plik

Przewodnik po wydaniach i przekładach Pisma Świętego

Przewodnik

po wydaniach i przekładach

Pisma Świętego

e-book przygotowany dla klientów

Księgarni Religijnej Gloria24.pl

Copyright http://biblijna.strona.pl

Przewodnik po wydaniach i przekładach Pisma Świętego

Spis treści

Przekłady Biblii

Jaki powinien być dobry przekład Pisma Świętego?

Metodologia tłumaczenia tekstu

Przekłady filologiczne i komunikacyjne

Biblia protestancka

Jak duże są różnice?

Dwa kanony - dwie tradycje

Księgi deuterokanoniczne w Bibliach protestanckich

Polskie przekłady Biblii

Przekłady całego Pisma Świętego

Przekłady fragmentów Pisma Świętego

Współczesne (po 1945 r.) przekłady polskie całości Biblii 23

Przewodnik po wydaniach i przekładach Pisma Świętego

Przekłady Biblii

Jaki powinien być dobry przekład Pisma Świętego?

Na stronach poświęconych przekładom Biblii staramy

się krótko przybliżyć dwie grupy przekładów Biblii: przekłady
starożytne oraz przekłady współczesne (polskie i angielskie) - z
krótką   historią   tych   przekładów   i   naszymi   subiektywnymi
opiniami   o   tych,   które   wydają   nam   się   najlepsze.   W   celu
choćby   częściowego   usprawiedliwienia   tych   opinii   musimy
najpierw   wyjaśnić,   co   znaczy   dla   nas   określenie   "dobry
przekład biblijny".

Dobry przekład to przekład z dobrego tekstu

oryginalnego, unikający dosłowności. Stąd przekłady sprzed
XX   wieku   mają   znaczenie   historyczne:   były   dokonywane   z
niedoskonałej wersji tekstu oryginalnego, a w przypadku Biblii
katolickich   -   z   Wulgaty   (samej   stanowiącej   tłumaczenie!)   -
jednym   z   chlubnych   wyjątków   jest   tu

polski przekład ks.

Jakuba Wujka

, robiony z uwzględnieniem dostępnych w XVI

wieku tekstów hebrajskich.

Na wstępie - warto uświadomić sobie, że niezależnie od

sposobu   pracy   tłumacza   przekłady   mają   różny   styl.   W
przypadku   Biblii   mamy   przekłady   utrzymane   najczęściej   w
jednym   z   trzech   stylów   -   tradycyjnym,   określanym   przez
językoznawców jako "styl religijny" (nieco podniosły, czasem

Przewodnik po wydaniach i przekładach Pisma Świętego

patetyczny,   służący   celom   kultu   i   uczestnictwa   w  sacrum),
potocznym  (przekazującym   elementarne   doświadczenia
zwykłego człowieka, bogatym w różnorodne rejestry środków
wyrazu, operującym wieloma wzorcami gatunkowymi) lub w
stylu  artystycznym  - "bogatym" językowo (wykorzystującym
możliwie   w   pełni   zasoby   języka,   wprowadzającym   postawę
kontemplacji estetycznej, nastawionej na sam komunikat). Te
style   funkcjonują   w   obrębie   każdego   języka,   a   ich   bardzo
obszerny   opis   można   znaleźć   w   interesującej   książce
"Współczesny język polski".

Zastosowanie każdego z tych stylów może dać bardzo

dobry przekład - pod warunkiem, że spełni co on najmniej trzy
kryteria bycia "dobrym przekładem":

Trzy warunki, jakie musi spełniać dobry przekład Pisma
Świętego:

1   -   dobry   przekład   Biblii   to   przekład   dokonywany
bezpośrednio z dobrego wydania krytycznego w językach
oryginalnych.  Dobrze   jest   uświadomić   sobie,   ze   tekst
oryginalny   jest   tekstem   rekonstruowanym   na   podstawie
wielu   fragmentów   starożytnych   rękopisów.   Dobre
tłumaczenie   -   to   tłumaczenie   dokonane   z   dobrej
"rekonstrukcji"   (publikowanej   jako   wydanie   krytyczne).
Ponieważ dobre rekonstrukcje  pojawiły się w XIX wieku,
wcześniejsze przekłady (nie mamy tu na myśli przekładów
starożytnych!) należy traktować jako zabytki (często bardzo

Przewodnik po wydaniach i przekładach Pisma Świętego

piękne)

2   -   ponieważ   współczesny   język   zmienia   się,   ewoluuje   -
każdy dobry "współczesny" przekład starzeje się i musi być
okresowo   poprawiany   i   uwspółcześniany.   Dobry
współczesny   przekład   to   przekład,   który   miał   czas
"popracować":   został sprawdzony   przez   możliwie   liczną   i
różnorodną grupę czytelników i poddany korektom

3 - dobry przekład musi być wykonany w sposób
metodologicznie poprawny, przemyślany i sprawny
warsztatowo (o czym słów kilka kreślimy poniżej...)

Metodologia tłumaczenia tekstu

Nie przedstawiamy tutaj wyczerpującego wykładu, a

jedynie sygnalizujemy temat, który wydaje się nam często
ignorowany przez czytelników Biblii...

Usiłując sobie wyobrazić proces tłumaczenia tekstu,

można sposoby pracy spróbować ująć w trzech różnych
grupach - na nasze potrzeby powiedzmy sobie, że są przekłady
robocze, naukowe i parafrazy.

Przekład "roboczy" powstaje najszybciej: najprościej

jest "iść na żywioł" - i znając dwa języki i wspomagając się

Przewodnik po wydaniach i przekładach Pisma Świętego

narzędziami leksykalnymi, oraz zdając się na swoje wyczucie
językowe, tłumaczyć tekst słowo po słowie, dbając o w miarę
poprawny styl. Może to przynieść dobry rezultat, o ile autor
takiego przekładu ma świetną znajomość obu języków, dobrze
czuje   ich   kontekst,   niuanse,   idiomy...   I   do   tego   ma   dobre,
lekkie pióro... W przeciwnym wypadku otrzymamy przekład
niezgrabny językowo, niezrozumiały albo odległy od oryginału
(czyli   wymagający   mniej   lub   bardziej   rozbudowanego
komentarza).   Nie   negujemy   wartości   takich   przekładów   -
spotykamy  się   z   nimi   często,   choćby   pracując   nad   greckim
tekstem   i   tłumacząc   jego   fragmenty   na   własną   potrzebę,   w
ramach nauki języka. Nazwijmy takie przekłady roboczymi.

Różnią się od nich przekłady, których celem jest

możliwie wierne oddanie znaczenia tekstu oryginalnego, jego
przekazu,   przy   jednoczesnym   zachowaniu   stylu,   rytmu,
kolorytu   języka.   Nazwijmy   takie   przekłady  naukowymi.
Konieczne   jest   przy   tym   podejściu   wykorzystanie   możliwie
dobrze wiedzy o języku i komunikacji oraz dostrzeżenie, że
dwa obszary językowe są niemal bez wyjątku także obszarami
różnymi   kulturowo,   a   więc   znaczenia   jednego   języka   nie
przekładają   się   bezpośrednio   na   znaczenia   drugiego.   Takie
podejście wymaga dużej wiedzy filologicznej. Konieczna jest
m.in   analiza   użycia   słów   występujących   w   tłumaczonym
oryginalnym tekście także w innych dokumentach pisanych w
zbliżonym   czasie.   Podejście   do   pracy   w   sposób   "naukowy"
zakłada z reguły pracę w większym zespole specjalistów (lub
poświęcenie   bardzo   dużej   ilości   czasu,   jeśli   pracuje   sie
samodzielnie). Obserwując historię przekładów Biblii można
powiedzieć,   że   próbie   czasu   oparły   się   te,   które   robiono   w

Przewodnik po wydaniach i przekładach Pisma Świętego

sposób właśnie "naukowy". Tak pracował np. św. Hieronim.
Tak pracował ks. Jakub Wujek. Tak też pracują dzisiaj
właściwie wszyscy tłumacze (lub zespoły tłumaczy).

Trzeci sposób to właściwie nie tłumaczenie, ale

parafraza tekstu oryginalnego - w takich przekładach bardzo
często uwypukla się znaczenie pewnych fraz i ogranicza opisy
uznane   za   mniej   istotne.  W  tej   grupie   można   spotkać   m.in.
świetne   Biblie   dla   dzieci   (ale   oczywiście   nie   tylko).   Są   to
często   bardzo   interesująco   brzmiące   książki,   ale   czytając   je
warto  mieć  świadomość, że  nie  stanowią  przekładu  -  nawet
jeśli na ich okładce pisze "Biblia". Parafrazy są w znacznym
stopniu subiektywną interpretacją tekstu oryginalnego.

Przekłady filologiczne i komunikacyjne

Skupmy się na podejściu naukowym. Współczesne

"naukowe" podejście do przekładu niejedno ma imię, lecz co
najmniej   dwa:   jest   to   podejście   filologiczne   lub   podejście
komunikacyjne.   Niektórzy   wyodrębniają   jeszcze   z   podejścia
komunikacyjnego   podejście   lingwistyczne   i   traktują   je   jako
odrębne,   ale   nie   komplikujmy  sobie   wędrówki   po   Sieci.   Są
więc   dwie   różne   grupy   przekładów   i   każdy   tekst   da   się
przełożyć na dwa zasadniczo odmienne sposoby. Ciekawe, że
używana przez Ciebie Biblia - zapewne przekład?... - da się
zaklasyfikować   do   jednej   z   tych   grup   tłumaczeń.

Podejście filologiczne (czasem nazywane zasadą

Przewodnik po wydaniach i przekładach Pisma Świętego

formalnej   równoważności)   angażuje   wiedzę   o   obszarach
znaczeniowych   słów   w   różnych   kulturach:   w   oparciu   o   tą
wiedzę tłumacz pisze tekst przekładu. Tekst o formie możliwie
wiernej   tekstowi   oryginalnemu,   naśladujący   go   stylem   i
gramatyką, operujący podobnym słownictwem. Taki przekład
można   uznać   za   bardzo   wierny   oryginałowi   -   jednak
najczęściej wymaga on wielu przypisów i objaśnień, mających
na   celu   ułatwienie   interpretacji   przez   współczesnego
czytelnika.   Są   to   przekłady   bardzo   wartościowe   dla   osób
zgłębiających   Biblię,   ale   "brzmiące"   czasami   niezbyt
zrozumiale. Możliwe są tutaj pewne nadużycia - na przykład
restrykcyjne   trzymanie   się   formalnego   odwzorowania   może
niszczyć idiomy oryginalnego tekstu (przekładane dosłownie).
Praktyczny przykład: jeśli ktoś nam mówi po angielsku "I go
there   come   hell   or   high   water",   to   co   nam   z   formalnego
odwzorowania? - wolimy przy tłumaczeniu być dynamicznie
ekwiwalentnymi i dać tu polskie:  "Pójdę tam choćby żabami z
nieba kidało" (lub coś podobnego - można oczywiście nieco
łagodniej napisać, że pójdzie, choćby nie wiem co).

Podejście komunikacyjne zakłada operowanie wiedzą

o reakcji odbiorców tekstu oryginalnego: tłumacz stara się tak
dokonać   przekładu,   aby   u   odbiorców   tłumaczenia   wywołać
taką samą reakcję (reakcję - czyli sposób rozumienia i oceny
tekstu).   Dosłowność   tłumaczenia   nie   jest   tu   konieczna,
ważniejsze jest przekazanie komunikatu. Niektórzy nazywają
to ekwiwalencją komunikacyjną lub ekwiwalencją dynamiczną
(o to, jak i dlaczego ją nazywać - toczy się spory akademickie i
pisuje   się   o   tym   prace   doktorskie).   Teoria   dynamicznej
ekwiwalencji   zakłada   konieczność   takich   zmian   słownictwa

Przewodnik po wydaniach i przekładach Pisma Świętego

oryginału, aby było  one możliwe do właściwego  odczytania
przez odbiorców przekładu. Autorzy takiego przekładu będą się
starali   wyrazić   sens   oryginału   w   możliwie   najlepszej
współczesnej   polszczyźnie.   Jeśli   np.   hebrajski   autor   będzie
pisał o "nerkach" - tłumacz napisze o "sercu" (jako siedlisku
uczuć). Takie przekłady najczęściej znajdują zastosowanie w
liturgii. Są bardziej zrozumiałe i mimo pewnej "dowolności"
mogą   niewątpliwie   stanowić   autentyczny   przekaz   Bożego
Słowa. Jednak i tutaj mogą zdarzać się nadużycia - np. wielu
chrześcijanom   oczywistym   błędem   zwolenników   metody
dynamicznej   ekwiwalencji   wydaje   się   tworzenie   języka
inkluzywnego   (opiera   się   to   na   założeniu,   że   nie   wolno
komunikować   różnic   w   płci   ani   sugerować   płci   Boga   -
skrajnością może być ubezpłciowienie Adama i Ewy, pisanie o
siostrach Kain i Abel itp.).

Praktyczne wyjaśnienie różnicy między podejściem

filologicznym a komunikacyjnym podaje prof. Felix Just SJ:
Biblijny   sposób   pomiaru   czasu   bardzo   różnił   się   od
współczesnego. Izraelici dzielili czas na dwanaście "godzin"
od wschodu do zachodu słońca, a noc - na trzy (lub cztery)
"straże".   Dlatego   ta   sama   pora   dnia,   która   w   podejściu
filologicznym   będzie   nazwana   "godziną   jedenastą",   w
przekładzie   dynamicznie   ekwiwalentnym   zostanie   nazwana
"godziną szóstą po południu" (a w parafrazie może to być po
prostu   późne   popołudnie).  (Felix   Just   SJ,   English   Bible
Translations).

Zainteresowanym tematem tłumaczeń polecamy

Przewodnik po wydaniach i przekładach Pisma Świętego

szczególnie dwa dodatkowe źródła:

Słownik wiedzy biblijnej

, red. Bruce M.Metzger,

Michael D.Cogan, wyd. Vocatio, Warszawa 1996. Jest to
przekład brytyjskiego "Oxford Companion to the Bible" -
dzieła (jak pisze we wstępie ks.prof. Waldemar Chrostowski)
fundamentalnego, a jednocześnie solidnego i otwartego. Hasło
"Przekłady" ma w tej publikacji ponad 30 stron.

Współczesny język polski, wyd. UMCS, Lublin 2001,

red. prof. Jerzy Bartmiński. Wśród autorów m.in. profesorowie
Stanisław Barańczak (Harvard University), Jan Miodek
(Uniwersytet Wrocławski), Jadwiga Puzynina (Uniwersytet
Warszawski) i inni: śmietanka polskich językoznawców. Warto
mieć tą książkę, jeśli ceni się język polski (a nawet czasami do
niej zaglądać...;)

a w Internecie:
Prof. Felix Just SJ (Loyola Marymount University) -

strona

domowa

(w j.angielskim)

Polecamy również książkę Marka Pieli "Grzech

dosłowności we współczesnych polskich przekładach Starego
Testamentu". Nie jest to bardzo łatwa lektura - ale naszym
zdaniem powinien ją przeczytać każdy, kto próbuje czytać tekst
w językach oryginalnych i przekładać choćby fragmenty dla
własnej przyjemności. Na stronie Wydawnictwa Uniwersytetu

Przewodnik po wydaniach i przekładach Pisma Świętego

Jagiellońskiego piszą o tej publikacji tak:

Biblię  zawsze   starano   się   przekładać   najlepiej   jak   to
możliwe.   Błędne   utożsamienie   wierności   przekładu   z
dosłownością   powoduje   jednak,   że   przekład  Biblii,   w
zamierzeniu   tłumacza   najbardziej   wierny,   okazuje   się
nieadekwatny. Paradoksalnie, wysoka ranga  Biblii  sprawia,
że jest ona przekładana gorzej (bo dosłownie) niż inne teksty
o mniejszym znaczeniu. Dworzanin Górnickiego jest o wiele
lepszym przekładem niż  Biblia  Wujka, również w naszych
czasach znacznie lepiej przełożono na język polski Alicję w
krainie   czarów  czy  Kubusia   Puchatka  niż  Pismo   Święte.
W   książce   napiętnowano   najpoważniejszy   (bo   najbardziej
deformujący   sens   czy   styl   oryginału)   i   najczęstszy   błąd
współczesnych   tłumaczy  Pisma   Świętego  na   język   polski,
tzn. błąd dosłowności. Wzięto pod uwagę wszystkie polskie
przekłady  Pisma   Świętego  ogłoszone   po   1945   r.
Przedstawiono   także   pochodzące   od   autora   rozwiązania
przekładowe wolne od błędu dosłowności.

(Grzech dosłowności we współczesnych polskich
przekładach Starego Testamentu, Marek Piela, wyd. WUJ
2003, ISBN 83-233-1748-8)

Przewodnik po wydaniach i przekładach Pisma Świętego

Biblia protestancka

Pisząc o przekładach Biblii nie sposób nie wspomnieć o

różnicach   między   przekładami   katolickimi   i   protestanckimi.
"Biblia   protestancka"   to   określenie   związane   z   brakiem
"autoryzacji"   tłumaczenia   przez   Kościół   katolicki   oraz   z
odmiennym,   węższym   kanonem   ksiąg   natchnionych   -
protestanckie   wydania   Biblii   są   pozbawione   ksiąg
deuterokanonicznych.

Jak duże są różnice?

Zasadniczą różnicą między Bibliami: protestancką i

katolicką   (czy   też   prawosławną)   jest   brak   w   tej   pierwszej
części   ksiąg   (księgi   deuterokanoniczne   -   określane   przez
protestantów jako Apokryfy; apokryfy w rozumieniu katolickim
protestanci nazywają  pseudoepigrafami). Różnice w sposobie
przekładu   są   wtórne   i   mają   dzisiaj   drugorzędne   znaczenie
(chyba,   że   bierze   się   do   ręki   przekład   dokonany   z
pogwałceniem zasad współczesnej hermeneutyki i lingwistyki,
dokonywany   czasem   przez   jakąś   grupę   na   jej   własne
potrzeby...).   Przedmiotem kontrowersji bywają także niektóre
komentarze...

Przekłady katolickie mają "autoryzację" Kościoła

Katolickiego - przekłady protestanckie takiej akceptacji nie
mają; i chociaż dzisiaj różnice między przekładami
(stanowiącymi zawsze także interpretację tekstu oryginalnego!)
nie są duże, warto pamiętać, że istniał kiedyś zakaz czytania

Przewodnik po wydaniach i przekładach Pisma Świętego

przekładów protestanckich (notabene stanowiący czasami
podstawę do błędnego twierdzenia, jakoby Kościół Katolicki
kiedykolwiek zakazywał czytania Biblii w ogóle).

Różnice mają więc przede wszystkim charakter

ilościowy i dotyczą Starego Testamentu. Przejęty przez Kościół
katolicki kanon ksiąg Starego Testamentu jest tożsamy z Biblią
używaną przez większość chrześcijan w okresie powstawania
Kościoła (Septuaginta). Taki układ ówczesnego kanonu
potwierdzają m.in. znaleziska z Qumran (z wyj. Księgi Estery -
wszystkie księgi naszego Starego Testamentu).

Protestantyzm w XV wieku odrzucił księgi

deuterokanoniczne,   uznając   za   autorytatywne   ustalenia
synodu   w   Yavne   i   przyjmując   jako   kanon   Starego
Testamentu   księgi   tzw.   Biblii   Hebrajskiej   (jednak   w
układzie Septuaginty).

Dwa kanony - dwie tradycje

Współczesna Biblia Hebrajska zawiera kanon, przyjęty

podczas   spotkania   (synodu)   żydowskich   uczonych   w   Jamni
(Yavne) w 90 r. - są to księgi nazywane w biblistyce księgami
protokanonicznymi.   Józef   Flawiusz   określa   ramy   czasowe
powstawania ksiąg protokanonicznych na okres od Mojżesza
do perskiego króla Artakserksesa I (panującego do 424 roku
przed   Chrystusem),   jednak   opinia   większości   biblistów   jest
zgodna: ostateczna redakcja ksiąg Starego Testamentu trwała
do   I   wieku   p.n.e.   Spotykana   niegdyś   wśród   biblistów   teza

Przewodnik po wydaniach i przekładach Pisma Świętego

(podobnie jak stwierdzenie Flawiusza i oparta na nim tradycja
Talmudu) jakoby wszystkie księgi protokanoniczne istniały w
swej ostatecznej redakcji już w IV wieku przed Chrystusem,
jest   trudna   do   obronienia   w   świetle   współczesnej   wiedzy
biblijnej.   Należy   to   podkreślić,   ponieważ   można   jeszcze
niekiedy   spotkać   argument, jakoby   księgi   protokanoniczne
były "lepsze" ze względu na ich ostateczne "ukończenie" przed
IV   wiekiem   p.n.e.   - bywa   on   podnoszony   przeciw
kanoniczności ksiąg deuterokanonicznych, tymczasem jest to
argument nie mający podstaw.

W świetle współczesnej wiedzy

odrzucenie

natchnienia   fragmentów   deuterokanonicznych   należy
uznać  za  wyraz uznania  autorytetu  judaizmu w   zakresie
ustalania   kanonu   pism   Starego  Testamentu  -   oraz   reakcji
przeciw   autorytetowi   Kościoła   Katolickiego   i   chęci
podkreślenia   własnej,   odrębnej   tożsamości   eklezjalnej.
Twierdzenie,   jakoby   chrześcijański   Kościół   od   początków
istnienia   używał   wyłącznie   takiego   właśnie   kanonu   (dość
powszechne w świadomości protestanckiej) jest nie do obrony
na gruncie danych historycznych. Należy jednak dodać, że
wydaje   się   również   niemożliwe   dzisiaj   jednoznaczne
udowodnienie   posługiwania   się   wyłącznie   Septuagintą   przez
wczesny Kościół.

Jest w każdym razie jasne, że odrzucając Tradycję,

protestantyzm był zmuszony do zapełnienia czymś powstałej
luki w przekazie historycznym. Narzucającym się
rozwiązaniem były orzeczenia synodu w Yavne - można więc

Przewodnik po wydaniach i przekładach Pisma Świętego

powiedzieć,   że   stanowisko   protestantyzmu   jest   zrozumiałe.
Warto   sobie   jednak   uświadomić,   że   przyjęcie   takiego
stanowiska   ("natchnione   są

wyłącznie

księgi

protokanoniczne") jest wyrazem przyjęcia określonej
tradycji eklezjalnej, a nie odzwierciedleniem nieuznawania
ksiąg deuterokanonicznych przez pierwotny Kościół.

Ekumenicznie można sobie powiedzieć w tym miejscu

tak: chociaż sposób ustalenia kanonu "protestanckiego" rodzi
pewne   wątpliwości   ze   strony   katolików   (poza   zasadniczym
pytaniem o przyczynę odrzucenia Pisma w postaci, w jakiej
było   używane   przez   wczesny   Kościół   -   także   inne,   np.
dlaczego   we   współczesnym   protestantyzmie   wykorzystano   z
Septuaginty   układ   ksiąg,   jednocześnie   odrzucając   kanon
Septuaginty?), chociaż wątpliwości budzą argumenty używane
współcześnie w obronie kanonu protestanckiego (rzekomy brak
cytatów z ksiąg deuterokanonicznych w Nowym Testamencie)
oraz często nietolerancyjna postawa wobec szerszych kanonów
(katolickiego   i   prawosławnego),   to   jednak   należy   szanować
prawo różnych denominacji do określania tego, co uważają one
za   kanoniczne.  Nawet   jeśli   w   protestanckich   Bibliach
brakuje   części   ksiąg   Starego   Testamentu,   to   przecież   do
zbawienia   prowadzi   wiara   w   Jezusa   -   a   nie   znajomość
Pism...

Księgi deuterokanoniczne w Bibliach protestanckich

Poruszając temat Biblii protestanckiej nie sposób nie

Przewodnik po wydaniach i przekładach Pisma Świętego

wspomnieć o przekładach Biblii na język polski: pierwszym
polskim przekładem całej Biblii z języków oryginalnych była
wydana w 1563 roku przez protestantów Biblia Brzeska. Wraz
z innymi przekładami współtworzy ona piękny pomnik języka
polskiego, jaki powstawał w okresie, zwanym "złotym
wiekiem Biblii polskiej". O innych przekładach protestanckich
(i nie tylko) piszemy szerzej na stronie Polskie przekłady
Biblii.

Warto wiedzieć, że początkowo wydania protestanckie

zawierały   księgi   deuterokanoniczne   Starego   Testamentu,
umieszczane  na  końcu   wydania  -  zaczęto   od  tego  zwyczaju
odchodzić w XVII i XVIII wieku: jeśli dzisiaj bierze się do
ręki   dziełko   zatytułowane   "Biblia   Brzeska"   lub   "Biblia
Gdańska", to trochę żal tego, że współczesne wydania nie są
wierne swoim oryginałom...  Dlatego coraz częściej powraca
zwyczaj publikowania wydań  protestanckich  z takim właśnie
układem ksiąg - nazywa się je "wydaniami ekumenicznymi";
miejmy nadzieję, że ten zwyczaj dotrze także do Polski.

Polskie przekłady Biblii

Najpiękniejsze językowo (w naszym subiektywnym

odczuciu)   są   przekłady:   ks.   Jakuba   Wujka   (1599),   Daniela
Mikołajewskiego   (Biblia   Gdańska,   1632)   i   ks.   Kazimierza
Romaniuka (Biblia Warszawsko-Praska, 1997). Biorąc do ręki
polski  przekład,  najczęściej  korzystamy z dwóch ostatnich -

Przewodnik po wydaniach i przekładach Pisma Świętego

zaletą Biblii Gdańskiej jest jej dosłowność (która pozwoliła
opisać jedno z wydań liczbami Stronga), a Biblii Warszawsko-
Praskiej - zrozumiały, bogaty, współczesny język polski przy
jednoczesnym wiernym trzymaniu się tekstu oryginalnego
(przekład filologiczny).

Najstarsze zachowane przekłady fragmentów Biblii na

język polski pochodzą z XIV wieku (Psałterze). W wieku XV
dokonano   przekładu   całego   Starego   Testamentu   (Biblia
szaroszpatacka,   zachowana   częściowo)   i   co   najmniej
Ewangelii.   Przekłady   Biblii   zachowane   w   całości   do   dziś
pochodzą z XVI wieku (najstarszy z nich to Biblia Leopolity,
1561). Piszemy kolejno:  o  najstarszych  polskich  przekładach
całego   Pisma   Świętego,   dokonanych   w   okresie   zwanym
"złotym wiekiem Biblii polskiej", o najstarszych przekładach
części   Pisma   (m.in.   o   edycjach   Nowego   Testamentu),   o
współczesnych przekładach polskich

Przekłady całego Pisma Świętego

1561 Biblia Leopolity - pierwszy drukowany polski

przekład   całej   Biblii.   Tłumaczono   z   Wulgaty   na   zlecenie
rodziny Szarffenbergów, autorem przekładu był ks. Jan Nicz ze
Lwowa  (pseudonim  Leopolita  =   "Lwowianin"),   wykładowca
m.in. Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie. Przekład ten
jest   też   znany   jako   Biblia   Szarffenbergowska   (jako   że
przekładu dokonano na zlecenie Marka i jego syna Stanisława
Szarffenbergów).   Przekład   dedykowano   Zygmuntowi

Przewodnik po wydaniach i przekładach Pisma Świętego

Augustowi.   Ręcznie   przepisywany   przekład   Nowego
Testamentu   z   tej   Biblii   był   popularny   wcześniej   (od   roku
1556). Przekład ten uchodzi za niezbyt udany pod względem
językowym.   W   ramach   projektu   Biblia   Slavica   wykonano
reedycję Biblii Leopolity.

1563 Biblia Brzeska - pierwszy przekład całości Biblii

z   języków   oryginalnych.   Przepięknie   wydany   przekład
protestancki   (kalwini),   zlecony   przez   księcia   Mikołaja
Radziwiłła   (stąd   bywa   nazywana   Biblią   Radziwiłłowską),
dedykowany   królowi   Zygmuntowi   Augustowi.   Przekład
obejmował także księgi deuterokanoniczne. Biblia Brzeska jest
pierwszą polską Biblią z podaną numeracją wersetów. Nowy
Testament jest dostępny online dzięki pracy grupy pasjonatów.
Na   stronie   czytamy   m.in.   "nawrócony   na   katolicyzm   syn
Radziwiłła wykupił znaczną część nakładu Biblii Brzeskiej i
spalił publicznie"... Jest to przekład pisany piękną polszczyzną,
który czyta się przyjemnie również dzisiaj. Przekład ten jest
przykładem nowoczesnego (choć sięgającego starożytności...)
podejścia komunikacyjnego, zgodnie z którym ważniejsze od
przekładania   "słowo   w   słowo" jest   właściwe   oddanie   sensu
zdań.

1574 Biblia Nieświeska - przekład ariańskiego pastora

Szymona   Budnego   z   języków   oryginalnych.   Powodem
podjęcia   pracy   przez   Budnego   była   chęć   lepszej   wierności
oryginalnemu   tekstowi   (podejście   filologiczne).   Stary
Testament tłumaczono z hebrajskiego. Językowo uważana za
dużo   słabszą   od   Biblii   Brzeskiej   (m.in.   liczne   hebraizmy).
Reedycję   Biblii   Nieświeskiej   wykonano   w   ramach   projektu

Przewodnik po wydaniach i przekładach Pisma Świętego

Biblia Slavica.

1599

Biblia ks. Jakuba Wujka

- piękny język tego

przekładu może podobać się i dzisiaj. Ukazały się niedawno
edycje transkrypcji "B" tego przekładu. Rewizja tego przekładu
(tzw. "neowujek") ukazała się w latach 30-tych i była
reedytowana po wojnie (Wydawnictwo Apostolstwa
Modlitwy). Skany tego są dostępne online na stronach Polskiej
Biblioteki Internetowej (w katalogu szukaj tytułu "Biblia").

1632 Biblia Gdańska - przekład zlecony przez zbory

luterańskie Danielowi Mikołajewskiemu. Tłumaczona w latach
1604-1632 z języków oryginalnych. Przekład obejmuje także
księgi   deuterokanoniczne   (zwane   przez   protestantów
apokryfami   Starego   Testamentu;   umieszczono   je   między
Starym a Nowym Testamentem). Niezwykle wierny językowi
oryginałów (a właściwie: ich rekonstrukcji znanych  w XVII
wieku),   jest   chyba   najlepszą   polskojęzyczną   ilustracją
zastosowania   w   tłumaczeniu   Biblii   podejścia   filologicznego
(zasady formalnej równoważności).

Bardzo ciekawy i piękny (w naszym subiektywnym

odczuciu) jest język tego przekładu; nie dziwi wcale, że jest to
przekład,   z   którego   i   dzisiaj   korzysta   wielu   chrześcijan.
Ciekawym   faktem   z   historii   tego   przekładu   jest   zakaz   jego
czytania przez katolików, wydany przez Prymasa Jana Wężyka
(jako przekładu nieautoryzowanego przez Kościół Katolicki).
Współcześnie   wydawana   Biblia   Gdańska   to   wersja   z
poprawkami językowymi (rewizja) z 1738 roku, znana też jako
Biblia   Królewiecka,   z   Nowym   Testamentem   poprawianym

Przewodnik po wydaniach i przekładach Pisma Świętego

jeszcze   raz   w   1881   roku   ("rewizja   warszawska").   Ostatnie
znane   nam   wydanie   z   księgami   deuterokanonicznymi   miało
miejsce w 1913 roku w Halles. Bez tych ksiąg wydaje Biblię
Gdańską   od   ponad   100   lat   Towarzystwo   Biblijne   w   Polsce
(dawniej   Brytyjskie   i   Zagraniczne   Tow.   Biblijne;   ostatnie
wydanie   -   w   1989   roku).   Do   czasu   opracowania   zupełnie
nowego   przekładu   -   Biblii   Warszawskiej   -   Biblia   Gdańska
miała   dla   polskiej   społeczności   ewangelickiej   podobne
znaczenie, jak Biblia ks.Wujka dla społeczności katolickiej.

Przekłady fragmentów Pisma Świętego

XV w. - Psałterz floriański, najstarszy znany polski

fragment przekładu Biblii, Księga Psalmów z początków XIV
wieku,   rękopis   oparty   na   niezachowanych   wcześniejszych
przekładach   (niektórzy   wspominają   o   hipotetycznym   XIII   -
wiecznym   "Psałterzu   św.   Kingi").   Prace   nad   Psałterzem
rozpoczęły się około roku 1398, prawdopodobnie z fundacji
królowej Jadwigi (pierwszej żony Władysława Jagiełły).

1453- Biblia Królowej Zofii: pod koniec XV wieku

ukończono pierwszy tom tłumaczenia Biblii dla królowej Zofii
(czwartej żony Władysława Jagiełły). Przekład były
dokonywany z Wulgaty w oparciu o wcześniejsze przekłady
czeskie. Z Biblii królowej Zofii znanej jako Biblia
szaroszpatacka zachowało się do II wojny światowej 185 kart,
a na nich Stary Testament do księgi Estery. Odnaleziono także

Przewodnik po wydaniach i przekładach Pisma Świętego

fragmenty dalszych ksiąg Starego Testamentu, natomiast
prawdopodobnie nie przełożono Nowego Testamentu - stąd nie
można tego przekładu uznać za pierwszy polski przekład całej
Biblii.

XV w. - tłumaczenia Nowego Testamentu (co najmniej

ewangelii), niezachowane. Istnieją częściowe odpisy i
konkordancje tych tłumaczeń: Ewangeliarz z warszawskiej
biblioteki Zamojskich, Rozmyślania przemyskie i inne.

XVI w. - Psałterze: Wróbla (1539), Reja (1541),

Kochanowskiego (1579)

XVI / XVII w. - Nowy Testament - wydane drukiem

przekłady, które przygotowali:

- Stanisław Murzynowski (1551) - przekład luterański;

jest pierwszy polski przekład bezpośrednio z języka greckiego
- z tekstu opracowanego przez Erazma z Rotterdamu, jest to
również pierwszy polski przekład Nowego Testamentu wydany
drukiem;

- Marcin Bielski (1556) - katolicki przekład z łacińskiej

Wulgaty;

- Jan Nicz (1561) - katolicki przekład wchodzący w

skład Biblii Leopolity; Biblia Brzeska (1563) - przekład

Przewodnik po wydaniach i przekładach Pisma Świętego

ewangelicki całego Pisma Świętego (więc oczywiście również
Nowego Testamentu).

- Szymon Budny (1570) - protestancki przekład

wchodzący w skład wydrukowanej w 1574 roku Biblii
Nieświeskiej;

- Marcin Czechowic (1577) - przekład protestancki

(wydrukowany w Rakowie na użytek arian);

- Jakub Wujek (1593) - katolicki

przekład

, który

wszedł w skład Biblii ks. Wujka, wydanej jako całość w roku
1599;

- Walenty Szmalec (1606) - przekład protestancki,

przygotowany przez pastora unitariańskiego z Rakowa;

- Daniel Mikołajewski (1606) - protestancki przekład

wchodzący w skład Biblii Gdańskiej.

Wiadomo, że istniał także protestancki przekład

Marcina Janickiego (początkowo współpracującego z
Mikołajewskim przy tłumaczeniu Biblii Gdańskiej), jednak
zaginął. Okres wydawania tych przekładów nazwano "złotym
wiekiem Biblii polskiej"; kolejne nowe tłumaczenia - nie licząc
rewizji istniejących przekładów - pojawiły się dopiero po II
wojnie światowej...(Nowy Testament ks. Dąbrowskiego - 1949,

Przewodnik po wydaniach i przekładach Pisma Świętego

Biblia Tysiąclecia - 1965, protestancka Biblia Warszawska -
1975).

Współczesne (po 1945 r.) przekłady polskie

całości Biblii

1965

Biblia Tysiąclecia

(1965, wydanie piąte 2002),

tłumaczone z krytycznych wydań tekstu hebrajskiego i
greckiego (Biblia Hebraica Stuttgartensia, Septuaginta - księgi
deuterokanoniczne Starego Testamentu, Grecki Nowy
Testament - edycje Mercka z 1951 r. i Alanda z 1975 r.). To
tłumaczenie jest "oficjalną", liturgiczną wersją Biblii, używaną
przez kościół Katolicki w Polsce.

1975 Biblia Poznańska

- czterotomowe wydanie

katolickie z obszernym komentarzem, nawiązujące do pewnej
tradycji:   w   latach   30-tych   na   fali   "odnowy   biblijnej"   w
Kościele   ukazała   się   w   Poznaniu   pięciotomowa   edycja
zmodernizowanego   przekładu   ks.   Wujka,   z   obszernymi
komentarzami.

1975 Biblia Warszawska (tzw. "brytyjka"), opracowany

przez  polskie środowiska protestanckie przekład wydany przez
Brytyjskie   i   Zagraniczne   Towarzystwo   Biblijne   (Biblia
protestancka   -   Stary   Testament   bez   ksiąg
deuterokanonicznych).

Przewodnik po wydaniach i przekładach Pisma Świętego

1991 Nowy Testament, przekład na współczesny język

polski   staraniem   Brytyjskiego   i   Zagranicznego   Tow.
Biblijnego  ("Nowy Przekład") - znacznie uwspółcześniony w
stosunku   do   Biblii   Warszawskiej   język,   przekład   z   języka
greckiego opracowany przez polskie środowiska protestanckie.

1998

Biblia Warszawsko-Praska

w przekładzie

ks.biskupa   Romaniuka   (pierwszy   od   czasu   Biblii   ks.Wujka
przekład całości Biblii dokonany przez jedną osobę), uważana
czasami   za   najnowocześniejszy,   napisany   najbardziej
zrozumiałym   współczesnym   językiem   polskim   przekład   z
języków oryginalnych.

2006 Biblia Jerozolimska

- pierwsze francuskie

wydanie,  w latach 1948-54 koordynował Th.G. Chifflot  OP.
Obecnie   kolejne   wydania   przygotowują   egzegeci   z
dominikańskiej szkoły biblijnej z Jerozolimy (École biblique et
archéologique   française   de   Jérusalem).  W  Polsce   od   lat   80.
Biblia   Jerozolimska   była   szeroko   wykorzystywana   przez
wspólnoty   Drogi   Neokatechumenalnej.   Ważnym   elementem
tych   wspólnot   jest   modlitwa   przy   użyciu   odnośników
biblijnych,   tzw.   skrutacja,   zaś   Biblia   Jerozolimska   zawiera
najwięcej odnośników biblijnych. Z braku polskiego wydania
stosowano wydania włoskie, francuskie lub hiszpańskie. Pełne
polskie wydanie Biblii Jerozolimskiej ukazało się dopiero w
2006.   Jego   tekst   bazuje   na   V   wydaniu   Biblii   Tysiąclecia.
Przypisy,   odnośniki   biblijne   oraz   podtytuły   pochodzą   z
wydania   La   Bible   de   Jérusalem,   Paris   1996.   Nie   tworzono
zatem nowego przekładu, przełożono jedynie przypisy. Biblia

Przewodnik po wydaniach i przekładach Pisma Świętego

Jerozolimska szybko zdobyła popularność we wspólnotach
katolickich.

2008 Biblia Paulistów

- Realizacja projektu trwała 12

lat. Wzięło w nim udział ok. 90 osób. Pierwszą częścią
projektu było wydanie

Nowego Testamentu i Psalmów w 2005

r.   Idea   i   cechy   najnowszego   przekładu   Pisma   Świętego:
Maksymalna   wierność   tekstowi   oryginalnemu,   z
uwzględnieniem   w   tłumaczeniu   zasad   współczesnego
literackiego języka polskiego. Dbałość o to, aby jak najlepiej
oddać   po   polsku   sens   oryginalnego   tekstu   biblijnego.
Uwzględnienie   w   tłumaczeniu   i   komentarzach   do   tekstu
biblijnego   współczesnych   badań   nad   Pismem   Świętym.
Unikanie   w   przypisach   i   komentarzach   specjalistycznego
języka   teologicznego.   Umieszczenie   przed   każdą   księgą,   a
także   przed   zbiorami   ksiąg   (np.   Ewangelie)   zwięzłych
wprowadzeń, pozwalających czytelnikowi uchwycić kontekst
powstania danej księgi lub zbioru ksiąg, a także istotę zawartej
w   nich   treści.   Nowoczesny   i   przejrzysty   układ   graficzny
pozwalający sprawniej korzystać z Pisma Świętego.

Biblia Lubelska - od kilku lat są wydawane kolejne

tomy   lingwistycznego   przekładu   katolickiego   z   języków
oryginalnych   pod   redakcją   ks.   prof.   Hugolin   Langkammera.
Kolejne   księgi:

Pierwsza i Druga Księga Kronik

Księga

Daniela

Księga Tobiasza. Księga Judyty. Księga Estery