III. Rola handlu międzynarodowego w gospodarce narodowej

CA MSG, UMCS Ekonomia, 2004/2005

1

III. ROLA HANDLU MIĘDZYNARODOWEGO W GOSPODARCE NARODOWEJ

1.

Mierniki wpływu handlu zagranicznego na gospodarkę.

2.

Wpływ handlu międzynarodowego na zmianę struktury dochodu narodowego.

3.

Handel międzynarodowy a poziom dochodu narodowego:

wpływ od strony popytu;

wpływ od strony podaży.

4. Wpływ handlu zagranicznego na efektywność gospodarowania.

Literatura:

1. Kawecka-Wyrzykowska E., Budnikowski A., Międzynarodowe stosunki gospodarcze, PWE Warszawa 1997, s.89-110;

2. Klawe A., Makać A., Zarys międzynarodowych stosunków ekonomicznych, PWN, Warszawa 1987, s. 120-125.
3. Bożyk P., Misala J., Puławski M., Międzynarodowe stosunki ekonomiczne, PWE, Warszawa 2002, s. 72-102 (wybrane

fragmenty).

Co decyduje o wielkości faktycznie zrealizowanego przywozu?

1.

popyt na import:

a. wielkość i struktura gospodarki;
b. tempo i kierunki rozwoju gospodarczego kraju:

dynamika i kierunek rozwoju postępu technicznego;

rozmiary i struktura popytu wewnętrznego oraz zachodzących w nim zmian;

relacja cen krajowych i zagranicznych (cenowe terms of trade);

czynniki społeczno-ustrojowe;

2.

zdolność importowa:

a. możliwości płatnicze kraju

wielkość wpływów z tytułu wywozu dóbr i usług;

efekty ruchów kapitałów

(w krótkim okresie)

rezerwy dewizowe;

możliwości zadłużania się;

zmiany terms of trade.

1. MIERNIKI WPŁYWU HANDLU ZAGRANICZNEGO NA GOSPODARKĘ

A. Współczynniki przeciętne

Stopa eksportu

DN

Exp

– rozmiary eksportu w porównaniu do wielkości DN. Określa jaki jest udział handlu

w tworzeniu DN

.

Np. w USA 6,1%, a w krajach europejskich często przekracza 50%.

III. Rola handlu międzynarodowego w gospodarce narodowej

CA MSG, UMCS Ekonomia, 2004/2005

2

Stopa importu

DN

imp

– rozmiary importu w porównaniu do wielkości DN. Określa jaki jest udział handlu

w podziale DN.

O wielkości współczynników przeciętnych decydują:
1. wielkość kraju;

2. wyposażenie w bogactwa naturalne;
3. poziom i struktura DN.

Przeciętne stopy eksportu i importu są duże dla krajów niewielkich i wyspecjalizowanych,

natomiast są niewielkie w krajach dużych, samowystarczalnych.

B. Współczynniki krańcowe

Krańcowa stopa eksportu

DN

exp

Krańcowa stopa importu

DN

imp

O wielkości współczynników krańcowych decydują przede wszystkim:

1. struktura produkcji i

2. osiągnięty poziom rozwoju (stopy życiowej).

Jeżeli poziom rozwoju jest wysoki, a struktura produkcji jest zgodna ze strukturą popytu, to

krańcowa stopa importu

będzie niska

. Tam, gdzie struktura produkcji nie jest zgodna ze strukturą popytu, tam współczynnik ten będzie

większy

.

C. Dochodowa elastyczność eksportu i importu

Wskaźniki te wskazują

na stopień zaangażowania kraju w wymianie z zagranicą, ale także wskazują na rolę handlu

zagranicznego w procesie wzrostu gospodarczego danego kraju.

Dochodowa elastyczność eksportu

DN

DN

exp

exp

Jeżeli dochodowa elastyczność eksportu jest większa od jedności, to eksport jest czynnikiem przyspieszającym rozwój
ekonomiczny kraju, a jego udział w tworzeniu DN rośnie. Jeśli jest odwrotnie, to eksport jest hamulcem rozwoju

gospodarczego i jego udział spada.

III. Rola handlu międzynarodowego w gospodarce narodowej

CA MSG, UMCS Ekonomia, 2004/2005

3

Dochodowa elastyczność importu

DN

DN

imp

imp

D. Wskaźniki obrazujące wpływ HZ na poszczególne sfery działalności gospodarczej

Importochłonność inwestycji

I

imp

imp

I

I

I

gdzie: Imp – import inwestycyjny

I - inwestycje

Jego

wielkość zależy

od:

1. poziomu rozwoju kraju

2. stopnia zgodności struktury krajowych dóbr inwestycyjnych z realizowanymi inwestycjami.

Jest na ogół

wysoki

w krajach:

1. niskim poziomie rozwoju gospodarczego

2. w fazie przyspieszonego rozwoju

3. gdy zachodzą znaczące zmiany w strukturze produkcji danego kraju.

Jest

niski

w kraju:

1. gdzie dział produkcji dóbr inwestycyjnych jest dobrze rozwinięty,
2. a struktura tej produkcji jest zróżnicowana.

Surowcochłonność importowa produkcji

- mierzy stopień uzależnienia produkcji krajowej od surowców

importowanych

X

imp

imp

s

s

X

gdzie: Imp – import surowców

X – produkcja przemysłowa

Wysokość zależy

od:

1. dynamiki produkcji przemysłowej,

2. tempa wzrostu zapotrzebowania na surowce,
3. zmian technologicznych współczynników zapotrzebowania surowców na jednostkę produkcji.

III. Rola handlu międzynarodowego w gospodarce narodowej

CA MSG, UMCS Ekonomia, 2004/2005

4

Cenowa elastyczność popytu na import

p

imp

imp

p

gdzie: Imp – import

p – cena

Istnieją dwa rodzaje cenowej elastyczności popytu na import:
1.

prosta

– całość podaży danego produktu na rynek krajowy pochodzi z importu;

2.

substytucyjna

– produkcja krajowa może zastępować przywóz

Terms of trade

Cenowe

(nominalne)

0

1

0

1

imp

imp

exp

exp

p

p

p

p

Q = const.

> 1 korzystne

= 1 zmiany nie nastąpiły bądź były

neutralne
< 1 niekorzystne

Ilościowe

(realne)

0

1

0

1

imp

imp

exp

exp

Q

Q

Q

Q

Struktura rzeczowa = const.

Fakturalne

0

1

0

1

exp

exp

exp

exp

k

k

p

p

0

1

0

1

imp

imp

imp

imp

k

k

p

p

wskaźnik informuje o rentowności,

zmiana cen na tle kosztów wytwarzania,

np. spadek cen towarów
eksportowanych, ale szybszy spadek

kosztów korzystne

2. WPŁYW HANDLU MIĘDZYNARODOWEGO NA ZMIANĘ STRUKTURY DOCHODU NARODOWEGO

1.

Rozwój wymiany handlowej pozwala na znaczne uniezależnienie struktury DN podzielonego od istniejącego

aparatu produkcyjnego.

W przypadku gospodarki zamkniętej nie ma możliwości szybkiego zmienienia struktury DN. Ograniczeniem w sferze

konsumpcji i inwestycji są nie tylko fundusze, które można przeznaczyć na te cele, ale także możliwości produkcyjne tych
działów i gałęzi gospodarki, które dostarczają dóbr przeznaczonych do spożycia oraz maszyn i urządzeń zwiększających

możliwości produkcyjne.

III. Rola handlu międzynarodowego w gospodarce narodowej

CA MSG, UMCS Ekonomia, 2004/2005

5

Akumulacja mająca konkretną postać (np. zboże) nie może zostać przeznaczona na inwestycje w przemyśle czy innych

działach.

W krótkim okresie

struktura DN w gospodarce zamkniętej oraz możliwości jej zmiany jest ograniczona przez

elastyczność istniejącego aparatu produkcyjnego

.

Import niezbędny

– przywóz z zagranicy surowców mineralnych i rolniczych niemożliwych do wytworzenia w kraju. Ma

on większe znaczenie dla krajów mniejszych i warunkuje niejednokrotnie ich możliwości rozwojowe.

REDYSTRYBUCYJNA FUNKCJA HM

HM pozwala zmienić proporcje podziału wytworzonego dochodu na akumulację i konsumpcję.
Akumulacja krajowa uzupełniana jest z zagranicy.

Gospodarka zamknięta

Gospodarka otwarta

Y

w

= K + I + R

Y

w

– dochód wytworzony

K – konsumpcja

I – inwestycje
R – wydatki rządowe

O – oszczędności

I = Y

w

– K – R

Jeśli
Y

w

– K – R = O, to

I=O

Y

w

= K + I + R + Exp – Imp

I = Y

w

– K – R – Exp + Imp

Gdy, Y

w

– K – R = O, to

I = O – Exp + Imp

I + Exp (inwestycje zagraniczne) = O + Imp (oszczędności zagraniczne)

Im większy jest eksport od importu (większa nadwyżka), tym mniejsze mogą być

inwestycje krajowe.

Im większy jest import od eksportu (większy deficyt), tym mniejsze mogą być
oszczędności krajowe.

2.

HM jest narzędziem dopasowywania struktury dochodu narodowego wytworzonego z potrzebami

produkcyjnymi i konsumpcyjnymi

.

Możliwości rozwoju handlu są bardzo istotne dla krajów rozwijających się, gdzie występuje fundusz akumulacji, ale struktura
akumulacji nie odpowiada potrzebom (np. kraje afrykańskie).

Transformację gospodarki danego kraju w kierunku

pożądanym umożliwia handel MN.

Nadwyżki można zamienić na pożądane maszyny i urządzenia.

III. Rola handlu międzynarodowego w gospodarce narodowej

CA MSG, UMCS Ekonomia, 2004/2005

6

W małych krajach struktura DN znacznie się różni od potrzeb (asortyment jest ubogi, bo: czynniki naturalne (bogactwa,

itp.), kapitał, praca, technika, specjalizacja, korzyści skali, itp.)

HM pozwala pokryć tę różnicę. Bez HM wystąpiłyby dysproporcje między strukturą produkcji a potrzebami.

Duże kraje także nie produkują wszystkiego – wzrost kosztów, spadek jakości. HM ma teoretycznie mniejsze znaczenie.

3.

Transformacja struktury dóbr konsumpcyjnych.

Może mieć to znaczenie np. przy szybkich przesunięciach struktury

popytu ludności. Ujednolicanie gustów w skali świata.

4.

Rozwiązanie problemu niedoboru niektórych artykułów rolnych

występujących np. w okresie suszy. Nie wszędzie

przecież panują takie same warunki klimatyczne.

3. HANDEL MIĘDZYNARODOWY A POZIOM DOCHODU NARODOWEGO

Exp Imp

WPŁYW OD STRONY POPYTU – większy popyt na towary

Exp > Imp Y

wytw.

> Y

podz.

-

im większy eksport netto (+), tym większe możliwości przeciwdziałania bezrobociu

-

wzrost rezerw walutowych → czynnik proinflacyjny

Mnożnik – współczynnik określający rozmiary całkowitego wpływu, jaki zmiana jednej wielkości ekonomicznej wywiera na

drugą wielkość, której ta pierwsza jest składnikiem.

W GOSPODARCE ZAMKNIĘTEJ, np. inwestycje autonomiczne, przyrost wydatków państwa, obniżenie podatków,

konsumpcja autonomiczna.
„wielkość ostatecznego przyrostu dochodu pod wpływem każdego z czynników znacznie przewyższa wielkość dodatkowego popytu początkowego”

mnożnik inwestycyjny

A

A

I

I

Y

Y

jeśli

A

i

I

Y

k

to:

A

i

I

k

Y

Y = K + I → I = Y - K

Y

S

Y

K

Y

Y

K

Y

Y

k

i

1

1

1

III. Rola handlu międzynarodowego w gospodarce narodowej

CA MSG, UMCS Ekonomia, 2004/2005

7

Y

K

– krańcowa skłonność do konsumpcji

Y

S

– krańcowa skłonność do oszczędności

W przypadku istnienia wolnego aparatu produkcyjnego, I

A

popytu (a więc i dochodu)

produkcji i

zatrudnienia

część zarobków przeznaczana jest na K, a część na O

produkcji środków konsumpcji

zatrudnienia

Np.

4

3

Y

K

D

Y

Y

100 000

100 000

100 000

75 000

75 000

175 000

56 300

56 300

231 300

...

...

...

4

4

3

1

1

i

k

Y = k

i

* D = 4 * 100 000 = 400 000

Łączny przyrost dochodu będący następstwem I

A

= 400 000

GOSPODARKA OTWARTA

Y = K + I + Exp - Imp

Y - K + Imp = I + Exp

Y - K = S

I + Exp = S + Imp

I = const.

Exp = S + Imp

Y

imp

Y

S

imp

S

Y

Exp

Y

k

1

III. Rola handlu międzynarodowego w gospodarce narodowej

CA MSG, UMCS Ekonomia, 2004/2005

8

)

(

1

1

)

(

Y

K

Y

K

K

K

Y

Y

K

Y

Y

k

imp

imp

k

o

Np.

4

1

Y

K

imp

2

)

4

1

4

3

(

1

1

o

k

SUPERMNOŻNIK → mnożnik eksportowy i inwestycje pobudzone

Należy rozbić inwestycje na inwestycje autonomiczne (I

a

) i pobudzone (I

i

), a następnie wprowadzić je do bilansowego

równania przyrostu DN.

Y = I

a

+ I

i

+ K +

Exp - Imp, stąd:

I

a

+ Exp = Y - K + Imp - I

i

Po podstawieniu do wzoru na mnożnik w gospodarce otwartej otrzymujemy:

Y

I

Y

imp

Y

S

I

imp

S

Y

Exp

I

Y

k

i

i

A

1

Mnożnik jest zatem tym większy, im większa będzie krańcowa stopa inwestycji pobudzonych oraz im mniejsze będą stopy:

krańcowa oszczędności i krańcowa importu.

WPŁYW OD STRONY PODAŻY – więcej towarów

Imp > Exp Y

wytw.

< Y

podz.

-

możliwość wzrostu rozwoju gospodarczego kraju (gdy mała jest akumulacja krajowa)

-

element antyinflacyjny (deficyt) – bo mniej pieniądza w obiegu

-

negatywny wpływ na rynek pracy

-

deficyt finansowany jest przez rezerwy lub kredyty (które trzeba spłacić)

-

gdy Imp > Exp, ważniejsza jest struktura (np. im większy napływ dóbr inwestycyjnych, tym większa możliwość spłaty

kredytów)

4. WPŁYW HANDLU ZAGRANICZNEGO NA EFEKTYWNOŚĆ GOSPODAROWANIA

III. Rola handlu międzynarodowego w gospodarce narodowej

CA MSG, UMCS Ekonomia, 2004/2005

9

HZ pozwala na bardziej

racjonalne zagospodarowanie posiadanych czynników wytwórczych

, głównie poprzez

specjalizację MN. Specjalizacja MN postępuje w wyniku działania sił rynkowych, ale także w wyniku działań

interwencyjnych podejmowanych przez państwo.

1. Obniżenie kosztów jednostkowych dóbr wytwarzanych w kraju:

Rezygnując z produkcji towarów droższych na rzecz tańszych obniża się przeciętny koszt jednostkowy w całej
gospodarce.

Jednostkowy koszt wytwarzania zmienia się także w wyniku zwiększenia skali produkcji – zwiększenie rynku zbytu
ponad możliwości krajowe.

Większa skala produkcji umożliwia pełniejsze wykorzystanie aparatu produkcyjnego.

Większa skala produkcji umożliwia gromadzenie doświadczeń.

2.

Postęp techniczny

– prowadzenie badań naukowych i zastosowanie ich w praktyce.

3.

Handel oddziałuje na producentów

– poprawia się jakość, cena. Rozróżnienie produktów na rynek krajowy i na

eksport. Otworzenie na świat zmienia ten stan rzeczy. Występuje presja konsumentów, która w ekstremalnym
przypadku doprowadzić może najmniej efektywne firmy do bankructwa.

4.

Import nowoczesnej technologii

– import musi uwzględniać możliwości kraju (zasoby kwalifikowanej siły roboczej,

infrastruktura, itp.). Technologia powinna być lepsza i tańsza. Istnieją tendencje do zastępowania pracy kapitałem.

Nowe technologie są surowcooszczędne, mniej szkodliwe dla środowiska. Natomiast wszystko musi być objęte

rachunkiem ekonomicznym.