wodą
z dodatkiem detergentu na 8 minut, wypłucz wodą i osusz. Porównaj czystość obu par
okularów, obejrzyj przez lupę szczelinę pomiędzy krawędzią soczewki i oprawką oraz
gniazda nanośników. Zanotuj wnioski.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie uczeń powinien:
1) powtórzyć prawidłowe czyszczenie okularów,
2) umyć okulary w płuczce,
3) porównać efekty obydwu sposobów i zanotować wnioski.
WyposaŜenie stanowiska pracy:
−
gesty olej,
−
dwie pary okularów,
−
dwie miseczki z wodą lub umywalka,
−
płynny środek do mycia naczyń bez dodatków natłuszczających ręce,
−
dwie miękkie ściereczki w róŜnych kolorach,
−
myjka ultradźwiękowa,
−
lupa,
−
papier formatu A4.
Ćwiczenie 3
Do gotowych okularów wyszukaj odpowiedni futerał. Zawiń okulary w ściereczkę do
czyszczenia i zapakuj do futerału. Sprawdź czy okulary nie są deformowane przy wkładaniu
i czy nie przesuwają się wewnątrz przy poruszaniu futerałem. Oceń czy okulary będą
bezpieczne przy silnym nacisku na futerał.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) dopasować do okularów odpowiedni futerał pamiętając o nie uŜywaniu futerałów
miękkich,
2) zapakować zawinięte okulary do futerału,
3) ocenić poprawność wyboru wielkości futerału.
WyposaŜenie stanowiska pracy:
−
5 futerałów sztywnych i 3 miękkie,
−
para okularów,
−
dwie miękkie ściereczki w róŜnych wielkościach.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
55
Ćwiczenie 4
Przygotowanie instrukcji obsługi okularów.
Do gotowych okularów przygotuj pisemną instrukcję samodzielnej obsługi,
przechowywania i pielęgnacji oraz zasad obsługi serwisowej u optyka. Zapakuj sprawdzone
okulary. Pamiętaj o dołączeniu instrukcji.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie uczeń powinien:
1) przygotować instrukcję dla pacjenta,
2) zapakować gotowy wyrób.
WyposaŜenie stanowiska pracy:
−
okulary,
−
róŜne rodzaje etui,
−
papier formatu A4.
4.5.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak
Nie
1) wskazać zagroŜenia uszkodzeń przy zdejmowania okularów jedną
ręką?
2) wyjaśnić dlaczego nie moŜna przechowywać okularów w kieszeni?
3) wyjaśnić dlaczego nie moŜna kłaść okularów soczewkami w dół?
4) wskazać zagroŜenia spowodowane odkładaniem okularów na fotelu?
5) uzasadnić dlaczego oprawy metalowe nie mogą dotykać skóry?
6) wskazać na moŜliwość alergii na niektóre metale w oprawach?
7) określić podstawową przyczynę niszczenia zawiasów zauszników?
8) wyjaśnić czy wytarte na soczewce powłoki moŜna naprawiać?
9) zastosować odpowiednie środki do czyszczenia?
10) wyjaśnić zagroŜenia podczas przechowywania okularów w gorących
miejscach?
11) uzasadnić potrzebę przechowywania okularów w sztywnym futerale?
12) przedstawić sposób mycia okularów?
13) wykazać
celowość
czyszczenia
okularów
w
płuczkach
ultradźwiękowych?
14) uzasadnić pacjentowi potrzebą częstego badania refrakcji?
15) wytłumaczyć pacjentowi jak przechowywać i czyścić okulary?
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
56
5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ
Instrukcja dla ucznia
1. Przeczytaj uwaŜnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 30 zadań. Do kaŜdego zadania dołączone są 4 moŜliwości odpowiedzi.
Tylko jedna jest prawidłowa.
5. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce
znak X. W przypadku pomyłki naleŜy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.
6. Zadania wymagają stosunkowo prostych obliczeń, które powinieneś wykonać przed
wskazaniem poprawnego wyniku.
7. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
8. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóŜ jego rozwiązanie
na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.
9. Na rozwiązanie testu masz 60 minut.
Powodzenia!
ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH
1. Najłatwiej wykryć, Ŝe soczewka zamontowana w oprawkę z tworzywa wykonana jest ze
szkła przez
a) zmierzenie grubości.
b) upuszczenie na stół.
c) porównanie temperatury dotykiem.
d) postukanie metalowym przedmiotem.
2. Na rysunku przedstawiono soczewkę o konstrukcji
a) wklęsło-wypukłej.
b) wypukło-wklęsłej.
c) płasko-wypukłej.
d) lentikularnej.
3. Krzywiznę soczewki mierzymy
a) sferometrem.
b) keratometrem.
c) głębokościomierzem.
d) wzornikiem krzywizny.
4. Środek soczewki ujemnej przedstawionej na rysunku na tle krzyŜa jest połoŜony
a) na prawo od punktu „O”.
b) na lewo od punktu „O”.
c) poniŜej od punktu „O”.
d) poza soczewką.
.O
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
57
5. Przed rozpoczęciem pomiaru frontofokometrem lunetowym naleŜy
a) zmierzyć jasność testu.
b) ustawić na „0” podziałkę okularu lunetki.
c) wyregulować ostrość podziałki.
d) ustawić na „0” podziałkę dioptryjną i wyregulować ostrość testu.
6. Na rysunku przedstawiono wyznaczanie środka optycznego prawej soczewki o mocy
a) 1 dioptrii pryzmatycznej bazą do nosa.
b) 2 dioptrii pryzmatycznych bazą do skroni.
c) 2 dioptrii pryzmatycznych bazą do nosa.
d) 3 dioptrii pryzmatycznych bazą do skroni.
7. Do oprawki bezramkowej najtrwalszą soczewką będzie soczewka
a) mineralna.
b) z trivex’u.
c) z CR.
d) fotochromowa.
8. Do soczewki o duŜej mocy +9,5 dioptrii, aby uzyskać najmniejszą grubość najkorzystniej
wybrać oprawę
a) z tworzywa.
b) metalową.
c) bezramkową.
d) metalową z podwieszeniem soczewki Ŝyłką od dołu.
9. W oprawce do soczewek dwuogniskowych naleŜy ustawić linię podziału mocy soczewki
a) 2 mm ponad wysokością środka źrenicy.
b) na wysokości środka źrenicy.
c) 2 mm poniŜej wysokości środka źrenicy.
d) 5 mm poniŜej wysokości środka źrenicy
.
10. Do złotej oprawy naleŜy zastosować powłokę antyreflerksyjną o kolorze
a) według gustu klienta.
b) złotym.
c) zielonym.
d) niebieskim.
11. Dla kierowców jeŜdŜących w złych warunkach oświetleniowych najlepiej polecić
powłoki
a) antyrefleksyjne w kolorze zielonym.
b) antyrefleksyjne w kolorze błękitnym.
c) blue-bloker.
d) antyfaro.
12. Osobom wędkującym nad wodą moŜna polecić filtry
a) w kolorze zielonym.
b) w kolorze jasno-brązowym.
c) polaryzacyjne w kolorze szarym.
d) kolorze jasno-pomarańczowym.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
58
13. Soczewka wykonana z tworzywa CR39 o mocy pryzmatycznej 10 dptr pryzm
i o średnicy 50 mm ma grubość bazy
a) 4 mm.
b) 6 mm.
c) 8 mm.
d) 10 mm.
14. Grubość pryzmatu z zadania powyŜej moŜna zmniejszyć przez
a) naklejenie folii mikropryzmatycznej.
b) wykonanie jako mikropryzmat.
c) zastosowanie materiału o wyŜszym współczynniku załamania światła.
d) kaŜdy z wymienionych sposobów.
15. Na rysunku połoŜenie bazy pryzmatu oznaczono literą
a) a.
b) b.
c) c.
d) d.
16. Na recepcie okularowej zapisano błędnie
OP
OL
Sfera
Cylinder
Oś
Pryzmat
Baza
Odl. źrenic
[mm]
do dali
OP
-2,5
+2,5
30
32
OL
-1,75
+1,25
180
34
do bliŜy
OP
-0,5
+2,5
30
35
OL
+0,25
+1,25
180
36
a) odległość źrenic.
b) połoŜenie osi cylindra.
c) moc sferyczną do dali.
d) moc cylindryczną do bliŜy.
17. Na recepcie okularowej moc dodatku do bliŜy wynosi
OP
OL
Sfera
Cylinder
Oś
Pryzmat
Baza
Odl. źrenic
[mm]
do dali
OP
-2,5
+2,5
30
32
OL
-1,75
+1,25
180
34
do bliŜy
OP
-0,5
+2,5
30
35
OL
+0,25
+1,25
180
36
a
b d
c
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
59
a) -0,5.
b) +0,25.
c) +2,0.
d) +2,5.
18. Pacjentowi w czasie badania określono moc soczewki okularowej na +8,5 dioptrii.
W nowej oprawce soczewki będą umieszczone w odległości 4 mm dalej od rogówki niŜ
w czasie badania. NaleŜy zastosować soczewkę okularową o mocy
a) +7,5.
b) +8,25.
c) +9,0.
d) +9,5.
19. W czasie dopasowywania oprawki sprawdzamy właściwe zagięcie zauszników
a) przesuwając własnym palcem między uchem klienta, a zagiętym zausznikiem.
b) oceniając łatwość ruchu do góry i swobodę opadania podczas próby „podrzucania”
oprawki do góry.
c) polecając klientowi podskakiwać i oceniając czy oprawa nie spada.
d) sprawdzając właściwe utrzymywanie oprawki na głowie przy pochyleniu głowy
klienta.
20. Dla osoby o podłuŜnym kształcie twarzy najestetyczniejszą będzie oprawa o tarczach
a) okrągłych.
b) owalnych.
c) prostokątnych.
d) bez ramki.
21. Oprawa dla dziecka poza ogólnymi wymaganiami jak dla dorosłych musi mieć
a) zauszniki z moŜliwością skrócenia i z elastycznym ogranicznikiem otwarcia
a najlepiej wykonana z jednego kawałka elastycznego tworzywa.
b) duŜe tarcze utrudniające podglądanie i nie zawierać Ŝadnych ostrych krawędzi.
c) wygodny i szeroki nanośnik i podobająca się dzieciom.
d) wszystkie wymienione cechy.
22. Pomiary wysokości połoŜenia źrenicy od dołu oprawy wykonujemy
a) przy soczewkach o róŜnej mocy sferycznej.
b) zawsze.
c) zawsze z wyjątkiem jednakowych soczewek sferycznych małej mocy.
d) przy soczewkach wieloogniskowych.
23. Na początku pomiaru odległości źrenic do dali
a) badany zamyka prawe oko.
b) badający zamyka lewe oko.
c) badany zamyka lewe oko a badający prawe.
d) badający zamyka prawe oko.
24. W czasie pomiaru wyznaczonych środków soczewek w okularach uŜywamy
a) linijki optycznej.
b) zwykłej linijki.
c) linijki z walcowym oporem na środku.
d) suwmiarki.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
60
25. JeŜeli dokładność pomiaru odległości źrenic nie przekracza 1 mm, a dopuszczalny błąd
pryzmatyczny nie powinien przekraczać 0,5 dioptrii pryzmatycznych to maksymalna moc
sferyczna soczewki, jaką moŜna wstawić do oprawki okularowej wynosi
a) 3 dioptrie.
b) 5 dioptrii.
c) 8 dioptrii.
d) 10 dioptrii.
26. Dla uzyskania efektu pryzmatycznego 3 dpryzm bazą do skroni w soczewce -6,0 naleŜy
ją zdecentrować o
a) 3 mm w kierunku nosa.
b) 6 mm w kierunku nosa.
c) 3 mm w kierunku skroni.
d) 6 mm w kierunku skroni.
27. W okularach wstawiono soczewki w OP +4,0 o środku optycznym odległym o 37 mm od
ś
rodka nosa i w OL +3,5 o środku optycznym odległym o 35 mm, pacjent ma rozstaw
ź
renic 36 mm w OP i 34 mm od środka nosa. Tak wykonane okulary naleŜy
a) wydać pacjentowi bez uwag.
b) zwrócić do ponownego wykonania soczewki prawej.
c) zwrócić do ponownego wykonania soczewki lewej.
d) zwrócić do ponownego wykonania obu soczewek.
28. Instrukcja okularów dla pacjenta powinna zawierać sposób
a) zakładania i czyszczenia.
b) zakładania, czyszczenia, przechowywania i konserwacji.
c) zakładania, czyszczenia, przechowywania, konserwacji i okresowych przeglądów
d) zakładania, czyszczenia, przechowywania, konserwacji i okresowych przeglądów
oraz uŜywania rozpuszczalników.
29. Pacjent stale pracujący z bliska moŜe uŜywać własnej akomodacji w
a) 100%.
b) 75%.
c) 60%.
d) 50%.
30. NajwaŜniejszą trudnością wzrokową przy pracy z monitorami ekranowymi LCD jest
a) stała odległość od punktu pracy.
b) wysuszanie powietrza.
c) promieniowanie UV.
d) brak właściwej korekcji wady refrakcji do odległości monitora.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
61
KARTA ODPOWIEDZI
Imię i nazwisko ...............................................................................
Dobieranie soczewek i opraw okularowych
Zakreśl poprawną odpowiedź.
Nr
zadania
Odpowiedź
Punkty
1
a
b
c
d
2
a
b
c
d
3
a
b
c
d
4
a
b
c
d
5
a
b
c
d
6
a
b
c
d
7
a
b
c
d
8
a
b
c
d
9
a
b
c
d
10
a
b
c
d
11
a
b
c
d
12
a
b
c
d
13
a
b
c
d
14
a
b
c
d
15
a
b
c
d
16
a
b
c
d
17
a
b
c
d
18
a
b
c
d
19
a
b
c
d
20
a
b
c
d
21
a
b
c
d
22
a
b
c
d
23
a
b
c
d
24
a
b
c
d
25
a
b
c
d
26
a
b
c
d
27
a
b
c
d
28
a
b
c
d
29
a
b
c
d
30
a
b
c
d
Razem:
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
62
6. LITERATURA
1. Hein A., Sidorowicz A., Wagnerowski T.: Oko i okulary. BWHWill Libra, Warszawa
1979
2. Jarzębińska-Večerowa M., Tuleja D.: Podstawy refrakcji oka i korekcji wad wzroku.
Wyd. Med. Górnicki, Wrocław 2005
3. Litwin M.B., Bryg H.: Wybrane zagadnienia okulistyczne. Podręcznik i poradnik dla
studentów i słuchaczy szkół medycznych. Wyd. Zamkor, Kraków 2005
4. Pilat Z., Lake N., Hickley K.: Podręcznik obsługi klienta. Helion, Gliwice 2005
5. Styszyński A.: Korekcja wad wzroku – procedury badania refrakcji. Alfa Medica Press,
Bielsko-Biała 2007
6. Zając M.: Optyka okularowa. Dolnośląskie Wyd. Edukacyjne, Wrocław 2003
7. Internet: www.optimed1/com/Szkola.html
8. Katalog opraw Seiko 2002
9. Katalog opraw Luxottica 2002
Czasopisma
10. Ogólnopolski Kurier Optyczny
11. J Z Optyka
12. Kontaktologia i Optyka Okulistyczna
13. Świat Okularów
14. Optometria
15. Swiat Okularów
16. Optyka – Optometria 1992–1997
Normy
17. Polska Norma PN-91 Z 53099 – Optyka okulistyczna
18. Polska Norma PN-EN ISO 13666 – Optyka oftalmiczna. Soczewki okularowe
19. Polska Norma PN-EN ISO 8596 – Optyka oftalmiczna
20. Polska Norma PN-EN ISO 8624 – Optyka oftalmiczna. Oprawy okularowe. Układ
pomiarowy i terminologia
21. Polska Norma PN-ISO 9456 – Optyka i przyrządy optyczne. Optyka oftalmiczna.
Znakowanie opraw okularowych