7

w w w. o p e r o n . p l

Wymagania egzaminacyjne

Standardy wymagaƒ egzaminacyjnych

*

Standardy wymagaƒ, b´dàce podstawà przeprowadzania egzaminu maturalnego z biologii,

obejmujà trzy obszary:

I. WiadomoÊci i rozumienie
II. Korzystanie z informacji
III. Tworzenie informacji

W ramach ka˝dego obszaru cyframi arabskimi oznaczono poszczególne standardy wynikajàce

z

Podstawy programowej. Przedstawiajà one umiej´tnoÊci, które b´dà sprawdzane na egzaminie

maturalnym. Podpunkty oznaczone literami przedstawiajà:
• zakres treÊci nauczania, na podstawie których mo˝e byç podczas egzaminu sprawdzany stopieƒ
opanowania okreÊlonej w standardzie umiej´tnoÊci,
• rodzaje informacji do wykorzystywania,
• typy i rodzaje informacji do tworzenia.

Schemat ten dotyczy poziomu podstawowego i rozszerzonego. Przedstawione poni˝ej standar-

dy wymagaƒ egzaminacyjnych z biologii sà dos∏ownym przeniesieniem fragmentu rozporzàdzenia
Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 10 kwietnia 2003 roku zmieniajàcego rozporzàdzenie
w sprawie standardów wymagaƒ b´dàcych podstawà przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów.

I. WiadomoÊci i rozumienie
Zdajàcy zna, rozumie i stosuje terminy, poj´cia i prawa, przedstawia oraz wyjaÊnia proce-
sy i zjawiska:

S T A N D A R D Y W Y M A G A ¡ E G Z A M I N A C Y J N Y C H

■

1) opisuje budow´ i funkcje organizmu cz∏owieka:

a) opisuje budow´ organizmu cz∏owieka lub na-

zywa elementy budowy przedstawione na
ilustracji,

b) przedstawia zale˝noÊci pomi´dzy poszcze-

gólnymi strukturami,

c) opisuje funkcje poszczególnych struktur,

1) jak na poziomie podstawowym oraz opisuje bu-

dow´ i funkcje na ró˝nych poziomach organiza-
cji ˝ycia i u ró˝nych organizmów:

a) opisuje obiekt biologiczny lub nazywa elemen-

ty jego budowy przedstawione na ilustracji,

b) przedstawia zale˝noÊci pomi´dzy struktura-

mi nale˝àcymi do ró˝nych poziomów organi-
zacji ˝ycia,

c) opisuje funkcje poszczególnych struktur lub

obiektów biologicznych,

Poziom podstawowy

Poziom rozszerzony

2) przedstawia zwiàzki mi´dzy strukturà i funkcjà

w organizmie cz∏owieka:

a) okreÊla cechy budowy cz∏owieka, stanowiàce

przystosowanie do pe∏nionych funkcji, wyja-
Ênia ich znaczenie,

b) analizuje podobieƒstwa i ró˝nice pomi´dzy

strukturami pe∏niàcymi podobne i ró˝ne
funkcje w organizmie cz∏owieka,

2) jak na poziomie podstawowym oraz przedsta-

wia zwiàzki pomi´dzy strukturà i funkcjà na ró˝-
nych poziomach organizacji ˝ycia:

a) okreÊla cechy budowy, stanowiàce przysto-

sowanie do pe∏nionych funkcji, wyjaÊnia ich
znaczenie,

b) analizuje podobieƒstwa i ró˝nice pomi´dzy

strukturami pe∏niàcymi podobne i ró˝ne
funkcje,

1

2

3) przedstawia i wyjaÊnia zale˝noÊci pomi´dzy or-

ganizmem i Êrodowiskiem:

a) analizuje wp∏yw cz∏owieka na Êrodowisko,

3) jak na poziomie podstawowym oraz:

a) charakteryzuje Êrodowiska ˝ycia organizmów,

* Cytat za:

Informator maturalny od 2005 roku z biologii, Warszawa 2003.

8

w w w. o p e r o n . p l

■

W Y M A G A N I A E G Z A M I N A C Y J N E

II. Korzystanie z informacji
Zdajàcy wykorzystuje i przetwarza informacje:

III. Tworzenie informacji
Zdajàcy rozwiàzuje problemy i interpretuje informacje:

b) opisuje elementy Êrodowiska i wyjaÊnia rela-

cje pomi´dzy nimi,

c) okreÊla wp∏yw czynników Êrodowiska na stan

zdrowia i czynnoÊci ˝yciowe cz∏owieka,

b) okreÊla zwiàzek mi´dzy Êrodowiskiem ˝ycia

a budowà i czynnoÊciami ˝yciowymi organizmów,

c) wyjaÊnia podobieƒstwa i ró˝nice w przystoso-

waniach organizmów do ró˝nych Êrodowisk,

1

2

4) przedstawia i wyjaÊnia zjawiska oraz procesy

biologiczne:

a) opisuje zjawiska i procesy biologiczne lub na-

zywa elementy procesów przedstawionych
na ilustracji,

b) wyjaÊnia zjawiska i procesy biologiczne, za-

chodzàce w organizmie cz∏owieka lub Êrodo-
wisku, okreÊla ich znaczenie,

c) opisuje i wyjaÊnia zasady dziedziczenia cech

i wynikajàce z nich konsekwencje dla cz∏o-
wieka.

4) jak na poziomie podstawowym oraz:

a) wyjaÊnia zjawiska i procesy biologiczne, za-

chodzàce na ró˝nych poziomach organizacji
˝ycia, okreÊla ich znaczenie,

b) opisuje i wyjaÊnia zjawiska: zmiennoÊci, dzie-

dziczenia i ewolucji oraz relacje mi´dzy nimi.

1) odczytuje informacje przedstawione w formie:

a) tekstu o tematyce biologicznej,
b) tabeli, wykresu, schematu, rysunku,

1) jak na poziomie podstawowym,

Poziom podstawowy

Poziom rozszerzony

2) selekcjonuje, porównuje informacje:

a) porzàdkuje informacje wed∏ug wskazanego

kryterium,

b) okreÊla podobieƒstwa i ró˝nice,
c) dobiera i stosuje kryteria selekcji i porówny-

wania,

2) jak na poziomie podstawowym,

3) przetwarza informacje wed∏ug podanych zasad:

a) konstruuje tabel´, wykres, schemat, rysunek,
b)

redaguje poprawny merytorycznie opis
przedstawionego w innej formie obiektu, zja-
wiska lub procesu.

3) jak na poziomie podstawowym.

Poziom podstawowy

Poziom rozszerzony

2) interpretuje informacje i wyjaÊnia zale˝noÊci

przyczynowo-skutkowe pomi´dzy prezentowa-
nymi faktami:

2) jak na poziomie podstawowym oraz wykonuje

obliczenia, rozwiàzuje zadania z zakresu dziedzi-
czenia cech u ró˝nych organizmów,

1) planuje dzia∏ania na rzecz w∏asnego zdrowia

i ochrony Êrodowiska:

a) okreÊla obiekt (przedmiot), zakres, cel dzia∏a-

nia,

b) opisuje mo˝liwy do realizacji sposób dzia∏a-

nia, dobiera odpowiednie metody i Êrodki,
przewiduje skutki,

c) wskazuje osoby lub organizacje (instytucje),

które mogà udzieliç wsparcia,

d) planuje przebieg obserwacji,

1) jak na poziomie podstawowym oraz planuje

dzia∏ania, eksperymenty i obserwacje – formu-
∏uje problem badawczy, stawia hipotez´, dobie-
ra obiekt i metod´, planuje przebieg obserwacji
lub eksperymentu,

1

2

O P I S W Y M A G A ¡ E G Z A M I N A C Y J N Y C H

■

w w w. o p e r o n . p l

9

Opis wymagaƒ egzaminacyjnych

Wymagania egzaminacyjne dla poziomu podstawowego

I. WiadomoÊci i rozumienie
Zdajàcy zna, rozumie i stosuje terminy, poj´cia i prawa, przedstawia oraz wyjaÊnia proce-
sy i zjawiska:

a) objaÊnia i komentuje informacje, okreÊla ten-

dencje zmian, wyjaÊnia zwiàzki przyczyno-
wo-skutkowe,

b) odnosi si´ krytycznie do tekstu lub danych, np.

oddziela fakty od opinii, wskazuje: niespójno-
Êci, b∏´dy logiczne, niew∏aÊciwà metodyk´,

c) wykonuje obliczenia, rozwiàzuje zadania

z zakresu dziedziczenia cech u cz∏owieka,

1

2

3) formu∏uje wnioski oraz formu∏uje i uzasadnia

opinie na podstawie analizy informacji:

a) dobiera racjonalne argumenty,
b) konstruuje samodzielnà wypowiedê poprawnà

pod wzgl´dem logicznym i merytorycznym.

3) jak na poziomie podstawowym.

a) opisuje budow´ organizmu cz∏o-

wieka lub nazywa elementy bu-
dowy przedstawione na ilustracji,

b) przedstawia zale˝noÊci pomi´dzy

poszczególnymi strukturami,

c) opisuje funkcje poszczególnych

struktur,

1) rozpoznaç i podaç nazwy elementów budowy organizmu

cz∏owieka (makroczàsteczek, organelli komórkowych, tkanek,
narzàdów, uk∏adów narzàdów) przedstawionych na ilustracji,

2) wymieniç g∏ówne funkcje organizmu i struktury odpowie-

dzialne za ich wykonanie,

3) wskazaç charakterystyczne cechy budowy tkanek i okreÊliç

ich funkcje w organizmie cz∏owieka,

4) przedstawiç budow´ i funkcjonowanie g∏ównych narzàdów

w uk∏adach wewn´trznych cz∏owieka,

5) wyró˝niç rodzaje narzàdów zmys∏ów i okreÊliç ich funkcje,

opisaç budow´ oraz sposoby funkcjonowania oka i ucha,

6) wyró˝niç elementy uk∏adu odpornoÊciowego oraz okreÊliç ich

funkcje ze szczególnym uwzgl´dnieniem sk∏adników krwi i limfy,

7) wskazaç i opisaç powiàzania strukturalne oraz funkcjonalne

mi´dzy narzàdami w obr´bie poszczególnych uk∏adów
i mi´dzy uk∏adami wewn´trznymi cz∏owieka,

8) okreÊliç znaczenie poszczególnych uk∏adów w funkcjono-

waniu organizmu cz∏owieka,

Standard

Opis wymagaƒ

Zdajàcy potrafi:

1) opisuje budow´ i funkcje

organizmu cz∏owieka

2) przedstawia zwiàzki mi´dzy struk-

turà i funkcjà w organizmie cz∏o-
wieka:

Opis wymagaƒ

Zdajàcy potrafi:

a) okreÊla cechy budowy cz∏owie-

ka, stanowiàce przystosowanie
do pe∏nionych funkcji, wyjaÊnia
ich znaczenie,

b) analizuje podobieƒstwa i ró˝nice

pomi´dzy strukturami pe∏niàcy-
mi podobne i ró˝ne funkcje
w organizmie cz∏owieka,

1) wskazaç cechy adaptacyjne w budowie struktur (na pozio-

mie makroczàsteczek, organelli, tkanek, narzàdów, uk∏a-
dów) do: wykonywania ruchu, pobierania i trawienia pokar-
mu oraz wch∏aniania substancji od˝ywczych, transportu
substancji, wymiany gazowej i utleniania biologicznego,
wydalania, odbierania bodêców i przewodzenia impulsów,
powstawania odruchów, regulacji i koordynacji czynnoÊci
˝yciowych, rozwoju zarodkowego i p∏odowego, odpowie-
dzi na czynniki chorobotwórcze,

1

2

10

w w w. o p e r o n . p l

■

W Y M A G A N I A E G Z A M I N A C Y J N E

2) porównaç budow´ i funkcjonowanie wymienionych w po-

przednim punkcie struktur w organizmie cz∏owieka, przed-
stawi podobieƒstwa i ró˝nice wynikajàce z porównania,

3) przedstawia i wyjaÊnia zale˝noÊci

pomi´dzy organizmem i Êrodowi-
skiem:

Opis wymagaƒ

Zdajàcy potrafi:

a) analizuje wp∏yw cz∏owieka na

Êrodowisko,

b)

opisuje elementy Êrodowiska
i wyjaÊnia relacje pomi´dzy nimi,

c) okreÊla wp∏yw czynników Êrodo-

wiska na stan zdrowia i czynno-
Êci ˝yciowe cz∏owieka,

1) opisaç elementy Êrodowiska przyrodniczego cz∏owieka oraz

okreÊliç rodzaje zasobów przyrody,

2) wyró˝niç i opisaç poziomy troficzne oraz zale˝noÊci mi´-

dzygatunkowe (mi´dzypopulacyjne),

3) okreÊliç miejsce cz∏owieka w strukturze troficznej ekosys-

temów, wyjaÊniç na czym polega zale˝noÊç cz∏owieka od
przyrody,

4) na przyk∏adach zanalizowaç i wartoÊciowaç (korzystne

i niekorzystne) zmiany w Êrodowisku wywo∏ane dzia∏alno-
Êcià cz∏owieka,

5) okreÊliç korzyÊci i zagro˝enia dla Êrodowiska i zdrowia cz∏o-

wieka wynikajàce ze stosowania w praktyce nowych od-
mian roÊlin i zwierzàt (w tym form transgenicznych) oraz
nowoczesnych metod uprawy roÊlin i hodowli zwierzàt,

6) podaç przyczyny aktualnego stanu Êrodowiska w skali lokal-

nej, krajowej i globalnej oraz sposoby przeciwdzia∏ania nie-
korzystnym zmianom,

7) okreÊliç zagro˝enia dla zdrowia wynikajàce z oddzia∏ywania

na organizm cz∏owieka: stresu, szkodliwych substancji
(u˝ywek, dopingu, trucizn, czynników mutagennych) oraz
przedstawiç sposoby zapobiegania tym zagro˝eniom,

8) wymieniç rodzaje niezb´dnych cz∏owiekowi sk∏adników po-

karmowych (z uwzgl´dnieniem witamin, mikroelementów,
aminokwasów egzogennych) ze wskazaniem ich êróde∏
oraz roli w organizmie,

9) opisaç skutki zdrowotne niedoboru podstawowych sk∏adni-

ków pokarmowych, zaburzenia wynikajàce z niew∏aÊciwego
˝ywienia (oty∏oÊç, anoreksja, bulimia), uwarunkowania pra-
wid∏owej diety (wiek, p∏eç, rodzaj pracy, stan zdrowia),

10) okreÊliç êród∏a i drogi zaka˝enia wirusami (z uwzgl´dnie-

niem etapów infekcji), bakteriami, pierwotniakami i roba-
kami paso˝ytniczymi, podaç przyk∏ady chorób oraz sposo-
bów ich zwalczania i zapobiegania im,

11) okreÊliç czynniki podnoszàce ryzyko chorób uk∏adu krà˝e-

nia (mia˝d˝ycy, nadciÊnienia, zawa∏u), chorób nowotwo-
rowych i chorób uk∏adu odpornoÊciowego (alergie, AIDS)
oraz przedstawiç sposoby zapobiegania tym chorobom,

1

2

4) przedstawia i wyjaÊnia zjawiska

oraz procesy biologiczne:

Opis wymagaƒ

Zdajàcy potrafi:

a) opisuje zjawiska i procesy biolo-

giczne lub nazywa elementy
procesów przedstawionych na
ilustracji,

b) wyjaÊnia zjawiska i procesy bio-

logiczne, zachodzàce w organi-
zmie cz∏owieka lub Êrodowisku,
okreÊla ich znaczenie,

c) opisuje i wyjaÊnia zasady dzie-

dziczenia cech i wynikajàce
z nich konsekwencje dla cz∏o-
wieka.

1) rozpoznaç i podaç nazwy etapów procesów biologicznych

(obj´tych poni˝szym zakresem) przedstawionych na ilu-
stracji,

2) opisaç przebieg trawienia podstawowych sk∏adników po-

karmowych oraz wch∏anianie, transport i magazynowanie
substancji od˝ywczych,

3) okreÊliç potrzeby energetyczne organizmu, mo˝liwoÊci ich

zaspokojenia przez stosowanie odpowiedniej diety oraz
wyjaÊniç zwiàzek z kosztami energetycznymi ró˝nych form
aktywnoÊci fizycznej,

4) okreÊliç substraty i produkty g∏ównych etapów oddychania

tlenowego oraz beztlenowego w mi´Êniach (w zwiàzku
z du˝ym wysi∏kiem fizycznym), wyjaÊniç znaczenie oddy-
chania dla funkcjonowania organizmu,

11

w w w. o p e r o n . p l

O P I S W Y M A G A ¡ E G Z A M I N A C Y J N Y C H

■

5) opisaç i wyjaÊniç proces przewodzenia impulsów nerwo-

wych z uwzgl´dnieniem neuroprzekaêników, przedstawiç
powstawanie i znaczenie odruchów,

6) wyjaÊniç rol´ kontrolno-integracyjnà mózgu, jego plastycz-

noÊç dzia∏ania w rozwoju, uczeniu si´ i zapami´tywaniu,

7) okreÊliç czynniki wywo∏ujàce stres oraz wyjaÊniç jego me-

chanizm,

8) scharakteryzowaç rodzaje odpornoÊci i jej mechanizmy,

okreÊliç znaczenie odpornoÊci w transplantacji,

9) okreÊliç miejsce i g∏ówne etapy tworzenia si´ gamet,
10) opisaç podstawowe zmiany zachodzàce w rozwoju cz∏o-

wieka od jego pocz´cia do narodzin, okreÊliç czynniki, za-
k∏ócajàce prawid∏owy rozwój,

11) opisaç i wyjaÊniç mechanizm homeostazy w organizmie

cz∏owieka (z uwzgl´dnieniem wzajemnego oddzia∏ywania
uk∏adów) na przyk∏adzie regulacji parametrów ustrojo-
wych (temperatury cia∏a, sk∏adu p∏ynów ustrojowych)
oraz wykazaç, ˝e choroby to efekt zaburzenia homeosta-
zy ustroju,

12) okreÊliç rodzaje bioró˝norodnoÊci (genetycznà, gatunko-

wà i ekosystemów) oraz wyjaÊniç jej znaczenie dla cz∏o-
wieka i przyrody, okreÊliç czynniki kszta∏tujàce i utrzymu-
jàce bioró˝norodnoÊç, opisaç przyrodnicze nast´pstwa jej
ograniczania,

13) przedstawiç pochodzenie cz∏owieka,
14) opisaç budow´ DNA, genu, okreÊliç w∏aÊciwoÊci kodu ge-

netycznego,

15) wyró˝niç i opisaç etapy biosyntezy bia∏ek z uwzgl´dnie-

niem roli DNA i RNA w tym procesie,

16) opisaç organizacj´ genomu cz∏owieka oraz wyjaÊniç pod-

stawowe zasady dziedziczenia i ekspresji informacji gene-
tycznej,

17) wyró˝niç i opisaç typy mutacji i ich konsekwencje biolo-

giczne, scharakteryzowaç czynniki mutagenne,

18) podaç przyk∏ady chorób dziedzicznych cz∏owieka, okreÊliç

mo˝liwoÊci ich diagnozowania z uwzgl´dnieniem diagno-
styki molekularnej) i leczenia,

19) scharakteryzowaç podstawowe techniki in˝ynierii gene-

tycznej, jej zastosowanie w biotechnologii i medycynie,
okreÊliç korzyÊci i zagro˝enia wynikajàce z post´pów
w genetyce.

1

2

II. Korzystanie z informacji
Zdajàcy wykorzystuje i przetwarza informacje:

Standard

Opis wymagaƒ

Zdajàcy potrafi:

2) selekcjonuje, porównuje informa-

cje,

a) porzàdkowaç informacje wed∏ug wskazanego kryterium,
b) okreÊliç podobieƒstwa i ró˝nice,
c) dobieraç i stosowaç kryteria selekcji i porównywania,

3) przetwarza informacje wed∏ug po-

danych zasad.

a) konstruowaç tabele, wykresy, schematy, rysunki,
b) redagowaç poprawny merytorycznie opis przedstawionego

w innej formie obiektu, zjawiska lub procesu.

1) odczytuje informacje przedstawio-

ne w formie,

odczytywaç informacje przedstawione w formie:
a) tekstu o tematyce biologicznej,
b) tabeli, wykresu, schematu, rysunku,

12

w w w. o p e r o n . p l

■

W Y M A G A N I A E G Z A M I N A C Y J N E

Standard

Opis wymagaƒ

Zdajàcy potrafi:

2) interpretuje informacje i wyjaÊnia

zale˝noÊci przyczynowo-skutkowe
pomi´dzy prezentowanymi fakta-
mi,

a) objaÊniaç i komentowaç informacje, okreÊlaç tendencje

zmian, wyjaÊniç zwiàzki przyczynowo-skutkowe,

b) odnieÊç si´ krytycznie do tekstu lub danych np. oddzielaç

fakty od opinii, wskazaç: niespójnoÊci, b∏´dy logiczne, nie-
w∏aÊciwà metodyk´,

c) wykonaç obliczenia, rozwiàzaç zadania z zakresu dziedzi-

czenia cech u cz∏owieka,

3) formu∏uje wnioski oraz formu∏uje

i uzasadnia opinie na podstawie
analizy informacji.

a) dobieraç racjonalne argumenty,
b)

konstruowaç samodzielnà wypowiedê poprawnà pod
wzgl´dem logicznym i merytorycznym.

III. Tworzenie informacji
Zdajàcy rozwiàzuje problemy i interpretuje informacje:

1) planuje dzia∏ania na rzecz w∏asne-

go zdrowia i ochrony Êrodowiska,

a) okreÊlaç obiekt (przedmiot), zakres, cel dzia∏ania,
b) opisaç mo˝liwy do realizacji sposób dzia∏ania, dobraç odpo-

wiednie metody i Êrodki, przewidzieç skutki,

c) wskazaç osoby lub organizacje (instytucje), które mogà

udzieliç wsparcia,

d) planowaç przebieg obserwacji,

Wymagania egzaminacyjne dla poziomu rozszerzonego

Wymagania na poziomie rozszerzonym obejmujà zakres z poziomu podstawowego poszerzony
o treÊç zapisanà w poni˝szej tabeli.

I. WiadomoÊci i rozumienie
Zdajàcy zna, rozumie i stosuje terminy, poj´cia i prawa, przedstawia oraz wyjaÊnia proce-
sy i zjawiska:

a) opisuje obiekt biologiczny lub

nazywa elementy jego budowy
przedstawione na ilustracji,

b) przedstawia zale˝noÊci pomi´-

dzy strukturami nale˝àcymi do
ró˝nych poziomów organizacji
˝ycia,

c) opisuje funkcje poszczególnych

struktur lub obiektów biologicz-
nych,

1) rozpoznaç i podaç nazwy elementów budowy obiektów

biologicznych (obj´tych poni˝szym zakresem) przedstawio-
nych na ilustracji,

2) wyró˝niç poziomy organizacji ˝ywej materii,
3) przedstawiç wspó∏czesny system klasyfikacji organizmów

i zasady jego tworzenia, klasyfikowaç organizmy wed∏ug
ró˝nych kryteriów, ustalaç przynale˝noÊç wybranych orga-
nizmów do okreÊlonych grup systematycznych (wymienio-
nych ni˝ej w p. 9),

4) okreÊliç rol´ biologicznà wody i podstawowych pierwiast-

ków (z podzia∏em na makro- i mikroelementy) budujàcych
organizmy,

5) opisaç podstawowe cechy budowy (z uwzgl´dnieniem wià-

zaƒ chemicznych), w∏aÊciwoÊci i rol´ biologicznà zwiàzków
organicznych w komórce,

6) opisaç budow´, w∏aÊciwoÊci i zasad´ dzia∏ania enzymów,
7) opisaç budow´ i funkcje organelli w ró˝nych rodzajach ko-

mórek (roÊlinnych, zwierz´cych, prokariotycznych, euka-
riotycznych),

Standard

Opis wymagaƒ

Zdajàcy potrafi:

1) opisuje budow´ i funkcje na ró˝-

nych poziomach organizacji ˝ycia
i u ró˝nych organizmów:

1

2

13

w w w. o p e r o n . p l

O P I S W Y M A G A ¡ E G Z A M I N A C Y J N Y C H

■

8) scharakteryzowaç budow´ i funkcjonowanie wirusów,
9) scharakteryzowaç budow´ i czynnoÊci ˝yciowe organi-

zmów reprezentujàcych okreÊlony poziom organizacji bu-
dowy: bakterii, protistów, roÊlin pierwotnie wodnych i gro-
mad roÊlin làdowych, grzybów (w tym porostów), typów
zwierzàt bezkr´gowych i gromad kr´gowców,

10) opisaç wspó∏dzia∏anie organelli w procesach ˝yciowych

komórki,

11) wskazaç i opisaç powiàzania strukturalne i funkcjonalne

mi´dzy organami roÊlin oraz mi´dzy uk∏adami wewn´trz-
nymi zwierzàt,

12) opisaç struktur´ i funkcjonowanie ekosystemu, uwzgl´d-

niajàc powiàzania pomi´dzy jego elementami,

1

2

2) przedstawia zwiàzki mi´dzy struk-

turà i funkcjà na ró˝nych pozio-
mach organizacji ˝ycia:

Opis wymagaƒ

Zdajàcy potrafi:

a) okreÊla cechy budowy, stano-

wiàce przystosowanie do pe∏-
nionych funkcji, wyjaÊnia ich
znaczenie,

b) analizuje podobieƒstwa i ró˝nice

pomi´dzy strukturami pe∏niàcy-
mi podobne i ró˝ne funkcje,

1) wykazaç zale˝noÊç mi´dzy budowà i funkcjami sk∏adników

chemicznych oraz strukturalnych komórki,

2) wykazaç, ˝e budowa i modyfikacje organów roÊlin oraz na-

rzàdów i uk∏adów zwierzàt majà zwiàzek z pe∏nionymi
przez nie funkcjami,

3) porównaç budow´ i funkcje zwiàzków organicznych, orga-

nelli komórkowych, komórek, tkanek, organów roÊlin, na-
rzàdów i uk∏adów zwierzàt, przedstawiç podobieƒstwa
i ró˝nice wynikajàce z porównania,

3) przedstawia i wyjaÊnia zale˝noÊci

pomi´dzy organizmem i Êrodowi-
skiem:

1) scharakteryzowaç warunki ˝ycia w wodzie i na làdzie, okre-

Êliç czynniki Êrodowiska niezb´dne organizmom do prawi-
d∏owego funkcjonowania,

2) wskazaç cechy adaptacyjne w budowie i czynnoÊciach ˝y-

ciowych (od˝ywianiu, oddychaniu, transporcie, wydalaniu,
koordynacji, rozmna˝aniu) wyszczególnionych (standard
I.1.9) grup organizmów do ró˝nych Êrodowisk, do ró˝nego
trybu ˝ycia,

3) porównaç warunki ˝ycia w wodzie i na làdzie oraz przysto-

sowania (w budowie i czynnoÊciach ˝yciowych) ró˝nych
grup organizmów do odmiennych Êrodowisk, zinterpreto-
waç wyst´pujàce podobieƒstwa i ró˝nice w tych przysto-
sowaniach,

4) okreÊliç czynniki wp∏ywajàce na rozmieszczenie organi-

zmów na Ziemi, wykazaç swoistoÊç flory i fauny w wybra-
nych làdowych i wodnych strefach ˝ycia (ekosystemach),

5) scharakteryzowaç i porównaç struktur´ oraz funkcjonowa-

nie ró˝nych ekosystemów,

6) wykazaç ró˝norodnoÊç form ˝ycia ze wzgl´du na organiza-

cj´ budowy, sposób realizacji potrzeb ˝yciowych, Êrodowi-
sko ˝ycia,

Opis wymagaƒ

Zdajàcy potrafi:

a) charakteryzuje Êrodowiska ˝ycia

organizmów,

b) okreÊla zwiàzek mi´dzy Êrodo-

wiskiem ˝ycia a budowà i czyn-
noÊciami ˝yciowymi organi-
zmów,

c) wyjaÊnia podobieƒstwa i ró˝nice

w przystosowaniach organi-
zmów do ró˝nych Êrodowisk,

4) przedstawia i wyjaÊnia zjawiska

oraz procesy biologiczne:

Opis wymagaƒ

Zdajàcy potrafi:

a) wyjaÊnia zjawiska i procesy bio-

logiczne, zachodzàce na ró˝nych
poziomach organizacji ˝ycia,
okreÊla ich znaczenie,

b)

opisuje i wyjaÊnia zjawiska:
zmiennoÊci, dziedziczenia i ewo-
lucji oraz relacje mi´dzy nimi.

1) rozpoznaç i podaç nazwy etapów procesów biologicznych

(obj´tych poni˝szym zakresem) przedstawionych na ilustracji,

2) scharakteryzowaç przemiany metaboliczne (z uwzgl´dnie-

niem cech katalizy enzymatycznej), wyró˝niç g∏ówne szlaki
metaboliczne, uzasadniç anaboliczny lub kataboliczny cha-
rakter okreÊlonego procesu metabolicznego,

14

w w w. o p e r o n . p l

■

W Y M A G A N I A E G Z A M I N A C Y J N E

3) opisaç i wyjaÊniç przebieg oraz znaczenie biologiczne foto-

syntezy,

4)

wyró˝niç i opisaç sposoby od˝ywiania si´ zwierzàt,
uwzgl´dniajàc trawienie pokarmu, wch∏anianie, transport
i magazynowanie substancji od˝ywczych,

5) wyjaÊniç mechanizm wymiany gazowej u roÊlin i zwierzàt,
6) wyjaÊniç zasady produkcji energii, przedstawiç i porównaç

substraty, produkty oraz zysk energetyczny g∏ównych eta-
pów oddychania tlenowego i beztlenowego,

7) okreÊliç drogi transportu ró˝nych substancji u roÊlin i zwie-

rzàt oraz wyjaÊniç jego mechanizm,

8) opisaç powstawanie wydalanych produktów przemiany zwiàz-

ków azotowych oraz wyjaÊniç mechanizm tworzenia moczu,

9) scharakteryzowaç sposoby rozmna˝ania si´ oraz rozwoju

roÊlin i zwierzàt, wyjaÊniç rol´ rozmna˝ania w przekazywa-
niu i ró˝nicowaniu materia∏u genetycznego oraz zmienno-
Êci organizmów,

10) wyjaÊniç mechanizm i okreÊliç znaczenie regulacji hormo-

nalnej u roÊlin oraz regulacji nerwowej i hormonalnej
u zwierzàt,

11) okreÊliç w ró˝nych aspektach (poznawczym, wychowaw-

czym, spo∏ecznym) znaczenie ekologii jako nauki,

12) porzàdkowaç hierarchicznie i charakteryzowaç ró˝ne ze-

spo∏y (uk∏ady) ekologiczne,

13) scharakteryzowaç i porównaç zale˝noÊci mi´dzy organi-

zmami (tej samej populacji i ró˝nych populacji) oraz wyja-
Êniç ich znaczenie dla funkcjonowania ekosystemu,

14) opisaç przebieg i wyjaÊniç znaczenie krà˝enia materii

i przep∏ywu energii w ekosystemie,

15) wyró˝niç i opisaç fazy cyklu ˝yciowego komórki,
16) opisaç i porównaç przebieg oraz znaczenie biologiczne mi-

tozy i mejozy z uwzgl´dnieniem zmian w strukturze chro-
mosomów,

17) przedstawiç i wyjaÊniç prawa Mendla, podstawowe za∏o˝enia

chromosomowej teorii dziedzicznoÊci, mechanizm dziedzi-
czenia p∏ci oraz zale˝noÊç mi´dzy genotypem i fenotypem,

18) rozwiàzywaç i interpretowaç krzy˝ówki genetyczne oraz

rodowody cech cz∏owieka,

19) przedstawiç sposób zapisu oraz ekspresj´ informacji ge-

netycznej,

20) wyjaÊniç przebieg transkrypcji i translacji ze szczególnym

uwzgl´dnieniem roli DNA i RNA w tych procesach,

21) opisaç i wyjaÊniç mechanizm mutacji genowych i chromo-

somowych,

22) opisaç techniki in˝ynierii genetycznej stosowane w se-

kwencjonowaniu genomów oraz wykorzystanie biotech-
nologii (z zachowaniem norm etycznych) w przemyÊle,
rolnictwie i ochronie Êrodowiska,

23) przedstawiç wspó∏czesnà koncepcj´ ewolucji oraz dowo-

dy ewolucji z ró˝nych dziedzin biologii,

24) opisaç zjawiska genetyczne w populacjach oraz wykazaç

zale˝noÊç mi´dzy zmiennoÊcià genetycznà (mutacyjnà, re-
kombinacyjnà) i ewolucyjnà,

25) opisaç mechanizm dzia∏ania doboru naturalnego i porów-

naç konsekwencje biologiczne ró˝nych jego form,

26) okreÊliç czynniki ewolucji i wyjaÊniç ich znaczenie w pro-

cesie zmian oraz wyjaÊniç mechanizmy powstawania no-
wych gatunków,

27) opisaç i wyjaÊniç podstawowe prawid∏owoÊci ewolucji,
28) przedstawiç wspó∏czesne poglàdy na pochodzenie i roz-

wój ˝ycia (g∏ówne etapy) na Ziemi,

29) wyró˝niç i opisaç g∏ówne etapy antropogenezy oraz po-

daç prawdopodobne przyczyny rozwoju cech typowo
ludzkich.

1

2

15

w w w. o p e r o n . p l

II. Korzystanie z informacji
Zdajàcy wykorzystuje i przetwarza informacje:

III. Tworzenie informacji
Zdajàcy rozwiàzuje problemy i interpretuje informacje:

O P I S W Y M A G A ¡ E G Z A M I N A C Y J N Y C H

■

Standard

Opis wymagaƒ

Zdajàcy potrafi:

2) selekcjonuje, porównuje informa-

cje,

3) przetwarza informacje wed∏ug po-

danych zasad.

Zakres umiej´tnoÊci jest taki, jak dla poziomu podstawowego,
lecz b´dzie sprawdzany na odpowiednio szerszym materiale
nauczania.

1) odczytuje informacje przedstawio-

ne w formie,

Standard

Opis wymagaƒ

Zdajàcy potrafi:

2) interpretuje informacje i wyjaÊnia

zale˝noÊci przyczynowo-skutkowe
pomi´dzy prezentowanymi faktami.

a) wykonaç obliczenia, rozwiàzaç zadania z zakresu dziedzi-

czenia cech u ró˝nych organizmów.

1) planuje dzia∏ania, eksperymenty

i obserwacje,

a) formu∏owaç problem badawczy, stawiaç hipotez´, dobieraç

obiekt i metod´, planowaç przebieg obserwacji lub ekspe-
rymentu i zinterpretowaç ich wyniki,