CHOROBY WEWNĘTRZNE
WETERYNARIA W PRAKTYCE
54
www.weterynaria.elamed.pl
MAJ • 5/2011
bich lub z ziemi zanieczyszczonej tymi
odchodami. Grzyb jest pasażowany przez
przewód pokarmowy ptaków, które są jego
bezobjawowymi nosicielami. Do zakaże-
nia dochodzi przez inhalację zarodni-
ków z wysychających odchodów ptasich
(w świeżych odchodach, ze względu na
kwaśne pH grzyb nie może się namnażać)
oraz przez kontakt z chorymi zwierzętami.
Zarodniki kolonizują jamę nosową i mogą
rozprzestrzeniać się poprzez blaszkę si-
tową do centralnego układu nerwowego
(OUN). U psów do uogólnienia zakażenia
dochodzi drogą hematogenną.
Objawy kliniczne obserwowane u ko-
tów wynikają z kolonizacji grzyba w pew-
nych, tzw. predylekcyjnych, miejscach:
jama nosowa, zatoki przynosowe, OUN,
gałki oczne, skóra i tkanka podskór-
na. Dlatego charakterystyczne objawy
to uporczywe kichanie, przewlekły wy-
pływ śluzowo-ropny z nosa (może być
z krwią), apatia i brak łaknienia. Poja-
wia się chrapliwy oddech i zmiany w ko-
ściach twarzoczaszki powodujące wy-
stąpienie „rzymskiego profi lu” – nasada
nosa grubieje. Lusterko nosowe ulega
wrzodziejącemu zapaleniu, mogą poja-
wiać się objawy z OUN: ślepota, drgawki
i niezborność ruchowa. U psów najczę-
ściej występuje postać rozsiana oraz ob-
jawy związane z zakażeniem OUN i gałki
ocznej. U obu gatunków często dochodzi
do zajęcia płuc. Ziarniniaki w płucach
mają charakter wieloogniskowy, z obec-
nością białych, galaretowatych złogów.
Nie występują kaszel i duszności. Zmia-
ny mogą wystąpić także w innych narzą-
dach wewnętrznych, kościach i oponach
mózgowych (2, 6, 8).
D
IAGNOSTYKA
KRYPTOKOKOZY
Każdy praktykujący lekarz weterynarii
wie doskonale, że najtrudniejszą spra-
wą związaną z grzybicami narządowymi
jest ich diagnostyka. Oczywiście w każ-
dym podręczniku i artykule napisane jest,
Grzybice jamy nosowej u psów i kotów
są wywoływane głównie przez grzyby
z rodzaju Cryptococcus i Aspergillus, zali-
cza się je do grzybic narządowych (głębo-
kich, tzw. endomikoz). Na początku war-
to przypomnieć, że zarodniki grzybów,
a zwłaszcza pleśni, są wszechobecne i sta-
ły kontakt z nimi, ich obecność na skó-
rze, w jamie ustnej i przewodzie pokar-
mowym jest zjawiskiem fi zjologicznym.
Dość częste jest zjawisko tzw. „chorych
budynków” – budynki stare, wilgotne, ale
także te o zamkniętej cyrkulacji powietrza
(czyli mające klimatyzację) są „ulubionym
siedliskiem” grzybów pleśniowych, pro-
dukujących miliardy zarodników i miko-
toksyny. Osobnik ze sprawnie funkcjonu-
jącym układem odpornościowym, mimo
ciągłej kolonizacji, jest odporny na zaka-
żenie, stąd najczęściej grzybice (w tym
jamy nosowej) pojawiają się w wyniku
spadku odporności – zakażenia FIV lub
FeLV, wyniszczenia chorobami ogólno-
ustrojowymi, długotrwałej terapii anty-
biotykami i glukokortykoidami, chemio-
terapii itp. (3).
E
TIOPATOGENEZA
KRYPTOKOKOZY
Kryptokokoza dotyczy przede wszystkim
kotów (choć opisywano ją u wielu ga-
tunków zwierząt) w każdym wieku (naj-
częściej dorosłych samców) i młodych
psów dużych ras (2, 8). Cryptococcus neo-
formans jest grzybem drożdżopodobnym,
szeroko rozpowszechnionym w przyro-
dzie. Wyróżnia się dwie odmiany grzyba:
Cryptococcus neoformans var. Gatti – po-
woduje zakażenia u małych przeżuwa-
czy i ptaków oraz Cryptococcus neoformans
var. neoformans, który ma cztery seroty-
py: A, B, C, D. Serotypy A i D występu-
ją na całym świecie, serotyp C występuje
głównie w obu Amerykach, a B jest bar-
dzo rzadko spotykany (3).
Cryptococcus neoformans var. neoformans
najczęściej izoluje się z odchodów gołę-
dr n. wet. Piotr Sławuta, Paulina Uruska*
Katedra Chorób Wewnętrznych z Kliniką Koni, Psów i Kotów Wydziału Medycyny Weterynaryjnej Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu
*Studentka III roku Wydziału Medycyny Weterynaryjnej Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu
Abstract
Nasal cavity mycoses classifi ed as organ
mycoses induced by immunity impair-
ment are mainly caused by fungi of the
genera Cryptococcus and Aspergillus.
Cryptococcus neoformans is a yeast-like
fungus transmitted by the alimentary
tract in birds. The clinical symptoms
in cats are associated with the coloni-
zation site. In dogs the most common
form is disseminated aspergillosis with
symptoms resulting from CNS and ey-
eball infection. In dogs and cats Asper-
gillus grows in the nasal cavity and para-
nasal sinuses and can develop in a pul-
monary or disseminated form.
Key words
nasal cavity mycoses, dogs, cats
Streszczenie
Grzybice jamy nosowej są wywoływane
przez grzyby z rodzaju Cryptococcus
i Aspergillus. Zalicza się je do grzybic
narządowych, które pojawiają się w wy-
niku spadku odporności. Cryptococcus
neoformans jest grzybem drożdżopo-
dobnym, który jest pasażowany przez
przewód pokarmowy ptaków. Objawy
kliniczne u kotów wynikają z miejsca
kolonizacji grzyba. U psów najczęściej
występuje postać rozsiana i objawy
związane z zakażeniem OUN oraz gał-
ki ocznej. U psów i kotów Aspergillus
atakuje jamę nosową i zatoki przyno-
sowe; może przejść w postać płucną
lub rozsianą.
Słowa kluczowe
grzybice, jama nosowa, psy, koty
NASAL CAVITY DISEASES IN DOGS AND CATS – MYCOSES
Choroby jamy
nosowej psów i kotów
Grzybice jamy nosowej
CHOROBY WEWNĘTRZNE
WETERYNARIA W PRAKTYCE
55
www.weterynaria.elamed.pl
MAJ • 5/2011
że rutynowo (czyli od razu) należy wyko-
nać badania laboratoryjne i nie można le-
czyć „na ślepo” antybiotykami, ale szacu-
nek i umiłowanie prawdy, jak i znajomość
praktyki dnia codziennego, każą wątpić
w wykonywanie posiewu i antybiogramu
u każdego zakatarzonego psa czy kota.
Każdy z nas musi odpowiedzieć sobie sam
na pytanie, kiedy należy przerwać dotych-
czasowe leczenie „kataru kociego”, zrobić
wymaz i posiać pobrany materiał. Rozpo-
znanie stawia się na podstawie wyników
badań mikologicznych, obejmujących
barwienie negatywne (szuka się obecno-
ści komórek drożdżopodobnych w nie-
wybarwionych kapsułach), hodowlę grzy-
ba na podłożach i badań serologicznych
(lateksowy test aglutynacji, który wykry-
wa obecność i ustala miano przeciwciał
przeciwko antygenom kapsuły).
Z uwagi na to, że diagnostyka labora-
toryjna tego rodzaju wykonywana jest
w specjalistycznych laboratoriach, a nie
w gabinecie weterynaryjnym, jej dokład-
ne opisywanie jest bezcelowe. Pamiętać
należy, że materiał pobierać można w for-
mie wymazu z błony śluzowej jamy no-
sowej i płynu gałki ocznej oraz aspiratów
z przewodów nosowo-łzowych (3). Ma-
teriał powinien być jak najszybciej ode-
słany do laboratorium, by uniknąć jego
wyschnięcia (w probówce z podłożem
może być przechowywany maksymal-
nie 48 h). Grzyby, zależnie od gatunku,
„rosną” 14-21 dni
T
ERAPIA
KRYPTOKOKOZY
Terapia opiera się na stosowaniu itra-
conazolu przez 30 dni wg następującego
schematu (jest to oczywiście jeden z sys-
temów): 5 mg/kg m.c., per os co 12 go-
dzin przez 3 kolejne dni, potem 4-dnio-
wa przerwa i znowu 3 kolejne dni terapii
(czyli w praktyce oznacza to podawanie
leku przez 3 kolejne dni tygodnia i 4 dni
przerwy) (10). Konieczna jest okresowa
kontrola stanu wątroby w trakcie i po te-
rapii (około 30 dni), należy również po-
informować właściciela o potencjalnych
działaniach niepożądanych leku: wymio-
ty, biegunka, reakcje alergiczne, obrzęki.
Istnieją też doniesienia o możliwościach
terapeutycznych innej pochodnej triazo-
lowej – voriconazolu (8) (najbardziej sku-
teczny przeciwko Candida), ale wg wie-
dzy autorów, lek ten nie wyszedł poza fazę
eksperymentów, więc nie jest on jeszcze
dostępny na rynku polskim. Z literatury
wiadomo, że wzrost grzybów na podłożu
hamuje rozcieńczenie 0,5 μg/ml.
E
TIOPATOGENEZA
ASPERGILLOZY
Grzyby Aspergillus są kosmopolityczne
i zasiedlają prawie każde środowisko.
Izoluje się je z gleby, roślin, powietrza,
a nawet z pomieszczeń zamkniętych.
Są saprofagami rozkładającymi martwą
materię organiczną do prostych związ-
ków. Jako grzyby strzępkowe uwalniają
miliardy zarodników, które wraz z po-
wietrzem dostają się do układu odde-
chowego. Rodzaj Aspergillus liczy ponad
150 gatunków, z czego około 20 jest cho-
robotwórczych. U psów i kotów Aspergil-
lus atakuje jamę nosową i zatoki przyno-
sowe, ale może przejść w postać płucną
lub rozsianą. Szczególnie narażone są psy
młode, przed ukończeniem trzeciego
roku życia, oraz psy ras „długonosych”.
Czynnikami sprzyjającymi kolonizacji
są: niedobory mikroelementów i wita-
min, ciąża, cukrzyca, nowotwory, po-
dawanie leków immunosupresyjnych,
długotrwała terapia antybiotykowa i ste-
roidowa (3).
U psów i kotów aspergilloza jamy no-
sowej często jest powikłaniem prze-
wlekłego idiopatycznego limfocytar-
no-plazmocytarnego zapalenia jamy
nosowej. W przebiegu tej choroby do-
chodzi do upośledzenia funkcji rzęsek
błony śluzowej nosa, co ułatwia kolo-
nizację (1, 7, 9, 11). Charakterystycz-
nym objawem aspergillozy jamy noso-
wej jest wrażliwość na dotykanie kości
nosa i jego okolicy, depigmentacja oraz
owrzodzenie lusterka nosowego. Pojawia
się wypływ z nozdrzy – jedno- lub obu-
stronny, o charakterze śluzowo-ropnym,
zielonkawy bądź krwisty. Na powierzch-
ni błony śluzowej jamy nosowej tworzą
się płytki pleśni w postaci tzw. „zma-
towień grzybiczych”, z czasem pacjen-
ci zaczynają kichać, a oddech staje się
chrapliwy. Mogą pojawić się deformacje,
związane z ubytkami przegrody nosowej,
grzyb może również kolonizować oko-
liczne tkanki, np oczodoły. Bardzo rzad-
ko spotykana jest aspergilloza układowa
(zwykle po infekcji Aspergillus terreus),
przebiegająca w postaci grzybniaka kro-
pidlakowego (aspergilloma) – umiejsco-
wionego w zatokach nosowych i prze-
wodach słuchowych lub jako infekcja
systemowa z zapaleniem płuc, martwi-
cą w jamie nosowej i zapaleniem ucha,
która rozprzestrzenia się przez krążenie
(aspergillosis invasiva). W obu postaciach
rokowanie jest złe (1, 2, 3, 7).
D
IAGNOSTYKA
ASPERGILLOZY
Ogólne zasady diagnostyki są identycz-
ne jak podane przy kryptokokozie. W ba-
daniu rhinoskopowym można stwierdzić
nadżerki w małżowinach nosowych i bia-
łe lub zielone naloty pleśniowe na błonie
śluzowej jamy nosowej (płytki grzybicze).
Potwierdzenie uzyskujemy, wykonując
badanie cytologiczne i posiew materiału
(z wymazu lub biopsji), który należy po-
brać z kilku miejsc, z uwagi na wieloogni-
skowy charakter zakażenia. W badaniu
radiografi cznym (podejrzenie grzybnia-
ka) widoczne są dobrze odgraniczone ob-
szary zwiększonej przezierności w jamie
nosowej i zmniejszone wysycenie cienia
w części donosowej. Czasami u psów
z zaawansowaną chorobą może dojść
do zniszczenia lemiesza, kości trzewio-
czaszki lub blaszki sitowej oraz martwicy
rozpływnej kości zatoki czołowej. W za-
toce czołowej można stwierdzić groma-
dzenie się płynu (3).
T
ERAPIA
ASPERGILLOZY
Terapia polega na podawaniu leków prze-
ciwgrzybiczych ogólnie (per os) lub miej-
scowo (tak jak w przypadku kryptokokozy
obowiązuje monitoring czynności wątro-
by). Ogólnie stosuje się itraconazol w daw-
ce 5 mg/kg m.c. co 12 h przez minimum
60 dni lub 10 mg/kg m.c. co 24 h/60 dni.
Są także doniesienia o stosowaniu z bar-
dzo dobrym skutkiem terbinafi ny w daw-
ce 5 mg/kg m.c. co 24 h przez mini-
mum 3 tygodnie i posaconazolu 5 mg/
kg m.c. co 12 h/3 tygodnie (4). Terapia
miejscowa jest dość kłopotliwa – po-
lega na stosowaniu wlewów klotryma-
zolu (bądź enilkonazolu) do jamy noso-
wej. Lek wprowadza się do jamy nosowej
przez sondę w znieczuleniu ogólnym, za-
tykając nozdrza tylne i przednie. Roztwór
(dostępny w handlu 1%) pozostawia się
na około godzinę (2 razy na dobę przez
1-2 tygodnie). Jeśli po 2 tygodniach ob-
jawy nie ustępują, zabieg należy powtó-
rzyć.
W przypadku stwierdzenia (RTG,
TK) obecności ziarniniaka grzybicze-
go w zatoce czołowej usuwa się go, tre-
panując zatokę i wprowadza roztwór
klotrymazolu. Pamiętać należy, że te-
rapia miejscowa może mieć dwa bar-
dzo groźne, bo najczęściej śmiertelne,
powikłania: zachłystowe zapalenie płuc
oraz zapalenie mózgu i opon mózgo-
wo-rdzeniowych, które rozwija się, kie-
dy roztwór przedostanie się do mózgu
przez uszkodzoną blaszkę sitową. Opi-
sano również nowotworzenie w obrębie
zatok nosowych, będące odległym (13,
22 i 30 miesięcy po wyleczeniu) następ-
stwem terapii miejscowej (5).
Piśmiennictwo dostępne w redakcji.
dr n. wet. Piotr Sławuta
Katedra Chorób Wewnętrznych z Kliniką
Koni, Psów i Kotów
Wydział Medycyny Weterynaryjnej
Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu
50-366 Wrocław
pl. Grunwaldzki 47