1

Model IS – LM

Model IS-LM pozwala na rozważenie problemu równowagi na dwóch rynkach
jednocześnie tj. rynku dóbr i rynku pieniądza. Pokazuje on współzależności za-
chodzące pomiędzy obu rynkami, a tym samym - skutki prowadzenia różnych
polityk na obu rynkach równocześnie:

polityki fiskalnej na rynek dóbr i rynek pieniądza,

polityki pieniężnej na rynek pieniądza i rynek dóbr.

Model IS –LM pozwala też w swojej rozszerzonej wersji łączyć rynki dóbr i
pieniądza z rynkiem pracy. Schemat wzajemnych powiązań tych trzech rynków
jest następujący:




Ze schematu widać, że rynek pieniądza i rynek pracy są ze sobą powiązane za
pośrednictwem rynku dóbr. Pokazane za pomocą strzałek powiązania wskazują
na istnienie powiązań działających na zasadzie sprzężeń zwrotnych. Działanie
rynku dóbr na rynek pieniężny powoduje zmiany na rynku pieniężnym, które z
kolei oddziaływują zwrotnie na rynek dóbr. Podobnie działają mechanizmy
między rynkiem dóbr i rynkiem pracy.
Dla zrozumienia problematyki modelu IS-LM konieczna jest znajomość keyne-
sowskiego działania rynku dóbr, szczególnie w zakresie popytu globalnego (co
to jest popyt globalny, jaka jest jego struktura, funkcja konsumpcji, funkcja in-
westycji, mechanizm mnożnika wydatków itd.). Podobnie jak dla rynku dóbr,
niezbędne jest rozumienie kształtowania się równowagi na rynku pieniądza,
szczególnie znajomość problematyki podaży pieniądza (realna i nominalna po-
daż, kontrola podaży pieniądza itd.) oraz popytu na pieniądz (szczególnie zna-
jomość czynników wpływających na jego wielkość z dokładnym rozróżnieniem
sposobu działania popytu transakcyjnego z przezornościowym od popytu speku-
lacyjnego).

Kolejność prezentowanej problematyki:

1.

Wyprowadzenie krzywej IS.

2.

Analiza nachylenia krzywej IS.

3.

Analiza przesunięcia krzywej IS.

4.

Wyprowadzenie krzywej LM.

5.

Analiza nachylenia krzywej LM.

6.

Analiza przesunięcia krzywej LM.

7.

Równoczesna równowaga na rynku dóbr i pieniądza model IS-LM.

8.

Polityka fiskalna.

9.

Polityka pieniężna.

10.

Łączne działanie obu polityk.

Rynek

pieniądza

Rynek

dóbr

Rynek

pracy

2

Pg

Pg

2

Pg

1

IS

B

A

PKB (Y)

Y

1

Y

2

PKB (Y)

Opis wyznaczenia IS
Górny rysunek pokazuje linię równowagi
między popytem globalnym i PKB (45˚).
Dolny rysunek jest wykresem, na którym
ma być wyznaczona krzywa I-S.
Zakładamy, że poziom cen, wydatki rzą-
dowe (G), podatki, podaż pieniądza, kurs
walutowy, zagraniczny PKB są stałe.
Ponadto, przyjmujemy, że nominalna
stopa procentowa równa jest realnej sto-
pie.
1.Gospodarka znajduje się w punkcie A
tj. przy PKB = Y

1

i stopie procentowej R

1

– dolny rysunek; popycie globalnym Pg

1

i

Y

1

–górny rysunek.

2. Bank centralny obniża stopę procen-
tową o ∆R do R

2

– dolny rysunek.

3. Gospodarstwa domowe stają się bogat-
sze, ponieważ przyszłe, oczekiwane do-
chody będą mniej traciły na wartości
wskutek inflacji, podobnie dzieje się w
odniesieniu do przedsiębiorstw. Tym
samym gospodarstwa domowe i przed-
siębiorstwa planują w przyszłości więk-
sze wydatki (zwiększają z Pg

1

do Pg

2

) –

górny rysunek.
4. Gospodarka osiąga równowagę w
punkcie B przy wyższym poziomie PKB
= Y

2

– górny rysunek. Wielkość tej

zmiany wynika z wielkości mnożnika
wydatków i wielkości wzrostu popytu
globalnego. Opisane w punktach 1-4 od-
działywanie stopy procentowej na popyt
globalny przez zmiany konsumpcji i in-
westycji określa się mianem mechani-
zmu transmisyjnego.
5. Punkt B na dolnym rysunku odpowia-
da nowej stopie procentowej R

2

i nowe-

mu poziomowi PKB (Y

2

).

6. Łącząc punkt A z Punktem B otrzymu-
jemy krzywą IS, czyli zbiór punktów,
którym odpowiada każda zmiana stopy
procentowej R i odpowiednia do tej
zmiany zmiana PKB, przy zachowaniu
równowagi na rynku dóbr.

Y

1

Y

2

1.Co to jest krzywa IS i jak powstaje?

B

A

∆

R

R
%


R

1

R

2

3

Krzywa IS jest wykresem funkcji opisującej wpływ zmian stopy procento-
wej, R, na odpowiadający równowadze na rynku dóbr poziom produkcji, Y
(PKB).

Krzywa IS jest funkcją odzwierciedlającą kombinacje stopy procentowej i
produkcji (PKB), przy których planowane inwestycje (I) równają się pla-
nowanym oszczędnościom (S).

Krzywa IS ukazuje wszystkie kombinacje stopy procentowej i dochodu,
które spełniają:
tożsamość dochodu Y = C + I + G + E

n

funkcję konsumpcji C = a + c(1-h)Y
funkcję inwestycji I = e – dR (gdzie: e – poziom autonomicznych inwestycji;
d – współczynnik wrażliwości inwestycji na stopę procentową)

funkcję eksportu netto E

n

= Ex – I

m

= g – iY – nR (gdzie: g -wielkość

autonomicznego eksportu netto; i – współczynnik skłonności do importu;
n - współczynnik wrażliwości eksportu netto na stopę procentową).
Matematycznie przez podstawienie można podstawową tożsamość dochodu
przedstawić w postaci:

Y = C + I + G + E

n

= a + c(1-h)Y + e – dR + g – iY – nR +G

Krzywa IS pokazuje, więc jak działa rynek pieniądza przez mechanizm transmi-
syjny na rynek dóbr. Stopa procentowa powoduje przesunięcie punktu równo-
wagi wzdłuż krzywej IS do nowego punktu równowagi przy nowej wielkości
PKB. Przesunięcie to jest możliwe pod warunkiem istnienia niewykorzystanych
czynników wytwórczych (planowany popyt globalny mniejszy od potencjalnego
PKB) i przy zachowaniu stałości cen, podatków, podaży pieniądza itd. Skala
wzrostu PKB jest uzależniona od wrażliwości popytu globalnego na zmianę sto-
py procentowej i mnożnika wydatków.

2. Nachylenie krzywej IS
Na rysunku kolorem czerwonym zaznaczono przebieg zmian prowadzący do
innej krzywej IS, w tym przypadku mniej nachylonej (bardziej pionowej). Stąd
widać, że taka sama zmiana R prowadzi do mniejszego wzrostu Y. A zatem wi-
dać, że gospodarka może różnie reagować (być wrażliwa, elastyczna) na zmiany
stopy procentowej. Im mniejsza zmiana stopy procentowej potrzebna jest do
zmiany PKB o ∆Y, tym gospodarka jest wrażliwsza, a krzywa IS bardziej pła-
ska. Można to zilustrować graficznie.

4

Od czego zależy nachylenie krzywej IS?

Poniższe rozważania na temat nachylenia krzywej IS prowadzone są w nieco
innych warunkach, niż przy opisie wyznaczania krzywej IS. Odmienność ta po-
lega na rezygnacji z jednego lub więcej założeń (z wyjątkiem stałości cen oraz
równości stóp procentowych nominalnej i realnej). W analizie pomocne może
być algebraiczne podejście.
Przekształcając tożsamość:

Y = a + c(1-h)Y + e – dR + g – iY – nR + G

można otrzymać wyrażenie na wartość stopy procentowej (R):

G

n

d

Y

n

d

i

h

c

n

d

g

e

a

R

+

+

+

+

−

−

−

+

+

+

=

1

)

1

(

1

Krzywa IS będzie najbardziej płaska dla najmniejszej wartości R. Stąd z równa-
nia wynika, że przyjmując:

ż

e wydatki państwa (G) są stałe

ż

e suma wyrażeń: a + e + g (suma autonomicznych wydatków na kon-

sumpcję, inwestycje i eksport netto, które są niezależne od poziomu do-
chodu) jest stała w krótkim okresie, więc ich wpływ na krzywą IS jest tu
niejako stały,

to nachylenie krzywej IS zależy od współczynnika przy Y tzn. od:

∆

R

R

Y

1

Y

2

Y

Z rysunku widać, że im bardziej
płaska krzywa IS tym bardziej jest
wrażliwa na zmiany stopy procen-
towej (

∆

R). Dla najbardziej pła-

skiej krzywej IS (czarnej po-
trzebna

była

najmniejsza

zmiana ∆R, aby Y zwiększyło
się z Y

1

do Y

2

. Największy

wzrost stopy procentowej po-
trzebny jest dla krzywej IS
oznaczonej na niebiesko, a
więc najmniej płaskiej (naj-
bardziej stromej).

5

-

n

d

i

h

c

+

+

−

−

)

1

(

1

Jednak

na wstępie założyliśmy stałość parametrów wchodzących w skład tego

współczynnika. Stąd widać, że dla zmiany nachylenia krzywej IS trzeba zrezy-
gnować przynajmniej z części wstępnych założeń. Jeśli przyjmiemy, że parame-
try te mogą być zmienne, to nachylenie IS zależy od:

1.

wrażliwości inwestycji na stopę procentową (d): d rośnie - IS bardziej
płaska,

2.

wrażliwości eksportu na stopę procentową (n): n rośnie - bardziej płaska
IS,

3.

krańcowej skłonności do konsumpcji (c): c rośnie - bardziej płaska IS,

4.

stopy podatkowej (h): im mniejsze h - tym bardziej płaska IS,

5.

skłonność do importu (i): im mniejsze i - tym bardziej płaska IS.

W tych pięciu przypadkach współczynnik rośnie, a więc R maleje, czyli gospo-
darka jest wrażliwsza na zmiany stopy procentowej.
Rozważenia wymaga pierwszy z powyższych punktów, dotyczący wrażliwości
inwestycji na stopę procentową. Skrajnie keynesowskie podejście przyjmuje
niezależność inwestycji od stopy procentowej, a więc ma krzywą inwestycji
pionową, przez co również IS przybiera pionowy przebieg. Natomiast w podej-
ś

ciu klasycznym, a także w mniej ortodoksyjnym keynesowskim, inwestycje są

zależne od stopy procentowej, co w funkcji inwestycji wyraża się nachyleniem
krzywej inwestycji: im bardziej stroma funkcja inwestycji (niewrażliwa na stopę
procentową), tym bardziej stroma jest też IS. Przypadek zmiany wrażliwości
inwestycji na stopę procentową zilustrowany jest czerwonymi liniami na rysun-
kach. Spadek wrażliwości inwestycji na stopę procentową powoduje zmniej-
szenie nachylenia krzywej popytu globalnego na górnym rysunku, a tym samym
zwiększenie stromości krzywej IS. Tym samym mechanizm transmisyjny da
mniejszy efekt niż przy czarnej krzywej. Czyli identyczne zmiany stopy procen-
towej dadzą różne zmiany PKB.
Mechanizm działania w pozostałych przypadkach jest następujący. Każdy z pa-
rametrów wyszczególnionych w tych punktach decyduje o wartości mnożnika
wydatków. Przykładowo, spadek c, wzrost h, lub wzrost i zmniejsza wartość
mnożnika wydatków m, bo:

i

h

c

m

+

−

−

=

)

1

(

1

1

.

Tym samym zmniejsza się nachylenie krzywej popytu globalnego, a więc rów-
nowagę osiąga się przy niższym poziomie produkcji (PKB) - ilustracją tego jest
zmniejszenie nachylenia krzywej popytu globalnego zaznaczone linią czerwoną.
Jednocześnie widać, przy rezygnacji ze stałości wydatków państwa, że wzrost G
daje wzrost R. Innymi słowy zwiększanie wydatków państwa zwiększa stopę
procentową, bo następuje efekt wypierania wydatków sektora prywatnego przez
sektor publiczny. Krzywa IS staje się bardziej stroma, czyli mniej wrażliwa na
oddziaływanie stopy procentowej.

6

3. Przesunięcie krzywej IS
Rozważania dotyczące przesunięcia krzywej IS prowadzi się w warunkach stałej
stopy procentowej. Czyli można zadać sobie pytanie, co się stanie przy stałej
stopie procentowej, jeśli zmieni się jeden ze stałych (w założeniach) parame-
trów, a więc jeśli zmienią się wydatki rządowe (G) albo podatki albo podaż pie-
niądza albo kurs walutowy, czy zagraniczny PKB? Zmiana każdego spowoduje
przesunięcie krzywej IS. Można to zilustrować na rysunku:






























W gospodarce rzeczywistej następują przeważnie zmiany wielu parametrów,
czyli następuje jednocześnie przesunięcie krzywej IS, jak i zmiana jej nachyle-
nia. Tym samym efekty oddziaływania na PKB mogą się częściowo znosić lub
potęgować.

Y

1

Y

2

PKB (Y)

Opis przesunięcia IS
Zakładamy, że poziom cen, podatki, po-
daż pieniądza, kurs walutowy, zagranicz-
ny PKB są stałe. Ponadto, przyjmujemy,
ż

e nominalna stopa procentowa równa

jest realnej stopie i jest ona stała.
1.Gospodarka znajduje się w punkcie A
tj. przy PKB = Y

1

i stopie procentowej R

1

– dolny rysunek; popycie globalnym Pg

1

i

Y

1

–górny rysunek.

2. Rząd zwiększa autonomiczny poziom
wydatków o ∆G. – górny rysunek.
3. Popyt globalny rośnie do Pg

2

–górny

rysunek.

4. Gospodarka osiąga równowagę w
punkcie B przy wyższym poziomie PKB
= Y

2

– górny rysunek. Wzrost PKB na-

stąpił zgodnie z formułą: ∆Y= m ∆G,
czyli wielkość przyrostu PKB jest ilo-
czynem przyrostu wydatków rządowych i
mnożnika wydatków
5. Punkt B na dolnym rysunku odpowia-
da nowej wartości PKB (Y

2

)

przy do-

tychczasowej

stopie procentowej R

1.

Punkt ten wypada na nowej krzywej IS

2

i

nowemu poziomowi PKB (Y

2

).

∆

Y= m ∆G

B

A

Pg

Pg

2

Pg

1

PKB (Y)

Y

1

Y

2

IS

2

IS

1

B

A

R
%




R

1

∆

G

Pg

1

Pg

2

7

4. Co to jest krzywa LM i jak ją wyznaczyć?













Opis wyznaczenia krzywej LM
Pamiętamy o założeniu, że poziom cen na dobra i usługi jest stały. W rozważa-
niach dotyczących popytu na pieniądz ustaliliśmy, że jest on zależny od pozio-
mu dochodu (PKB), cen dóbr i stopy procentowej. Ponieważ ceny dóbr są stałe,
więc ograniczamy się jedynie do działania PKB i stopy procentowej.

1.

Na rysunku lewym pokazana jest zależność pomiędzy popytem na pieniądz
realny (MD) i stopą procentową (R). Popyt ten rośnie wraz ze spadkiem sto-
py procentowej. Wynika to z większej skłonności do trzymania zasobów
pieniądza (popyt spekulacyjny), co jest o tyle łatwiejsze, że trzymanie pie-
niądza w formie gotówkowej jest mało kosztowne – niewielka strata utraco-
nych odsetek.

2.

Jeżeli realny PKB wzrasta to przy danej stopie procentowej, np. R

1

, rośnie

popyt na pieniądz, bo potrzeba więcej pieniędzy dla celów transakcyjnych i
przezornościowych. Czyli przy każdym poziomie stopy procentowej popyt
na pieniądz jest większy, czyli krzywa popytu MD przesuwa się w prawo.

3.

Gospodarka znajduje się w punkcie wyjściowym A, tzn. przy PKB równym
Y

1

i stopie procentowej R

1

(rysunek prawy).

4.

Odpowiada to, przy danej podaży pieniądza (MS), i popycie MD

1

punktowi

A na lewym rysunku.

5.

Następuje wzrost PKB do poziomu Y

2

- rysunek prawy.

6.

Przy zachowaniu przez bank centralny nominalnej podaży pieniądza (MS),
wskutek wzrostu PKB wzrośnie popyt na pieniądz (potrzeba więcej pienię-
dzy na zawarcie transakcji kupna), czyli krzywa popytu przesunie się do po-
łożenia MD

2

i ustali się nowy poziom równowagi na rynku pieniądza przy

stopie procentowej R

2

, co ilustruje punkt B na lewym rysunku.

7.

Na prawym rysunku punkt B odpowiada PKB równemu Y

2

i stopie procen-

towej R

2.

.

8.

Łącząc punkty A i B otrzymujemy krzywą LM (na prawym rysunku).

MD

1

MD

2

B

A

LM

A

B

MS

1

R

R

2

R

1

R

Y

1

Y

2

PKB (Y)

Podaż pieniądza MS
Popyt na pieniądz MD

8

Krzywa LM jest wykresem funkcji opisującej wpływ zmian PKB (Y) na
wysokość odpowiadającej równowadze na rynku pieniądza stopie procen-
towej (R).
Krzywa LM przedstawia wszystkie kombinacje stopy procentowej (R) i do-
chodu (Y) spełniające równanie popytu na pieniądz przy stałym realnym
poziomie podaży pieniądza i przy stałym poziomie cen.

Ponieważ popyt na pieniądz można wyrazić równaniem:

MD = kY – bR

gdzie: k – współczynnik preferencji płynności, mówiący o tym jaka część do-
chodu jest przetrzymywana w postaci gotówki ze względu na motyw transak-
cyjny, przezornościowy i spekulacyjny; b – parametr wrażliwości popytu na
pieniądz na stopę procentową,
więc:

MD

b

Y

b

k

R

1

−

=

Krzywa LM pokazuje wpływ zmian produkcji (PKB), a więc rynku dóbr na ry-
nek pieniądza. Dla zachowania równowagi na rynku pieniężnym, przy stałej po-
daży nominalnej pieniądza, na skutek zmian realnego PKB, niezbędne są zmia-
ny stopy procentowej.

5. Nachylenie krzywej LM

Krzywa LM może mieć różne nachylenie, co wpływa na wielkość zmian stopy
procentowej na rynku. Nachylenie to zależne jest od wartości współczynnika k/b
przy Y. Na rysunku kolorem czerwonym pokazano krzywą LM bardziej piono-
wą. Identyczna zmiana Y, jak w poprzednim wypadku spowodowała większą
zmianę stopy procentowej.
Od czego zależy nachylenie krzywej LM?

1.

Wrażliwości (elastyczności) popytu na pieniądz względem aktywności
gospodarczej, czyli wrażliwości na zmiany PKB. Krzywa jest tym bar-
dziej stroma, im większa jest elastyczność popytu na pieniądz (k) na
zmiany PKB. Czyli im większe zmiany PKB tym w większym stopniu
muszą one być skompensowane stopą procentową.

2.

Wrażliwości popytu na pieniądz na zmiany stopy procentowej (b). Im
większa wrażliwość tym bardziej stroma krzywa LM. W przypadkach
skrajnych krzywa LM może być:

pionowa – tzw. „układ klasyczny”, czyli sytuacja doskonale nieelastycz-
nego popytu na pieniądz na zmiany stopy procentowej,

pozioma - popyt na pieniądz jest doskonale elastyczny względem stopy
procentowej, co odpowiada sytuacji pułapki płynności.

9

6. Przesunięcie krzywej LM
Przesunięcie krzywej LM następuje przede wszystkim w wyniku zmiany podaży
pieniądza. W tej części rezygnujemy więc z przyjętego na wstępie założenia o
stałej podaży pieniądza MS. Ponieważ utrzymujemy stałość cen, to zmiany po-
daży pieniądza, MD, są skutkiem polityki pieniężnej. Poniższy rysunek ilustruje
procesy zachodzące na skutek zmian podaży pieniądza.

1.

Następuje wzrost podaży pieniądza z MS

1

do MS

2

, jednocześnie nie

zmienia się położenie krzywej popytu na pieniądz MD

1

, pamiętamy też,

ż

e w dalszym ciągu ceny dóbr są stałe.

2.

Równowaga na rynku pieniądza może być osiągnięta przy niższej stopie
procentowej R

2

. Skutkiem tego musi być albo wzrost PKB do Y

2

, odpo-

wiadającego aktualnemu popytowi transakcyjnemu i przezornościowemu
na pieniądz, albo

3.

Musiałaby wzrosnąć stopa procentowa do R

1

– taki przebieg (pokazany

niebieską linia przerywaną na lewym rysunku) oznacza jednak przesunię-
cie krzywej popytu, co wykluczyliśmy w punkcie 1. Jednocześnie widać,
ż

e każda zmiana popytu na pieniądz, przy stałej podaży pieniądza powo-

duje przesunięcie krzywej LM.

4.

Podobny efekt jak zwiększenie podaży pieniądza może zostać spowodo-
wany obniżeniem przeciętnego poziomu cen, a więc przy odrzuceniu pod-
stawowego założenia keynesowskiego podejścia.

Uwaga. W celu rozróżnienia przesunięcia wzdłuż krzywej LM od przesunięcia
krzywej LM należy pamiętać, że każda krzywa LM jest wyprowadzona przy sta-
łych zmiennych: podaż pieniądza i ceny dóbr. Dopóki te zmienne nie ulegną
zmianie dopóty gospodarka jest na tej samej krzywej LM i ruch następuje
wzdłuż tej krzywej. Natomiast każda zmiana choćby jednej z tych zmiennych
powoduje przesunięcie krzywej LM.

MD

1

B

A

LM

1

LM

2

B

A

MS

1

MS

2

R

R

1

R

2

R

Y

1

Y

2

PKB (Y)

Podaż pieniądza MS
Popyt na pieniądz MD

10

Jak duże jest przesunięcie krzywej LM?
Zależy to od elastyczności popytu na pieniądz (b) względem stopy procentowej.
Widać to na poniższych rysunkach:

1.

Mamy wyjściową krzywą LM

1

przy podaży pieniądza MS

1

.

2.

Następuje wzrost podaży pieniądza do MS

2

.

3.

Wielkość przesunięcie krzywej LM jest zależna od elastyczności popytu
na pieniądz względem stopy procentowej według zasady:

mniej elastyczny (sztywniejszy) popyt na pieniądz na stopę procen-
tową (krzywa popytu czerwona na prawym rysunku) większe prze-
sunięcie krzywej LM (do czerwonej LM

2

na lewym rysunku);

bardziej elastyczny popyt na pieniądz na stopę procentową (krzywa
popytu niebieska na prawym rysunku) mniejsze przesunięcie krzy-
wej LM (do niebieskiej LM

2

na lewym rysunku).

Uwaga. Łatwiej sobie uświadomić zróżnicowaną wielkość przesunięcia pamię-
tając o tym, że niższej stopie procentowej odpowiada większy popyt na pie-
niądz, co wymaga większej ilości dóbr (PKB) aby zaspokoić zrównoważyć na
rynku dóbr ten popyt na pieniądz.

7. Równoczesna równowaga na dwóch rynkach
Równoczesną równowaga na rynkach dóbr i rynku pieniądza zostanie osiągnięta
w punkcie przecięcia krzywej IS i krzywej LM. Punkt ten (E) wskazuje, przy
danym (stałym) poziomie cen, wartość PKB (Y

E

) i wartość stopy procentowej

(R

E

), przy których oba rynki są w stanie równowagi. Punkt ilustruje poniższy

rysunek. Jednak gospodarka pod wpływem różnych zdarzeń, czy nawet nietraf-

LM

1

LM

2

LM

2

MS

1

MS

2

R

R

1

R

2

R

2

R

Y

1

Y

2

Y

2

PKB (Y)

Podaż pieniądza MS
Popyt na pieniądz MD

11

nej polityki gospodarczej może stracić równowagę na jednym lub obu rynkach.
Sytuacje braku równowagi na jednym z rynków przedstawiają punkty A,B,C,D.













Co się stanie gdy gospodarka straci równowagę?

Nierównowaga na rynku pieniądza:
Punkt A .Zbyt duża podaż pieniądza. Przy R

1

mamy produkcję równą tylko Y

1

,

a dla takiej stopy procentowej potrzebna byłaby produkcja równa Y

2

. Powinien

więc nastąpić spadek stopy procentowej do poziomu R

2

, co z kolei spowoduje

wzrost popytu na pieniądz transakcyjny, a więc wzrośnie popyt globalny na do-
bra, a ponieważ istnieją niewykorzystane moce produkcyjne skutkiem będzie
wzrost PKB. Gospodarka przesunie się do punktu E.
Punkt C. Jest to jakby odwrotność punktu A. Gospodarka przy stopie procen-
towej R

2

charakteryzuje się nadmiernym

popytem na pieniądz. Dla jego zrów-

noważenia potrzebny jest wzrost stopy procentowej do R

1

. Z kolei wzrost stopy

procentowej spowoduje spadek popytu na pieniądz, a tym samym popytu glo-
balnego, co obniży PKB, i gospodarka znajdzie się w punkcie E.
Nierównowaga na rynku dóbr:
Punkt B. Podaż na rynku dóbr (Y

2

) jest zbyt wysoka względem popytu global-

nego. Dla stopy procentowej R

1

wystarczyłby PKB na poziomie Y

1

.Skutkiem

tego będzie obniżanie się stopy procentowej do poziomu R

2,

przy produkcji Y

1

.

Z kolei skutkiem obniżenia stopy procentowej będzie wzrost popytu na pieniądz
i wzrost produkcji co ostatecznie doprowadzi gospodarkę do punktu E.
Punkt D. Tym razem przeciwieństwo sytuacji B. Nadwyżka popytu na dobra.
Przy stopie procentowej R

1

- PKB musiałoby wynieść Y

2.

Skutkiem nierówno-

wagi na rynku dóbr będzie wzrost stopy procentowej. Z kolei to wywoła spadek
popytu na dobra i przesunięcie gospodarki do punktu E.

Można sobie oczywiści wyobrazić sytuacje, gdy gospodarka utraci równowagę
na obu rynkach równocześnie. Sytuacje takie przedstawia rysunek:

●

C

IS LM

R

R

1

R

E

R

2

Y

1

Y

E

Y

2

Y

E

●

B

● A

●

D

Równowaga na rynku

Punkt

dóbr

pieniądza

Rodzaj

nierówno-

wagi

Skutek

nierównowagi

A

Tak

Nie

MS>MD

Spadnie R

B

Nie

Tak

Pg<Y

Spadnie R

C

Tak

Nie

MD>MS

Wzrośnie R

D

Nie

Tak

Pg>Y

Wzrośnie R

12

W takich sytuacjach przebieg procesów jest nieco bardziej skomplikowany.
Wymaga podejmowania działań zarówno względem rynku dóbr, jak i pieniądza.

8. Polityka fiskalna

Rozpatrujemy tu działanie polityki fiskalnej, które powoduje zmiany popytu
globalnego, produkcji (PKB), stopy procentowej. Polityka fiskalna realizowana
jest przez zmiany stopy opodatkowania (h)lub zmiany poziomu wydatków pań-
stwa (G). W zależności od rodzaju działań i ich kierunku można mówić o nastę-
pujących rodzajach polityki fiskalnej:
A. Ekspansywna (łagodna):
1.

Wzrost wydatków państwa (+G) – skutek to przesunięcie krzywej IS w pra-
wo,

2.

Obniżenie stopy podatkowej (-h) – zmiana nachylenia IS na bardziej pozio-
me, następnie może nastąpić przesunięcie krzywej w prawo IS w wyniku
zmiany poziomu inwestycji, eksportu netto i konsumpcji.

B. Restrykcyjna (twarda):
3.

Obniżenie wydatków państwa (-G) – skutek przesunięcie krzywej IS w lewo,

4.

Podniesienie stopy podatkowej (+h) – zmiana nachylenia krzywej IS na bar-
dziej pionowe. Następnie może nastąpić przesunięcie krzywej IS w lewo w
wyniku zmiany poziomu inwestycji, eksportu netto i konsumpcji.

Uwaga. Gdy łączymy dwa rodzaje polityki, pieniężną i fiskalną to zmiana w
jednej z polityk (np. na ekspansywną) bez zmian w drugiej, to tę drugą uwa-
ż

amy za restrykcyjną. Tak jak to ma miejsce w poniższym przypadku.

●

C

IS LM

R

Y

E

●

B

●

A

●

D

Rodzaj

nierównowagi na rynku

Punkt

dóbr

pieniądza

A

Pg<Y

MS>MD

B

Pg<Y

MS<MD

C

Pg>Y

MS<MD

D

Pg>Y

MS>MD

13

Przypadek 1. Ekspansywna polityka fiskalna i twarda polityka pieniężna.

















Kiedy taka polityka jest skuteczna?

R

R

1

R

E

LM

IS

1

E

Y

E

Y

1

Y=Pg

IS

1.

Gospodarka znajduje się w punkcie E.

2.

Zwiększamy wydatki państwa o ∆G; źródłem finan-
sowania zwiększonych wydatków jest sprzedaż ob-
ligacji, czyli nie zmienia się podaż pieniądza, stąd
można mówić o twardej polityce pieniężnej (brak
zmian MS).

3.

Krzywa IS przesuwa się do położenia IS

1,

czyli na-

stępuje wzrost PKB do Y

1

, który powoduje wzrost

stopy procentowej do R

1

, a więc spadek popytu na

pieniądz z motywu transakcyjnego i przezornościo-
wego, czyli

4.

Następuje wyparcie inwestycji i konsumpcji przez
wydatki państwa. Łącznie tak zaprezentowany me-
chanizm nosi nazwę efektu wypierania.

IS

1

R

E

Y

E

Y

1

Y

1

Y=Pg

IS

Łatwo zauważyć, że skutek jest różny, w zależności od
nachylenia krzywej LM.
1.

Przy bardziej pionowej krzywej LM (niebieska) po-
lityka ta jest mało skuteczna. Bowiem nastąpił sto-
sunkowo niewielki wzrost Y, jednocześnie okupiony
wysokim wzrostem stopy procentowej.

2.

Przy płaskiej LM (czerwona) polityka ta jest sku-
teczna, bo duży wzrost Y i niewielka zmiana R.

Y

E

Y

1

Y

1

Y=Pg

R

E

Łatwo zauważyć, że skutek jest różny, w zależności od
nachylenia krzywej IS.
1.

Przy bardziej pionowej krzywej IS (niebieska) poli-
tyka ta jest bardziej skuteczna. Nastąpił stosunkowo
większy wzrost Y, jednocześnie okupiony wyższym
wzrostem stopy procentowej.

2.

Przy płaskiej IS (czerwona) polityka ta jest mniej
skuteczna, bo mniejszy wzrost Y choć mniejszy
wzrost R.

14

Podsumowanie.
Skuteczność jest duża gdy:

1.

pionowa krzywa IS - mała wrażliwości popytu inwestycyjnego, a także
eksportu netto na stopy procentowe,

2.

płaska krzywa LM – duża wrażliwości popytu pieniężnego na stopy pro-
centowe (bo przy dużej wrażliwości, zwiększenie popytu na pieniądz,
który wzrasta wskutek zwiększonych wydatków państwa, spowoduje ma-
ły wzrost stóp procentowych),

3.

wysoka wartość mnożnika wydatków – im wyższa wartość mnożnika tym
skuteczniejsza polityka, bo bardziej pionowa krzywa IS.

Na zasadzie przeciwstawienia łatwo określić warunki nieskuteczności polityki
fiskalnej. Warunkami tymi są:
1.

płaska krzywa IS - duża wrażliwość popytu inwestycyjnego i eksportu netto
na stopy procentowe,

2.

stroma krzywa LM - mała wrażliwość popytu na pieniądz (czyli duże skoki
stopy procentowej pod wpływem zmian w wydatkach państwa),

3.

niska wartość mnożnika wydatków.

Należy jednak dodać, że w każdej sytuacji wysoka wartość mnożnika podnosi
skuteczność polityki fiskalnej.

15

9. Polityka pieniężna

Polityka pieniężna jako instrument oddziaływania na popyt globalny, a tym sa-
mym PKB jest dopuszczalna w podejściu keynesowskim. Podejście klasyczne
odrzuca taką możliwość. Polityka pieniężna realizowana jest głównie przez
zmiany nominalnej podaży pieniądza.. Politykę pieniężną w zależności od kie-
runku zmian podaży pieniądza określamy mianem ekspansywnej (łagodnej) lub
restrykcyjnej (twardej). Dla przypomnienienia, poniżej podano podstawowe za-
sady dla każdej z tych polityk.
1.

Ekspansywna polega na zwiększaniu podaży pieniądza (+MS) – skutek prze-
sunięcie krzywej LM w prawo.

2.

Restrykcyjna (twarda) polega na zmniejszaniu podaży pieniądza (-MS) - sku-
tek przesunięcie krzywej LM w lewo

Przypadek 1. Ekspansywna polityka pieniężna i twarda polityka fiskalna.

R

R

E

R

1

LM

LM

1

E

Y

E

Y

1

Y=Pg

IS

1.

Gospodarka znajduje się w punkcie E.

2.

Zwiększamy podaż pieniądza o ∆MS.

3.

Krzywa LM przesuwa się do położenia
LM

1

, co powoduje spadek stopy procen-

towej do R

1

i wzrost PKB do Y

1

.

16

Kiedy polityka pieniężna będzie skuteczna?


























Podsumowanie.
Skuteczność jest zależna od tego czy zmiany podaży pieniądza wywołują duże
zmiany stopy procentowej i wyraźnie kształtują inwestycje i eksport netto. Sku-
teczność rośnie gdy:

1.

stroma krzywa LM - zmiana podaży pieniądza wywołuje stosunkowo du-
żą

zmianę stopy procentowej, czyli popyt na pieniądz jest mało wrażliwy

na stopy procentowe,

2.

płaska krzywa IS - wrażliwość popytu inwestycyjnego i eksport netto na
zmiany stopy procentowej jest duża (silnie reagują na zmiany stopy pro-
centowej).

Polityka jest nieskuteczna w warunkach przeciwnych:
1.

płaska krzywa LM – zmiany podaży pieniądza wywołują niewielkie
zmiany stopy procentowej, czyli duża wrażliwość popytu na pieniądz na
stopy procentowe,

2.

stroma IS – eksport netto i inwestycje słabo reagują na zmiany stopy pro-
centowej (słabo reagują na zmiany R).

R

R

E

R

1

R

1

LM

LM

1

E

Y

E

Y

1

Y

1

Y=Pg

IS

Ponownie widać, że uzależnione jest to od na-
chylenia drugiej z krzywych, a więc tym razem
od IS.

1.

Przy bardziej pionowej IS (niebieska)
przesunięcie krzywej LM daje stosunko-
wo niewielki przyrost Y, mimo dużego
spadku stopy procentowej.

2.

Przy płaskiej IS (czerwona) zmiana Y jest
znacznie większa, mimo niewielkiej tylko
obniżki stopy procentowej.

R

R

E

R

1

R

1

Y

E

Y

1

Y

1

Y=Pg

Ponownie widać, że uzależnione jest to od na-
chylenia krzywej, tym razem LM.
1.

Przy bardziej pionowej LM (czerwona) prze-
sunięcie krzywej LM daje stosunkowo duży i
przyrost Y, przy większym spadku stopy
procentowej.

2.

Przy płaskiej LM (niebieska) zmiana Y jest
mniejsza, mniejsza jest też zmiana stopy
procentowej.

17

10. Łączne działanie obu polityk

Przeważnie w praktyce wykorzystuje się obie polityki równocześnie, czyli wy-
stępują różne mieszanki polityk, jak np. ekspansywna fiskalna i ekspansywna
pieniężna, ekspansywna fiskalna i restrykcyjna pieniężna. Im bardziej bank cen-
tralny jest niezależny od pozostałych instytucji państwa, tym częściej spotykamy
przeciwstawne polityki. Poniżej przedstawione niektóre, z wielu możliwych sy-
tuacji, łącznego działania polityki fiskalnej i polityki pieniężnej.

Przypadek połączenia ekspansywnej polityki fiskalnej z ekspansywną polityką
pieniężną:

E

1

IS

IS

1

R

R

*

R

E

R

*

LM

LM

1

E

Y

E

Y

*

Y

1

Y=Pg

Przypadek ilustruje dobrze wyważone
połączenie dwóch ekspansywnych poli-
tyk, które prowadzą do wzrostu PKB, bez
zwiększenia się stopy procentowej. In-
nymi słowy możliwe jest przejście z
punktu E, w którym równowagę wyzna-
czają krzywe IS i LM do punktu E

1

, wy-

znaczonego przez IS

1

i LM

1,

przy zacho-

waniu stopy procentowej R

E

. Sama eks-

pansywna polityka fiskalna (np. przez
wzrost publicznych wydatków lub obni-
ż

enie podatków lub wzrost eksportu) do-

prowadzi do przesunięcia krzywej IS i
osiągnięcia PKB równego Y

*

. Natomiast

ekspansywna polityka pieniężna (przez
wzrost podaży pieniądza) także może
prowadzić do Y

*

i to przy niższej stopie

procentowej. Działanie łączne może do-
prowadzić do punktu E

1

.

W praktyce łączenie obu polityk
jest niezmiernie trudne, tym bar-
dziej, że założenie o stałości cen
jest mało realne. W gospodarce
większości krajów mamy do czy-
nienia z inflacją.

18

Model AS-AD (model agregatowej podaży i agregatowego popytu)

W modelu IS-LM niezmiennie utrzymywaliśmy założenie sztywności cen. W
modelu AS-AD rezygnujemy z tego założenia. Dopuszczamy możliwość wzro-
stu cen (inflacji) towarzyszącą wzrostowi popytu globalnego.

Wyprowadzenie krzywej AD























Krzywa zagregowanego popytu, AD, ukazuje zależność wielkości zagrego-
wanego popytu, AD, i produkcji, Y (PKB),, od poziomu cen (C). W każdym
punkcie krzywej AD zachodzi równowaga na rynku dóbr i rynku pienią-
dza.
Krzywa zagregowanego popytu, AD, pokazuje na jaki poziom PKB będzie
zapotrzebowanie przy danych poszczególnych poziomach cen, przy zacho-
waniu równowagi na rynku dóbr i rynku pieniądza.

Wzrost wydatków państwa (G) lub wzrost podaży pieniądza (MS) przesuwa
krzywą AD wprawo (niebieska linia na rysunku), a spadek G i MS przesuwa
krzywą AD w lewo.

∆

C

LM

Wyprowadzenie krzywej AD.
1.

Na górnym rysunku mamy model IS-LM.
Gospodarka znajduje się w punkcie E.

2.

Odpowiada to punktowi E na dolnym rysun-
ku tzn. przy Y

E

oraz przeciętnym poziomie

cen C

E

.

3.

Jeśli ceny rosną do poziomu C

1

(dolny rysu-

nek), to powoduje to przesunięcie krzywej
LM w lewo bo spada realna podaż pieniądza
(za tę samą ilość pieniędzy możemy kupić
mniej towarów) i rośnie popyt na pieniądz
(żeby kupić tę samą ilość towarów co do-
tychczas trzeba więcej pieniędzy), a tym sa-
mym rośnie stopa procentowa do R

1

(górny

rysunek).

4.

Zaczyna spadać popyt globalny (inwestycje,
eksport netto), a przez to spada PKB do Y

1

,

przy poziomie cen C

1

i stopie procentowej

R

1

.

5.

Łącząc punkt E z nowym punktem o para-
metrach C

1

i R

1

(na dolnym rysunku) otrzy-

mujemy krzywą AD.

R

R

1

R

E

E

Y

1

Y

E

Y=Pg

IS

C

C

1

C

E

E

Y

1

Y

E

Y=AD

AD

19

Krzywa AS
W modelu IS-LM przyjmowało się, że krzywa podaży jest pozioma (stałość cen
– przy tej samej przeciętnej cenie możliwy jest różny poziom PKB). Odejście
od założenia stałości cen implikuje inny przebieg krzywej podaży. Ma ona na-
chylenie dodatnie, tzn. podaż zwiększa się ze wzrostem przeciętnego poziomu
cen. W sytuacji skrajnej krzywa AD może być pionowa, co odpowiada podej-
ś

ciu klasycznemu, czyli pełnemu wykorzystaniu zdolności wytwórczych gospo-

darki (krzywa niebieska na rysunku).













Dlaczego jest różne nachylenie krzywej AS?
Wynika to z odmiennego podejścia do rynku pracy. W ujęciu klasycznym istnie-
je zawsze pełne zatrudnienie (istnieje tylko bezrobocie naturalne). Gospodarka
wytwarza więc tyle ile maksymalnie może – osiąga PKB potencjalny. Zmiany
na rynku pracy przesuwają krzywą AS w lewo (obniżenie zasobu pracujących)
lub w prawo (zwiększenie zasobu pracujących). W ujęciu keynesowskim istnieje
niewykorzystany zasób pracujących (bezrobocie przymusowe) i gospodarka w
każdej chwili może powiększyć liczbę pracujących w odpowiedzi na wzrost po-
pytu globalnego na rynku dóbr. Przy braku założenia stałych cen wzrost ten od-
bywa się już w warunkach inflacji i wzrostu płac (stąd nachylenie krzywej AS).

Oba ujęcia, keynesowski i klasyczne, dają się częściowo pogodzić przyjmując,
ż

e w krótkim okresie czasu gospodarka zachowuje się wg zasad keynesowskich,

a więc z nachyloną krzywą AS, natomiast w długim okresie gospodarka zacho-
wuje się w sposób klasyczny, a więc z pionową krzywą AS. To kompromisowe
ujęcie ilustruje poniższy rysunek. Wprowadzono na nim długookresową krzywą
zagregowanej podaży, LAS, do której zmierza gospodarka. Krzywa LAS odpo-
wiada pełnemu wykorzystaniu zdolności wytwórczych ( PKB potencjalny).

AS

C

C

E

E

Y

E

Y

AD

AS

Przecięcie krzywych AD i AS wyznacz ceny
równowagi w gospodarce. Model dotyczy
krótkiego okresu, przy zachowaniu założe-
nia o niepełnym wykorzystaniu zdolności
wytwórczych.
Uwaga. Taki model jest wewnętrznie
sprzeczny. Bowiem z jednej strony wzrost
cen prowadzi do wzrostu PKB (od strony AS)
i spadku PKB (od strony AD). Trzeba jednak
pamiętać, że nadmierne zmiany po stronie
popytu lub podaży spowodowane zmianami
cen wytrącają gospodarkę z równowagi, czyli
poziom cen nie odpowiada albo podaży albo
popytowi.

E

1

E

2

E*

AS

C
C*

E

C

1

C

2

LAS

AS

1

20

Studium przypadków.
Przypadek 1 przy niepełnym wykorzystaniu czynników wytwórczych.

1.

Gospodarka znajduje się w punkcie E

1

, przy poziomie cen C

1

i produkcji Y

1

co odpowiada krótkookresowej równowadze keynesowskiej.

2.

Ekspansywna polityka fiskalna i pieniężna prowadzą do przesuwania się

krzywej AD w prawo, wzdłuż krzywej AS

1

czemu towarzyszy wzrost cen.

3.

W momencie dojścia do cen C*

E

osiągnięta zostaje długookresowa równo-

waga przy produkcji potencjalnej, a dalsze przesuwanie się krzywej AD
prowadzi jedynie do wzrostu cen, bez wzrostu PKB. Gospodarka zachowuje
się więc od tego momentu wg ujęcia klasycznego.

Przypadek 2 przy pełnym wykorzystaniu czynników wytwórczych.

1. Gospodarka znajduje się w punkcie E, przy poziomie cen C

E

i produkcji Y

E

,

a więc w równowadze długookresowej.
2. Ekspansywna polityka fiskalna i pieniężna lub szoki popytowe prowadzą do
przesuwania się krzywej AD w prawo, wzdłuż krzywej AS czemu towarzyszy
wzrost cen i wzrost produkcji. Gospodarka traci równowagę długookresową
(punkt E

2

to tylko równowaga krótkookresowa).

3. Po upływie długiego okresu niedobór siły roboczej (przekroczony został po-
ziom pełnego zatrudnienia) wywołuje wzrost płac nominalnych i cen (wzrost

Y

1

Y

E

Y

2

Y

E

1

E

2

E*

AD

1

AD

AS

C
C*

E

C

1

C

2

C

E

E

LAS

AS

1

21

kasztów z tytułu wzrostu wynagrodzeń), a tym samym krzywa AS przesuwa się
w lewo, wzdłuż krzywej AD

1

.

4. Następuje spadek realnej podaży pieniądza (wywołany wzrostem cen) i
wzrost stopy procentowej, a tym samym spadek popytu.
5. W momencie dojścia krzywej AS do położenia AS

1

osiągnięta zostaje rów-

nowaga długookresowa przy produkcji potencjalnej Y

E

i poziomie cen C*

E

(punktE*). Gospodarka zachowuje się więc od tego momentu wg ujęcia kla-
sycznego.


Przypadek 3 przy pełnym wykorzystaniu czynników wytwórczych.

1. Gospodarka znajduje się w punkcie E, przy poziomie cen C

E

i produkcji Y

E

.

2. Negatywny szok podażowy (np. gwałtowny wzrost cen ropy naftowej) po-
woduje przesunięcie krzywej AS w lewo wzdłuż krzywej AD do położenia AS

1

.

3. Nowy punkt krótkookresowej równowagi E

1

odpowiada wyższym cenom

(C

1

) i niższej produkcji (Y

1

). Na rynku pracy spada zatrudnienie i pojawia się

bezrobocie.
4a. Jeżeli nastąpi teraz spadek płac krzywa AS

1

może wrócić do położenia AS, a

więc do długookresowej równowagi z niższym poziomem cen i z pełnym za-
trudnieniem (znowu gospodarka wg zasad klasycznych), lub:
4b. Jeżeli ropa zostanie zastąpiona innymi surowcami (także spadek jednostko-
wego zużycia ropy) nastąpi trwałe przesunięcie się produkcji potencjalnej do
poziomu Y

1

, przy niższych płacach i pełnym zatrudnieniu (choć bezwzględnie

niższym).

LAS

E

1

E

2

E*

AD

1

AD

AS

C
C*

E

C

1

C

2

C

E

E

Y

1

Y

E

Y

2

Y

AS

1

22

Przypadek 4 przy pełnym wykorzystaniu czynników wytwórczych.

1. Gospodarka znajduje się w punkcie E*, przy poziomie cen C*

E

i produkcji

Y

E

.

2. Pozytywny szok podażowy (np. gwałtowny spadek cen ropy naftowej lub
obniżka podatków) powoduje przesunięcie krzywej AS

1

w prawo wzdłuż krzy-

wej AD

1

do położenia AS.

3. Nowy punkt krótkookresowej równowagi E

2

odpowiada niższym cenom (C

2

)

i wyższej produkcji (Y

2

). Na rynku pracy rośnie zatrudnienie i pojawia się defi-

cyt rąk do pracy.
4a. Jeżeli nastąpi teraz wzrost płac krzywa AS

może wrócić do położenia AS

1

, a

więc do długookresowej równowagi, ponownie z wyższym, wyjściowym po-
ziomem cen i z pełnym zatrudnieniem (znowu gospodarka wg zasad klasycz-
nych), lub:
4b. Jeżeli gospodarka zacznie zużywać więcej ropy, zwiększy się wydajność
pracy i wzrośnie zatrudnienie nastąpi trwałe przesunięcie się produkcji poten-
cjalnej do poziomu Y

2

, przy wyższych płacach i pełnym zatrudnieniu.

LAS

E

1

E

2

E*

AD

1

AD

AS

C
C*

E

C

1

C

2

C

E

E

Y

1

Y

E

Y

2

Y

AS

1