WARTOŚCIĄ nazywamy wszystko to, co cenne, godne pożądania lub wyboru,
co stanowi cel ludzkich dążeń. Czasem definiuje się wartość jako to, co ma
znaczenie dla człowieka, co nadaje sens jego poczynaniom

Coś jest wartościowe dlatego, że człowiek uznaje to (indywidualnie lub
zbiorowo) za wartość.

subiektywizm

Wartości są zmienne w czasie.

relatywizm

Wartości są zmienne w zależności od systemu kultury.

relatywizm historyczny

Wartości są niezależne od człowieka.

obiektywizm

Wartości są niezmienne w czasie i przestrzeni.

absolutyzm

WARTOŚCI WSPÓŁCZESNEGO SPOŁECZEŃSTWA

Istota wartości

Pojęcie wartość może dotyczyć danej rzeczy (smak jedzenia, piękno obrazu),

czynu ludzkiego lub danego człowieka (odwaga, mądrość), wreszcie stanu rzeczy
(zdrowie czy szczęście).

Może też wystąpić brak wartości lub antywartość; np. odpowiednio: niesmaczne

jedzenie, szpetny obraz, tchórzostwo, głupota, choroba i nieszczęście.

P o g l ą d y n a t e m a t w a r t o ś c i

Różnicę między subiektywizmem i obiektywizmem można wyrazić zestawieniem

dwóch zdań:

Coś jest wartościowe dlatego, że jest pożądane – subiektywizm.
Coś jest godne pożądania dlatego, że wartościowe – obiektywizm.

WARTOŚCI WSPÓŁCZESNEGO SPOŁECZEŃSTWA

Istota wartości

PRZYKŁAD. W świetle obiektywizmu odwaga jest rzeczą dobrą niezależnie od tego,

czy ludzie okazują odwagę i od tego, czy odwagę pochwalają.
W opisie stosunku ludzi do odwagi jako wartości można wskazać następujące
sytuacje:

1. Ludzie cenią odwagę i okazują odwagę;
2. Ludzie cenią odwagę, ale tchórzą (i potem mają wyrzuty sumienia);
3. Ludzie uznają odwagę za zbyteczną, wręcz szkodliwą dla uzyskania innych

wartości, np. majątku czy bezpieczeństwa.

PRZYKŁAD. Bardzo szczupła sylwetka. Subiektywiści uznają, że o jej wartości

świadczy ogromna popularność. Obiektywiści zwracają uwagę, że masowe dążenie
do bardzo szczupłej sylwetki pociąga za sobą często zaburzenia zdrowotne.

BARDZO

ZGRABNA

SYLWETKA

ODCHUDZANIE

CIĘŻKA

CHOROBA

W życiu praktycznym ludzie rzadko układają systematyczną

hierarchię wartości.

WARTOŚCI WSPÓŁCZESNEGO SPOŁECZEŃSTWA

Hierarchie wartości

PRZYKŁAD. Wiele osób dla uzyskania dobrego samopoczucia (bardzo szczupłej

sylwetki) ryzykuje własnym zdrowiem. Z obiektywistycznego punku widzenia jest
to złe: zdrowie jest wartością wyższą od zadowolenia z własnej sylwetki. Zatem
obiektywiści uznając wyższość jednej wartości nad drugą (hierarchizując wartości)
mogą moralnie oceniać daną sytuację.

Wartość niższa: zadowolenie ze zgrabnej sylwetki.
Wartość wyższa: zdrowie.

W danym przykładzie następuje realizacja wartości niższej kosztem wartości

wyższej, czyli zło. Staje się tak dlatego, że dana osoba:

- nie rozważa konsekwencji swego postępowania;
- negatywnej konsekwencji się nie spodziewa ;
- uważa, ze zdrowie nie jest wyższą wartością od dobrego samopoczucia.

Ludzie często dokonują wyboru (preferencji) jednej wartości przed drugą.

Odbywa się to w trzech typach sytuacji:

•

w deklaracji słownej: ...wyżej cenię odwagę od tchórzostwa;

•

w czynie: przełamując strach okazuję odwagę, albo: podaję dłoń odważnym

omijając tchórzy;

•

w przeżyciu moralnym po fakcie: duma z odwagi własnej bolesnej w skutkach

lub wyrzuty sumienia po użytecznym akcie tchórzostwa.

Obiektywiści uważają, że wartości dzielą się na wyższe i niższe, oraz na własne

i pochodne. (np. zdrowie jest wartością własną, a lekarstwo – pochodną).

Warto zauważyć, że według moralności chrześcijańskiej wartości są obiektywne

i ułożone hierarchicznie.

Cel

Środek

Skutek uboczny

•

Zaspokajania potrzeb;

•

Motywacyjna (dążenie do nich aktywizuje jednostkę i ukierunkowuje jej

działania);

•

Komunikacyjna (deklarowanie wartości i dyskusja wokół nich ożywia

komunikację międzyludzką);

•

Organizująca grupy i organizacje społeczne wokół wybranych wartości;

•

Porządkująca (hierarchizacja wartości powoduje ład w sądach i decyzjach

jednostki i grupy);

•

Kulturowa (wartości są podstawą systemów moralnych i prawnych).

WARTOŚCI WSPÓŁCZESNEGO SPOŁECZEŃSTWA

Funkcje wartości

Przekonania o wartościach mają charakter indywidualny i zbiorowy.
Z socjologicznego punktu widzenia wartości często są uznawane za wytwór

zbiorowy i kształtują się nieraz w długotrwałych procesach.

Wyznawane i realizowane wartości stanowią zarówno element łączący, jak

i antagonizujący jednostki i grupy społeczne. W związki z tym występują
w społeczeństwie liczne konflikty wokół wartości.

W procesie socjalizacji wartości często zostają zinternalizowane, tzn. tak

przyswojone przez jednostkę, że dążenie do nich staje się czymś naturalnym.

Trudno jest jednoznacznie rozstrzygnąć, co ostatecznie kształtuje rozwój jednostki

(w tym rozwój jej systemu wartości).

Funkcje wartości

WARTOŚCI WSPÓŁCZESNEGO SPOŁECZEŃSTWA

Systemy wartości

Istnieją dwa główne trendy w moralności współczesnego społeczeństwa

konsumpcyjnego: idealizm i konsumpcjonizm (głównie hedonizm). Pierwszy spełnia
się w przestrzeganiu zasad moralnych, w działaniach altruistycznych, w niezależności
od niskich popędów i presji reklamy. Drugi polega na szukaniu przyjemności poprzez
posiadanie i użycie dóbr konsumpcyjnych.
Ludzie uznają (mniej lub bardzie świadomie) różne wartości, co przejawia się zarówno
w osobistych wyborach (preferencjach), jak i w sporach na temat konkretnych
problemów.

System

wartości

danej

jednostki

rzadko

jest

przemyślany

i uporządkowany; podlega wielu oddziaływaniom i zmianom.

Przekonania o tym, co jest wartościowe, kształtują głównie następujące czynniki:

•

potrzeby człowieka;

•

wpływy wychowawcze domu rodzinnego i środowiska społecznego w ogóle

(także bieżące oddziaływanie otoczenia);

•

intuicja moralna;

•

doświadczenia osobiste jednostki.

Pojedynczy ludzie nie są całkowicie zamknięci w danym systemie wartości,

niezależnie od ich deklaracji. Wielu niewolników konsumpcji zdobywa się na
krytycyzm i działania idealistyczne (patrz: Wielka Orkiestra Świątecznej Pomocy).
Jednocześnie wielu nauczycieli, lekarzy czy księży traci wiarę w ideały i kontrolę nad
niskimi uczuciami i popędami.

PRZYKŁAD. Nauczyciel X zaczynając pracę był przepojony uczciwością i dobrymi

chęciami. Z czasem stał się zgorzkniałym, cynicznym i przekupnym belfrem.

PRZYKŁAD. Młody wybitny naukowiec wykonuje ogromną, pełną wyrzeczeń pracę

badawczą. Co pewien czas znajduje odprężenie w skrajnym hedonizmie – seksie,
alkoholu i narkotykach.

PRZYKŁAD. Młody mężczyzna uprawiał rozrywkowy i konsumpcyjny styl życia.

Kiedy jego partnerka zaszła w ciążę, podjął decyzję o założeniu rodziny. Wybrał
liczne wyrzeczenia i satysfakcje związane z wiernością i odpowiedzialnością.

W społeczeństwie ważne jest określenie dobra wspólnego. Rozumiemy przez nie

to, co w społeczeństwie jest uznawane powszechnie za wartość naczelną, co jest
podstawowym celem danego porządku politycznego, interesem wspólnym obywateli.

We współczesnym społeczeństwie tym dobrem jest rozwój jednostek

i zagwarantowanie im ich naturalnych praw. Wyrazem tego poglądu jest Powszechna
Deklaracja Praw Człowieka.

Istnieje wiele systemów wartości i sposobów ich rozróżniania. Nie występują one w czystej postaci w izolowanych
grupach ludności.

Dla przykładu porównam poniżej dwa systemy wartości.

IDEALISTYCZNY SYSTEM WARTOŚCI

Wartość najwyższa: dobro, piękno, prawda.


Wzorzec: święty i myśliciel.

Cechy jednostek zorientowanych idealistycznie:

•

Stawianie dalekich celów.

•

Hierarchizacja swoich potrzeb i realizowanych

wartości.

•

Praca nad sobą (doskonalenie siebie).

•

Zdolność i skłonność do wyrzeczeń, odsuwanie

w czasie albo rezygnacja z zaspokajania potrzeb
niskich.

•

Autonomia intelektualna i moralna – niezależność

od otoczenia i kultury masowej.

•

Trzymanie się stałych zasad i podporządkowywanie

im swojej aktywności (swojego życia).

HEDONISTYCZNY SYSTEM WARTOŚCI

Wartość najwyższa: przyjemność (wyższego lub niższego
stopnia): od kontemplacji muzyki do upijania się.

Wzorzec: idol muzyki pop.

Cechy jednostek zorientowanych hedonistycznie:

•

Zmienność i tymczasowość celów.

•

Brak hierarchii, przewaga potrzeb niższych

(nastawienie na konsumpcję).

•

Bierność i bezkrytycyzm w stosunku do siebie.

•

Uleganie chwilowym zachciankom modom

i sugestiom reklamowym.

•

Heteronomia intelektualna i moralna - uległość

i konformizm wobec otoczenia.

•

Relatywizm moralny i obyczajowy.

W
A

R

T

O

Ś

C

I W
S

P

Ó

Ł

C

Z

E

S

N

E

G

O

S

P

O

Ł

E

C

Z

E

Ń

S

T

W
A

S

y

st

em

y

w

a

rt

o
ś

ci

WARTOŚCI WSPÓŁCZESNEGO SPOŁECZEŃSTWA

Wartości społeczeństwa obywatelskiego

Uniwersalne wartości społeczne wynikają z:

•

tego, co wspólnie potrzebne ludziom: życie, bezpieczeństwo, możliwość

rozwoju;

•

tego, co ułatwia współżycie i współpracę: uczciwość, odpowiedzialność,

tolerancja, praworządność.

W życiu społeczeństwa obywatelskiego wyróżniamy wiele wartości, które można
pogrupować według poniższej tabeli.

WARTOŚCI SPOŁECZEŃSTWA OBYWATELSKIEGO

SPOŁECZNE

PRAWNE

I POLITYCZNE

KULTUROWE

EKONOMICZNE

życie
zdrowie

człowiek

rodzina

dziecko

prawda

godność

wolność osobista

bezpieczeństwo

miłość

wierność

przyjaźń

wrażliwość

poszanowanie
innych

uznanie społeczne

samorealizacja

odpowiedzialność

uczciwość

patriotyzm

pluralizm społeczny

tolerancja

dobre prawo

praworządność

równość wobec prawa

demokracja

niezawisłość sądów

niezależność mediów

wolność

pokój

suwerenność państwa

trójpodział władzy

czynne i bierne prawa
wyborcze

dobra kultury

obiekty i ceremonie
kultu religijnego

obyczaje

pluralizm kulturowy

wiedza (nauka)

edukacja

dostęp do dóbr

bogactwa naturalne

obiekty
gospodarcze

kapitał

własność

wolny rynek

praca

współpraca
gospodarcza