4. GLEBY

Pracownia nawozowa

fot. SChR w Lublinie

4.1. Zakwaszenie oraz zasobność gleb Lubelszczyzny w przyswajalne formy

składników pokarmowych roślin

Przemysław Tkaczyk
(Okręgowa Stacja Chemiczno-Rolnicza w Lublinie)

Okręgowa Stacja Chemiczno-Rolnicza w Lublinie jest działającą od 1955 r. państwową

jednostką budżetową. Stacja zajmuje się badaniami w zakresie rolnictwa i ochrony
środowiska na obszarze województwa lubelskiego. Od 2000 r. Stacja posiada akredytację na
badania chemiczno-rolnicze gleb, roślin i nawozów, nadaną przez DAP Deutsches
Akkreditierungssystem Prüfwesen GmbH wg

DIN EN ISO/IEC 17025:2000, będący

członkiem europejskiego układu EA. Jako jedyna instytucja w Polsce posiada także
akredytację na pobieranie prób gleb oraz nawozów mineralnych. Wyniki badań uzyskane
w naszej Stacji uznawane są we wszystkich krajach Europy Zachodniej, w Stanach
Zjednoczonych, Australii, w krajach na kontynencie azjatyckim, a także w Południowej
Afryce. Okręgowa Stacja Chemiczno-Rolnicza w Lublinie współpracuje z instytucjami
naukowymi, uczelniami oraz jednostkami pracującymi na rzecz rolnictwa, a w szczególności
z Akademią Rolniczą w Lublinie i Instytutem Uprawy, Nawożenia i Gleboznawstwa
w Puławach, Regionalnym Zarządem Gospodarki Wodnej, Wojewódzkim Inspektoratem
Ochrony Środowiska w Lublinie. Ponadto posiadamy kontakty z jednostkami o podobnym
profilu działania, m.in. w Niemczech, Austrii, Czechach, Słowacji oraz na Węgrzech.
Współpraca ta, oparta na wymianie doświadczeń, pozwala na szybsze wprowadzenie
osiągnięć nauki do praktyki rolniczej. Swoją pozycję na rynku Stacja umacnia poprzez ciągłe
doskonalenie techniki badawczej oraz rozwój systemu jakości zgodnie ze standardami
europejskimi.

Do ważniejszych zadań Okręgowej Stacji Chemiczno-Rolniczej w Lublinie należy:

• Badanie gleb dla potrzeb doradztwa nawozowego w zakresie zakwaszenia (odczyn)

i zawartości makroelementów tj. fosforu, potasu i magnezu.

• Badanie gleb, ziem, podłoży ogrodniczych, wód i pożywek w zakresie zakwaszenia,

zasolenia, zawartości azotu, fosforu, potasu, magnezu i wapnia.

• Badanie azotu mineralnego w glebie dla potrzeb nawożenia i oceny

zanieczyszczenia środowiska.

• Kontrola

stanu żyzności gleb i składu chemicznego wód gruntowych.

• Badanie

zawartości mikroelementów w glebach i roślinach.

• Badanie osadów ściekowych i komunalnych przeznaczonych do wykorzystania

w rolnictwie.

• Ocena

jakości pasz gospodarskich.

• Ocena

jakości nawozów.

• Ocena stopnia zanieczyszczenia gleb metalami ciężkimi i siarką.
• Ocena jakości płodów rolnych pod względem zawartości azotanów, metali ciężkich

i siarki.

• Opracowywanie

zaleceń nawozowych dla upraw rolniczych i ogrodniczych.

172

• Sporządzanie map stanu zakwaszenia, potrzeb wapnowania oraz zasobności gleb

w makro- i mikroelementy.

• Opiniowanie

przydatności gruntów w zakresie ich rolniczego zagospodarowania.

• Wykonywanie ekspertyz i wydawanie opinii dotyczących zasobności gleb, składu

chemicznego roślin i nawozów oraz prawidłowego stosowania nawozów.

• Doradztwo nawozowe dla różnych kierunków produkcji roślinnej.
• Prowadzenie

działalności szkoleniowej i informacyjnej.

• Tworzenie i prowadzenie bazy danych dotyczących zasobności gleb w azot i fosfor

oraz zanieczyszczenia azotanami wód w profilu glebowym do 90 cm pod
powierzchnią terenu.

Wstęp

Nadmierne zakwaszenie gleb jest czynnikiem zmniejszającym efektywność

stosowania większości zabiegów agrotechnicznych, a zwłaszcza nawożenia mineralnego
oraz przyczynia się do ograniczenia plonów. Oprócz tego obserwuje się wtórne skutki
zakwaszenia gleby, do których należy zmniejszenie trwałości wiązań pakietów minerałów,
rozpad makrokrystalicznej struktury wtórnych minerałów ilastych, zmniejszenie zdolności
sorpcyjnej, a przede wszystkim pojawienie się dużych ilości glinu i manganu toksycznego dla
roślin. Główną przyczyną tego stanu jest nasz umiarkowany klimat z przewagą opadów nad
parowaniem, w wyniku czego kationy zasadowe, głównie magnez (Mg

2+

) i wapń (Ca

2+

),

przemieszczane są w głąb gleby. Również duży wpływ na zakwaszenie mają rośliny, które
zubożają glebę pobierając z niej niezbędne do wzrostu i rozwoju pierwiastki, w tym kationy
zasadowe (Ca

2+

i Mg

2+

). Oprócz czynników naturalnych nie mniej ważne są tzw. czynniki

antropogeniczne do których należą: stosowanie nawozów (szczególnie azotowych typu
amonowego i nawozów potasowych), zanieczyszczenie powietrza, zwłaszcza związkami
siarki i azotu (w postaci kwaśnych opadów mokrych lub suchych). Szczególną rolę
w procesie zakwaszenia odgrywa niedostosowanie dawek nawozów fizjologicznie kwaśnych
do faktycznych potrzeb nawozowych roślin. Zabiegiem ograniczającym niepożądane skutki
zakwaszenia gleb jest wapnowanie

Naturalna zasobność gleb uprawnych w składniki pokarmowe nie zabezpiecza

w pełni potrzeb pokarmowych roślin. Brak odpowiedniej ilości składników w formach
przystępnych w środowisku bytowania roślin wpływa na spadek plonów oraz obniżenie ich
wartości biologicznej. Konsekwencją zbyt niskiej zasobności gleb w składniki pokarmowe
w stosunku do potrzeb pokarmowych roślin jest spadek żyzności gleby, wynikający
z wyczerpania jej ze składników pokarmowych.

Składniki pokarmowe roślin występują w glebie w różnych formach i ilościach.

Z rolniczego punktu widzenia czyli żywienia roślin, najważniejszą grupę stanowią formy
przyswajalne, na które to składają się ilości pierwiastka znajdujące się w roztworze
glebowym, kompleksie sorpcyjnym oraz występujące w formie słabiej rozpuszczalnych soli.
O ich pobraniu decyduje wiele czynników, z których najważniejsze to wiek i gatunek rośliny,
wilgotność i napowietrzenie gleby, odczyn, stosunki jonowe, a także temperatura
i nasłonecznienie. Do najważniejszych makroelementów mających największy wpływ na
jakość i wysokość plonów oprócz azotu należy wymienić fosfor, potas i magnez.

Obecnie określenie obok odczynu zawartości przyswajalnych form fosforu, potasu

i magnezu jest podstawowym elementem oceny stanu żyzności gleb mającej na celu
prowadzenie racjonalnego nawożenia tymi składnikami. Nawozić powinno się tymi
składnikami, których w glebie brakuje. Stąd też nieuzasadnione jest stosowanie nawożenia
bez znajomości zasobności gleby w przyswajalne składniki pokarmowe. Nawozy mineralne,
jako jeden z głównych środków do produkcji rolnej powinny być stosowane racjonalnie, tzn.
w takich ilościach i w taki sposób, aby zapewnić uprawianym roślinom określoną ilość
składników pokarmowych w odpowiednim czasie, uzyskując przy tym możliwie największy
efekt i nie stanowić zagrożenia dla środowiska naturalnego.

173

Pracownia azotu mineralnego fot. SChR w Lublinie

Materiał i metody badań

Do opracowania zostały wykorzystane wyniki badań prowadzonych przez Okręgową

Stację Chemiczno-Rolniczą w Lublinie w 2005 r. Ocenę stopnia zakwaszenia gleb
i zasobności w przyswajalne formy makroelementów przeprowadzono w oparciu o wyniki
20 500 próbek glebowych z obszaru województwa lubelskiego.

Metody analityczne i kryteria oceny wyników:

- odczyn – pH w 1 mol KCl
- przyswajalny fosfor i potas metodą Egnera-Riehma
- przyswajalny

magnez

metodą AAS po ekstrakcji w 0,125 mol

⋅ dm

-3

CaCl

2

(metoda

Schachtschabela).

Uzyskane wyniki badań oceniono według liczb granicznych obowiązujących w Polsce

(normy):
-

odczyn gleby PN-ISO 10390,

- zawartość przyswajalnego fosforu PN-R-04023,
- zawartość przyswajalnego potasu PN-R-04022,
- zawartość przyswajalnego magnezu PN-R-04020.

Próby gleb do badań pobierane były według instrukcji opracowanych na podstawie

normy PN-R-04031:1997, według której jedna próba glebowa może reprezentować obszar
nie większy niż 4 ha.

Wycena wyników badań w Okręgowych Stacjach Chemiczno-Rolniczych prowadzona

jest w oparciu o liczby graniczne (tab. 2-8). Liczby te są zróżnicowane dla gleb mineralnych,
węglanowych oraz organicznych. Ważnym elementem w wycenie składu chemicznego gleb
są także kategorie agronomiczne (tab.1).

Tabela 1. Kategorie agronomiczne gleb

Kategorie

Grupa

% frakcji <0,02 mm

I – gleby bardzo lekkie

pl, plp, ps, psp

0-10

II – gleby lekkie

pgl, pglp, pgm, pgmp, płp, płz 11-20

III – gleby średnie

gl, glp, płg 21-35

IV – gleby ciężkie

gs, gsp, gc, gcp, płi, i, ip

>35

Tabela 2. Ocena odczynu gleby

pH

Ocena zakwaszenia gleb

<4,5 Bardzo

kwaśne

4,6 - 5,5

Kwaśne

5,6 - 6,5

Lekko kwaśne

6,6 - 7,2

Obojętne

> 7,3

Zasadowe

174

Tabela 3. Potrzeby wapnowania gleb

pH, gleb kategorii agronomicznych

Potrzeby

wapnowania

bardzo lekkie

lekkie

średnie

ciężkie

Konieczne

do 4,0

do 4,5

do 5,0

do 5,5

Potrzebne

4,1-4,5

4,6-5,0 5,1-5,5 5,6-6,0

Wskazane

4,6-5,0

5,1-5,5 5,6-6,0 6,1-6,5

Ograniczone 5,1-5,5

5,6-6,0 6,1-6,5 6,6-7,0

Zbędne

od 5,6

od 6,1

od 6,6

od 7,1

Tabela 4. Ocena zasobności gleb w fosfor przyswajalny

Gleby mineralne

Gleby węglanowe

Klasa zasobności

Zasobność

mg P

2

O

5

/100 g gleby

V Bardzo

niska <5,0

<5,0

IV Niska 5,1-10,0 5,1-10,0

III

Średnia 10,1-15,0 10,1-20,0

II Wysoka 15,1-20,0 20,1-40,0

I Bardzo

wysoka >20,1

>40,1

Tabela 5. Ocena zasobności gleb w potas przyswajalny

K

2

O mg/100 g gleby

Klasa

zasobności

Zasobność

Gleby bardzo

lekkie

Gleby lekkie

Gleby średnie Gleby ciężkie

V

Bardzo niska

<2,5

< 5,0

< 7,5

< 10,0

IV

Niska

2,6 – 7,5

5,1 - 10,0

7,6 - 12,5

10,1 - 15,0

III

Średnia

7,6 – 12,5

10,1 - 15,0

12,6 - 20,0

15,1 - 25,0

II

Wysoka

12,6 – 17,5

15,1 - 20,0

20,1 - 25,0

25,1 - 30,0

I

Bardzo wysoka

> 17,6

> 20,1

> 25,1

> 30,1

Tabela 6. Ocena zasobności gleb w magnez przyswajalny

Mg mg/100 g gleby

Klasa

zasobności

Zasobność

Gleby bardzo

lekkie

Gleby lekkie

Gleby średnie

Gleby ciężkie

V Bardzo

niska <1,0 <2,0 <3,0 <4,0

IV

Niska

1,1 – 2,0

2,1 - 3,0

3,1 - 5,0

4,1 - 6,0

III

Średnia

2,1 – 4,0

3,1 - 5,0

5,1 - 7,0

6,1 - 10,0

II

Wysoka

4,1 – 6,0

5,1 - 7,0

7,1 - 9,0

10,1 - 14,0

I Bardzo

wysoka >6,1 >7,1 >9,1 >14,1

Liczby graniczne stosowane do wyceny zasobności gleb organicznych

Tabela 7. Określenie potrzeb wapnowania gleb organicznych

Określenie potrzeb wapnowania

pH

KCl

Konieczne <

4,0

Potrzebne

4,1 - 4,5

Wskazane

4,6 - 5,0

Zbędne >

5,1

175

Tabela 8. Ocena zawartości fosforu, potasu i magnezu w glebach organicznych

mg/100 g suchej masy gleby

Klasa

zasobności

Zasobność

P

2

O

5

K

2

O

Mg

V

Bardzo niska

< 40

< 30

< 20

IV

Niska

41 – 60

31 – 60

21 - 40

III

Średnia

61 – 80

61 – 90

41 - 80

II

Wysoka

81 – 120

91 – 120

81 - 120

I

Bardzo wysoka

> 121

> 121

> 121

Wyniki badań

Wyniki badania odczynu i zasobności gleb obejmujące około 21 tysięcy próbek

pobranych na terenie województwa lubelskiego wskazują na utrzymywanie się stałej
tendencji w zakresie stopnia zakwaszenia gleb (mapa 17). Spośród przebadanych gleb 45%
charakteryzuje się bardzo kwaśnym i kwaśnym odczynem gleb, 23% gleb lekko kwaśnym
odczynem. Odczyn obojętny wykazuje tylko 16% użytków rolniczych podobnie jak i gleb
o odczynie zasadowym. Najwięcej gleb o pH poniżej 5,5 koncentruje się w powiatach
lubartowskim, radzyńskim, parczewskim, bialskopodlaskim, biłgorajskim, ryckim,
włodawskim. Najmniej gleb kwaśnych i bardzo kwaśnych użytkowanych rolniczo jest
w

powiatach: hrubieszowskim, opolskim, chełmskim, kraśnickim, tomaszowskim,

krasnystawskim, lubelskim i zamojskim.

Badania zawartości fosforu przyswajalnego wskazują, iż 42% gleb charakteryzuje się

bardzo niską i niską zawartością tego pierwiastka (mapa 18). Gleb o średniej zasobności
w fosfor w województwie lubelskim jest około 29%, tyle samo gleb (29%) charakteryzuje
wysoka i bardzo wysoka zawartość tego składnika. Najwięcej gleb o niskiej i bardzo niskiej
zawartości fosforu przyswajalnego jest w powiatach: włodawskim (68%), lubartowskim
(55,3%), parczewskim (53,1%), bialskopodlaskim i biłgorajskim (52%) oraz krasnostawskim
(51,2%). Najmniejszy udział gleb o niskiej i bardzo niskiej zasobności w fosfor stwierdza się
w powiecie łukowskim (25,7%), ryckim (26,7%), puławskim (27,3%), hrubieszowskim
(28,7%) i tomaszowskim (31,9%).

Wyniki badań przeprowadzone przez Okręgową Stację Chemiczno-Rolniczą

w Lublinie wykazały, że udział gleb o bardzo niskiej i niskiej zasobności w przyswajalny
potas wynosi 44% powierzchni użytków rolnych (mapa 19). Wysoką i bardzo wysoką
zasobnością gleb charakteryzuje się 26% powierzchni użytków rolnych, natomiast 30% gleb
charakteryzuje się średnią zasobnością. Największy udział gleb Lubelszczyzny z bardzo
niską i niską zasobnością przyswajalnego potasu znajduje się w powiecie włodawskim
(73,8%), janowskim (66,3%), biłgorajskim (57,3%), bialskopodlaskim (56,5%) i ryckim
(55,0%). Najmniej gleb charakteryzujących się niską i bardzo niską zasobnością w potas
zaobserwowano w powiecie łęczyńskim (28,2%), hrubieszowskim (32,2%), tomaszowskim
(33,5%), łukowskim (34,7%) i opolskim (37,8%).

Udział gleb o niskiej i bardzo niskiej zawartości magnezu przyswajalnego wynosi 53%

powierzchni użytków rolnych mapa 20). W województwie lubelskim 28% charakteryzuje się
wysoką i bardzo wysoką zawartością magnezu, natomiast średnią 19%.


Pod względem zasobności niskiej i bardzo niskiej w przyswajalny magnez najwięcej gleb
znajduje się w powiecie chełmskim (88,9%), krasnystawskim (73,4%) świdnickim (72,6%),
janowskim i lubelskim (67%). Najmniej gleb o niskiej i bardzo niskiej zawartości magnezu
znajduje się w powiecie hrubieszowskim (16,2%), ryckim (33%), tomaszowskim (33,7%),
puławskim (35,4%) i zamojskim (39,2%).

176

Konstantynów

Janów Podl.

R o k i t n o

Leœna Podl.

Zalesie

Terespol

Piszczac

Kodeñ

Tuczna

S³awatycze

£omazy

Roskosz

Wisznice Sosnówka

Hanna

Podedwórze

Wyryki

Jab³oñ

Dêbowa K³ oda

Sosnowica

Uœcimów

Stary Brus

Urszulin

Hañsk

Cyców

Wierzbica

Sawin

Ruda Huta

Siedliszcze

Wola

Uhruska

Rejowiec F.

Kamieñ

¯mudŸ

Leœniowice

Siennica

Ró¿ana

Rejowiec

Dorohusk

Dubienka

Bia³opole

KraœniczynWojs³awice

Uchanie

Horod³o

Grabowiec

Trzeszczany

Mi¹czyn

Werbkowice

Dolhobyczów

Mircze

Tyszowce

Telatyn

£aszczów

Rachanie

Ulhówek

Jarczów

Lubycza

Królewska

B e³¿ec

Susiec

Tarnawatka

Krynice

Krasnobród

Adamów

Zwierzyniec

Józefów

Tereszpol

£ukowa

Ksiê¿pol

Aleksandrów

Biszcza

Tarnogród

Obsza

Potok Górny

Frampol

Szczebrzeszyn

Dzwola

Komarów

Osada

£abunie

Sitno

Skierbieszów

Stary ZamoϾ

Nielisz

Su³ów

Izbica

Rudnik

¯ó³kiewka

Turobin

R a d e c z ni c a

Goraj

Wysokie

Zakrzew

Batorz

Zakrzówek

Szastarka

Chrzanów

Godziszów

Trzydnik

Du¿y

Potok
Wielki

Modliborzyce

Milejów

Gorzków

Trawniki

Fajs³awice

£opiennik

Górny

Piaski

Rybczewice

Krzczonów

Bychawa

Jab³onna

G³usk

Me³giew

Wilko³az

Strzy¿ewice

Niedrzwica

Du¿a

Kon opnica

Goœcieradów

Annopol

Kra œnik

Opole Lub.

Janów Lub.

Urzêdów

Dzierzkowice

Józefów

Chodel

Borzechów

£aziska

Wilków

Be³¿yce

Poniatowa

Wojciechów

Karczmiska

Wólka

Jastków

Na³êczów

W¹wolnica

Kazimierz D.

Janowiec

Niemce

Garbów

Markuszów

Koñskowola

Kurów

Serniki

Kamionka

¯yrzyn

Abramów

Baranów

Michów

Miêdzyrzec Podl.

Drelów

Komarówka
Podlaska

K¹kolewnica

Wsch.

Trzebiesz

ów

Wohyñ

Milanów

Ulan-Majorat

Borki

Wojcieszków

Stanin

£uków

Radzyñ Podl.

Stoczek
£ukowski

Wola

Mys³owska

Krzywda

Siemieñ

Czemierniki

Ostrówek

NiedŸwiada

Ostrów

Lub.

Firlej

Kock

Jeziorzany

U³ê¿

Nowodwór

Stê¿ycaDêblin

K³oczew

Adamów

Serokomla

Spiczyn

Ludwin

Puchaczów

Tomaszów Lub.

Bi³goraj

Krasnystaw

Hrubieszów

Che³m

Bia³a Podl.

ZamoϾ

LUBLIN

Œwidnik

Ryki

Parczew

W³odawa

£êczna

Pu³awy

Lubartów

PROCENT GLEB KWAŒNYCH I BARDZO KWAŒNYCH

do 20%

21 - 40%

41 - 60%

61 - 80%

81 - 100%

Brak danych

OSCHR W LUBLINIE

Mapa 17.

województwa lubelskiego
na podstawie badañ w 2005 r

Odczyn gleb

.

177

Konstantynów

Janów Podl.

Rokitno

Leœna Podl.

Zalesie

Terespol

Piszczac

Kodeñ

Tuczna

S³awatycze

£omazy

Roskosz

Wisznice Sosnówka

Hanna

Podedwórze

Wyryki

Jab³oñ

Dêbowa K³oda

Sosnowica

Uœcimów

Stary Brus

Urszulin

Hañsk

Cyców

Wierzbica

Sawin

Ruda Huta

Siedliszcze

Wola

Uhruska

Rejowiec F.

Kamieñ

¯mudŸ

Leœniowice

Siennica

Ró¿ana

Rejowiec

Dorohusk

Dubienka

Bia³opole

KraœniczynWojs³awice

Uchanie

Horod³o

Grabowiec

Trzeszczany

Mi¹czyn

Werbkowice

Dolhobyczów

Mircze

Tyszowce

Telatyn

£aszczów

Rachanie

Ulhówek

Jarczów

Lubycza

Królewska

Be³¿ec

Susiec

Tarnawatka

Krynice

Krasnobród

Adamów

Zwierzyniec

Józefów

Tereszpol

£ukowa

Ksiê¿pol

Aleksandrów

Biszcza

Tarnogród

Obsza

Potok Górny

Frampol

Szczebrzeszyn

Dzwola

Komarów

Osada

£abunie

Sitno

Skierbieszów

Stary ZamoϾ

Nielisz

Su³ów

Izbica

Rudnik

¯ó³kiewka

Turobin

Radecznica

Goraj

Wysokie

Zakrzew

Batorz

Zakrzówek

Szastarka

Chrzanów

Godziszów

Trzydnik

Du¿y

Potok
Wielki

Modliborzyce

Milejów

Gorzków

Trawniki

Fajs³awice

£opiennik

Górny

Piaski

Rybczewice

Krzczonów

Bychawa

Jab³onna

G³usk

Me³giew

Wilko³az

Strzy¿ewice

Niedrzwica

Du¿a

Konopnica

Goœcieradów

Annopol

K raœnik

Opole Lub.

Janów Lub.

Urzêdów

Dzierzkowice

Józefów

Chodel

Borzechów

£aziska

Wilków

Be³¿yce

Poniatowa

Wojciechów

Karczmiska

Wólka

Jastków

Na³êczów

W¹wolnica

Kazimierz D.

Janowiec

Niemce

Garbów

Markuszów

Koñskowola

Kurów

Serniki

Kamionka

¯yrzyn

Abramów

Baranów

Michów

Miêdzyrzec Podl.

Drelów

Komarówka
Podlaska

K¹kolewnica

Wsch.

Trzebieszów

Wohyñ

Milanów

Ulan-Majorat

Borki

Wojcieszków

Stanin

£uków

Radzyñ Podl.

Stoczek
£ukowski

Wola

Mys³owska

Krzywda

Siemieñ

Czemierniki

Ostrówek

NiedŸwiada

Ostrów

Lub.

Firlej

Kock

Jeziorzany

U³ê¿

Nowodwór

Stê¿ycaDêblin

K³oczew

Adamów

Serokomla

Spiczyn

Ludwin

Puchaczów

Tomaszów Lub.

Bi³goraj

Krasnystaw

Hrubieszów

Che³m

Bia³a Podl.

ZamoϾ

LUBLIN

Œwidnik

Ryki

Parczew

W³odawa

£êczna

Pu³awy

Lubartów

PROCENT GLEB O BARDZO NISKIEJ I NISKIEJ

ZAWARTOŒCI FOSFORU

do 20%

21 - 40%

41 - 60%

61 - 80%

81 - 100%

Brak danych

OSCHR W LUBLINIE

Mapa 18.
Zasobnoœæ gleb województwa lubelskiego w fosfor
na podstawie badañ w 2005 r

.

178

Konstantynów

Janów Podl.

Rokitno

Leœna Podl.

Zalesie

Terespol

Piszczac

Kodeñ

Tuczna

S³awatycze

£omazy

Roskosz

Wisznice Sosnówka

Hanna

Podedwórze

Wyryki

Jab³oñ

Dêbowa K³oda

Sosnowica

Uœcimów

Stary Brus

Urszulin

Hañsk

Cyców

Wierzbica

Sawin

Ruda Huta

Siedliszcze

Wola

Uhruska

Rejowiec F.

Kamieñ

¯mudŸ

Leœniowice

Siennica

Ró¿ana

Rejowiec

Dorohusk

Dubienka

Bia³opole

KraœniczynWojs³awice

Uchanie

Horod³o

Grabowiec

Trzeszczany

Mi¹czyn

Werbkowice

Dolhobyczów

Mircze

Tyszowce

Telatyn

£aszczów

Rachanie

Ulhówek

Jarczów

Lubycza

Królewska

Be³¿ec

Susiec

Tarnawatka

Krynice

Krasnobród

Adamów

Zwierzyniec

Józefów

Tereszpol

£ukowa

Ksiê¿pol

Aleksandrów

Biszcza

Tarnogród

Obsza

Potok Górny

Frampol

Szczebrzeszyn

Dzwola

Komarów

Osada

£abunie

Sitno

Skierbieszów

Stary ZamoϾ

Nielisz

Su³ów

Izbica

Rudnik

¯ó³kiewka

Turobin

Radecznica

Goraj

Wysokie

Zakrzew

Batorz

Zakrzówek

Szastarka

Chrzanów

Godziszów

Trzydnik

Du¿y

Potok
Wielki

Modliborzyce

Milejów

Gorzków

Trawniki

Fajs³awice

£opiennik

Górny

Piaski

Rybczewice

Krzczonów

Bychawa

Jab³onna

G³usk

Me³giew

Wilko³az

Strzy¿ewice

Niedrzwica

Du¿a

Konopnica

Goœcieradów

Annopol

Kraœnik

Opole Lub.

Janów Lub.

Urzêdów

Dzierzkowice

Józefów

Chodel

Borzechów

£aziska

Wilków

Be³¿yce

Poniatowa

Wojciechów

Karczmiska

Wólka

Jastków

Na³êczów

W¹wolnica

Kazimierz D.

Janowiec

Niemce

Garbów

Markuszów

Koñskowola

Kurów

Serniki

Kamionka

¯yrzyn

Abramów

Baranów

Michów

Miêdzyrzec Podl.

Drelów

Komarówka
Podlaska

K¹kolewnica

Wsch.

Trzebieszów

Wohyñ

Milanów

Ulan-Majorat

Borki

Wojcieszków

Stanin

£uków

Radzyñ Podl.

Stoczek
£ukowski

Wola

Mys³owska

Krzywda

Siemieñ

Czemierniki

Ostrówek

NiedŸwiada

Ostrów

Lub.

Firlej

Kock

Jeziorzany

U³ê¿

Nowodwór

Stê¿ycaDêblin

K³oczew

Adamów

Serokomla

Spiczyn

Ludwin

Puchaczów

Tomaszów Lub.

Bi³goraj

Krasnystaw

Hrubieszów

Che³m

Bia³a Podl.

ZamoϾ

LUBLIN

Œwidnik

Ryki

Parczew

W³odawa

£êczna

Pu³awy

Lubartów

PROCENT GLEB O BARDZO NISKIEJ I NISKIEJ

ZAWARTOŒCI POTASU

do 20%

21 - 40%

41 - 60%

61 - 80%

81 - 100%

Brak danych

OSCHR W LUBLINIE

Mapa 19.
Zasobnoœæ gleb województwa lubelskiego w potas
na podstawie badañ w 2005 r

.

179

Konstantynów

Janów Podl.

Rokitno

Leœna Podl.

Zalesie

Terespol

Piszczac

Kodeñ

Tuczna

S³awatycze

£omazy

Roskosz

Wisznice Sosnówka

Hanna

Podedwórze

Wyryki

Jab³oñ

Dêbowa K³oda

Sosnowica

Uœcimów

Stary Brus

Urszulin

Hañsk

Cyców

Wierzbica

Sawin

Ruda Huta

Siedliszcze

Wola

Uhruska

Rejowiec F.

Kamieñ

¯mudŸ

Leœniowice

Siennica

Ró¿ana

Rejowiec

Dorohusk

Dubienka

Bia³opole

KraœniczynWojs³awice

Uchanie

Horod³o

Grabowiec

Trzeszczany

Mi¹czyn

Werbkowice

Dolhobyczów

Mircze

Tyszowce

Telatyn

£aszczów

Rachanie

Ulhówek

Jarczów

Lubycza

Królewska

Be³¿ec

Susiec

Tarnawatka

Krynice

Krasnobród

Adamów

Zwierzyniec

Józefów

Tereszpol

£ukowa

Ksiê¿pol

Aleksandrów

Biszcza

Tarnogród

Obsza

Potok Górny

Frampol

Szczebrzeszyn

Dzwola

Komarów

Osada

£abunie

Sitno

Skierbieszów

Stary ZamoϾ

Nielisz

Su³ów

Izbica

Rudnik

¯ó³kiewka

Turobin

Radecznica

Goraj

Wysokie

Zakrzew

Batorz

Zakrzówek

Szastarka

Chrzanów

Godziszów

Trzydnik

Du¿y

Potok
Wielki

Modliborzyce

Milejów

Gorzków

Trawniki

Fajs³awice

£opiennik

Górny

Piaski

Rybczewice

Krzczonów

Bychawa

Jab³onna

G³usk

Me³giew

Wilko³az

Strzy¿ewice

Niedrzwica

Du¿a

Konopnica

Goœcieradów

Annopol

Kraœnik

Opole Lub.

Janów Lub.

Urzêdów

Dzierzkowice

Józefów

Chodel

Borzechów

£aziska

Wilków

Be³¿yce

Poniatowa

Wojciechów

Karczmiska

Wólka

Jastków

Na³êczów

W¹wolnica

Kazimierz D.

Janowiec

Niemce

Garbów

Markuszów

Koñskowola

Kurów

Serniki

Kamionka

¯yrzyn

Abramów

Baranów

Michów

Miêdzyrzec Podl.

Drelów

Komarówka
Podlaska

K¹kolewnica

Wsch.

Trzebieszów

Wohyñ

Milanów

Ulan-Majorat

Borki

Wojcieszków

Stanin

£uków

Radzyñ Podl.

Stoczek
£ukowski

Wola

Mys³owska

Krzywda

Siemieñ

Czemierniki

Ostrówek

NiedŸwiada

Ostrów

Lub.

Firlej

Kock

Jeziorzany

U³ê¿

Nowodwór

Stê¿ycaDêblin

K³oczew

Adamów

Serokomla

Spiczyn

Ludwin

Puchaczów

Tomaszów Lub.

Bi³goraj

Krasnystaw

Hrubieszów

Che³m

Bia³a Podl.

ZamoϾ

LUBLIN

Œwidnik

Ryki

Parczew

W³odawa

£êczna

Pu³awy

Lubartów

PROCENT GLEB O BARDZO NISKIEJ I NISKIEJ

ZAWARTOŒCI MAGNEZU

do 20%

21 - 40%

41 - 60%

61 - 80%

81 - 100%

Brak danych

OSCHR W LUBLINIE

Mapa 20.
Zasobnoœæ gleb województwa lubelskiego w magnez
na podstawie badañ w 2005 r

.

180

Tabela 9. Udział gleb kwaśnych i bardzo kwaśnych oraz o niskiej i bardzo niskiej zasobności

w przyswajalne formy fosforu, potasu i magnezu w powiatach województwa lubelskiego

Podsumowanie

Wyniki badań użytków rolnych w województwie lubelskim pozwalają na sformułowanie

następujących wniosków:
1. Na terenie województwa lubelskiego stwierdza się 45% gleb zakwaszonych i 60% gleb

wymagających, w różnym stopniu, wapnowania.

2. Stopień silnego wyczerpania gleb w podstawowe składniki pokarmowe - fosfor, potas

i magnez kształtuje się odpowiednio na poziomie 43%, 44% i 53%.

3. Brak informacji o właściwościach chemicznych i fizykochemicznych gleby prowadzi do

zbędnego, nadmiernego nawożenia mineralnego z jednej strony, z drugiej zaś do
wyczerpywania gleb z podstawowych składników pokarmowych.

4. Dla właściwej gospodarki naturalnym zasobem, jakim jest ziemia, konieczne jest

systematyczne monitorowanie jej właściwości i zapobieganie negatywnym skutkom
działalności człowieka.

pH

Fosfor

Potas

Magnez

L.p.

Powiat

%

1. bialskopodlaski

64,2

52,5

56,5

41,9

2. biłgorajski 61,2

52,0

57,1

54,5

3. chełmski 27,1

37,6

44,7

88,9

4. hrubieszowski 23,2

28,7 32,2 16,2

5. janowski

45,5

43,5

66,3

67,3

6. krasnystawski 37,4

51,2 39,0 73,4

7. kraśnicki 34,1

42,2

40,9

62,2

8. lubartowski

70,6 55,3 54,4

51,6

9. lubelski

37,4

42,4

43,7

66,7

10. łęczyński 39,2

32,8

28,2

48,7

11. łukowski 39,7

25,7

34,7

46,7

12. opolski

24,8

33,3

37,8

65,0

13. parczewski

66,6

53,1

52,6

49,6

14. puławski 48,8

27,3

47,6

35,4

15. radzyński 68,7

43,7

51,3

52,0

16. rycki

57,3

26,7

55,0

33,0

17. świdnicki 44,4

42,2

47,4

72,6

18. tomaszowski

36,4

31,9

33,5

33,7

19. włodawski 54,9

68,0

73,8

51,0

20. zamojski

37,7

36,9

41,2

39,2

181

4.2.

Monitoring

Gleb

Małgorzata Skwarek
(Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Lublinie)

Roztoczański park Narodowy – Linia LHS

fot. WIOŚ Delegatura w Zamościu

Gleba jest podstawowym elementem środowiska przyrodniczego, a jej właściwości

(fizyczne, chemiczne, biologiczne) kształtowane pod wpływem działania procesu
glebotwórczego znajdują się w stanie równowagi dynamicznej. Naruszenie tej równowagi
powoduje najczęściej negatywne skutki dla środowiska. Gleba jest jednocześnie
zasadniczym elementem w łańcuchu pokarmowym: gleba - roślina – zwierzę - człowiek,
toteż wszelkie negatywne skutki degradacji gleb w mniejszym lub większym stopniu
wpływają na zdrowie człowieka.
W 2005 r. Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Lublinie przeprowadził badania
jakości gleb w dwóch obszarach:

- iakość gleb użytkowanych rolniczo przy trasach komunikacyjnych o dużym natężeniu

ruchu,

- jakość gleb terenów leśnych Roztoczańskiego Parku Narodowego.

Badaniom poddano gleby w 45 punktach pomiarowych. We wszystkich próbach

określono odczyn, zawartość chlorków, fenoli oraz metali ciężkich takich jak: Cr, Ni, Zn, Cd,
Cu, Pb. W przypadku badań prowadzonych na terenie RPN dodatkowo oznaczono siarkę w
glebach i roślinach wskaźnikowych, do których należą niektóre mchy.

Podstawę do oceny jakości gleb stanowi rozporządzenie MŚ z dnia 9 września

2002 r. w sprawie standardów jakości gleby oraz standardów jakości ziemi (Dz. U. Nr 165,
poz. 1359). Rozporządzenie to uznaje glebę za zanieczyszczoną, gdy co najmniej jedna
z substancji przekracza wartość dopuszczalną, poza przypadkami, w których przekroczenie
to wynika z naturalnej zawartości substancji w środowisku. Standardy jakości ustalone są
z uwzględnieniem funkcji, jaką pełni gleba (ziemia). W związku z powyższym wyróżniamy
trzy grupy zróżnicowania gruntów:
GRUPA A
a) Nieruchomości gruntowe wchodzące w skład obszaru poddanego ochronie na podstawie

przepisów ustawy - Prawo wodne,

b) Obszary poddane ochronie na podstawie przepisów o ochronie przyrody; jeżeli

utrzymanie aktualnego poziomu zanieczyszczenia gruntów nie stwarza zagrożenia dla
zdrowia ludzi lub środowiska - dla obszarów tych stężenia zachowują standardy
wynikające ze stanu faktycznego, z zastrzeżeniem pkt. 2 i 3 rozporządzenia.

GRUPA B
Grunty zaliczone do użytków rolnych, z wyłączeniem gruntów: pod stawami i rowami,
leśnych oraz zadrzewionych i zakrzewionych, nieużytków, a także zabudowanych
i zurbanizowanych, z wyłączeniem terenów przemysłowych, użytków kopalnych oraz
terenów komunikacyjnych.
GRUPA C
Tereny przemysłowe, użytki kopalne, tereny komunikacyjne.

Gleby objęte badaniami według ww. rozporządzenia zakwalifikowane zostały do

grupy A (gleby na terenach leśnych RPN) oraz do grupy B (gleby użytkowane rolniczo
położone w sąsiedztwie tras komunikacyjnych).

182

Wpływ emisji zanieczyszczeń komunikacyjnych na jakość gleb

Wpływ motoryzacji na gleby objawia się przede wszystkim w zanieczyszczeniu

terenów przy drogach związkami ołowiu i cynku oraz związkami pochodzącymi ze ścierania
opon i nawierzchni dróg. Przez wiele lat uważano, że zasięg zanieczyszczeń obejmuje
obszar najbliższego sąsiedztwa drogi, natomiast badania wykonane w ostatnich latach
wskazują, że zasięg ten jest znacznie większy i może dochodzić nawet do 300 m.
We wszystkich analizowanych w 2005 r. próbach gleb zawartość metali ciężkich nie
przekraczała zawartości dopuszczalnych, określonych w cytowanym wcześniej
rozporządzeniu. Mimo braku przekroczeń wartości charakteryzowały się znaczną
rozpiętością. Największe stężenia badanych metali odnotowano w niektórych punktach przy
drodze krajowej nr 17, dla takich metali jak: Cr, Zn, Pb oraz przy drodze wojewódzkiej nr
835, dla metali: Cr, Ni, Zn i Cu. Odmienną sytuację obserwujemy przy drodze krajowej nr 19.
Tam stężenia Ni, Cu i Pb odnotowano jako jedne z najniższych. Również w punktach przy
drodze krajowej nr 63 wartości Ni, Zn i Cu utrzymują się na niskim poziomie.

Inną przyczyną pogorszenia warunków środowiska glebowego może być ich

zakwaszenie bądź alkalizacja. Według Instytutu Uprawy, Nawożenia i Gleboznawstwa
w Puławach gleby ze względu na wartość odczynu podzielono na 5 przedziałów (tabela 1).
Większość analizowanych gleb charakteryzowała się odczynem zasadowym (41,25%) lub
obojętnym (32,5%). Alkalizacja może być wywołana czynnikami naturalnymi (np. rodzaj skały
macierzystej), ale znacznie częściej jej powodem są czynniki antropogenne. Najbardziej
narażone są gleby ośrodków miejsko - przemysłowych, gdzie pyły emitowane przez zakłady
przemysłowe, paleniska indywidualne i inne źródła mają często odczyn zasadowy. Ważną
przyczyną alkalizacji gleb miejskich oraz gleb położonych w pobliżu tras komunikacyjnych
jest stosowanie alkalicznych związków zwalczających śliskość dróg w zimie. Te same
przyczyny, które powodują wzrost pH gleb są powodem ich zasolenia. Degradujące działanie
zasolenia po pierwsze, polega na zwiększeniu koncentracji roztworu glebowego, co utrudnia,
a nawet niekiedy uniemożliwia pobieranie składników pokarmowych przez rośliny. Po drugie
obecność w nadmiarze w roztworach glebowych jonów chlorkowych wpływa toksycznie na
wiele gatunków roślin głównie na roślinność drzewiastą. W analizowanych glebach
zawartość chlorków jest bardzo zróżnicowana. Największe stężenia odnotowano w punktach
przy drodze krajowej nr 17 w miejscowościach Hrebenne, Tomaszów Lubelski i Zamość.
Znacznie niższe przy drodze krajowej nr 19 w miejscowości Turów, drodze krajowej nr 2
w miejscowości Zalesie, drodze krajowej nr 63 w miejscowości Wisznice oraz przy drodze
krajowej nr 68 w miejscowości Koroszczyn.
Zobrazowaniem sytuacji analizowanej powyżej jest tabela 2.

Tabela 1. Wartości odczynu gleb

Odczyn

Zakres pH

bardzo kwaśny do

4,5

kwaśny

4,6 - 5,5

lekko kwaśny

5,6 - 6,5

obojętny

6,6 - 7,2

zasadowy powyżej 7,2

183

Tabela 2. Wpływ ruchu komunikacyjnego na glebę. Wartości maksymalne i minimalne badanych wskaźników

Zawartość metali [mg/kg s.m.]

Lp.

Obiekt

Zakresy

podanych

wartości

Natężenie

ruchu

[poj./h]

Odczyn

pH

chrom

nikiel

cynk

kadm

miedź

ołów

Chlorki

mgCl/kg

s.m.

Fenole

mg/l

Droga krajowa nr 17 (Garwolin – Hrebenne)

maksimum 7,91

14,9

7,0

31,6

<0,2 7,9 11,1 30 <0,005

1.

Kurów w kierunku na
Lublin

minimum

-

7,35 11,7 4,9 22,1 <0,2 5,5 7,6

24 <0,005

maksimum

7,2 19,4 7,0 31,1 0,2 8,7 10,7 28 <0,005

2.

Kurów w kierunku na
Końskowolę

minimum

-

6,16 12,2 4,5 18,4 <0,2 4,7 5,2

25 <0,005

maksimum 8,63

20,2

9,2

32,0

<1 11,1 10,4 38,6 0,0055

3.

Fajsławice
przy kościele

minimum

595

7,65

10,0 <5 8,5 <1 <5 <5 15,6 <0,002

maksimum 8,47

27,6

8,8

56,8

<1 12,0 14,4 71,8 0,0063

4

Fajsławice
ul. Lubelska 28

minimum

579

7,21 <10 <5 7,6 <1 <5 <5 24,1 <0,002

maksimum 8,14

<10

<5

13,9

<1 6,4 9,2 62,8 0,0030

5

Orłów Drewniany
Bar Rzym

minimum

536

6,97 <10 <5 9,8 <1 <5 <5 21,3 <0,002

maksimum 8,11

10,4

5,5

49,4

<1 8,0 7,4 55,8 0,0054

6.

Izbica
ul. Lubelska 118

minimum

574

6,99 <10 <5 18,4 <1 <5 <5 14,2 <0,002

maksimum

7,03 20,1 17,1 42,8 <0,2 10,7 14,6 75,4 0,26

7.

Zamość ul. Jana
Pawła II /osiedle/

minimum

1095

6,85 16,2 12,9 31,2 <0,2 9,74 10,0 28,9 0,037

maksimum 6,5

24,1

17,3

67,8

<0,2 14,5 20,7 86,5 0,243

8.

Zamość ul. Jana
Pawła II /po str.
szpitala/

minimum

1095

6,5 16,1 14,7 44,4 <0,2 13,3 12,2 56,9

0,2

maksimum

7,31 11,4 8,34 19,5 <0,2 4,55 7,6 113,1 0,382

9.

Zamość ul. Lubelska
przed rondem str.
wsch.

minimum

1054

6,74 6,5 2,67 6,44 <0,2 1,09 1,9

45,5 0,245

maksimum

7,35 15,9 12,7 72,9 0,2 11,4 69,8 33,9 0,024

10.

Zamość ul. Lubelska
przed rondem str.
zach.

minimum

1054

7,25 14,9 12,4 46,7 <0,2 9,42 30,7 27,0 <0,001

maksimum 6,4

18,5

8,62

36,9 0,24 13,9 25,6 218,9 0,154

11.

Tomaszów Lubelski
ul. Zamojska

minimum

1235

5,86 5,8 2,82 9,53 <0,2 4,3 6,5 67,9 0,058

maksimum

7,25 9,5 8,4 82,6 0,25 13,1 25,6 196,6 0,195

12.

Tomaszów Lubelski
ul. Lwowska

minimum

1037

6,65 7 3,91

15,0

<0,2 4,16 5,2

47,1 0,123

maksimum

7,08 15,2 12,9 49,6 0,3 10,3 18,8 91,8 0,147

13.

Lubycza Królewska
ul. J. III Sobieskiego
str. wsch.

minimum

335

6,95 12,1 6,18 39,4 <0,2 7,68 12,3 52,8 0,102

maksimum

7,17 14,8 11,2 66,2 0,25 8,32 87,5 38,7 0,102

14.

Lubycza Królewska
ul. J. III Sobieskiego
str. zach

minimum

335

7,08 14,1 9,27 44,2 <0,2 7,97 11,8 36,9 <0,001

maksimum

6,78 20,8 11,3 34,6 <0,2 5,47 7,9

97,1 0,132

15. Hrebenne

str.

wsch

minimum

252

5,46 15,2 8,32 27,0 <0,2 4,84 6,7

56,3 0,011

maksimum

4,63 20,0 7,31 26,2 <0,2 1,39 9,3 183,0 0,148

16. Hrebenne

str.

zach.

minimum

252

3,93 19,0 6,7 23,3 <0,2 3,49 6,6

66,1 0,074

184

Zawartość metali [mg/kg s.m.]

Lp.

Obiekt

Zakresy

podanych

wartości

Natężenie

ruchu

[poj./h]

Odczyn

pH

chrom

nikiel

cynk

kadm

miedź

ołów

Chlorki

mgCl/kg

s.m.

Fenole

mg/l

Droga krajowa nr 44

maksimum

9,7 20,9 8,0 51,6 0,2 7,0 13,8 31 <0,005

17.

Końskowola w
kierunku na Kurów

minimum

-

6,13 10,7 6,1 31,0 <0,2 6,0 8,1

25 <0,005

maksimum 7,48

23,8

8,6

38,8

<0,2 9,2 11,5 30 <0,005

18.

Końskowola w
kierunku na Puławy

minimum

-

6,87 16,0 6,2 22,7 <0,2 5,2 5,8

26 <0,005

maksimum 8,13

21,6

8,6

34,3

<0,2 9,4 10,6 29 <0,005

19.

Puławy w kierunku na
Końskowolę

minimum

-

7,2 13,6 4,9 22,6 <0,2 6,2 6,8

24 <0,005

maksimum

7,6 25,4 9,2 39,1 <0,2 9,1 11,3 36 <0,005

20. Klikawka k/ Puław

minimum

-

6,93 19,4 6,2 25,5 <0,2 7,1 8,0

25 <0,005

Droga wojewódzka nr 835

maksimum

6,5 16,9 9,4 47,4 0,2 78,6 12,6 24 <0,005

21.

Jabłonna w kierunku
na Lublin

minimum

-

6,0 14,2 7,0 24,9 <0,2 7,1 8,4

22 <0,005

maksimum 8,01

18,0

8,7

55,8

<0,2 8,2 10,8 26 <0,005

22.

Jabłonna w kierunku
na Wysokie

minimum

-

6,85 14,4 7,0 26,5 <0,2 5,2 8,1

23 <0,005

maksimum

7,3 15,8 8,9 39,6

<0,2 9,0 10,8

25 <0,005

23.

Wysokie w kierunku na
Jabłonną

minimum

-

6,95 11,4 6,7 24,1 <0,2 5,6 7,2

23 <0,005

maksimum

7,92 28,7 21,2 77,6 0,3 11,7 13,4 25 <0,005

24.

Wysokie w kierunku na
Biłgoraj

minimum

-

7,43 8,5 9,9 27,4 <0,2 4,4 4,6

22 <0,005

Droga krajowa nr 12 (Piaski - Chełm – Dorohusk)

maksimum

8,67 33,6 15,4 75,8 <1 14,2 14,2 55,8 0,0055

25.

Marynin
przy szkole

minimum

527

7,62 24,0 7,8 33,6 <1 7,4 8,6 18,6 <0,002

maksimum 8,40

16,3

6,6

39,2 1 9,1 9,4 40,8 0,0031

26. Brzeźno

minimum

368

7,48 <10 <5 18,2 <1 <5 5,8 17,4 <0,002

maksimum 8,74

<10

<5

39,1

<1

<5

10,2

70,2

0,0045

27.

Okopy Nowe
przy szkole

minimum

267

7,06 <10 <5 18,8 <1 <5 5,2 46,3 <0,002

maksimum 8,80

<10

5,8

36,6

<1 <5 8,2 75,5 0,0039

28.

Berdyszcze przejście
graniczne

minimum

134

7,45

<10 <5 <5 <1 <5 <5 18,1 <0,002

Droga krajowa nr 19 (Kuźnica – Rzeszów)

maksimum

7,2 14,716 5,283 23,829 0,079 7,870 5,637 2,7 0,004

29. Turów

przekrój

I

minimum

415

6,6 8,558 2,605

12,001

0,019 2,810 3,050

1,2

<0,004

maksimum

7,7 13,138 4,191 41,273 0,065 8,447 8,026 3,2 0,005

30. Turów

przekrój

II

minimum

415

6,7 7,603 2,174 7,251 0,021 2,625 1,005 1,5 <0,004

maksimum

6,4 10,267 3,131 20,161 0,114 4,197 6,042 7,0 0,014

31. Turów

przekrój

III

minimum

415

5,6 6,867 2,016 8,181 0,016 1,327 0,945

0,8

0,005

Droga krajowa nr 2 (Świecko – Terespol)

32. Zalesie przekrój I

maksimum

381

6,9

10,519 3,565 24,821 0,091 4,827 5,909

3,9

0,10

185

Zawartość metali [mg/kg s.m.]

Lp.

Obiekt

Zakresy

podanych

wartości

Natężenie

ruchu

[poj./h]

Odczyn

pH

chrom

nikiel

cynk

kadm

miedź

ołów

Chlorki

mgCl/kg

s.m.

Fenole

mg/l

minimum 6,0

7,901

2,881

12,732 0,026 2,381 1,762 1,5 <0,004

maksimum

6,1 29,412 12,427 33,416 0,099 8,498 9,099 4,0 0,004

33. Zalesie przekrój II

minimum

381

5,7 21,024 7,759 28,563 0,078 6,963 6,982

2,0

<0,004

maksimum

7,4 14,372 3,329 34,532 0,125 7,067 10,959 2,7 0,005

34. Zalesie przekrój III

minimum

381

7,0 5,993 1,697 8,475 0,028 2,118 1,281 1,6 <0,004

Droga krajowa nr 63 (Węgorzewo – Sławatycze)

maksimum

7,9 19,423 5,361 39,058 0,174 11,064 11,346 4,4 0,115

35. Wisznice przekrój I

minimum

112

6,8 11,458 3,074 29,652 0,121 4,656 5,744 0,8 0,007

maksimum

8,1 16,105 5,581 52,562 0,143 7,712 13,908 4,7 0,009

36. Wisznice przekrój II

minimum

112

6,2 6,036 2,809

17,095

0,058 3,107 4,530

1,8

<0,004

maksimum

6,6 11,951 3,528 24,294 0,107 5,202 14,880 1,4 0,019

37. Wisznice przekrój III

minimum

112

4,7 4,869 1,494 6,221 0,011 1,347 1,601 0,7 <0,004

Droga krajowa nr 68 (Kukuryki – Wólka Dobryńska)

maksimum

6,2 12,769 5,405 17,704 0,167 3,807 7,414 3,4 0,008

38. Koroszczyn przekrój I

minimum

85

5,6 7,290 3,410

12,123

0,021 2,460 4,766

1,3

<0,004

maksimum

7,6 14,592 4,903 20,416 0,083 5,072 7,503 2,0 0,007

39. Koroszczyn przekrój II

minimum

85

6,2 9,306 3,882

12,362

0,010 3,345 4,139

0,8

0,004

maksimum

7,4 12,085 5,504 22,166 0,093 5,232 7,515 2,6 0,006

40. Koroszczyn przekrój III

minimum

85

6,7 6,914 1,745 8,485 0,024 2,097 2,259 1,2 <0,004

186

Badania gleb i mchów na terenie Roztoczańskiego Parku Narodowego

Podobnie jak w roku ubiegłym Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska

w Lublinie kontynuował badania gleb i mchów na terenie Roztoczańskiego Parku
Narodowego. Cztery punkty poboru gleb z dwóch warstw: organicznej (do 30 cm głębokości)
i mineralnej (od 30 cm do 80 cm głębokości) zostały poddane analizie chemicznej. Wartości
odczynu zakwalifikowały te gleby do grupy gleb bardzo kwaśnych. Natomiast badania
przeprowadzone w kierunku zawartości metali ciężkich nie wykazały przekroczeń wartości
dopuszczalnych dla gruntów z grupy A. Jest to bardzo istotne przy tak niskim odczynie gleb,
ponieważ metale ciężkie w zakwaszonych glebach stają się bardziej ruchliwe i łatwiej
przyswajalne dla roślin. Kolejnym wskaźnikiem pod kątem, którego została poddana analizie
gleba była siarka. Siarka jest pierwiastkiem szeroko rozpowszechnionym w przyrodzie
i niezbędnym do życia składnikiem, co wynika z jej roli i udziału w procesach życiowych
wszystkich żywych organizmów. Wzrost zawartości siarki w glebie powyżej poziomu
przeciętnego dla określonych warunków geochemicznych nie zawsze jest zjawiskiem
negatywnym, bowiem w przypadku niedoboru siarki poprawia zaopatrzenie roślin w ten
niezbędny do życia składnik pokarmowy. Natomiast negatywne skutki antropogenicznego
zasiarczenia gleb polegają na nadmiernym występowaniu tego składnika w formie
siarczanowej. W rezultacie tego zjawiska następuje degradacja gleb przez zakwaszenie.
Ocenę wyników zawartości siarki przeprowadzono w oparciu o 4 – stopniową skalę
zasobności i zanieczyszczenia gleb siarką opracowaną przez IUNG w Puławach. Zawartość
siarki ogólnej zarówno w profilu próchniczym, jak i mineralnym we wszystkich badanych
próbach gleb była na poziomie zawartości naturalnych. W przypadku siarki siarczanowej
tylko w profilu próchniczym odnotowano poziom zawartości naturalnej. Profil mineralny
natomiast charakteryzował się stężeniami podwyższonymi antropogenicznie. Szczegółowe
informacje na temat poziomów stężeń analizowanych substancji przedstawia tabela 3.

Monitoring terenów RPN obejmował także badania mchów. Są one doskonałymi

akumulatorami metali ciężkich. Dzięki temu, że są pozbawione korzeni i tkanek
przewodzących nagromadzone w nich sole mineralne i jony metali są zwykle funkcją
wielkości depozycji tych substancji z powietrza. W badaniach posłużono się gatunkiem mchu
Entodon schreberi. Z analizy uzyskanych w badaniach stężeń metali wynika, że zawartość
ich utrzymuje się na poziomie zbliżonym do roku ubiegłego. Tylko w przypadku chromu
i cynku stężenia te nieznacznie wzrosły. Jednak porównując je z danymi dostępnymi
w literaturze można stwierdzić, że utrzymują się one w dalszym ciągu w zakresie niskich dla
Polski stężeń. Korzystniej wypadła też ocena zawartości siarki ogólnej w mchach.
W porównaniu do roku ubiegłego odnotowano spadek stężeń w niektórych przypadkach
nawet czterokrotnie. Biorąc pod uwagę wysokie stężenia tego pierwiastka w 2004 r. jest to
bardzo znaczący spadek. Wyniki badań na terenie RPN przedstawia tabela 4.

187

Tabela 3. Wyniki badań gleb na terenie Roztoczańskiego Parku Narodowego w 2005 r.

Zawartość metali [mg/kg s.m.]

Lp. Lokalizacja punktów

Zakresy

podanych

wartości

Natężenie

ruchu

[poj./h]

Odczyn

pH

Chrom

Nikiel

Cynk

Kadm

Miedź

Ołów

Siarka

ogólna

mg/kg

s.m.

Siarka

siarcza

nowa

mg/kg

s.m.

Chlorki

mgCl/kg

s.m.

maksimum 3,66

4,7

<0,8

4,2

<0,2 1,3 9,6 89,5 20,7 116,9

1.

Obwód Ochronny
Obrocz (Malowany
Most przy torach LHS)

minimum

Pociągi

10/16

3,21 4,2 <0,8 3,2 <0,2

0,8 5,1 35,5 10,0 59,0

maksimum 3,89

5,6

0,9

6,2

<0,2 1,2 9,1 53,4 14,6 115,4

2.

Obwód Ochronny
Obrocz (Malowany
Most po drugiej stronie
torów LHS)

minimum

bd

3,10 5,2 <0,8 4,9 <0,2 0,8 5,1 49,5 11,4 93,0

maksimum 4,06

7,1

1,1

7,8

<0,2 1,2 7,3 110 16,9 128,2

3.

Obwód Ochronny
Bukowa Góra

minimum

377

3,8 4,2 <0,8 5,2 <0,2 1,0 6,1 106 15,2 66,3

maksimum 4,18

4,5

2,2

8,3

<0,2 1,4 8,3 120 14,3 155,8

4.

Obwód Ochronny
Kruglik

minimum

bd

3,8 4,4 <0,8 5,6 <0,2 1,1 5,9 87 12,6 54,6

maksimum 4,05

5,5

1,3

7,2

<0,2 0,9 5,5 71,4 17,6 186,8

5.

Obwód Ochronny
Słupy

minimum

bd

3,78 4,5 <0,8 3,1 <0,2 0,8 4,4 48,9 13,6 146,3

188

Tabela 4. Wyniki badań mchów na terenie Roztoczańskiego Parku Narodowego w 2005 r.

Zawartość metali [mg/kg s.m.]

Lp.

Lokalizacja

punktów

Chrom

Nikiel

Cynk

Kadm

Miedź

Ołów

Siarka ogólna
[mgS/kg s.m.]

Siarka

[%]

1.

Obwód Ochronny
Obrocz
(Malowany Most
przy torach LHS)

2,0 1,1

40,6

0,3

4,95 5,13

784

78,42

2.

Obwód Ochronny
Obrocz
(Malowany Most
po drugiej stronie
torów)

1,5 1,1

33,9

0,36

5,64 5,82

784

78,42

3.

Obwód Ochronny
Bukowa Góra

2,7 1,5

51,2

0,44

6,6 8,0

972

97,18

4.

Obwód Ochronny
Kruglik

1,6 1,3

40,7

0,39

4,3 5,4

784

78,42

5.

Obwód Ochronny
Słupy

1,7 1,2

40,3

0,37

5,2 7,4

939

93,94

189