mech_poj_rol_723[03].Z1.07

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

Wprowadzenie

Wymagania wstępne

Cele kształcenia

Materiał nauczania

4.1. Wyposażenie ogólne budynków inwentarskich

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2. Maszyny i urządzenia do przygotowywania i zadawania pasz

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3. Maszyny i urządzenia do doju i wstępnej obróbki mleka

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

4.4. Urządzenia do usuwania obornika i utylizacji odchodów

4.4.1. Materiał nauczania

4.4.2. Pytania sprawdzające

4.4.3. Ćwiczenia

4.4.4. Sprawdzian postępów

Sprawdzian osiągnięć

Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik ten pomoże Ci opanować zasady eksploatacji maszyn i urządzeń stosowanych

w budynkach inwentarskich oraz wykształcić umiejętności z tego zakresu.

Poradnik zawiera:

−

wymagania wstępne, czyli wykaz umiejętności, jakie powinieneś opanować przed

przystąpieniem do realizacji jednostki modułowej,

−

cele kształcenia, czyli wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas realizacji tej

jednostki modułowej,

−

materiał nauczania, który umożliwi Ci samodzielne przygotowanie się do wykonywania

ćwiczeń i zaliczenie sprawdzianów,

−

pytania sprawdzające, które pomogą Ci sprawdzić, czy już opanowałeś zamieszczony

materiał nauczania z zakresu eksploatacji urządzeń stosowanych w budynkach
inwentarskich,

−

ćwiczenia, które ułatwią Ci nabycie umiejętności praktycznych,

−

sprawdzian postępów, zadań który pozwoli Ci na samodzielne określenie opanowania

wymaganych umiejętności i wiadomości po zakończeniu każdego rozdziału materiału
nauczania,

−

sprawdzian osiągnięć ucznia, przykładowy zestaw zadań, który służy do oceny poziomu

opanowania umiejętności i wiadomości z zakresu całej jednostki,

−

wykaz literatury.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Schemat układu jednostek modułowych

723[03].Z1.01

Eksploatacja

maszyn i narzędzi

do uprawy roli

723[03].Z1.02

Eksploatacja

siewników

i sadzarek oraz

narzędzi do upraw
międzyrzędowych

723[03].Z1.03

Eksploatacja

maszyn i urządzeń

do nawożenia

i ochrony roślin

723[03].Z1.04

Eksploatacja

maszyn i urządzeń
do zbioru zielonek

723[03].Z1

Eksploatacja narzędzi,

maszyn i urządzeń

rolniczych

723[03].Z1.05

Eksploatacja

maszyn do zbioru

zbóż

723[03].Z1.06

Eksploatacja

maszyn do zbioru

roślin okopowych

723[03].Z1.07

Eksploatacja

urządzeń

stosowanych

w budynkach

inwentarskich

723[03].Z1.08

Organizowanie

transportu

w gospodarstwie

rolnym

723[03].Z1.09
Wykonywanie

zabiegów

agrotechnicznych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji jednostki modułowej Eksploatacja maszyn i urządzeń

stosowanych w budynkach inwentarskich, powinieneś umieć:

−

czytać ze zrozumieniem informacje przedstawione w formie opisu, instrukcji, rysunków,
szkiców, wykresów, dokumentacji technicznej i technologicznej,

−

wyjaśniać oznaczenia stosowane na rysunku technicznym maszynowym,

−

rozróżniać metalowe i niemetalowe materiały konstrukcyjne oraz materiały
eksploatacyjne,

−

określać zastosowanie materiałów konstrukcyjnych w budowie maszyn,

−

dobierać przyrządy pomiarowe,

−

dokonywać pomiarów podstawowych wielkości fizycznych i geometrycznych oraz
interpretować wyniki,

−

rozróżniać elementy maszyn i urządzeń,

−

stosować podstawowe wielkości charakteryzujące układy elektryczne,

−

analizować pracę podstawowych obwodów elektrycznych,

−

posługiwać się przyrządami pomiarowymi podstawowych wielkości elektrycznych,

−

określać zastosowanie maszyn i urządzeń elektrycznych w urządzeniach przemysłowych
i rolniczych,

−

stosować zasady bezpiecznej obsługi maszyn i urządzeń elektrycznych,

−

charakteryzować podstawowe procesy starzenia się i zużycia materiałów oraz elementów
maszyn,

−

posługiwać się dokumentacją techniczną, instrukcjami obsługi, normami i katalogami,

−

stosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz
ochrony środowiska,

−

udzielać pierwszej pomocy poszkodowanym w wypadkach przy pracy,

−

przewidywać i wskazywać zagrożenia dla zdrowia i życia ludzkiego oraz środowiska
naturalnego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

–

scharakteryzować maszyny i urządzenia do przygotowywania i zadawania pasz,

–

wyjaśnić budowę i zasadę działania maszyn do przygotowywania i zadawania pasz,

–

wyjaśnić zasadę działania automatów do żywienia zwierząt,

–

zastosować przepisy bhp podczas obsługi urządzeń do przygotowania i zadawania pasz,

–

obliczyć zapotrzebowanie na wodę w gospodarstwie,

–

scharakteryzować budowę i zastosowanie poideł dla zwierząt,

–

wyjaśnić budowę, działanie i regulację urządzeń hydroforowych,

–

wyjaśniać budowę i działanie dojarki mechanicznej,

–

scharakteryzować różnego typu dojarnie,

–

scharakteryzować urządzenia do schładzania mleka,

–

wykonać obsługę techniczną urządzenia do usuwania obornika,

–

objaśnić zasadę działania szufli mechanicznej,

–

scharakteryzować zasadą działania przenośników o ruchu ciągłym i posuwisto-zwrotnym
oraz kolejek do obornika,

–

scharakteryzować urządzenia do usuwania odchodów z obór bezściółkowych,

–

określić zasady przechowywania obornika i gnojowicy,

–

scharakteryzować narzędzia do zabiegów pielęgnacyjnych zwierząt.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Wyposażenie ogólne budynków inwentarskich

4.1.1. Materiał nauczania

Zadania i rodzaje budynków inwentarskich

Budynek inwentarski powinien chronić zwierzęta od niekorzystnych warunków

atmosferycznych  i  zapewniać  optymalne  warunki  bytowania.  Konieczne  jest  przy  tym
spełnienie  norm  powierzchniowych  w  zależności  od  systemów  utrzymania.  Zwierzętom
należy  zapewnić  swobodę  ruchu,  możliwość  odpoczynku,  kontakt  wzrokowy  z  innymi
zwierzętami, odpowiednie żywienie  i właściwy  mikroklimat. Fakt członkostwa Polski  w UE
powoduje  konieczność  dostosowania  naszego  rolnictwa  i  prawa  do  licznych  wymogów
unijnych.  Wymogi  te  precyzują  standardy  technologiczne  opracowane  dla  gospodarstw
rolnych, według których budynek inwentarski powinien posiadać następujące cechy:

−

zgodność z ustawodawstwem polskim i unijnym, a także z przepisami importowymi
innych krajów, kupującymi nasze wyroby,

−

odpowiednie, określone normami, warunki zoohigieniczne dla każdej kategorii zwierząt,

−

możliwość zastosowania proekologicznych technologii utrzymania zwierząt,

−

funkcjonalność i niezawodność rozwiązań konstrukcyjnych oraz wyposażenia,

−

oszczędne i efektywne zużycie energii,

−

minimalne nakłady pracy w bieżącej obsłudze zwierząt,

−

krótki czas amortyzacji,

−

możliwość wykorzystania niekonwencjonalnych źródeł energii,

−

możliwość przeznaczenia obiektu do innych celów - nie tylko do produkcji rolniczej.
Analizując materiał nauczania przypomnij sobie kilka określeń z hodowli:

−

chów oznacza utrzymanie zwierząt w celu uzyskania doraźnych korzyści,

−

hodowla to świadome dążenie do poprawy cech i parametrów w celu poprawy
wydajności i jakości posiadanych zwierząt,

−

dobrostan określa stan równowagi między organizmem a otaczającym środowiskiem,

−

ferma to zespół sąsiadujących ze sobą budynków i urządzeń towarzyszących
powiązanych w ciąg produkcyjny.
W zależności od rodzaju hodowanych zwierząt budynki inwentarskie można podzielić

na: obory, chlewnie, kurniki, owczarnie, stajnie i budynki specjalne do hodowli zwierząt
futerkowych (króliki, nutrie, lisy, norki).

Obory to budynki przeznaczone dla bydła, mogą być otwarte lub zamknięte. Budynki

otwarte są to budynki wolnowybiegowe pozbawione całkowicie lub częściowo ściany
zewnętrznej. Na okres zimy ściana ta jest osłaniana belami sprasowanej słomy lub kurtynami,
których zadaniem jest zmniejszenie prędkości przepływu powietrza.

Wśród budynków dla bydła można wyróżnić:

−

obory uniwersalne dla różnych grup zwierząt (krowy, cielęta, jałówki, opasy),

−

obory dla krów mlecznych,

−

cielętniki dla odchowu cieląt,

−

jałowniki do wychowu jałówek,

−

bukaciarnie dla bydła mięsnego,

−

budynki i pomieszczenia specjalne ( dojarnie, paszarnie, izolatki).
Sposób usuwania odchodów warunkuje podział budynków inwentarskich na:

−

ściołowe, z których odchody usuwane są w formie obornika i gnojówki,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

bezściołowe, gdzie odchody usuwane są w postaci gnojowicy.

Rys. 1. Budynek inwentarski - obora bezściołowa [5, s. 153]

Budynki ściołowe budowane są jako:

−

płytkie, z których obornik usuwany jest codziennie na gnojownię,

−

płytkie z posadzkami samoczyszczącymi,

−

głębokie, w których obornik jest przetrzymywany do 6 miesięcy.
Ilość i układ ciągów technologicznych przesądza o podziale budynków inwentarskich na:

−

jedno i wielorzędowe,

−

przejazdowe i nieprzejazdowe.

Systemy utrzymania zwierząt

Najszersze zastosowanie znalazły następujące systemy utrzymania zwierząt:

−

stanowiskowy (uwięziowy),

−

wolnostanowiskowy,

−

wolnowybiegowy,

−

w kojcach,

−

w klatkach.
W systemie uwięziowym zwierzęta przebywają na stanowiskach, z których okresowo są

zwalniane i przepędzane na pastwiska lub wybiegi.

W systemie wolnostanowiskowym zwierzęta swobodnie poruszają się w obrębie

budynku, jedynie dostęp do wybiegu regulowany jest przez obsługę. W systemie tym
wyróżniamy

obory

boksami,

kombiboksami,

głęboką

ściółką i podłogami

samoczyszczącymi. Elementy wyposażenia ogólnego wydzielają w oborze obszar
wypoczynkowy, paszowy, udojowy i nawozowy.

Boksy powstają z podzielenia obszaru wypoczynkowego przegrodami i służą do

wypoczynku krów. Boksy zapewniają krowom potrzebę indywidualnego dystansu, muszą
być dostatecznie duże, by krowy mogły się w nich bez przeszkód kłaść i wstawać i na tyle
wąskie, by nawóz trafiał poza boks. Optymalna szerokość boksu wynosi 1,2 m.

Obory z głęboką ściółką nie mają wydzielonych legowisk. Jeśli zaścielony jest cały

obszar przebywania zwierząt, to stosowane są przegrody paszowe. Gdy zaścielony jest tylko
obszar wypoczynkowy, to na korytarzu paszowym stosuje się podłogę szczelinową.

W systemie z podłogą samoczyszczącą część legowiskowa zaścielona jest słomą i jest

wykonana ze spadkiem w kierunku korytarza nawozowego. W tym systemie słoma może być

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

magazynowana  w  najwyżej  położonej  części  legowiska,  następnie  pobierana  jest  przez
spacerujące  zwierzęta,  wgniatana  i  przesuwana  w  kierunku  korytarza  gnojowego,  skąd
w formie  obornika,  usuwana  jest  przy  użyciu  spychacza.  Obora  w  tym  systemie  podzielona
jest na trzy strefy:

−

magazyn rozdrobnionej słomy umieszczony w wyższej części budynku,

−

legowisko ze spadkiem 5 do 8% w kierunku korytarza gnojowego,

−

korytarz gnojowy zwany biegalnią.

Obory wolnostanowiskowe różnią się od obór uwięziowych znacznie większą

koncentracją zwierząt w jednym budynku, inną technologią produkcji i mechanizacji. Zalety
obór wolnostanowiskowych to:

−

większa liczba krów obsługiwanych przez jednego pracownika,

−

lżejsza praca ludzka, szczególnie podczas doju,

−

większa higiena doju krów,

−

możliwość automatycznego karmienia paszami treściwymi.
Obory wolnostanowiskowe mają jednak następujące wady:

−

wymagana jest wysoko wykwalifikowana obsługa,

−

konieczne jest usuwanie zwierzętom rogów dla bezpieczeństwa zwierząt i obsługi,

−

istnieją korzystniejsze warunki do szerzenia się chorób skórnych.
System wolnowybiegowy polega na nieograniczonym dostępie zwierząt do wybiegów

oraz swobodnym poruszaniu się po budynku.
System kojców powszechnie stosowany jest w chlewniach. Obszar dla zwierząt podzielony
jest przegrodami na kojce grupowe lub indywidualne oraz korytarze paszowe i nawozowe.

System klatek stosowany jest w hodowli kur i zwierząt futerkowych. Charakterystyczną

cechą systemu klatkowego jest duże zagęszczenie zwierząt na 1m² powierzchni budynku.

Wyposażenie budynków inwentarskich

Głównym zadaniem wyposażenia budynku inwentarskiego jest oddzielanie obszarów

przebywania zwierząt. Termin

ten obejmuje korytarze paszowe i gnojowe, żłoby, stanowiska,

ściany działowe boksów i kojców, przegrody paszowe, bramki, jarzma, poidła, poręcze itp.

Rys. 2. Korytarze paszowe: a) w oborze, b) w chlewni [10; 9]

Korytarze paszowe służą do dostarczania zwierzętom paszy i mogą być:

−

przejazdowe o szerokości ok. 3 m umożliwiające stosowanie wozów paszowych,

−

dużej szerokości ok. 5 m służące do magazynowania porcji zielonki lub kiszonki i wjazdu
objętościowych przyczep zbierających.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Żłoby umożliwiają bydłu swobodny dostęp do paszy, zapewniają łatwość zadawania

paszy  i  ograniczają  jej  straty.  Dno  żłobu  powinno  znajdować  się  o  5-10  cm  powyżej  części
legowiskowej,  a  wysokość  krawędzi  żłobu  od  strony  zwierzęcia  powinna  wynosić  20  cm.
Najczęściej  wykonuje  się  żłoby  z  kamionki  lub  betonu  pokrytego  masą  plastyczną
zapewniającą odpowiednią gładkość.

Rys. 3. Zalecany kształt żłobu [5, s. 130]

Stanowisko jest to wydzielona w budynku powierzchnia przeznaczona dla jednego

zwierzęcia i składa się z części paszowej, legowiska i części nawozowej. Wymiary stanowisk
ustalane są w zależności od rodzaju, wieku, masy ciała i systemu utrzymania zwierząt. Dla
krów mlecznych o masie do 500 kg, w uwięziowym systemie utrzymania, długość stanowiska
wynosi 160 cm, a szerokość 110 – 120 cm.

Legowisko powinno być suche, miękkie, nie śliskie, o niskim współczynniku

przewodzenia  cieplnego.  Posadzki  legowisk  wykonuje  się  ze  spadkiem  1-2%  w  kierunku
kanału  nawozowego,  z  betonu  o  podwyższonej  ciepłochronności  z  odpowiednią  warstwą
izolacyjną.  W  celu  poprawy  komfortu  zwierząt  na  legowiskach  wykłada  się  maty,  zaściela
słomą  lub  stosuje  specjalny  piasek.  Zanieczyszczeniu  legowiska  zapobiegają  przegrody,
uwięzie  oraz  niekiedy  stosowane  tresery.  Częścią  brudną  stanowiska  jest  w  systemie
bezściołowym kanał nawozowy, a w systemie ściołowym korytarz nawozowy.

Rys. 4. Korytarz i kanał gnojowy z urządzeniami do usuwania odchodów: a) w budynku ściołowym,

b) w budynku bezściołowym [10]

Kanał nawozowy przykryty jest rusztem, przez szczeliny, którego odchody przedostają

się do wody i jako lżejsze spływają do zbiornika. Ruszty wykonuje się z cynkowanych
ogniowo profili stalowych, betonu lub tworzyw sztucznych, o łagodnych krawędziach, by nie

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

kaleczyły zwierząt a jednocześnie ich powierzchnia nie może być śliska. Wielkość szczeliny
pomiędzy belkami rusztu wynosi 25 do 35 mm.

Korytarze gnojowe obniżone są o 15-25 cm od poziomu legowiska, co zmniejsza

zanieczyszczenie legowiska odchodami i ułatwia mechaniczne ich usuwanie.

Obszar wypoczynkowy dla zwierząt w oborach wolnostanowiskowych podzielony jest

przegrodami  na  boksy  legowiskowe  o  wymiarach  220x120  cm.  Legowiska  wyścielone  są
rozdrobnioną  słomą,  trocinami  lub  matami  stanowiskowymi  i  podniesione  o  15  cm  od
biegalni.  Na  wysokości  mostka  zwierzęcia  umieszcza  się  poręcz  karkową  zapobiegającą
wchodzeniu  zwierzęcia  w  głąb  boksu  i  zanieczyszczaniu  legowiska.  Innym  rozwiązaniem
obór  wolnostanowiskowych  są  kombiboksy.  Są  to  bezściółkowe  stanowiska przylegające  do
żłobu  o  wymiarach  180x120  cm  podniesione  o  20  cm  powyżej  korytarza  spacerowego,
oddzielone  od  siebie  długimi  przegrodami.  Kombiboksy  mogą  być  otwarte  i  zamknięte,
umożliwiające czasowe unieruchomienie zwierząt na stanowisku.

Przegrody stanowiskowe oddzielają od siebie legowiska poszczególnych zwierząt.

Wykonane  są  z  ocynkowanych  rur  stalowych, zabetonowanych  w  posadce. Często  stanowią
konstrukcję  nośną  rurociągów  wodnych,  powietrznych  i  mlecznych  oraz  mocowania  uwięzi.
W oborach stanowiskowych  montowane są, co drugie  stanowisko, krótkie przegrody  mające
długość 100 cm. Zapewniają one bezpieczeństwo obsłudze w czasie doju mechanicznego.

Uwięzie (wiązania) utrzymują zwierzęta na stanowiskach i powinny:

−

umożliwiać swobodę stania, kładzenia się, wstawania i leżenia,

−

ograniczać ruchy wzdłuż legowiska,

−

uniemożliwiać wchodzenie do żłobu,

−

uniemożliwiać stawanie na korytarzu lub kanale gnojowym,

−

zapewniać nieskrępowany dostęp do żłobu i poidła,

−

nie powodować otarcia skóry i okaleczenia,

−

ułatwiać pracę obsłudze.

Rodzaj stosowanych uwięzi uzależniony jest od liczby krów, systemu ich utrzymania,

sposobu doju i sposobu żywienia i można je podzielić na:

−

łańcuchowe zbudowane z łańcucha rozpiętego pionowo po, którym przesuwa się obejma
szyjna  wykonana  z  łańcucha,  skóry  lub  tworzywa  sztucznego.  Dolny  koniec  łańcucha
mocowany  jest  do regulowanego haka podłogowego,  a  górny  do  zamka  zamocowanego
na obrotowej rurze  co umożliwia grupowe zwalnianie zwierząt,

−

jarzmowe, zbudowane z dwuramiennego jarzma, którego górne końce mocowane są do
ruchomych suwaków powodujących zbliżanie lub oddalania ramion jarzma a dolne końce
spięte pałąkiem do haka podłogowego. Tego typu konstrukcja zapewnia grupowe
wiązanie i zwalnianie zwierząt,

−

obrotowe  zwane  przegrodami  obrotowymi,  najczęściej  stosowane  są  w  oborach  krów
mlecznych,  ponieważ  zapewniają  łatwy  dostęp  dojarza  do  wymion  wskutek  skośnego
ustawienia  zwierząt.  Szerokość  stanowiska  wynosi  tu  około  110  cm,  co  uniemożliwia
ruchy  krowy  na  boki,  a  jednocześnie  krowy  mają  dużą  swobodę  wskutek  braku  jarzma
szyjnego.
Przegrody  paszowe  oddzielają  żłób  od  legowiska.  Nie  stosuje  się  ich  na  stanowiskach

krótkich, wówczas ich rolę spełniają wiązania lub poręcz karkowa. Przegrody wykonywane
są z ocynkowanych, stalowych rur o kształcie pałąka lub grzebienia i mogą być otwarte,
zamknięte lub automatyczne.

Cielętniki, jałowniki i bukaciarnie podzielone są najczęściej na szereg kojców,

przegrodzonych  rurami  lub  kształtownikami  stalowymi  do  wysokości  130  cm.  Wyjątek
stanowią  indywidualne  kojce  dla  odchowu  cieląt  do  drugiego  miesiąca  życia.  W  większych
fermach są to kojce bezściołowe ze szczelinową podłogą z elementów betonowych. Odchody,
przedeptywane  przez  3  cm  szczeliny,  usuwane  są  z  budynku  systemem  hydraulicznym.  Na

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

jedną sztukę powinno przypadać około 1,5 m² powierzchni podłogi i 65 cm długości żłobu.
Obsada kojca zależy od rodzaju i masy zwierząt.

Systemy utrzymania zwierząt w kojcach powszechnie, stosowane są w hodowli trzody

chlewnej. Zalecane są następujące układy kojców dla świń:

−

z centralnym korytarzem paszowym,

−

z centralnym korytarzem gnojowym,

−

zapewniające utrzymanie świń na głębokiej ściółce.
W kojcach może być stosowany system usuwania odchodów:

−

ściółkowy z usuwaniem obornika przenośnikami zgarniakowymi lub z posadzkami
samoczyszczącymi o spadku 8-10%,

−

bezściółkowy z usuwaniem gnojowicy w sposób ciągły lub okresowy.
W legowiskach świń na głębokiej ściółce wydzielone są rusztowe korytarze paszowe.
Można wyróżnić kojce: dla loch luźnych, loch prośnych, loch z prosiętami, knurów,
warchlaków oraz tuczników.

Rys. 5. Kojce dla macior z prosiętami [12]

Kojec porodowy podzielony jest przegrodami na trzy części lub wstawiana jest do niego

klatka  porodowa.  Część  środkowa  kojca  przeznaczona  jest  dla  maciory,  a  dwie  boczne  dla
prosiąt.  Przegrody  zapewniają  prosiętom  swobodny  dostęp  do  maciory  i  zapobiegają
przygniataniu prosiąt. Z przodu kojca  jest koryto i poidło smoczkowe dla  maciory.  W części
dla prosiąt są karmniki na pasze treściwe, poidełka i lampy grzewcze.

Kojce dla warchlaków i tuczników mają ażurową podłogę, pod którą znajdują się płyty

do gromadzenia i usuwania odchodów. Wymiary kojców, szerokość korytarzy gnojowych,
oraz długości koryt ustalane są w zależności od masy zwierząt.

Dużo zalet posiada system posadzek samoczyszczących stosowany w chlewniach

ściółkowych. System polega na wykonaniu podłogi w kojcu ze spadkiem 8-10%, co zapewnia
przemieszczanie ściółki do korytarza nawozowego, wskutek aktywności ruchowej zwierząt.

W chowie kur stosowane są następujące systemy:

−

chów wolnowybiegowy (naturalny), stosowany w chowie na własny użytek,

−

chów intensywny na ograniczonej przestrzeni, stosowany w kurnikach zarodowych,

−

chów intensywny bez wybiegów, stosowany w chowie niosek i brojlerów.
Pomieszczenia dla kur można podzielić na:

−

kurniki towarowe, selekcyjne, reprodukcyjne i kontrolne,

−

brojlernie,

−

wychowalnie zarodowe.
Kurniki towarowe służą do prowadzenia chowu niosek, które znoszą jaja konsumpcyjne.

W masowej produkcji jaj stosowane są dwa sposoby utrzymania niosek: podłogowy
i bateryjny.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

W chowie podłogowym kury przebywają na ściółce lub ruszcie. Przy większej obsadzie,

ponad 2000 niosek, zaleca się system ściółkowo-rusztowy, w którym zmechanizowane jest
zadawanie paszy, pojenie, zbiór jaj i usuwanie pomiotu.

W systemie podłogowo-rusztowym na 1/3 powierzchni podłogi ustawia się skrzynie

gnojowe, wznoszące się nad podłogą, przykryte drewnianymi lub metalowymi rusztami, na
których znajdują się poidła i karmniki. Pod ścianami lub w środku, po obu stronach korytarza
dla obsługi ustawia się gniazda do znoszenia jaj. Jedno gniazdo, które posiada kształt
sześcianu o boku 40 cm, przeznaczone jest dla 5-6 kur.

Bateryjny chów niosek polega na trzymaniu ich w klatkach zestawionych w baterie

płaskie, kaskadowe i wielopiętrowe. Podłogę klatki wykonuje się z 14% spadkiem w kierunku
rynienki lub taśmy zbierającej jaja.

Brojlernie przeznaczone są do tuczu drobiu. Są to pomieszczenia zamknięte bez dostępu

światła dziennego. Stosowane są dwa systemy utrzymania brojlerów: podłogowy i bateryjny.
Ten drugi sposób, bardzo krytykowany przez ekologów, nie jest stosowany w naszym kraju.
W systemie podłogowym trzyma się kurczęta na głębokiej ściółce. Zagęszczenie zależy od
wydajności urządzeń wentylacyjnych oraz pory roku i wynosi 13-20 sztuk na 1m².

Do wylęgu piskląt służy aparat wylęgowy zbudowany z komory lęgowej i klujnikowej.

Musi panować w nim odpowiedni mikroklimat sterowany komputerowo przez układ
ogrzewania, chłodzenia, nawilżania i system nawiewno-wywiewny. W czasie inkubacji jaja
są dwukrotnie prześwietlane w celu eliminacji jaj nie zapłodnionych i obumarłych.

Budynki dla owiec można podzielić na: owczarnie dla młodzieży i matek z jagnięciami.

W naszym klimacie utrzymuje się owce w systemie przemiennym pastwiskowo-alkierzowym,
przy czym owce powinny jak najdłużej w ciągu roku przebywać na pastwisku. Owczarnie nie
mogą  być  zawilgocone,  gdyż  wełna  ma  wtedy  tendencje  do  spilśniania  się.  Należy  je
przewietrzać, gdyż nadmierna koncentracja amoniaku powoduje żółknięcie wełny. Nie  mogą
być przegrzewane,  gdyż  wówczas  owce często  chorują. Optymalne  parametry  mikroklimatu
to:  wilgotność  względna  powietrza  do  80%,  minimalna  temperatura  5°C,  a  w  czasie  strzyży
8°C.  Powietrze  w  pomieszczeniach  powinno  być  możliwie  czyste  i  składem  zbliżone  do
atmosferycznego.  Nadmierne  stężenie  dwutlenku  węgla  (CO

ponad 0,3%), amoniaku (NH

ponad 0,0020%) i siarkowodoru (H

S ponad 0,0005%) są dla zwierząt bardzo szkodliwe.

Oprócz  światła  dziennego,  docierającego  do  owczarni  poprzez  okna,  których  całkowita
powierzchnia powinna stanowić od 1/15 do 1/20 powierzchni podłogi owczarni, instalowane
jest  oświetlenie  sztuczne.  Natężenie  dźwięków  w  pomieszczeniach  w  czasie  odpoczynku
zwierząt nie powinno przekraczać 70 dB. Owce trzymane są na ściółce głębokiej, płytkiej lub
podłodze  szczelinowej.  Owce  strzyże  się  na  zwykłych  stołach,  stołach-wózkach  lub  na
podłodze.

Hodowlę zwierząt futerkowych prowadzi się w klatkach, ustawionych w obiektach lub

miejscach osłoniętych od słońca i wiatru, suchych, widnych, bez przeciągów. Ze względu na
ziemno-wodny tryb życia w pomieszczeniach dla nutrii powinien być basen z bieżącą wodą.

Wentylacja i klimatyzacja budynków inwentarskich

Zwierzęta przebywające w pomieszczeniach wydzielają ciepło i parę wodną, która

powstaje wskutek oddychania, parowania obornika i wody z poideł. Ulega ona skraplaniu na
ścianach i stropie budynku powodując jego zawilgocenie, rozwój pleśni i spadek temperatury.
Ponadto w pomieszczeniach powstają gazy: dwutlenek węgla, amoniak, siarkowodór, metan,
azotyny, które w nadmiernych ilościach wpływają negatywnie na zdrowie, żywotność
zwierząt i przyrosty wagowe czy wydajność. W celu zapewnienia właściwego rozwoju
zwierząt w pomieszczeniach hodowlanych musi panować odpowiedni mikroklimat określany
przez parametry, których wartość dla krów mlecznych przedstawia się następująco:

−

temperatura 8-16º C,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

wilgotność względna powietrza 60-80%,

−

prędkość powietrza zimą 0,3 m/s, latem 0,5 m/s,

−

skład chemiczny powietrza, dwutlenek węgla do 0,3%, amoniak do 0,002%, siarkowodór
do 0,0005%,

−

wymiana powietrza: zimą 90 m³/szt./h, latem 350-400 m³/szt./h,

−

stosunek powierzchni okien do podłogi powinien wynosić co najmniej 1:18,

−

natężenie oświetlenia sztucznego 20-30 lx, w dojarniach 100 lx,

−

poziom hałasu możliwie najniższy,

−

zapylenie do 120 µg/m³.
Wymagane parametry mikroklimatu dla różnych grup zwierząt są znormalizowane.

Zachowanie optymalnego mikroklimatu przyczynia się do zmniejszenia zużycia paszy,
osiągnięcia większych przyrostów wagi i wyższej mleczności. Największy wpływ na
mikroklimat pomieszczeń mają następujące czynniki:

−

klimat zewnętrzny poprzez temperaturę, wilgotność, wiatry,

−

obsada zwierząt, warunkująca ilość zanieczyszczeń powietrza w pomieszczeniu,

−

własności termiczne budynku,

−

wentylacja zapewniająca wymianę powietrza.
Odpowiedni mikroklimat w pomieszczeniach inwentarskich zapewnia wentylacja

naturalna, mechaniczna lub coraz częściej stosowana, klimatyzacja.

Wentylację naturalną stanowi:

−

infiltracja (przesączanie) przez nieszczelności okien i drzwi,

−

przewietrzanie (wietrzenie) polegające na okresowym otwieraniu okien i drzwi,

−

aeracja (przewietrzanie w sposób ciągły) przez otwory o regulowanej przepustowości.
Wentylacja naturalna wykorzystuje zjawisko grawitacji. Ciepłe powietrze posiada

mniejszą gęstość, zatem unosi się do góry, gromadząc się pod stropem zaś chłodne powietrze
opada w dół. Dlatego wlot kanałów wywiewnych umieszcza się w  stropie, natomiast otwory
nawiewne świeżego powietrza w ścianach bocznych budynku, zazwyczaj pod oknami. Suma
przekrojów  otworów  nawiewnych  wynosi  około  60%  sumy  przekrojów  kanałów
wywiewnych.  Kanały  wywiewne  o  przekroju  okrągłym  lub  kwadratowym  muszą  być
izolowane  cieplnie.  Chroni  to  powietrze  wylotowe  przed  wychłodzeniem,  zapobiega
zmniejszaniu ciągu i skraplaniu się pary wodnej na ściankach kanału. Efektywność wietrzenia
budynku  zwiększa  się  przez  zamontowanie  na  wylocie  kanału  wywiewnego  wywietrznika
zwanego deflektorem.

Od systemów wentylacyjnych wymaga się, aby zapewniły dopływ świeżego powietrza

do pomieszczenia w ilości 65-220 m³/h na DJP (DJP- Duża Jednostka Przeliczeniowa-zwierzę
o wadze 500 kg). Warunek taki spełnić może wentylacja mechaniczna. Zapewnia ona
regulację i kontrolę wymiany powietrza w budynku niezależnie od warunków panujących na
zewnątrz. Wentylacja mechaniczna może być wykonana jako:

−

podciśnieniowa,

−

nadciśnieniowa,

−

równociśnieniowa,

−

turbowentylacja,

−

przewodowa.
W systemie wentylacji podciśnieniowej wentylatory znajdują się w pionowych kominach

zamocowanych w dachu. Praca ich wytwarza w budynku podciśnienie, wskutek czego przez
otwory wlotowe wykonane w ścianach napływa świeże powietrze. Prawidłowy ruch
powietrza uzyskuje się przez właściwe rozmieszczenie wentylatorów wylotowych i otworów
wlotowych. System ten jest powszechnie stosowany.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wentylacja nadciśnieniowa wytwarza w budynku nadciśnienie, co zmniejsza lub

całkowicie eliminuje przeciągi, nawet przy otwartych oknach i drzwiach. Wentylatory,
umiejscowione w dachu, czasami mogą stwarzać problemy w czasie upalnej pogody, tłocząc
do budynku rozgrzane powietrze. Zużyte powietrze jest usuwane przez otwory wylotowe.

Wentylacja równociśnieniowa zapewnia minimalny poziom nadciśnienia i podciśnienia

w budynku. Wentylatory zamocowane są zarówno w otworach wlotowych, jak i wylotowych.
System ten charakteryzuje wyższe zużycie energii elektrycznej.

Turbowentylacja jest systemem gdzie wszystkie wentylatory instalowane są w dachu,

wskutek czego mogą dostarczać świeże powietrze i usuwać zużyte.

System wentylacji przewodowej polega na umieszczeniu wentylatora ssącego lub

tłoczącego w ścianie i połączeniu z jednym lub kilkoma przewodami biegnącymi wzdłuż
budynku, przez które wtłaczane lub usuwane jest powietrze.

W ofercie handlowej można spotkać kompletne kominy wentylacyjne o średnicach 35 do

50  cm  wykonane  z  polietylenu  (PE)  oraz  laminatu  poliestrowo-szklanego  odpornego  na
działanie  amoniaku.  Zestaw  kominowy  składa  się  z  cylindrycznego  wylotu  zakończonego
klapą motylkową samozamykającą się i deflektora.

Komfort pomieszczeń podnoszą sufity dyfuzyjne zbudowane z odpornej na działanie

promieni UV folii dyfuzyjnej. Zapobiegają one występowaniu przeciągów i opadaniu
wilgotnego powietrza na zwierzęta. W nowoczesnych chlewniach stosowane są
wysokociśnieniowe systemy zamgławiania w celu:

−

obniżenia temperatury o 5-7°C w czasie upalnego lata,

−

kontroli wilgotności względnej powietrza,

−

kontroli zapylenia,

−

stosowania terapii inhalacyjnych,

−

dezynfekcji pomieszczeń.
System współpracuje z domowym komputerem osobistym, sterownikiem mikroklimatu,

termostatem lub higrometrem. Może być uruchamiany przez timer w regularnych odstępach
czasu.

Klimatyzacja działa w sposób ciągły i polega na bieżącej kontroli i regulacji temperatury,

wilgotności, szybkości przepływu powietrza, zapewnia jego sterylizację, ogrzewanie lub
ochładzanie, osuszanie lub nawilżanie, oczyszczanie mechaniczne i chemiczne niezależnie od
czynników zewnętrznych.

Oświetlenie stosowane w budynku może być naturalne lub sztuczne. Duże znaczenie

przy  oświetleniu  naturalnym  ma  czystość  szyb,  gdyż  pochłaniają  około  20%  promieni
słonecznych i zatrzymują promienie ultrafioletowe bardzo korzystnie wpływające na zdrowie
zwierząt.  Miernikiem  tego  oświetlenia  jest  stosunek  powierzchni  okien  do  powierzchni
podłogi.  Powinien  on  zawierać  się  w  granicach  od  1:15  do  1:25.  Stały  fotoklimat
pomieszczenia  oraz  jego  regulację  może zapewnić  oświetlenia  sztuczne.  Stosuje  się do  tego
celu  lampy  jarzeniowe,  sodowe,  halogenowe  lub  ultrafioletowe  z  właściwościami
bakteriobójczymi.

Ogrzewanie pomieszczeń realizowane jest poprzez:

−

nagrzewnice powietrzne, elektryczne lub na olej opałowy,

−

promienniki podczerwieni zasilane elektrycznie lub gazem propan-butan,

−

elektryczne ogrzewanie podłogowe legowisk,

−

maty elektryczne zatapiane w betonie sterowane czujnikiem temperatury,

−

podgrzewane elektrycznie maty stanowiskowe.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Urządzenia do zaopatrywania gospodarstw w wodę

Woda jest potrzebna do picia, utrzymania higieny osobistej, pojenia zwierząt,

przygotowywania pasz mokrych, mycia zwierząt i sprzętu oraz do celów przeciwpożarowych.
Stały dostęp do wody powoduje zwiększenie mleczności krów o 10-19%, przyrost masy ciała
bydła  o  8%,  a  tuczników  nawet  o  16%.  Woda  przeznaczona  do  picia  i  pojenia  zwierząt
powinna  być  czysta,  bezbarwna,  bez  nadmiaru  składników  szkodliwych  dla  zdrowia,  bez
zapachu,  bakterii  i  wirusów  chorobotwórczych.  Skład  fizyczny,  chemiczny,  biologiczny
i twardość  wody  określają  odpowiednie  normy.  Obecnie  większość  ferm  czerpie  wodę
z osiedlowych instalacji wodociągowych. Fermy zmuszone do korzystania z własnego źródła
wody stosują studnie głębinowe i urządzenia hydroforowe.

Urządzenie hydroforowe składa się z wielostopniowej pompy głębinowej napędzanej

silnikiem  elektrycznym,  wodno-powietrznego  zbiornika  ciśnieniowego,  rurociągu,  sprężarki
powietrznej,  osprzętu  i  aparatury  kontrolno-pomiarowej.  Pompa  tłoczy  wodę  do  zbiornika
ciśnieniowego  i  spręża  w  nim  powietrze.  Pod wpływem  sprężonego  powietrza  woda  zostaje
przetłoczona do rurociągu. Wskutek poboru wody przez zwierzęta ciśnienie wody w instalacji
spada i przy określonej wartości ciśnienia włącznik ciśnieniowy uruchamia silnik elektryczny
pompy,  która  podaje  wodę  do  chwili  osiągnięcia  górnej  wartości  ciśnienia  ustawionej  na
wyłączniku.  Zawór  zwrotny  wmontowany  w  rurę  dopływową,  zabezpiecza  instalację  przed
ubytkiem wody, gdy pompa  nie pracuje. Zazwyczaj włącznik  ciśnieniowy uruchamia pompę
przy ciśnieniu 200 kPa, a wyłącza przy ciśnieniu 500 kPa.

Obsługa hydroforu polega na sprawdzaniu poziomu wody w zbiorniku, szczelności

połączeń, bieżącym uzupełnieniu powietrza w zbiorniku i okresowym czyszczeniu zbiornika.

Rys. 6. Urządzenie hydroforowe:1 – studnia, 2 – pompa, 3 – zawór zwrotny, 4 – zawór odcinający, 5 – zbiornik,

6 – zawór spustowy, 7 – rurociąg tłoczny, 8 – zawór bezpieczeństwa, 9 – manometr, 10 – rurka
wodowskazowa, 11 – silnik elektryczny napędzający pompę, 12 – stycznik, 13 – wyłącznik
ciśnieniowy, 14 – silnik elektryczny napędzający sprężarkę, 15 – sprężarka, 16 – odolejacz [3, s. 404]

Zwierzęta czerpią wodę z poideł zamontowanych na stanowiskach lub w kojcach. Poidło

miskowe  dla  bydła  składa  się  z  miski  wykonanej  z  nierdzewnej  stali,  żeliwa  lub  tworzywa
sztucznego,  pokrywy,  złączki,  zaworu  oraz  przycisku  z  rolką.  Zwierzę,  po  podniesieniu
pokrywy, naciska nosem przycisk, który przez rolkę i sworzeń otwiera zawór i woda napływa
do  poidła  do  chwili  zwolnienia  przycisku.  Przy  żywieniu  trzody  chlewnej  paszami  suchymi
konieczne jest dostarczenie wody w ilości 2-3 l na 1 kg suchej paszy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Poidła smoczkowe stosowane są do pojenia trzody chlewnej. Wykonuje się je ze stali

kwasoodpornej i są instalowane pod kątem 15° do poziomu na wysokości od 30 do 85 cm od
posadzki nad kanałem gnojowym, aby wykluczyć możliwość zalewania legowisk.

Rys. 7. Przykłady poideł: a),b),c) miskowe dla bydła, d) poidło dla prosiąt, e) poidło dla owiec [1, s.13]

Kury wypijają 2-3 razy więcej wody niż spożywają paszy. Stosowane są dla nich poidła

dzwonowe i kropelkowe.

Poidło dzwonowe wykonane z tworzywa sztucznego zawieszone jest na dźwigni

dwuramiennej uruchamiającej zawór dwutłoczkowy. Dźwignia połączona jest ze sprężyną,
której napięcie jest regulowane, co równoważy masę poidła i wody. W miarę wypijania wody
przez ptaki następuje podnoszenie dzwonu do góry i napełnianie poidła do poziomu
ustalonego napięciem sprężyny.

Poidła kropelkowe stosuje się w systemie klatkowym. Charakteryzują się prostą budową,

zapewniają czystość wody, nie wymagają żadnej obsługi i są dość pewne w działaniu. Poidło
kropelkowe składa się z korpusu, grzybkowego zaworu sterującego i zaworu kulkowego. Gdy
ptak  dotknie  dziobem  sworznia  zaworu  sterującego,  wyciekają  krople  wody.  Warunkiem
prawidłowej  pracy  poideł  jest  zachowanie  ciśnienia  około  1  kPa  w  rurociągu  zasilającym,
które  uzyskuje  się  przez  zastosowanie  zbiornika  wyrównawczego  wyposażonego  w  zawór
redukcyjny. Zbiornik ten wykorzystuje się do przygotowywania wody pitnej o odpowiedniej
temperaturze  i  kwasowości  oraz  podawania  leków  i  preparatów  witaminowych.  Poidła  dla
owiec zbudowane są podobnie jak poidła dla bydła, różni je tylko kształt miski.

Materiały i urządzenia i do poprawy dobrostanu zwierząt

Do poprawy dobrostanu zwierząt stosuje się produkty higieniczne, dezynfekcyjne,

antypoślizgowe powierzchnie podłóg, łatwozmywalne pokrycia ścian, muchołapki, materace,
sprzęt  do  higieny  racic,  wysokociśnieniowe  myjki,  szczotki,  maszynki  do  strzyżenia  itp.
Krowa mleczna prowadzi aktywny tryb życia. Wstaje z legowiska około 20 razy dziennie by
zjeść,  napić  się,  załatwić  potrzeby  fizjologiczne  oraz  udać  się  do  doju.  Po  każdym  wstaniu
kładzie  się,  by  odpoczywać  i  przeżuwać,  co  jest  jej  naturalnym  zachowaniem.  Kładąc  się
opada na podłoże z wysokości 25 – 30 cm i obciąża stawy nadgarstkowe ciężarem 2/3  masy
ciała.  Krowa  spędza  60%  czasu  leżąc,  jeśli  tylko  pozwalają  na  to  warunki  w  oborze.  Jeżeli
kładąc się odczuwa ból z powodu uderzenia nadgarstkami o podłoże wówczas pozostaje przez
długi  czas w pozycji  stojącej. Jednak zbyt długie  stanie jest niekorzystne  i zmienia naturalne
zachowanie  krowy.  Spożycie  paszy  i  wody  spada,  znacznie  zmniejsza  się  zaopatrzenie
organizmu  w  składniki  pokarmowe.  Najkorzystniejsza  jest  sytuacja,  w  której  krowy  stoją,
kładą się i leżą tak długo jak chcą, co jest korzystne dla ich zdrowia i dobrego samopoczucia.
W rezultacie zmniejsza się ich stres, poprawia krążenie krwi, trawienie i wydajność mleczna.
Profilaktycznie wpływa na stan racic oraz szybsze ich zdrowienie w przypadku uszkodzeń.

Szczotki dla krów poprawiają komfort zwierząt i w naturalny sposób regulują

przemieszczanie  się  krów w oborze.  Krowy chętnie korzystają ze szczotek, dzięki czemu  są
czystsze  i  spokojniejsze.  Szczotki  poprawiają  cyrkulację  krwi  i  ogólny  dobrostan  zwierząt.
Krowy  przestają  się  ocierać  o  wystające  elementy  wyposażenia,  co  chroni  je  przed

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

uszkodzeniem skóry, a hodowcę przed zbędnymi kosztami. Lepsze samopoczucie krów
ujawnia się też większym spożyciem paszy i wzrostem wydajności.

Pokrycia ścian i posadzek zapewniają bezpieczeństwo ludziom i zwierzętom tworząc

trwałe, antypoślizgowe powierzchnie. Chronią ściany i podłogi budynków przed agresywnym
działaniem kwasów i detergentów. Zastosowanie pokryć znacznie poprawia warunki
higieniczne w oborze. Pokrycia posadzkowe są łatwe do utrzymania w czystości. Można je
myć wysokociśnieniową myjnią wodną.

Rys. 8. Poprawa dobrostanu: a) piasek i maty legowiskowe, b) szczotka [10]

Piasek stosowany na legowiska krów pochłania wilgoć, dzięki czemu stanowiska

zwierząt  są  suche  i  higieniczne.  Redukuje  to  poziom  bakterii  w  oborze,  co  sprzyja  zdrowiu
wymion i racic. Zobojętnia zapach amoniaku i innych substancji wonnych, co tworzy zdrowe
środowisko dla wyższej wydajności i obniża koszty wentylacji. Absorbuje wilgoć w ilości do
140% masy ściółki tworząc suche środowisko. Niższe są koszty ściółki i utrzymania zwierząt,
a mniejsza ilość  much obniża poziom  stresu zwierząt. Piasek  ma odczyn (pH) korzystny dla
skóry,  nie  podrażnia  jej,  jest  przyjazny  dla  środowiska  oraz  łatwy  do  zastosowania
i usunięcia. Nie jest toksyczny ani żrący i nie powoduje korozji.

Muchy są powodem rozdrażnienia i stresu zwierząt i stanowią poważne zagrożenie dla

ich  wydajności.  Liczne  badania  wykazały,  że  mleczność  krów  niepokojonych  przez  muchy
znacznie  spada.  Muchy  mogą  również   powodować obniżenie  jakości  mleka.  Różne  rodzaje
bakterii  i  wirusów  przenoszonych  przez  owady  mogą  przedostać  się  do  mleka  przez  aparat
udojowy i gumy strzykowe.

Elektryczne muchołapki wykorzystują promienie UV do wabienia much, które następnie

zabijane  są  prądem  elektrycznym  o  odpowiednio  wysokim  napięciu,  dopuszczalnym  do
stosowania  w  budynkach  inwentarskich. Muchołapka klejowa wykorzystuje silną  substancję
klejącą  do  łapania  much.  Taśmy  i  arkusze  wabią  muchy  za  pomocą  barw  i  kształtów.
Muchołapka jest skuteczna nawet o zmroku.

Płyny do mycia i dezynfekcji urządzeń udojowych usuwają zanieczyszczenia, które mogą

wystąpić w postaci tłuszczów, białek, bakterii, minerałów i kamienia mlecznego.

Niszczyciel larw jest to płyn zawierający bakterie, które niszczą larwy i zabezpieczają

skórę zwierząt przed ich zagnieżdżeniem. Preparat miesza się z wodą i spryskuje się nim
zagrożone miejsca. Dwa zabiegi zabezpieczają zwierzę na 4 do 6 miesięcy.

Urządzenia do pielęgnacji racic zapobiegają kulawiźnie krów, powodowanej przez źle

zbilansowane żywienie, nieprawidłową higienę, nieregularne obcinanie racic, złe wymiary

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

stanowisk oraz niestosowanie kąpieli racic. Kulawizna wpływa ujemnie na wydajność mleka
przez zmniejszenie ilości pobieranej przez krowę paszy. Zwierzę dotknięte kulawizną jest
bardziej podatne na mastitis, co obniża jakość mleka.

Urządzenia do dekoronizacji służą do niszczenia zawiązków rogów. Posiadają element

grzejny analogiczny jak w lutownicy. Przystawiony na kilka sekund do zawiązków rogów na
głowie cielęcia powoduje trwałe ich zniszczenie. Po zabiegu należy zdezynfekować powstałą
ranę, która goi się po kilku dniach.

Maszynki do strzyżenia krów ułatwiają utrzymanie krów w czystości. Maszynka do

strzyżenia  owiec  składa  się  z  mechanizmu  tnącego,  dociskającego  nóż  do  grzebienia,
mechanizmu  korbowego  i  napędzającego.  Elementem  roboczym  jest  nóż,  przesuwający  się
bardzo  szybko  ruchem  posuwisto  zwrotnym  po  grzebieniu.  Obsługa  maszynki  polega  na
odpowiedniej  regulacji  docisku  noża  do grzebienia  i ustawieniu  skoku  noża w  mechanizmie
korbowym.  Do  ostrzenia  stępionych  nożyków  i  grzebieni  używa  się  ostrzałek  jedno-  lub
dwutarczowych.

Ogrodzenia elektryczne służą do wyznaczania kwater na pastwiskach, ścieżek, okólników

oraz  ochrony  upraw  leśnych  i  polowych  przed  zniszczeniem.  W  skład  budowy  ogrodzenia
wchodzi:  elektryzator,  przewód  elektryczny  ze  zwijaczem,  słupki,  izolatory  i  uchwyty
izolacyjne  do  wykonania  przejść  w  ogrodzeniu.  Elektryzator  wytwarza  krótkie,  trwające  do
0,1 s, impulsy elektryczne o napięciu kilku tysięcy woltów. Jest zasilany z sieci elektrycznej
lub z baterii. Przewody ogrodzeniowe stanowią linki skręcane z tworzyw poliamidowych lub
sznury  wykonane  z  włókna  szklanego  z  cienkimi  drutami  miedzianymi.  Przewody
zawieszone  są  na  izolatorach  przymocowanych  do  słupków.  Dotknięcie  zwierzęcia  do  linki
powoduje przepływ prądu, uczucie bólu i odruchowe cofnięcie od ogrodzenia.

Tresery elektryczne stosowane w oborach, pomagają utrzymać w czystości stanowiska

krów. Składają się z prętów elektryzujących zamocowanych nad grzbietami krów, izolatorów,
przewodów i elektryzatora. W czasie defekacji krowa wygina grzbiet, którym dotyka
elementu tresera, zostaje porażona impulsem elektrycznym, cofa się i oddaje odchody do
kanału gnojowego.

Po zakończeniu cyklu hodowlanego należy przeprowadzić mycie i dezynfekcję

pomieszczeń inwentarskich. Stosowane są do tego celu wysokociśnieniowe myjnie na gorącą
wodę i aparaty dezynfekcyjne.

Wymagania bhp stawiane budynkom inwentarskim

Budynki powinno się lokalizować, ze względów sanitarnych, w odpowiedniej odległości

od osiedli  mieszkaniowych  i obiektów użyteczności publicznej, od dróg publicznych i torów
kolejowych,  itp. Budynki  należy umieszczać na glebach  lekkich i przepuszczalnych, dłuższą
osią  w  kierunku  wiejących  wiatrów.  Miejsce  pod  budowę  powinno  być  osłonięte  przed
wiatrami  i  silnym  nasłonecznieniem,  np.  wysokimi  drzewami  i  pasami  zieleni,
zatrzymującymi  również  kurz.  Wjazd  na  fermę  musi  być  wyposażony  w  śluzę  sanitarną  dla
ludzi i wjeżdżających pojazdów. Konieczne jest takie zaplanowanie fermy, by ,,drogi czyste"
nie krzyżowały się z ,,brudnymi" (transport pasz, nawozu, sztuk padłych itp.).

Przy usytuowaniu budynku na działce budowlanej powinny być zachowane minimalne

odległości od granic działki i od zabudowy na sąsiednich działkach budowlanych.
W  zabudowie  zagrodowej  nie  ogranicza  się  odległości  między  budynkami  z  zastrzeżeniem
zachowania  dostępu  do  naturalnego  oświetlenia  i  zachowania  stref  pożarowych.  Dla
inwestycji  o  obsadzie  większej  niż  240  DJP  wymagane  jest  sporządzenie  raportu
oddziaływania  na  środowisko.  Na  budowę  wymagane  jest  uzyskanie  decyzji  pozwolenia  na
budowę.

Właściwe rozplanowanie wnętrza budynku inwentarskiego i pomieszczeń pomocniczych

decyduje o sposobie mechanizacji i organizacji pracy przy obsłudze zwierząt. Technologiczne

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

ciągi transportowe w budynku muszą zapewniać łatwy i bezkolizyjny transport pasz, mleka,
ściółki i odchodów.

Obiekty inwentarskie przeznaczone do chowu ściołowego lub bezściołowego powinny

być wyposażone w odpowiednio zaprojektowaną i wykonaną gnojownię.

Do budynku powinna być doprowadzona instalacja wody pitnej zabezpieczona przed

przepływami zwrotnymi. Ścieki sanitarne, jeżeli są w budynku, powinny być odbierane
oddzielnie od systemu kanalizacji technologicznej. Przy projektowaniu i wykonaniu
rurociągów oraz zbiorników należy uwzględnić poziom wody gruntowej.

Wszelkie urządzenia i wyposażenie metalowe budynku inwentarskiego powinno być

uziemione i połączone ze sobą. Instalacje powinny posiadać wyłączniki separacyjne.

W oborze powinien być zainstalowany awaryjny system zasilania elektrycznego.

Instalacja elektryczna powinna być wyposażona w wyłącznik różnicowo-prądowy. We
wszystkich budynkach musi być zainstalowane uzupełniające połączenie ekwipotencjalne
eliminujące różnice potencjałów między różnymi elementami budynku, mogące spowodować
stres i nienormalne zachowanie się zwierząt.

Materiały stosowane do budowy pomieszczeń inwentarskich oraz wyposażenia, z którym

zwierzę  musi  się  zetknąć,  nie  mogą  być  szkodliwe  dla  zwierząt  i  muszą  nadawać  się  do
dokładnego  czyszczenia  i  dezynfekcji.  Wyposażenie  musi  umożliwiać  zwierzętom  zajęcie
naturalnej  pozycji  podczas  picia,  pobierania  paszy,  ruchu  i  wypoczynku.  Musi  być  tak
zaprojektowane,  by  nie  powodowało  zagrożenia  dla  zdrowia  zwierząt.  Całość  wyposażenia
powinna  mieć  gładką  powierzchnię  i  zaokrąglone  krawędzie,  dzięki  czemu  na
powierzchniach będzie osiadać mniej kurzu i będą łatwiejsze w utrzymaniu czystości.

Zdrowe zwierzę winno wykazywać ogólne ożywienie, swobodne poruszanie się, chęć

odżywiania się i przeżuwania, nie powinno utykać, posiadać widocznych ran czy okaleczeń.
Prawidłowe warunki utrzymania i obsługi powinny zapewnić zwierzętom pięć „wolności” od:

−

pragnienia, głodu i złego odżywiania,

−

niewygody i braku schronienia,

−

zranień, chorób oraz zakażeń pasożytami,

−

strachu,

−

nieprawidłowych oznak zachowania.
Rodzaje stosowanego wyposażenia i rozwiązania funkcjonalne budynków inwentarskich

znajdziesz na stronach internetowych:

−

−

−

−

−

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jakie są rodzaje budynków inwentarskich i stawiane im wymagania?
2.  Co wchodzi w skład wyposażenia ogólnego budynków inwentarskich?
3.  Jakie systemy utrzymania zwierząt stosowane są w oborach?
4.  Jakie zadania spełniają wiązania?
5.  Jakie znasz systemy utrzymania trzody chlewnej?
6.  Jakie znasz sposoby zapewnienia prawidłowego mikroklimatu w budynku?
7.  Jaka jest zasada działania i na czym polega konserwacja hydroforu i poideł?
8.  Jakie korzyści przynosi poprawa dobrostanu zwierząt?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zaplanuj wyposażenie ogólne obory stanowiskowej dla 30 krów mlecznych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  określić zasady bezpiecznej pracy,
2)  zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3)  wyjaśnić pojęcie wyposażenia ogólnego budynku inwentarskiego,
4)  dokonać analizy typowych projektów obór,
5)  dobrać określony budynek do wielkości stada,
6)  określić systemy utrzymania bydła,
7)  wyszukać w katalogach elementy wyposażenia ogólnego obory.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

typowe projekty obór,

−

standardy unijne dla gospodarstw,

−

kodeks dobrej praktyki rolniczej,

−

katalogi wyposażenia ogólnego budynków,

−

filmy dydaktyczne IBMER – „Standardy technologiczne w chowie bydła i świń”,

−

materiały piśmiennicze,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

Ćwiczenie 2

Wykonaj obsługę techniczną i konserwację urządzenia hydroforowego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  określić zasady bezpiecznej pracy,
2)  zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3)  dokonać analizy zapisów instrukcji obsługi hydroforu,
4)  sprawdzić stan techniczny hydroforu,
5)  dokonać obsługi i konserwacji hydroforu,
6)  zanotować wartości nastawionych ciśnień roboczych urządzenia hydroforowego.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

instrukcja obsługi i konserwacji urządzenia hydroforowego,

−

projekty instalacji wodociągowych,

−

materiały do konserwacji,

−

narzędzia warsztatowe.

Ćwiczenie 3

Dobierz materiały i urządzenia do poprawy dobrostanu zwierząt.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) określić zasady bezpiecznej pracy,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2)  zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3)  zapoznać się z materiałami i urządzeniami do poprawy dobrostanu zwierząt,
4)  zaplanować poprawę dobrostanu w określonym gospodarstwie,
5)  ocenić korzyści z poprawy dobrostanu.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

standardy unijne dla gospodarstw,

−

kodeks dobrej praktyki rolniczej,

−

strony internetowe,

−

katalogi materiałów i urządzeń do poprawy dobrostanu,

−

przykłady materiałów poprawiających dobrostan zwierząt.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) rozróżnić rodzaje budynków inwentarskich i stawiane im wymagania?



2) dobierać elementy wyposażenia ogólnego budynków?



3) scharakteryzować systemy utrzymania zwierząt w oborach?



4) określić rodzaje i wymagania stawiane uwięziom dla bydła?



5) scharakteryzować systemy utrzymania trzody chlewnej?



6) określać parametry mikroklimatu w pomieszczeniach?



7) bezpiecznie obsługiwać hydrofor i dobierać odpowiednie poidła?



8) scharakteryzować materiały i urządzenia poprawiające dobrostan zwierząt? 



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Maszyny i urządzenia do przygotowywania i zadawania pasz

4.2.1. Materiał nauczania

Rodzaje pasz i sposoby ich przygotowywania do skarmiania

Zwierzęta powinny być karmione paszą dostosowaną do wieku i masy ciała,

zbilansowaną  pod  względem  energetycznym  i  odżywczym,  która  zapewni  ich  potrzeby
bytowe,  produkcyjne,  kondycję  i  dobre  samopoczucie.  Pasza  musi  zawierać  właściwie
dobrane  składniki  odżywcze,  mineralne  i  witaminy,  których  niedobór  może  powodować
obniżenie  produkcji  i  pogorszenie  zdrowia  zwierząt.  Jakość  zadawanej  zwierzętom  paszy
uzależniona  jest  od  sposobu  zbioru,  magazynowania  i  przygotowywania.  Stosowane
w żywieniu zwierząt pasze można podzielić na:

−

objętościowe suche – siano, słoma, plewy,

−

objętościowe soczyste – zielonki, kiszonki, okopowe,

−

treściwe – nasiona zbóż, makuchy, otręby,

−

pasze pełnoporcjowe, stosowane w automatach paszowych,

−

dodatki paszowe – probiotyki, biopreparaty.
Przygotowanie pasz ma na celu zwiększenie strawności i przyswajalności, podniesienie

wartości odżywczej, usunięcie szkodliwych substancji z paszy, poprawienie jej smaku,
ułatwienie mieszania, zadawania oraz pobierania jej przez zwierzęta. Można wyróżnić
następujące sposoby przygotowywania paszy do skarmiania:

−

mechaniczne – oczyszczanie, mycie, rozdrabnianie, mieszanie,

−

cieplne – gotowanie, parowanie, suszenie, brykietowanie, granulowanie,

−

chemiczne – ługowanie, amoniakowanie, wapnowanie,

−

biologiczne – zakiszanie, drożdżowanie,

−

biotechniczne – technologie produkcji pasz z żywymi mikroorganizmami.

Maszyny i urządzenia do przygotowywania pasz

Pasze objętościowe suche, soczyste i ziarna zbóż, przed skarmianiem, wymagają

rozdrobnienia i wymieszania. Do przygotowywania słomy do skarmiania służą:

−

sieczkarnie bębnowe i toporowe,

−

rozwijacze, przecinacze, rozdrabniacze i szarpacze sprasowanych bel,

−

urządzenia do poprawy strawności.
Sieczkarnia bębnowa posiada elementy robocze zbliżone swoją budową do stosowanych

w  sieczkarniach  polowych  i  składa  się  z  zespołu  podającego,  wciągająco-zgniatającego,
rozdrabniającego i napędowego. Zespół podający sieczkarni stanowi przenośnik łańcuchowo-
listwowy  umieszczony  na  dnie  drewnianej  lub  metalowej  skrzyni.  Zespół  wciągająco-
zgniatający  stanowią dwa walce o rowkowanej powierzchni, umieszczone  jeden  nad drugim.
Walec dolny osadzony jest bez możliwości przesuwu, natomiast walec górny mocowany jest
przesuwnie  w  płaszczyźnie  pionowej  i  dociskany  sprężyną,  co  zapewnia  odpowiednie
sprasowanie  materiału.  Prędkość  obwodowa  walców  jest  nieznacznie  większa  od  prędkości
przenośnika  podającego,  co  zapobiega  spiętrzaniu  się  materiału  przed  walcami.  Sprasowany
materiał przesuwany jest do zespołu rozdrabniającego składającego się z bębna i stalnicy. Na
wale bębna osadzone są dwie tarcze, do których przymocowane są noże wygięte wzdłuż linii
śrubowej.  Takie  ustawienie  noży  zapewnia  równomierną  pracę  sieczkarni.  Długość  sieczki
regulujemy przez zmianę prędkości podawania materiału lub zmianę liczby noży na bębnie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 9. Sieczkarnia bębnowa: a) zasada działania, b) bęben nożowy: 1 – przenośnik łańcuchowo-listwowy,

2 – walec dolny, 3 – walec górny, 4 – sprężyna, 5 – bęben nożowy, 6 – stalnica, 7 – wał bębna,
8 – tarcza, 9 – nóż tnący [8, s. 45]

Sieczkarnia toporowa różni się konstrukcją zespołu rozdrabniającego. Koło toporowe

posiada  mocowane  do  wsporników,  łukowate  noże  i  osadzone  jest  na  wale,  którego  oś  jest
prostopadła  do  osi  walców  zgniatających.  Sieczkarnie  toporowe  w  wersji  umożliwiającej
pneumatyczny  transport  sieczki  do  silosu,  nazywane  są  sieczkarniami  z  wydmuchem.  Ze
względu  na  ostre, obrotowe  krawędzie przy  obsłudze sieczkarń należy  zachować  szczególną
uwagę. Występujące zagrożenia, to możliwość zmiażdżenia ręki przez walce przy podawaniu
materiału i skaleczenia przy odbieraniu sieczki.

Do rozwijania sprasowanych bel słomy służy mocowany na trójpunktowym układzie

zawieszenia,  rozwijacz  bel  zbudowany  z  ramy  i  dwuramiennego  chwytaka.  Ramiona
posiadają  obrotowe  ostrza  i  są  rozsuwane  i  składane  przez  dwa  siłowniki  hydrauliczne
dwustronnego  działania,  zasilane  z  układu  hydrauliki  zewnętrznej  ciągnika.  Ostrza  chronią
bele  przed  obrotem  w  czasie  ich  podnoszenia.  Po  przywiezieniu  beli  do  obory  jest  ona
opuszczana na korytarzu paszowym i w czasie jazdy powoli rozwijana.

Przecinacz bel służy do porcjowania dużych prostopadłościennych bel i przecinania bel

okrągłych. Składa się z podnośnika widłowego zamocowanego suwliwie na ramie i zespołu
tnącego napędzanego silnikiem hydraulicznym. Podnośnik podnosi belę i transportuje do
obory, a zespół tnący poruszając się z góry w dół, rozcina belę na mniejsze elementy.

Rozdrabniacz bel posiada dwa przenośniki łańcuchowo-listwowe, których ostrza

rozwijają słomę i częściowo rozdrabniają. Słoma spada na korytarz paszowy, skąd ręcznie
zadawana jest do żłobów.

Samozaładowczy szarpacz bel posiada widły sterowane siłownikiem hydraulicznym. Po

podjechaniu tyłem do beli następuje jej podebranie na widły i podanie do wnętrza komory
szarpacza. Bela rozdrabniana jest przez walce z palcami szarpiącymi i nożami tnącymi.
Rozdrobniony materiał podawany jest przenośnikiem ślimakowym na zewnątrz szarpacza.

W kraju produkowane są zestawy maszyn do przygotowywania sprasowanych bel słomy

do ścielenia lub skarmiania. W skład zestawu wchodzą: samozaładowczy wózek bel, nośnik
bel, rozwijacz i rozdrabniacz bel.

Urządzenie do ługowania słomy składa się z:

−

szarpacza bel, który rozluźnia bele i tnie na sieczkę,

−

komory z mieszadłem do spryskiwania sieczki roztworem NaOH,

−

przenośnika pneumatycznego,

−

układu dozowania ługu z dyszami spryskującymi,

−

zespołu napędowego.
Oprócz ługowania stosuje się również amoniakowanie, wapnowanie, kiszenie, mielenie

i miażdżenie słomy, co powoduje lepszą jej przyswajalność i większe efekty w żywieniu.

Pasza objętościowe soczyste w postaci zielonki i kiszonki wymagają jedynie

rozdrobnienia i wymieszania z innymi komponentami. Czynności te, przed skarmianiem,
wykonują maszyny do zadawania pasz.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Maszyny do przygotowywania pasz okopowych

Z roślin okopowych wykorzystywanych na cele paszowe dla trzody chlewnej największe

znaczenie w mniejszych gospodarstwach, mają ziemniaki. Wymagają one przed skarmianiem
oczyszczenia, uparowania, gniecenia i wymieszania z innymi składnikami. Do tego celu
stosuje się:

−

płuczki bębnowe, ślimakowe i łopatkowe,

−

siekacze, otrząsaczo-siekacze,

−

parniki elektryczne i węglowe,

−

kolumny parnikowe przewoźne i stacyjne o działaniu ciągłym lub okresowym,

−

gniotowniki.
Maszyny te mogą stanowić samodzielne urządzenia lub wchodzić w skład agregatów do

przeróbki pasz.

Płuczka bębnowa składa się z dwóch komór: suchej i mokrej. Ziemniaki z kosza

zasypowego  spadają  do  pierwszego  bębna,  w  którym  na  skutek  ruchu  obrotowego  są
oczyszczane  z  zanieczyszczeń  i  przesuwane  do  wylotu,  skąd  łopatkami  wygarniającymi
podawane  są  do  bębna  zanurzonego  w  wodzie.  Po  opłukaniu  wygarniane  są  na  zewnątrz.
Bębny napędzane są silnikiem elektrycznym poprzez przekładnie pasowe.

Otrząsaczo - siekacz służy do czyszczenia i rozdrabniania korzeni buraków, marchwi

brukwi  i  innych okopowych. Funkcję otrząsacza spełnia podajnik  ślimakowy nachylony pod
kątem 45º do poziomu z ażurowym dnem.  W dolnej części podajnika umieszczony  jest kosz
zasypowy, a w górnej siekacz bębnowy składający się z obudowy i zespołu rozdrabniającego.
Elementami  roboczymi  siekaczy  są  noże  o  ostrzach  gładkich  lub  grzebieniowych.
Przeciwostrzem w czasie cięcia jest nieruchoma stalnica, na której opierają się korzenie. Noże
wykonuje się ze stali narzędziowej i obrabia cieplnie.

Siekacz bębnowy składa się z podstawy, kosza zasypowego ze stalnicą, bębna nożowego

i  układu  napędowego.  Bęben  nożowy  ma kształt ściętego  stożka. W  podłużnych  szczelinach
bębna mocowane jest osiem noży, które po jednej stronie mają ostrza gładkie, a po przeciwnej
grzebieniowe.  Stopień  rozdrobnienia  krajanki  reguluje  się  przez  zmianę  odstępu  między
ostrzem  noża  a  stalnicą,  co  umożliwiają  wykonane  w  nożach  podłużne  otwory  pod  śruby
mocujące.

Parnik elektryczny składa się z cylindrycznego zbiornika o podwójnych ścianach

wypełnionych  materiałem  izolacyjnym,  elementu  grzejnego,  osadnika  szlamu,  szczelnej
pokrywy, wyłącznika czasowego i stojaka. Parnik napełnia się opłukanymi ziemniakami oraz
wlewa  około  10  litrów  wody  na  każde  100 kg wsadu.  W  małych gospodarstwach spotykane
są parniki  na  paliwo  stałe,  wówczas  pod cylindrycznym  zbiornikiem, o  pojedynczej  ścianie,
umieszczone jest palenisko.

Kolumna parnikowa o działaniu ciągłym zbudowana jest z kotła wytwarzającego parę,

płuczki,  pionowego  przenośnika  ślimakowego,  parnika,  przenośnika  parowanych
ziemniaków,  gniotownika,  podwozia  z  kołami  i  osprzętu.  Przy  uruchamianiu  kolumny
parnikowej  należy  najpierw  przygotować  do  pracy  wytwornicę  pary,  następnie  napełnić
ziemniakami  parnik  i  po  osiągnięciu  przez  parę  wymaganego  ciśnienia  roboczego  otworzyć
dopływ  pary  do  parnika.  Po  uparowaniu  ziemniaków,  uruchamia  się  pochyły  przenośnik
wygarniający  i  od  tej  chwili  następuje  ciągła  praca  kolumny  parnikowej.  Wymagany  czas
parowania reguluje się prędkością kątową ślimaka wygarniającego. W czasie pracy kolumny
parnikowej  należy  cały  czas  kontrolować  ciśnienie  pary,  poziom  wody  w  bezpieczniku  i  na
wodowskazie.

Kolumna parnikowa stacyjna o działaniu okresowym zbudowana jest z wytwornicy pary,

zestawu pojedynczych parników i wózka transportowego. Wytwornica pary składa się z kotła
opłomkowego z podgrzewaczem wody i paleniskiem. Osprzęt kotła stanowią: wodowskazy,
wzierniki, zawory, pompy oraz bezpiecznik chroniący kocioł przed nadmiernym wzrostem

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

ciśnienia pary. Każdy z parników, umieszczony na stojaku, posiada przewód doprowadzający
parę z kotła oraz otwór do spuszczania pary i skroplin.

Gniotownik stosowany jest do rozdrabniania uparowanych ziemniaków. W skład jego

budowy wchodzi kosz zasypowy, przenośnik ślimakowy, który zakończony jest stożkowym
rusztem prętowym, zespół napędowy i rama podparta na dwóch kołach. Ziemniaki
rozgniatane są w przenośniku ślimakowym oraz podczas przeciskania przez prętowy ruszt.

Maszyny do przygotowywania pasz treściwych

Proces rozdrabniania ziarna następuje w wyniku rozcinania, rozłupywania i rozbijania

przez uderzenie oraz zgniatania pomiędzy obracającymi się walcami. Śruta zbożowa stanowi
jeden z komponentów paszy treściwej dostosowanej do potrzeb żywieniowych zwierząt. Do
przygotowywania jednorodnej paszy treściwej należy ją wymieszać z innymi składnikami.

Do przygotowywania pasz treściwych służą:

−

rozdrabniacze bijakowe i uniwersalne,

−

śrutowniki walcowe i tarczowe,

−

zgniatacze ziarna,

−

mieszarki pasz i dozowniki,

−

urządzenia do przygotowywania pasz pełnoporcjowych.
Rozdrabniacze charakteryzują się dużą energochłonnością, niską jakością rozdrabniania,

ze znacznym udziałem cząstek pylistych, bardzo niekorzystnych przy żywieniu paszą suchą.

Rozdrabniacz bijakowy składa się z następujących zespołów:

−

podstawy z koszem zasypowym,

−

wirnika z przegubowo umocowanymi bijakami,

−

obudowy z wymiennymi sitami,

−

silnika elektrycznego z przekładnią pasową.
Ziarno zasypywane do kosza przedostaje się przez regulowany otwór do komory

bijakowej, w której znajduje się wirnik z bijakami. Wskutek obrotów bijaki wirnika rozbijają
ziarno  i  powstałą  w  ten  sposób  śrutę  wyrzucają  poprzez  sita  do  workownika.  Średnica
otworów  w  sitach  decyduje  o  stopniu  rozdrobnienia  ziarna.  Prostokątne  płytki  bijaków
rozmieszczone są w linii śrubowej i przymocowane przegubowo do tarcz osadzonych na wale
wirnika.  Umożliwia  to  wykorzystanie  wszystkich  czterech  krawędzi  roboczych  bijaków.
Warunkiem  rozdrobnienia  przez  uderzenie  jest  odpowiednia  prędkość  obwodowa  bijaków
wynosząca 40 – 80 m/s.

Rozdrabniacz uniwersalny służy do rozdrabniania ziarna zbóż, siana, wykonywania

przecieru z zielonek oraz siekania okopowych. Przygotowanie rozdrabniacza do pracy polega
na  odpowiednim  dobraniu  talerzy  i  sit  do  rodzaju  rozdrabnianego  materiału.  Masa  zasypana
do kosza zasypowego spada na obracający się talerz. Pod działaniem ostrzy talerza i krawędzi
obudowy  komory  rozdrabniania  następuje  rozcinanie  i  wyrzucanie  cząstek  do  gardzieli
wylotowych.  W  rozdrabniaczu  tym  reguluje  się  napięcie  pasków  klinowych  i  kąt  natarcia
noży  talerza  do  buraków  oraz  wielkość  szczeliny  zasypowej.  Grubość  uzyskiwanej  śruty,
zależy od średnicy otworków w sitach.

Śrutownik tarczowy posiada dwie tarcze, przy czym jedna obraca się, a druga jest

nieruchoma.  Tarcze  zwane  kamieniami  wykonuje  się  z  żeliwa  lub  drobno  zmielonych
twardych  minerałów  (krzemień,  kwarc,  korund)  spojonych  klejem.  Tarcze  mają  na  swych
powierzchniach roboczych rowki o przekroju trójkątnym i zmiennej głębokości. Umieszczone
są  w  obudowie.  Ruchoma  tarcza  dociskana  jest  do  nieruchomej  przez  sprężynę  i  śrubę
nastawczą. Obraca się razem z wałem, łożyskowanym wahliwie, otrzymując napęd od silnika
elektrycznego.  Zboże  z  kosza  zasypowego,  przez  regulowaną  szczelinę,  podawane  jest
ślimakiem  między  tarcze  śrutujące.  Grubość  śruty  zależy  od  odległości  między  tarczami,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

którą ustala się przesuwając tarczę ruchomą śrubą nastawczą. Wielkość cząstek śruty dla
bydła powinna wynosić 3 mm, a dla trzody chlewnej 1 mm.

Rys. 10. Rozdrabniacz uniwersalny: 1 – dźwignia regulacji otworu wsypowego, 2 – kosz zasypowy, 3 – osłona,

4 – gardziel wylotowa, 5 – skrzynka elektryczna, 6 – silnik elektryczny, 8 – talerz do okopowych,
9 – talerz do rozdrabniania zbóż i zielonek [8, s. 61]

Śrutownik walcowy składa się z obudowy, kosza zasypowego i pary rowkowanych

walców,  które  obracają  się  z  różną  prędkością  w  przeciwnych  kierunkach.  Walec
szybkobieżny  napędzany  jest  bezpośrednio  od  silnika  elektrycznego,  a  wolnobieżny  za
pośrednictwem przekładni zębatej zwalniającej około trzykrotnie obroty. Walec wolnobieżny
jest  osadzony  przesuwnie,  co  umożliwia  regulację  odległości  między  walcami  i  uzyskanie
śruty  o  różnej  grubości.  Docisk  walców  ustalają  sprężyny  zabezpieczając  je  przed
uszkodzeniem,  w  przypadku  dostania  się  twardego  przedmiotu.  W  celu  zwiększenia  stopnia
rozdrobnienia śruty na części obwodu walca szybkobieżnego stosuje się ruchomą tarkę.

Zgniatacze do ziarna eliminują wady rozdrabniaczy i śrutowników, gdyż otrzymywana

śruta w postaci płatków posiada znikomą ilość cząstek pylistych.

Rys. 11. Schemat zgniatacza do ziarna: 1 – rama, 2 – kosz zasypowy, 3 – walec górny, 4 – ruchomy walec

dolny, 5 – nieruchomy walec dolny, 6 – workownik, 7 – silnik elektryczny [8, s. 62]

Dzięki systemowi trzech walców, obracających się z tą samą prędkością, zgniatacze

posiadają dwie szczeliny robocze, przez które kolejno przechodzi zgniatane ziarno. Szerokość

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

pierwszej  szczeliny  jest  stała,  a  drugiej  regulowana.  Stopniowe  zgniatanie  ziarna  zapewnia
wysoką  jakość  i  umożliwia  w  jednej  operacji  zgniatać  duże  i  małe  ziarna,  np.  kukurydzę,
bobik,  groch  wspólnie  z  owsem  czy  jęczmieniem.  Jednostkowe  zużycie  energii  w  procesie
gniecenia  jest  około  3  razy  mniejsze  w  stosunku  do  zużycia  energii  w  rozdrabniaczach
bijakowych,  a  otrzymana  pasza  nie  zawiera  cząstek pylistych,  jest  lepiej  przyswajalna  przez
zwierzęta i łatwiejsza do skarmiania w autokarmnikach.

Mieszarki stacjonarne stosowane są gospodarstwach rodzinnych i mieszalniach

przemysłowych. W skład budowy mieszarki wchodzą:

−

zbiornik w kształcie ściętego stożka wykonany z blachy,

−

układ mieszający w postaci przenośnika śrubowego,

−

kosz zasypowy z regulowaną zasuwą,

−

układ napędowy składający się z silnika elektrycznego i przekładni,

−

konstrukcja nośna wykonana z kształtowników stalowych,

−

instalacja elektryczna.
Dozowniki służą do automatycznego odmierzania jednakowych porcji paszy i podawania

jej  do  skarmiania  lub  dalszej  przeróbki.  Mogą  pracować  w  sposób  ciągły  i  przerywany
odmierzając  porcje  wagowo  lub  objętościowo.  Dozownik  składa  się  z  zasobnika,  komory
dozowania  i  zastawek  regulacyjnych.  Do  dozowników  objętościowych  o  ruchu  ciągłym
należą miedzy innymi dozowniki taśmowe, wałkowe i ślimakowe.

Urządzenia do produkcji pasz pełnoporcjowych.

Pasze takie składają się z ługowanej słomy (50-100%), melasy (10-30%), mocznika

(około 3%), oraz ziarna zbóż ( 10-20%). W skład zestawu do produkcji pasz pełnoporcjowych
wchodzi:

−

urządzenie do ługowania słomy,

−

zbiorniki melasy mocznika i ziarna wraz z dozownikami,

−

rozdrabniacz ziarna,

−

komora mieszania,

−

granulator lub brykieciarka.
Sprasowana bela słomy podawana jest przenośnikiem łańcuchowym do szarpacza, skąd

dostarczana  jest  do  rozdrabniacza  bijakowego.  Rozdrobniona  i  spryskana  roztworem  NaOH
słoma,  przenośnikiem  pneumatycznym  dostarczana  jest  do  ślimakowej  mieszarki,  do  której
dostarczane  są  także  inne  komponenty.  Mocznik  z  zasobnika  przez  dozownik  i  rurociąg
transportujący  melasę.  Ziarno  ze  zbiornika  przez  dozownik  i  rozdrabniacz.  Po  dokładnym
wymieszaniu pasza jest granulowana lub brykietowana.

Maszyny i urządzenia do zadawania pasz dla bydła

Maszyny i urządzenia do zadawania pasz można podzielić na mobilne i stacjonarne.

Urządzenia  mobilne  mogą  być  stosowane także  poza  budynkami  inwentarskimi,  ich  obsługa
jest  łatwiejsza  i  można  je  szybko    zastąpić  w  razie  awarii.  Wymagają  jednak  szerokich
korytarzy  paszowych,  a  współpracujące  z  nimi  ciągniki  powodują  hałas  i  zanieczyszczają
powietrze  w  budynku  spalinami.  Urządzenia  stacjonarne  są  bardziej  złożone,  wymagają
fachowej obsługi, a w przypadku awarii trudno je zastąpić. Mobilne urządzenia do zadawania
pasz można podzielić na:

−

urządzenia do wybierania kiszonek z silosów płaskich,

−

akumulatorowe wózki paszowe,

−

uniwersalne przyczepy do zbioru i zadawania zielonek,

−

przyczepy paszowe do rozdrabniania i zadawania pasz,

−

wozy paszowe z elektroniczną wagą.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Do wybierania kiszonek z silosów płaskich stosuje się:

−

ładowacze czołowe i chwytakowe,

−

wybieraki frezujące lub wycinające bloki kiszonki.
Ładowacze bardzo rozluźniają pryzmę i pozostawiają poszarpaną powierzchnię kiszonki,

co powoduje jej straty. Resztki kiszonki pozostawione na bokach i dnie silosu trzeba usuwać
ręcznie.

Wybieraki frezujące mogą być zawieszane na ciągniku, samojezdne lub nabudowane na

ciągniku lub przyczepie do zadawania pasz. Obrotowe frezy wybieraka odcinają warstwę
kiszonki, która następnie przenoszona jest przenośnikiem na środki transportu.

Wybieraki wycinające bloki kiszonki zawieszane są na trójpunktowym układzie

zawieszenia,  nabudowane  w  przedniej  części  ciągnika  lub  zamontowane  na  ramionach
ładowarki  chwytakowej.  Składają  się  z  ramy,  podnośnika  widłowego,  urządzenia
wycinającego i przytrzymywacza wyciętego bloku. Ruch w górę podnośnika wymuszony jest
siłownikiem  hydraulicznym,  ruch  w  dół odbywa  się pod  własnym  ciężarem. Do  podnośnika
mocowana  jest  prowadnica  z  napędzanym  nożem.  Nóż  wykonuje  jednocześnie  ruch
posuwisto-zwrotny  w  płaszczyźnie  pionowej  i  postępowy  w  płaszczyźnie  poziomej  wzdłuż
prowadnicy.  Odcięty  blok  kiszonki  przytrzymuje  w  czasie  transportu  do obory  hydrauliczny
przytrzymywacz.  Wycinacz  bloków  pozostawia  gładką  powierzchnię  pryzmy,  co  utrudnia
wnikanie powietrza do kiszonki.

Akumulatorowy wózek paszowy posiada skrzynię ładunkowa z przenośnikiem

podłogowym,  trzy  bębny  dozujące,  dwa  przenośniki  wygarniające  oraz  układ  napędowy,
jezdny i sterujący. Załadowana do skrzyni ładunkowej kiszonka podawana jest przenośnikiem
podłogowym do bębnów dozujących. Bębny wyposażone w noże rozdrabniają kiszonkę, która
równomiernym  strumieniem  przez  komorę  zrzutową  i przenośniki taśmowe dostarczana  jest
do  żłobów.  Regulację  dawki  paszy  przeprowadza  się  przez  zmianę  prędkości  jazdy  lub
szybkości wygarniania.

Do zbioru zielonek przeznaczonych do bezpośredniego skarmiania służy uniwersalna

przyczepa zbierająca wyposażona w kosiarkę nożycową lub rotacyjną zwana również
ścinaczem zielonek. W skład budowy ścinacza wchodzą następujące podzespoły:

−

kosiarka,

−

zespół podbierający i rozdrabniający,

−

skrzynia ładunkowa z przenośnikiem podłogowym,

−

zespół dozujący.
Zielonka ścinana jest kosiarką i ładowana do skrzyni ładunkowej podbieraczem

palcowym.  Przyczepa  może  być  wyposażona  w  sieczkarnię  bębnową  lub  zespół  docinający
podbieracza.  Po  przyjeździe  do  obory  uruchamiany  jest  przenośnik  podłogowy
przemieszczający  paszę  w  kierunku  walców  dozujących,  które  poprzez  przenośniki  podają
paszę do żłobów.

Przyczepy paszowe otrzymują napęd zespołów roboczych od wału odbioru mocy

ciągnika.  Składają  są  z  ramy  z  podwoziem  i  kołami  jezdnymi,  skrzyni  ładunkowej,
przenośnika  podłogowego,  bębnów  rozdrabniająco-dozujących,  układu  napędowego  oraz
zespołów  regulacyjnych.  Kiszonka  załadowana  do  skrzyni  ładunkowej  przemieszczana  jest
przez podwójny przenośnik podłogowy do bębnów dozujących. Noże bębnów, rozmieszczone
wzdłuż  linii  śrubowej  rozdrabniają  i  dozują  kiszonkę  na  przenośnik  taśmowy,  którym
dostarczana  jest  do  żłobów.  Wielkość  dawki  reguluje  się  przez  zmianę  położenia  zapadki
mechanizmu zapadkowego przenośnika podłogowego lub zmianę prędkości jazdy.

Wozy paszowe dokładnie odważają porcje komponentów paszy, rozdrabniają je,

mieszają, dozują i transportują do żłobów. Są trzy podstawowe typy wozów paszowych,
różniące się systemem mieszania i budową zespołów rozdrabniająco-mieszających:

−

z pionowo ustawionymi ślimakami nożowymi,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

z poziomo ustawionymi ślimakami nożowymi,

−

z wałem łopatkowym ustawionym wzdłuż osi wozu.

Rys. 12. Ślimaki nożowe wozów paszowych: a) pionowy, b) poziome [9]

Stosunkowo proste konstrukcyjnie i tańsze wozy z pionowym ślimakiem są najczęściej

stosowane. W skład ich budowy wchodzą następujące zespoły:

−

komora mieszania ze ślimakiem wyposażonym w noże tnące i przeciwostrza,

−

elektroniczne urządzenie ważące z wyświetlaczem cyfrowym,

−

dozownik lub przenośnik podający wymieszaną paszę do żłobów,

−

podwozie z kołami jezdnymi i zaczepem,

−

zespół przekładni napędowych.

Rys. 13. Wóz paszowy z pionowym ślimakiem [11]

Komora mieszania wozu paszowego posiada dno wykonane z blachy o grubości

dochodzącej  do  20  mm  i  ściany  boczne  o  grubości  6-8  mm  wykonane  w  kształcie  stożka.
Wewnątrz  obraca  się  stożkowaty  ślimak  z  nożami  tnącymi.  W  ścianach  bocznych  komory
mieszania  umieszczone  są  najczęściej  dwa  przeciwostrza  (stalnice),  regulowane  ręcznie  lub
hydraulicznie,  ułatwiające  rozdrabnianie  całych  bel  siana,  słomy  czy  kiszonki.  Są  one

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

chowane  po  rozdrobnieniu  bel.  W  większych  wozach  stosowane  są  dwa  lub  trzy  ślimaki
ustawione  jeden  za  drugim.  Pasza  po  wymieszaniu  zadawana  jest  na  jedną  lub  obie  strony
przez  boczne  otwory  dozujące  z  zasuwą  otwieraną  ręcznie  lub  siłownikiem  hydraulicznym.
Niektóre  wozy  wyposażone  są  w  przenośnik  taśmowo-listwowy  do zadawania  paszy.  Wozy
pionowe  zapewniają  dokładne  wymieszanie  składników  paszy  o  różnej  konsystencji,  nie
niszcząc  struktury  paszy,  nawet  przy  dłuższym  mieszaniu.  Swoim  działaniem  przypominają
system swobodnego mieszania.

Wozy paszowe z poziomymi ślimakami określane są mianem wozów z wymuszonym

obiegiem paszy, gdyż pasza  jest  mieszana przez cały czas. Wozy te posiadają od jednego do
czterech wałów ślimakowych, z nożami tnącymi, ustawionych poziomo wzdłuż osi maszyny.
Przeciwostrza umieszczone są w ścianach bocznych lub pomiędzy ślimakami na regulowanej
listwie  nożowej.  Intensywność  mieszania  i  cięcia  zależy  nie  tylko  od  liczby  ślimaków,  lecz
także  ich  budowy,  prędkości  i  kierunku  obrotów.  Wylot  zamykany  jest  zasuwą  sterowaną
siłownikiem hydraulicznym, która dozuje paszę podawaną do żłobów.

Wozy paszowe z łopatkowym systemem mieszania są najrzadziej stosowane. W wozach

tych  zespołem  roboczym  jest  pojedynczy  poziomy  wał  z  łopatami  przegarniającymi,  które
współpracują z nożami tnącymi na ścianach zbiornika.
Do napełniania wozów paszowych stosowane są ładowacze czołowe, chwytaki bel i wycinaki
kiszonki. Wozy samozaładowcze posiadają napędzany hydraulicznie frez załadunkowy. Służy
on  do  wycinania  i  załadunku  kiszonki, wysłodków,  słomy,  siana  i  pasz treściwych.  Zespoły
tnąco-rozdrabniające wozów paszowych napędzane są od wału odbioru mocy ciągnika, a frez
załadunkowy i przenośniki paszy do żłobów, od hydrauliki zewnętrznej. Sterowanie maszyną
odbywa  się  dźwigniami  z  miejsca  kierowcy  lub  elektrohydraulicznie  z  kabiny  ciągnika.
Większość  wozów  paszowych  to  maszyny  zaczepiane  o  pojemnościach  od  5  do  40  m³,
chociaż są również wozy samojezdne z napędem hydrostatycznym.

Standardowym wyposażeniem wozów są elektroniczne wagi na bieżąco odważające

ładowane  komponenty  paszy.  Elektroniczny  układ  sterujący  wozu  umożliwia
zaprogramowanie kilkudziesięciu różnych receptur paszy, składającej się z wielu składników.
Zaprogramowane dane o paszach stanowią ważny element systemu zarządzania stadem, które
można  transferować  do  komputera  stacjonarnego.  Wozy  paszowe  umożliwiają  całoroczne
karmienie krów  i  opasów  w  systemie żywienia  TMR. Jest  to  skrót od  angielskiego  terminu:
total  mixed  ration,  oznaczającego  całkowicie  wymieszaną  dawkę,  czyli  pełnoporcjową
mieszankę pasz  objętościowych  i  treściwych o  dowolnej  liczbie  różnych  komponentów.  Dla
przeżuwaczy  ten  sposób  żywienia  jest  najbardziej  pożądany  ze  względu  na  fizjologię
trawienia.

System TMR znacznie zmniejsza nakład pracy i obniża koszty produkcji mleka. Korzyści

jego stosowania są następujące:

−

równomierny przebieg trawienia – mikroorganizmy otrzymują optymalną pożywkę, co
zmniejsza zaburzenia w przemianie materii,

−

mniejsze wahania pH w żwaczu (6,2-6,4), co zapobiega kwasicy,

−

możliwość dokładniejszego normowania pasz w odniesieniu do 1 kg suchej masy,

−

pobieranie pasz do woli, w tym pasz treściwych przez całą dobę,

−

wyższe pobranie suchej masy o około 1-1,5 kg na krowę,

−

brak selektywności przy wyjadaniu paszy – mniej niewyjadów,

−

większe możliwości stosowania pasz odpadowych z przemysłu,

−

możliwość stosowania większej ilości pasz treściwych (do 60% s.m. dawki),

−

mniejszy nakład pracy,

−

wyższa wydajność o 1-2 kg mleka dziennie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Dzięki całodobowemu dostępowi do paszy nie następuje walka o miejsce przy pobieraniu

paszy, dzięki czemu przez cały czas w oborze zachowany jest spokój. Dlatego można
dwukrotnie zwiększyć liczbę krów przypadającą na tą samą długość żłobu.

Wozy paszowe mogą być również stosowane w systemie PMR – partial mixed ration,

oznaczającego dawkę częściowo wymieszaną. Jest to modyfikacja systemu TMR, w której
wóz paszowy służy do przygotowywania dawki paszy na poziomie średniej produkcji stada,
po czym uzupełnia się je paszami treściwymi w stacjach paszowych według indywidualnego
cyklu hodowlanego i osiąganych wydajności.

Stacjonarne urządzenia do zadawania pasz umożliwiają kompleksową mechanizację

zadawania pasz. Zalety ich stosowania są następujące:

−

obniżenie kosztów budownictwa nawet o 20%,

−

możliwość zadawania różnorodnych pasz,

−

korzystny wpływ na mikroklimat pomieszczeń,

−

możliwość zastosowania komputerowego systemu dozowania pasz,

−

cicha praca.
Wadą linii stacjonarnych jest skomplikowana budowa urządzeń, bardzo wysoki ich koszt

i konieczność odpowiedniego przystosowania budynków. Stosowane są następujące
stacjonarne urządzenia do zadawania pasz dla bydła:

−

wybieraki kiszonki z silosów wieżowych,

−

przenośniki instalowane w żłobach,

−

stoły paszowe,

−

przenośniki nadżłobowe,

−

stacjonarne linie paszowe,

−

automaty paszowe, (stacje paszowe, roboty paszowe).
Do mechanicznego opróżniania silosów wieżowych służą urządzenia wybierające

kiszonkę od góry lub od dołu silosu. Wśród urządzeń wybierających kiszonkę od góry
wyróżniamy urządzenia chwytakowe i frezujące.

Górne wybieraki frezujące są częściej stosowane i budowane jako wiszące i samonośne.

Wybieraki wiszące uważane są za lepsze od samonośnych, gdyż nie przymarzają do kiszonki
i  łatwiej  jest  ich  wyciągnąć  z  dna  silosu.  Wybierak  wiszący  składa  się  z  okrągłej  ramy
zawieszonej  na  trzech  linach  nośnych,  ślimakowego  urządzenia  frezującego,  wyrzutnika,
mechanizmu  obrotu  oraz  ramion  ustalających.  Zespół  skrawający,  napędzany  przez
motoreduktor,  wykonuje  powolny  ruch  obrotowy  wokół  osi  silosu,  frezując  kiszonkę
przesuwa  ją  w  kierunku  wyrzutnika.  Ramiona,  zaopatrzone  w  koła  toczące  się  po
wewnętrznej ścianie silosu, zapewniają właściwe położenie wybieraka. Do napędu wybieraka
służą  dwa  silniki  elektryczne.  Jeden  o  mocy  7,5  kW  napędza  ślimak  frezujący  i  wyrzutnik,
drugi  o  mocy  0,3  kW  powoduje  obrót  wybieraka.  Wybierak  samonośny  składa  się  ze
zgarniakowego  przenośnika  wybierającego,  rzutnika  wyrzucającego  kiszonkę  z  silosu,  ramy
utrzymującej  wybierak  w  odpowiednim  położeniu  i  rurociągu  transportującego.  Przenośnik
zgarniakowy,  wyposażony  w  noże  skrawające,  odrywa  kęsy  kiszonki  i  przesuwa  je  do
rzutnika,  który  wyrzuca  je  rurociągiem  poza  silos.  Spotykane  są  rozwiązania  gdzie  zamiast
rzutnika wykonuje się w silosie pionowy, centralny kanał zrzutowy.

Dolne wybieraki kiszonki umożliwiają ciągłe dokładanie od góry nowych warstw

zielonki do zakiszania i nieprzerwaną eksploatację silosu, jednak są droższe i czasochłonne,
gdy zajdzie konieczność demontażu i naprawy.

Przenośniki instalowane w żłobach mogą być zgarniakowe, taśmowe i wstrząsowe.
Stoły paszowe zbudowane są z elastycznej taśmy bez końca rozpiętej między dwoma

bębnami  i  przesuwającej  się  po  rolkach.  Szerokość  taśmy  odpowiada  zwykle  szerokości
żłobu,  która  wynosi  50-60  cm.  Brzegi  taśmy  są  ujęte  w  blaszane  prowadnice  uniesione  ku
górze,  co  zapobiega  wysypywaniu  się  paszy  pod  taśmę.  Nad  jednym  z  końców  taśmy

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

znajduje się kosz zasypowy, umieszczony w paszarni, gdzie odbywa się załadunek paszy.
Niedojady usuwane są przez skrobak. Odmianę stołu paszowego stanowią żłoby przetaczane
po torze jezdnym za pomocą liny.

Przenośniki nadżłobowe montowane na znacznej wysokości ponad stanowiskami

zwierząt. Budowane są jako stacjonarne lub przesuwne. Ze względów konstrukcyjnych
można podzielić je na taśmowe, zgarniakowe i ślimakowe.

Stacjonarne linie paszowe umożliwiają w pełni zautomatyzowane, procesy zadawania

pasz.  Linie  składają  się  z  maszyn  pobierających  paszę,  urządzeń  załadowczych,
transportujących i automatów dozujących paszę do żłobów. Urządzenia załadowcze powinny
zapewniać  równomierne  i  wydajne  zasilanie  przenośników  transportujących.  W  skład  linii
wchodzą  rozdrabniacze  kiszonki  pobieranej  z  silosów  przez  ładowarki  chwytakowe.  Ciągi
technologiczne linii nie mogą powodować spiętrzenia pasz.

Rys. 14. Automaty paszowe [10]

Automaty paszowe w pełni automatyzują zadawanie pasz treściwych i pełnoporcjowych

w oborach uwięziowych i wolnostanowiskowych. Montowane są na stanowiskach udojowych
w  dojarniach  w  formie  stacji  paszowych  lub  robotów  poruszających  się  wzdłuż  stanowisk,
które  odmierzają  określoną  dawkę  paszy  dla  każdej  krowy.  Pasza  zadawana  jest  krowom
zgodnie  z  zasadą  „mało  a  często”. Elektroniczny  system  sterowania  automatami  paszowymi
zapewnia  każdej  krowie  indywidualną  dawkę  paszy,  stosowną  do  wydajności  i  etapu
hodowlanego. Pasza dozowana jest z taką samą szybkością, z jaką jest wyjadana przez krowę.
Wszelkie  nieprawidłowości  w  pobieraniu  paszy  są  na  bieżąco  sygnalizowane  przez  system.
Dane  dotyczące  żywienia  są  zbierane  i  analizowane  w  systemie  komputerowym,  który
umożliwia  kalkulację  wydajności  żywienia.  W  skład  systemu  wchodzi  silos  na  pasze,
przenośnik  zasilający,  dozownik  i  układ  automatycznej  identyfikacji  krów.  Każda  krowa
posiada nadajnik impulsów (transponder) z zakodowanym numerem. Czytniki transponderów
zainstalowane są w stacjach żywienia lub robotach paszowych. Automaty paszowe włączone
są w system zarządzania stadem.

W sposób automatyczny pracuje również stacja odpajania cieląt podłączona do sieci

elektrycznej  i  wodociągowej.  Składa  się  ze  zbiornika  z  mieszadłem,  grzałki  i  dozownika.
Proszek  mleczny  wsypywany  jest  porcjami  do  podgrzanej  do  około  40°C  wody  i  po
wymieszaniu,  gotowa  mieszanka  spływa  do  smoczków.  Gdy  poziom  mieszanki  obniży  się,
cykl pracy powtarza się automatycznie. Zastosowanie stacji pozwala na:

−

przygotowanie określonej dawki mleka,

−

nie pozostawianie resztek mleka w smoczkach,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

utrzymanie stałej temperatury mleka,

−

zwiększenie przyrostów dziennych,

−

ograniczenie nakładów siły roboczej,

−

żywienie cieląt w różnym wieku przy zastosowaniu identyfikatorów.

Maszyny do zadawania pasz trzodzie chlewnej

Podstawowym składnikiem paszy dla trzody chlewnej w małych gospodarstwach są

ziemniaki parowane bezpośrednio przed skarmianiem lub zakiszane w silosie. W skład karmy
ponadto  wchodzą:  pasza  treściwa  (śruta),  mleko  lub  serwatka,  zielonka  i  woda.  Pasza
zadawana  jest  w  formie  ciastowatej.  W  większych  fermach  przeważają  systemy  żywienia
pełnoporcjowymi  paszami  suchymi  pochodzącymi  z  wytwórni  przemysłowych  lub  własnej
mieszalni.

Rys. 15. Paszociąg do zadawania pasz sypkich [10]

Do zadawania pasz trzodzie chlewnej stosowane są:

−

wózki kołowe i podwieszone,

−

mieszarki i wozy paszowe samobieżne lub przyczepiane do ciągnika,

−

linie zadawania pasz sypkich (paszociągi),

−

linie do zadawania pasz płynnych,

−

automatyczne stacje żywienia.
Mieszarki przewoźne umożliwiają wymieszanie składników karmy i dostarczenie do

koryt. Są przetaczane ręcznie wzdłuż korytarza paszowego lub z napędem akumulatorowym.

Wozy paszowe o konstrukcji zbliżonej do stosowanych w oborach, przystosowane do

zadawania pasz płynnych i ciastowatych przygotowujących paszę o określonym składzie
procentowym poszczególnych komponentów.

Linie do zadawania pasz sypkich (paszociągi) mogą podawać paszę bezpośrednio z silosu

do autokarmników lub do zbiornika pośredniego. Wówczas przenośnik spiralny o średnicy
100 mm wybiera paszę z silosu i dostarcza do zbiorników pośrednich, skąd przenośniki
spiralne o średnicy 48 mm rozprowadzają ją do autokarmników w poszczególnych kojcach.

W paszociągach stosowane są również przenośniki śrubowe, koralikowe i łańcuchowo-

krążkowe.  Paszociągi  wykonuje  się  z  tworzywa  z  domieszką  teflonu  o  nazwie  Navicor.
Paszociągi  zaopatrzone  są  w  urządzenia  zapobiegające  zawieszaniu  się  paszy  w  koszu
zasypowym  tzw.  tumpery.  Linia  z  przenośnikiem  łańcuchowo-krążkowym  stosowana  jest
również  w  fermach  drobiu  i  składa  się  z  silosu  na  paszę,  przenośnika,  kół  narożnikowych,
dozowników objętościowych lub autokarmników.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 16. Autokarmniki dla warchlaków: a) pasz suchych, b) pasz zwilżanych wodą [9]

Linia technologiczna do zadawania pasz płynnych składa się z: mieszalnika pasz,

zbiornika czystej wody, pompy, przewodów ssących i tłoczących, zaworów trójdrożnych oraz
przewodów i zaworów spustowych. Po napełnieniu  mieszalnika żądaną  ilością ciepłej wody,
mleka  lub serwatki, uruchamia się  mieszadło  i zasypuje poszczególne komponenty paszowe.
Proces  mieszania  trwa  około  10  minut.  Następnie  przestawia  się  zawór  trójdrożny  oraz
uruchamia pompę powodując krążenie paszy w obiegu zamkniętym. W tym czasie otwiera się
zawory spustowe na okres niezbędny do dostarczenia wymaganej ilości paszy. Po opróżnieniu
mieszalnika przestawia się zawór na pompowanie do rurociągu czystej wody, która wypycha
resztki paszy i pozostaje w rurociągu do następnego cyklu.

Najkorzystniejsze wyniki ekonomiczne można osiągnąć stosując indywidualne dawki

pasz treściwych dla poszczególnych zwierząt i przy jednoczesnym utrzymaniu ich w stadzie.
Spełnienie  takich  wymagań  zapewnić  może  system  indywidualnego  zadawania  pasz
treściwych  z  prowadzoną  segregacją  sztuk  w  czasie  karmienia.  Zwierzę  nie  jest  wówczas
narażone  na  stresy  spowodowane  obawą  o  utratę  pokarmu  w  wyniku  naporu  osobnika
silniejszego.  System  elektronicznej  identyfikacji  pozwala  hodowcy  na  kontrolę  ilości
spożywanej  paszy  przez  poszczególne  zwierzę.  Na  jeden  kojec  przypada  jedna  stacja
paszowa.  Zadawanie  paszy  odbywa  się  w  sposób  ciągły,  na  podstawie  identyfikacji  kodu
zwierzęcia  i sprawdzeniu przez komputer, czy  według zaplanowanego przez hodowcę rytmu
żywienia w danej chwili należy się porcja paszy. Automatyczne stacje żywienia umożliwiają
zadawanie  ustanowionej  dla  każdego  zwierzęcia  dawki  paszy,  zgodnie  z  indywidualnym
odczytem z transpondera umieszczonego w kolczyku. Hodowca, wyposażony w portoreader,
na  podstawie  kalendarza  hodowlanego,  może  odczytać  numer  wybranego  zwierzęcia,
wywołać jego dane z pamięci komputera i wprowadzić nowe dawki żywieniowe.

Bezpieczna obsługa urządzeń do przygotowywania i zadawania pasz

Podstawową zasadą przy eksploatacji maszyn i urządzeń do przygotowywania

i zadawania  pasz  jest  dokładne  zapoznanie  się  użytkownika  z  instrukcjami  obsługi
i przestrzeganie  podanych  w  nich  zasad  bezpiecznej  pracy.  Codziennie  przed  rozpoczęciem
pracy  należy  sprawdzić  stan  techniczny  maszyn  i  urządzeń,  a  zauważone  usterki  usunąć.
Szczególnie ważne jest sprawdzenie połączeń śrubowych elementów roboczych i stanu osłon
elementów wirujących. Po zakończeniu pracy maszyny lub urządzenia należy oczyścić.

Największe zagrożenie stwarzają ostre elementy robocze i przekładnie, takie jak:

−

bęben nożowy, walce podające, koła zębate i przekładnie sieczkarni bębnowej,

−

koło zamachowe z nożami oraz zespół walców zgniatających sieczkarni toporowej,

−

talerze do siekania, rozdrabniania i wyrzutnik rozdrabniacza uniwersalnego,

−

mieszadła i przekładnie mieszalników pasz i wozów paszowych,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

tarcza nożowa i przekładnia pasowa siekacza do buraków,

−

tarcze i bijaki oraz przekładnia pasowa rozdrabniacza bijakowego,

−

tarcze ceramiczne i przekładnia pasowa śrutownika tarczowego.
W czasie pracy maszyn i urządzeń nie wolno dotykać rękami elementów roboczych

maszyn,  zdejmować  i  zakładać  pasów  i  łańcuchów  napędowych,  regulować  ustawienia
urządzeń napinających, oczyszczać części roboczych, popychać przenoszony materiał rękoma
oraz przebywać w płaszczyźnie obracających się części lub na linii przemieszczania ładunku.
Każda  maszyna  do  przenoszenia  ładunku  powinna  mieć  niezawodnie  działające  urządzenia
hamulcowe i unieruchamiające podniesiony ładunek tak, by uniemożliwić jego przypadkowe
opuszczenie.  Ładunki  należy  podnosić  powoli,  nie  można  znajdować  się  pod  wysięgnikiem
ładowarki  ani  pracować  w  jej  zasięgu.  Przy  formowaniu  stert  należy  zwracać  uwagę  na
możliwość  osuwania  się  ścian  bocznych.  Przy  sporządzaniu  kiszonki  należy  zwracać
szczególną  uwagę  na  bezpieczny  przejazd  podczas  ugniatania  materiału  roślinnego  oraz
niebezpieczne dla zdrowia gazy azotanowe powstające w procesie zakiszania.

Siano i słoma to materiały łatwopalne. Przy magazynowaniu tych materiałów należy

zachować warunki lokalizacji i bezwzględnie przestrzegać przepisów przeciwpożarowych.
Przy obsłudze parników należy zwrócić uwagę na występowanie wysokich temperatur części
metalowych i parowanych ziemniaków, by nie ulec poparzeniom.

Maszyny i urządzenia do przygotowywania pasz treściwych powinny być podłączone do

instalacji  odprowadzającej  ładunki  elektrostatyczne.  Wirujące  części  powinny  być  osłonięte.
Szczególnego zabezpieczenia przeciwpożarowego wymagają pomieszczenia, w których mogą
występować  pyły  osiadłe,  tworzące  z  powietrzem  mieszaniny  wybuchowe.  W  paszarniach
w trakcie  przygotowywania  pasz  niedozwolone  jest:  prowadzenie  prac  spawalniczych,
dokonywanie napraw instalacji elektrycznej, palenie tytoniu lub używanie otwartego ognia.

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jakie są pasze i sposoby przygotowywania ich do skarmiania?
2.  Jakie są zasady obsługi maszyn do przygotowywania pasz objętościowych?
3.  Jakie maszyny stosuje się do przygotowywania pasz treściwych?
4.  Jaka jest zasada działania maszyn do zadawania pasz dla bydła?
5.  Jakie maszyny i urządzenia służą do zadawania pasz dla trzody chlewnej?
6.  W jakim celu stosuje się wozy paszowe TMR?
7.  Na jakiej zasadzie pracują automaty do żywienia zwierząt?
8.  Jakie  są  zasady  bezpiecznej  eksploatacji  maszyn  i  urządzeń  do  przygotowywania

i zadawania pasz?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przeprowadź zbiór i zadawanie zielonki przy użyciu ścinacza zielonek.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  określić zasady bezpiecznej pracy,
2)  zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3)  zapoznać się z przepisami bhp przy obsłudze ścinaczy zielonek,
4)  sprawdzić stan techniczny i przygotować do pracy ścinacz zielonek,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5)  połączyć ścinacz z ciągnikiem,
6)  dokonać zbioru zielonki,
7)  wykonać zadawanie paszy, stosując regulacje wielkości dawki,
8)  dokonać oczyszczenia i konserwacji ścinacza zielonek,
9)  zachować zasady bezpiecznej pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

ciągnik rolniczy,

−

ścinacz zielonek,

−

instrukcja obsługi ścinacza,

−

instrukcja obsługi ciągnika,

−

zastaw kluczy monterskich.

Ćwiczenie 2

Przygotuj paszę treściwą z ziarna zbóż w postaci płatków.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  określić zasady bezpiecznej pracy,
2)  zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3)  określić zasady bezpiecznej obsługi zgniatacza,
4)  sprawdzić stan techniczny zgniatacza do ziarna,
5)  odmierzyć określoną ilość ziarna,
6)  przygotować paszę treściwą z zachowaniem przepisów bhp,
7)  ocenić jakość przygotowanej paszy,
8)  określić zużycie energii elektrycznej na jednostkę wagową śruty.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

instrukcja obsługi zgniatacza ziarna,

−

zgniatacz do ziarna,

−

mieszanka zbożowa,

−

waga,

−

watomierz, instrukcja posługiwania się watomierzem,

−

zestaw narzędzi warsztatowych.

Ćwiczenie 3

Przygotuj paszę dla bydła przy użyciu wozu paszowego TMR.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2)  zapoznać się z bezpieczną obsługą wozu paszowego TMR,
3)  sprawdzić stan techniczny wozu paszowego,
4)  przygotować paszę dla krów mlecznych z zachowaniem przepisów bhp,
5)  ocenić jakość przygotowanej paszy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

ciągnik i wóz paszowy,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

instrukcja obsługi wozu paszowego,

−

tabele składu wagowego paszy TMR dla krów mlecznych,

−

składniki paszy TMR,

−

zestaw narzędzi monterskich.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

określić rodzaje pasz i sposoby ich przygotowywania do
skarmiania?



wyjaśnić budowę i zasadę działania maszyn do przygotowywania
pasz objętościowych?



scharakteryzować budowę i zasady obsługi

maszyn do

przygotowywania pasz treściwych?



objaśnić budowę i zasadę działania maszyn do zadawania pasz dla
bydła?



scharakteryzować maszyny do zadawania pasz dla trzody
chlewnej?



uzasadnić celowość stosowania wozów paszowych TMR?



wyjaśnić zasadę działania automatów paszowych?



zastosować przepisy bhp podczas obsługi maszyn i urządzeń do
przygotowywania i zadawania pasz?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Maszyny i urządzenia do doju i wstępnej obróbki mleka

4.3.1. Materiał nauczania

Podstawy doju mechanicznego

Dojenie to najważniejsza czynność w gospodarstwach utrzymujących krowy mleczne.

Dój  mechaniczny  zapewnia  doskonałą  jakość  mleka  przy  ograniczeniu  nakładów  pracy.
Rodzaj zastosowanych  urządzeń  udojowych  zależy  od wielkości  stada  i  sposobu  utrzymania
krów.  W  oborach  stanowiskowych  krowy  dojone  są  za  pomocą  dojarek  rurociągowych  lub
bańkowych.  Obory  wolnostanowiskowe  posiadają  wydzielone  pomieszczenie  nazywane
dojarnią.  Mleko  do  chwili  jego  odbioru  przechowywane  jest  w  pomieszczeniu  na  mleko,
przeznaczonym  wyłącznie  do  schładzania  i  magazynowania  mleka  oraz  obsługi  urządzeń
udojowych.

Fizjologiczny proces wydzielania mleka jest bardzo skomplikowany i zależy od wielu

czynników,  które  trzeba  wziąć  pod  uwagę  przy  prawidłowo  prowadzonym  doju
mechanicznym.  Mleko  tworzy  się  w  mikroskopijnie  małych  pęcherzykach  mlekotwórczych
znajdujących się w wymieniu. Od pęcherzyków odchodzą kanaliki mleczne, które łączą się ze
sobą w przewody  mleczne. Przewody te tworzą zatokę mlekonośną  mieszczącą się w dolnej
części  wymienia.  Wymię  krowy  składa  się  z  czterech  ćwiartek, z  których  każda  zakończona
jest strzykiem. Wydzielanie mleka następuje wskutek skurczu tkanki mięśniowo-nabłonkowej
otaczającej  pęcherzyki  mlekotwórcze.  Skurcz  tej  tkanki  wywołuje  oksytocyna,  hormon
produkowany  przez  przysadkę  mózgową.  Do  jego  wytwarzania  potrzebne  jest  działanie
określonych  bodźców  zewnętrznych  takich  jak  oczyszczanie  wymienia  i  odpowiednia
stymulacja (masaż) wymienia. Oksytocyna wydzielana jest przez okres 3 do 5 minut, dlatego
dój należy przeprowadzić sprawnie i szybko.

Dbając o jakość mleka należy bardzo starannie oczyszczać wymię i strzyki, dzięki czemu

ogranicza  się  zakażenie  mleka  bakteriami.  Należy  używać  oddzielnego  ręcznika  dla  każdej
krowy,  co  zapobiega  przenoszeniu  mastitis,  z  jednej  krowy  na  drugą.  Mastitis  to  zapalenie
wymienia  spowodowane  zakażeniem  bakteryjnym  lub urazem  mechanicznym.  Każdy  strzyk
powinno  się  wycierać  oddzielnym  rogiem  ręcznika,  co  przeciwdziała  przenoszeniu
czynników chorobotwórczych z jednej ćwiartki wymienia na drugą. Odruch oddawania mleka
może być zahamowany przez centralny układ nerwowy lub miejscowo, w samym wymieniu.
Może  to  nastąpić  w  wyniku  brutalnego  obchodzenia  się  z  krową,  złej  pracy  dojarki
mechanicznej, niewłaściwego środowiska czy częstych zmian sposobu postępowania z krową.
Dlatego należy łagodnie obchodzić się z krową zarówno przed dojem, jak i w czasie dojenia.
Pierwsze  czynności  wskazujące  na  zbliżający  się  dój  (uruchamianie  dojarki,  wiązanie  krów
itp.)  uruchamia  serię  złożonych  procesów  psychofizjologicznych,  przygotowujących  krowę
do oddania mleka. Jeżeli nastąpi zakłócenie tych procesów, wówczas oddawanie mleka ulega
zahamowaniu.  Zaleca  się,  zatem  bardzo  konsekwentne  przestrzeganie  czasu  i  kolejności
wykonywania  określonych  czynności  jak  np.  poprawiania  ściółki  na  stanowisku,  zadawania
paszy czy oczyszczania i stymulacji wymienia.

Sposób zachowania się osób obsługujących zwierzęta ma bezpośrednie skutki

ekonomiczne. Wyniki doświadczeń wskazują, że krowy mleczne traktowane bardzo łagodnie
i z sympatią dają więcej mleka w ciągu roku. Postępowanie z krową w hali udojowej w czasie
doju  (poklepywanie,  głaskanie)  zachęca  ją  do  wchodzenia  do  hali  i  zapobiega  wystąpieniu
stresu,  który  może  spowodować  zahamowanie  odruchu  oddawania  mleka.  Używanie  głosu
oddziałuje również na produkcyjność krów. Obserwacje wskazują, że pracownicy zatrudnieni
w  wysokowydajnych  stadach  o  wiele  częściej  wysyłają  komunikaty  słowne  do  krów  niż
pracownicy  obsługujący  stada  o  niskiej  produkcji.  Poświęcono  temu  tematowi  tak  dużo

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

miejsca, dlatego, że sposób obsługi zwierząt w naszych gospodarstwach daleki jest od
doskonałości.
Urządzenia do doju

Urządzenia do mechanicznego doju można podzielić na:

−

dojarki bańkowe (konwiowe),

−

dojarki rurociągowe (przewodowe),

−

dojarnie,

−

automaty dojarskie.
Dojarka bańkowa składa się z agregatu podciśnienia, bańki z aparatem udojowym,

rurociągu podciśnienia z osprzętem i myjni. Agregat podciśnienia oraz myjnia montowane są
w pomieszczeniu przyległym do obory, natomiast rurociąg wzdłuż stanowisk krów.

Rys. 17. Dojarka bańkowa: 1 – agregat próżniowy, 2 – bańka z aparatem udojowym, 3 – zawór regulacji

podciśnienia, 4 – zawór stanowiskowy, 5 – zawór odwadniający, 6 – wakuometr, 7 – rurociąg
[8, s. 95]

Aparat udojowy stanowi podstawę każdego urządzenia udojowego i składa się z:

−

kubków udojowych,

−

kolektora,

−

pulsatora,

−

przewodów mlecznych i powietrznych.
Przy doju mechanicznym mleko jest wysysane na zewnątrz dzięki różnicy ciśnień między

wnętrzem wymienia a komorą podstrzykową w kubku udojowym.

Kubek udojowy składa się z zewnętrznego cylindra wykonanego z nierdzewnej stali lub

tworzywa sztucznego i cylindra wewnętrznego, tzw. gumy strzykowej wykonanej z mieszanki
gumy  naturalnej  i  syntetycznej  lub  silikonu.  Między  cylindrem  zewnętrznym  a  gumą
strzykową  tworzy  się  komora  międzyścienna,  wewnątrz  zaś  pod  strzykiem,  komora
podstrzykowa,  w  której  jest  cały  czas  podciśnienie.  Komora  międzyścienna,  przewodem
powietrznym,  połączona  jest  z  pulsatorem  za  pośrednictwem  kolektora  i  występuje  w  niej
zmienne  ciśnienie.  Jeśli  w  komorze  międzyściennej  wystąpi  podciśnienie,  wówczas
podciśnienie  w  komorze podstrzykowej  spowoduje wypływ  mleka ze strzyków  i  jest to faza
ssania.  Gdy  w  komorze  międzyściennej  wystąpi  ciśnienie  atmosferyczne  nastąpi  ściśnięcie
gumy  strzykowej,  powstanie  przerwa  w  wypływie  mleka  i  nastąpi  faza  masażu.  Kołnierz

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

górny gumy  strzykowej  ma za zadanie uszczelnić komorę międzyścienną od góry  i przyssać
się do strzyka tak, aby kubek  nie odpadł w czasie doju. Guma strzykowa  jest jedyną częścią
dojarki,  która  styka  się  bezpośrednio  ze  strzykiem,  musi  umożliwiać  szybki  i  dokładny  dój,
lecz  nie  dopuszczać  do  przekrwienia  lub  uszkodzenia  strzyka.  Ruchy  gumy  strzykowej
zachodzące  w  czasie  pulsacji  powodują  wydajanie  mleka  i  masaż  wymienia.  Pulsacja
następuje,  co  sekundę,  ponad  400  000  razy  w  ciągu  miesiąca,  dlatego  zaleca  się  wymieniać
gumy strzykowe po sześciu miesiącach użytkowania.

Rys. 18. Kubki udojowe: a)faza ssania, b) faza masażu, c) w połączeniu z kolektorem 1 – cylinder zewnętrzny,

2 – cylinder wewnętrzny, 3 – komora międzyścienna, 4 – komora podstrzykowa [3, s. 442; 10]

Kolektor zbiera mleko z poszczególnych kubków i przekazuje do konwi lub rurociągu

mlecznego  oraz  doprowadza  zmienne  ciśnienie  do  komór  międzyściennych  kubków
udojowych. Składa się z komory  mlecznej i powietrznej oraz pięciu króćców mlecznych. Na
cztery z nich nakłada się przewody gumowe łączące je z komorami podstrzykowymi kubków,
a przez piąty  mleko odpływa do konwi  lub rurociągu. Króćce zbierające  mleko  mają ścięcia
pod pewnym kątem, co umożliwia zakładanie kubków na strzyki bez wpuszczania powietrza
do kolektora oraz odłączanie kubka, gdy ten w czasie doju odpadnie. Kubek, który odpadł od
strzyka,  załamuje  przewód  gumowy  w  miejscu ukośnego  ścięcia  i  zamyka  dostęp powietrza
do  komory  mlecznej  kolektora.  Między  komorą  a  konwią  lub  rurociągiem  mlecznym  musi
znajdować  się  zawór  w  celu  odcięcia  dopływu  powietrza  przy  zdejmowaniu  i  przenoszeniu
kubków.  Komora  powietrzna  kolektora  ma  również  pięć  króćców,  z  których  jeden
doprowadza  zmienne  pulsujące  powietrze  z  pulsatora,  a  pozostałe  cztery  przekazują  je  do
komór  międzyściennych poszczególnych kubków udojowych.  Końce tych króćców ucięte są
prostopadle  do  osi,  ponieważ  komory  te  łączą  się  z  otoczeniem.  Utrzymywanie  stabilności
podciśnienia ma kluczowe znaczenie w zapobieganiu mastitis.

Pulsator wytwarza zmienne ciśnienie, które przewodami powietrznymi doprowadzane

jest do komór międzyściennych kubków udojowych powodując fazę ssania i masażu.

W miarę rozwoju techniki doju mechanicznego i wprowadzeniem mikroprocesorów,

rozwinęła się nowa generacja automatyki udojowej. Dawniej stosowane pulsatory
przeponowe, suwakowe, elektromagnetyczne, czy hydropulsatory zastępowane są systemami
Duovac oraz zintegrowanymi jednostkami pulsacyjnymi sterowanymi elektroniczne zwanymi
również stanowiskami udojowymi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 19. Jednostki pulsacyjno-udojowe: a) hydropulsator, b) system Duovac, c) stanowisko udojowe [10]

Podciśnienie niezbędne do mechanicznego doju zapewnia agregat, którego głównym

podzespołem  jest  wirnikowa  pompa  próżniowa.  Wewnątrz  korpusu  pompy  obraca  się
ustawiony  mimośrodowo  wirnik  z  wycięciami,  w  których  swobodnie  przesuwają  się
grafitowe  łopatki.  W  wyniku  mimośrodowego  osadzenia  wirnika  objętość  komory  zawartej
między  powierzchnią  wirnika  a  korpusem  zwiększa  się  do  połowy  obrotu,  a  potem  się
zmniejsza.  Wskutek  tego  po  jednej  stronie  komory  powstaje  podciśnienie  wysysające
powietrze z rurociągu, a po drugiej działanie tłoczące. Smarowanie łopatek wirnika zapewnia
smarownica z olejem umieszczona nad pompą. Pompa jest napędzana silnikiem elektrycznym
i zespół ten umieszczony jest w oddzielnym pomieszczeniu z uwagi na głośną pracę. Zbiornik
wyrównawczy  łagodzi  wahania  podciśnienia  w  układzie  podciśnienia.  Umieszczany  jest  na
początku rurociągu podciśnienia spełnia dodatkowo funkcję filtra oczyszczającego powietrze
z  nadmiaru  pary  wodnej  i  zanieczyszczeń.  Zbiornik  wyrównawczy  chroni  również  pompę
przed dostaniem się do niej płynu odkażającego lub mleka.

Regulator podciśnienia wmontowany w rurociąg, służy do ustawienia żądanej wartości

podciśnienia w rurociągu powietrznym dojarki.

Wakuometr służy do pomiaru wartości podciśnienia w układzie powietrznym dojarki.
Rurociąg powietrzny doprowadza podciśnienie do stanowisk udojowych. Co dwa

stanowiska umieszcza się na nim zawory stanowiskowe, które służą do podłączenia aparatu
udojowego. Na zakończeniu rurociągu i przed każdym jego wzniosem montowany jest zawór
odwadniający.

Myjka automatyczna stosowana w dojarkach bańkowych składa się z naczynia na płyn

myjący i przeponowej pompy pulsacyjnej. W czasie procesu mycia kubki udojowe umieszcza
się w naczyniu z płynem myjącym a przewód mleczny łączy się z króćcem pompy
pulsacyjnej. Podciśnienie i sprężyna pompy powodują kilkukrotny przepływ środka myjącego
przez aparat udojowy powodując jego mycie.

Dojarka rurociągowa przepompowuje mleko do zbiornika chłodzącego, który znajduje

się w pomieszczeniu na mleko. W skład budowy dojarki rurociągowej wchodzą:

−

agregat podciśnienia z rurociągiem powietrznym,

−

aparaty udojowe lub elektroniczne jednostki pulsacyjno-udojowe,

−

rurociąg mleczny z urządzeniem do odbioru mleka,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

automatyczna myjnia instalacji udojowej.
Agregat podciśnienia posiada w tych dojarkach większą wydajność. Rurociąg

podciśnienia zainstalowany wzdłuż stanowisk krów wyposażony jest w zawory stanowiskowe
lub zawory multi (eurozłącza) do przyłączenia zintegrowanych jednostek pulsacyjnych.
Eurozłącze umożliwia podłączenie podciśnienia, rurociągu mlecznego oraz złączy
elektrycznych jednym ruchem ręki.

Rys. 20. Dojarka rurociągowa: 1 – jednostka końcowa [10]

Rys. 21. Podzespoły dojarki rurociągowej: a) jednostka końcowa: 1 – zbiornik szklany, 2 – rurociąg

odprowadzający mleko do chłodziarki, 3 – pływak, 4 – pompa mleka, b) agregat podciśnienia:
1 – smarownica, 2 – pompa, 3 – rurociąg podciśnienia, 4 – silnik elektryczny, 5 – zbiornik
wyrównawczy [10]

Rurociąg mleczny wykonany z przeźroczystych rur zainstalowanych wzdłuż stanowisk

krów na wysokości około 1,9 m, ze spadkiem 2-5% w kierunku zlewni mleka. Panuje w nim
podciśnienie, które zasysa mleko transportując go do zlewni, dlatego rurociąg mleczny musi
być zakończony urządzeniem do odbioru mleka, które zapobiega wpuszczeniu powietrza do
rurociągu. Urządzenia do odbioru mleka z rurociągu mlecznego nazywane są jednostkami

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

końcowymi. Mleko dopływa do szklanego zbiornika jednostki z rurociągu mlecznego.
Wewnątrz zbiornika znajduje się pływak, który przy określonym poziomie mleka, uruchamia
pompę mleczną. Pompa tłoczy mleko do zbiornika chłodzącego. W rurociąg włączony jest
układ filtrujący.

Automatyczna myjnia dojarki rurociągowej zapewnia kilka programów mycia aparatów

udojowych i całej instalacji. Kolejność czynności mycia jest następująca:

−

płukanie wstępne letnią woda,

−

mycie gorącą wodą z dodatkiem środka myjącego,

−

przedmuchiwanie powietrzem układu mlecznego,

−

płukanie roztworem dezynfekującym,

−

powtórne przedmuchiwanie,

−

podgrzewanie wody do następnego cyklu mycia.
Stosowane są również systemy mycia polegające na podgrzewaniu wszystkich

elementów stykających się z mlekiem do temperatury 77ºC. Następuje wówczas pasteryzacja
bez dodatku środków chemicznych, co oszczędza energię i chroni środowisko naturalne.

Rys. 22. Dojarka rurociągowa na stanowiskach krów. Rysunek szczegółowy przedstawia zintegrowaną

jednostkę udojową połączoną z rurociągami przez zawór multi (eurozłącze) [10]

Dojarki bańkowe i rurociągowe pozyskują mleko od krów przebywających na swoich

stanowiskach  w  oborze.  Do  kolektorów tych  urządzeń  niewielkim  zaworkiem,  zasysane  jest
powietrze,  które  ułatwia  odprowadzenie  z  niego  mleka.  Razem  z  powietrzem,  czerpanym
podczas  doju  z  nad  ściółki,  do  układu  mlecznego  wprowadzane  są  drobnoustroje  i  zapachy
oborowe, uzależnione od mikroklimatu panującego w danej oborze. Wpływa to niekorzystnie
na jakość mleka. Wadę tą eliminuje zastosowanie dojarni.

Dojarnia to zespół pomieszczeń przeznaczonych do grupowego udoju krów. Krowy doi

się na stanowiskach w hali udojowej. Obszar dojenia dzieli się na poczekalnię, wejście,
stanowiska udojowe, wyjście, korytarz powrotny, basen do kąpieli kopyt, obszar separacji
oraz pomieszczenia do schładzania i przechowywania mleka wraz z urządzeniami do mycia.
Obszar dojenia powinien zapewniać krowie wygodę zarówno przed jak i podczas dojenia, jak

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

również, bezpośrednio po jego zakończeniu. Można wyróżnić następujące układy stanowisk
udojowych w dojarniach:

−

tandem, w których krowy stoją jedna za drugą,

−

typu „rybia ość”, w których krowy stoją obok siebie ukośnie,

−

prostopadłe, w których krowy stoją jedna obok drugiej,

−

karuzelowe, w których krowy znajdują się na obrotowej platformie, przy czym dojarz
może być wewnątrz lub na zewnątrz platformy.
Dojarnia typu tandem zapewnia dojenie na indywidualnych stanowiskach udojowych.

Każdą krowę  można  indywidualnie przygotować do doju. Zalecana  jest dla około 100 krów,
w  układzie  stanowisk  2x5.  Wymagana  minimalna  szerokość  hali  wynosi  5,4  m.  Stanowiska
udojowe  położone  są  po obu  stronach  kanału  operatora  i  aparat  udojowy  zakłada  się z  boku
krowy.  Krowy  wprowadzane  są  indywidualnie  na  zwalniane  stanowiska,  co  zapewnia
nieprzerwany  przepływ  zwierząt.  Krowa,  u  której  dojenie  przebiega  najwolniej,  nie  obniża
wydajności doju. Najczęściej „tandem” występuje w wersji zautomatyzowanej (autotandem),
gdzie  procesor  steruje  otwieraniem  i  zamykaniem  bramek,  co  w  znaczny  sposób  usprawnia
pracę dojarza.

Rys. 23.

Przykłady różnego typu dojarni: a) – dojarnia tandem 3 stanowiskowa, b) – dojarnia tandem 2 x 2

stanowiska,  c)  –  dojarnia  tandem  2  x  3  stanowiska,  d)  –  dojarnia  typu  rybia  ość,  e)  –  dojarnia
prostopadła  (bok  w  bok),  f)  –  dojarnia  karuzelowa  (dojarz  wewnątrz  platformy  obrotowej),
g) –  dojarnia karuzelowa (dojarz na zewnątrz platformy obrotowej) [1, s. 24]

Dojarnia typu „rybia ość” zapewnia dojarzowi bardzo dobry kontakt z dojonymi

krowami. Ustawienie krów przypomina układ rybich ości zwierzęta stoją pod kątem 30 stopni
od  krawędzi  kanału  operatora.  Aparat  udojowy  zakłada  się  do  wymienia  od  strony  boku
krowy.  Spotykane  są  również  odmiany,  w  których  krowy  stoją  na  stanowiskach  udojowych
pod  kątem  50  stopni,  wówczas  aparat  udojowy  zakładany  jest  od  tyłu  krowy.  Dojarnia  ta
może obsłużyć stado do 300 krów. Najczęściej stosowane wersje występują w konfiguracjach
od  1x3  do  2x12.  Wymagana  minimalna  szerokość  hali  wynosi  4,9  m.  Granicą  wydajności
dojarni jest ta krowa w grupie, której dojenie przebiega najwolniej.

Dojarnia prostopadła stosowana jest w większych stadach. Nazywana jest również

dojarnią „bok w bok” lub równoległą. Przeznaczona jest dla stada powyżej 50 krów.
Minimalna jej szerokość wynosi 11 metrów. Dostępne na rynku wersje to 1x4 do 2x40. Dla

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

niektórych hodowców wadą tej hali może być fakt, że widzą krowę na stanowisku od tyłu, co
utrudnia  jej  pełną  identyfikację  wzrokową. Dojarz  ma dobry  dostęp  do  wymienia,  ponieważ
krowy  stoją  prostopadle  do  kanału  obsługi.  Aparat  udojowy  zakłada  się  do  wymienia
pomiędzy tylnymi nogami krowy. Indeksacja (dociśnięcie krowy barierą piersiową do bariery
tylnej)  unieruchamia  krowę  i  ogranicza  przypadki  zrzucenia  aparatu  udojowego.  Zaletą
dojarni prostopadłej jest szybkie wchodzenie i wychodzenie krów. Krowy, i dojarz, pokonują
w dojarni krótsze dystanse. Wydajność warunkuje krowa o najdłuższym czasie doju.

Dojarnia karuzelowa obraca się podczas dojenia. Dojarz znajduje się wewnątrz lub na

zewnątrz  obrotowego  podestu  w  miejscu,  w  którym  krowy  wchodzą  na  podest.  Gdy  krowa
wejdzie  na  podest,  dojarz  dokonuje  wstępnego  dojenia,  czyści  jej  strzyki  i  wymię  i  zakłada
aparat  udojowy.  Dój  następuje  w  czasie  obrotu  podestu,  po  czym  przed  wyjściem
zdejmowany  jest  aparat  udojowy  i  krowa  wychodzi  z  podestu.  Wejście  i  wyjście  dla  krów
usytuowane  są  bardzo  blisko  siebie.  Dojarnie  karuzelowe  mają  zazwyczaj  22-36  stanowisk
udojowych.

Stanowiska udojowe wyposażone są w pojemniki na pasze treściwe i przegrody

piersiowe. Po zakończeniu dojenia przegrody unoszą się i wszystkie krowy z dojonej grupy
wychodzą jednocześnie tzw. szybkie wyjście.

Przy projektowaniu dojarni należy rozważyć następujące czynniki:

−

wielkość stada (aktualna i projektowana),

−

tempo oddawania mleka przez krowy,

−

planowany czas doju całego stada,

−

wielkość pomieszczenia przeznaczonego na dojarnię.
Firma DeLaval dysponuje programem komputerowym, przy pomocy, którego można

zaprojektować dojarnię. Rolnik może wybrać optymalne dla niego rozwiązanie, zaplanować
usytuowanie urządzeń w budynku, a co więcej zobaczyć jak będzie wyglądała przyszła obora.
Zaletą programu jest to, że w prosty sposób można zmieniać dobór urządzeń, porównując
jednocześnie cenę różnie zaprojektowanych instalacji udojowych i wyposażenia budynku.

Automat udojowy AMS, w DeLaval nazywany VMS (Voluntary Milking System –

Dobrowolny  System  Doju),  pozwala  krowie  wybierać  godzinę  doju.  Po  wejściu  krowy  na
stanowisko  udojowe,  robot  zakłada  kubki udojowe, przygotowuje  wymię,  przeprowadza  dój
kontrolny  i ocenia  jakość  mleka z każdej ćwiartki wymienia oddzielnie.  Jednocześnie krowa
otrzymuje przydzieloną dawkę paszy treściwej i rejestrowane są dane udojowe. Jest to system
zautomatyzowanego  doju,  zadawania  paszy,  kontroli  przechowywania  mleka  i  zarządzania
stadem  krów.  Rolnik  jest  w  tym  systemie  nie  tyle  dojarzem,  co  raczej  zarządcą.  Dojenie
przebiega automatycznie przez 24 godziny na dobę. Nadzór nad zwierzętami i jakością mleka
odbywa  się  automatycznie  w  powiązaniu  z  dokonywaną  przez  hodowcę  oceną  danych
zarejestrowanych przez komputer. Stanowiska udojowe usytuowane są w sposób podobny do
systemu  tandem.  Możliwy  jest  jedno-  lub  wieloboksowy  system  instalacji udojowej. System
jednoboksowy  składa  się  z  jednego  automatycznego  wysięgnika  i  jednego  aparatu
udojowego.  Wydajność  systemu  jednoboksowego  wynosi  45-60  krów,  a  wieloboksowego
70-130 krów mlecznych.

Technika doju

Czynności dojenia nie można sprowadzać jedynie do mechanicznego usunięcia mleka.

Dój uruchamia wiele fizjologicznych mechanizmów w organizmie krowy, które wpływają na
ilość i skład mleka, pobieranie paszy i zachowanie się zwierzęcia. Przez odpowiednią
technikę doju i czynności związane z dojeniem możemy wpływać na poziom produkcji mleka
oraz jego skład chemiczny. Na jakość doju wpływają wskaźniki (parametry) eksploatacyjne
charakteryzujące każde urządzenie udojowe:

−

szybkość i częstotliwość pulsacji,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

współczynnik pulsacji,

−

wartość podciśnienia.

Rys. 24. Cykl pulsacji [10]

Szybkość pulsacji to czas trwania jednego cyklu pulsacji, czyli fazy doju i fazy masażu.

Częstotliwość pulsacji to liczba cykli pulsacji na minutę. Prawidłowy czas jednego cyklu
wynosi jedną sekundę, co daje 60 cykli na minutę.

Współczynnik pulsacji wyraża stosunek czasu trwania fazy doju do czasu trwania fazy

masażu. Najczęściej stosowane współczynniki pulsacji: 65:35; 70:30; 60:40; 50:40.

Wartość podciśnienia 50 kPa uznaje się tradycyjnie za prawidłową, z tendencją do jej

obniżania  zależnie  od  poziomu  hodowli.  Zachowanie  w  czasie  doju  ustalonej  wartości
podciśnienia  w  komorze  podstrzykowej  kubka  udojowego  ma  zasadniczy  wpływ  na
zdrowotność  wymienia  krowy.  Krytycznymi  momentami  jest  początek  i  koniec  doju,  kiedy
mało  mleka  napływa  do  strzyków.  W  tym  czasie  dojarka  zasysa  najwięcej  śluzu  (keratyny)
wyścielającego  wnętrze  kanału  strzykowego,  który  zabezpiecza  głębsze  tkanki  strzyków
przed  wnikaniem  drobnoustrojów.  Dlatego  dój  mechaniczny  powinien  przebiegać  przy
stabilnej, możliwie niskiej wartości podciśnienia. Bardzo ważne jest zachowanie rutyny doju,
czyli kolejno następujących po sobie czynności prawidłowego doju:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 31. Dwanaście zasad udojowych [10]

Czynności wykonywane przed dojem:
1. Regularna kontrola zdrowia wymienia. Przeglądanie wszystkich informacji na temat

zdrowia z systemu informatycznego, kliniki weterynaryjnej, licznika komórek
somatycznych i ustalenie oddzielnego standardu dla każdej krowy.

2. Ustalenie kolejności dojenia. Najpierw należy doić pierwiastki, następnie krowy świeżo

ocielone, a później resztę stada, przy czym krowy chore należy doić na końcu.

3. Wykonanie przeddoju. Należy ocenić dwa do trzech strumieni pierwszego mleka zdojone

do kubka kontrolnego.

4. Mycie strzyków. Mycie należy zawsze wykonywać po przeddoju, aby bakterie

znajdujące się na strzyku nie przedostały się do wnętrza strzyka. Ręcznik papierowy lub
płócienny musi być czysty i oddzielny dla każdej krowy. Należy wycierać strzyki do
sucha.

Czynności wykonywane w

czasie doju:

5. Sprawdzenie aparatu udojowego. Ustawienie wartości podciśnienia i systemu pulsacji.
6. Założenie kubków udojowych w odpowiednim czasie. W ciągu 60 do 90 sekund od

przygotowywania strzyków, kubki muszą być założone, równo bez utraty podciśnienia.

7. Unikanie pustodoju. Pustodój jest główną przyczyną rogowacenia strzyków, moment

odłączenia obserwujemy na czujnikach przepływu mleka lub kolektorze.

8. Właściwe zdejmowanie kubków udojowych. Nie wolno uciskać wymienia i pociągać

kubki do dołu. Po wyłączeniu należy poczekać na zanik podciśnienia w kolektorze.

Czynności wykonywane po doju:
9. Odkażenie strzyków po każdym doju przez zanurzenie w płynie dezynfekcyjnym lub

użycie sprayu. Zapobiega to przenoszeniu się zapalenia wymienia z krowy na krowę.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

10. Mycie urządzenia udojowego bezpośrednio po doju. Stosując myjkę automatyczną

myjemy wszystkie elementy dojarki odpowiednimi środkami w określonej kolejności
i temperaturze oraz przedmuchujemy do sucha.

11. Schłodzenie mleka we właściwy sposób.
12. Regularne monitorowanie danych dotyczących: jakości mleka, stanu urządzeń

udojowych, wydajności krów i zdrowia wymion. Terminowo wymienić gumy strzykowe.

System Duovac zapewnienia dój o parametrach zbliżonych do fizjologicznego procesu

oddawania  mleka  przez  krowę.  System  ten  upraszcza  rutynę  doju  i  zwiększa  wydajność
poprzez możliwość pracy z większą  liczbą aparatów udojowych.  W zależności od szybkości
oddawania  mleka  system  automatycznie  reguluje  wartość  podciśnienia,  liczbę  pulsów  na
minutę i współczynnik pulsacji. Dój w systemie Duovac przebiega w trzech etapach:

−

masaż wstępny (stymulacja wymienia) trwający około 1 minuty, w którym podciśnienie
wynosi 33 kPa, a stosunek fazy ssania do masażu wynosi 1:2, co powoduje szybsze
pobudzenie wymienia krowy i wzrost natężenia przepływu mleka,

−

dój właściwy trwający około 6 minut i rozpoczynający się, gdy natężenie przepływu
mleka przekroczy 0,2 kg/min., podciśnienie wzrasta do 50 kPa, a stosunek czasu fazy
ssania do masażu wynosi 2,5:1,

−

masaż końcowy trwający około 1 minuty i rozpoczyna się przy spadku natężenia
przepływu mleka poniżej 0,2 kg/min. i parametrach takich jak w masażu wstępnym.
W skład budowy urządzenia wchodzą również, stabilizator podciśnienia, zbiornik

przepływu mleka z czujnikiem, elektromagnetyczne zawory sterujące, lampa kontrolna oraz
wyłącznik Obniżone podciśnienie w fazie masażu końcowego nie dopuszcza do pustodoju.
Porównaj czynności doju bez systemu i z systemem Duovac.

Rys. 26. Porównanie rutynowych czynności doju [10]

Stanowisko udojowe (zintegrowana jednostka pulsacyjna) dostosowuje parametry doju

do  indywidualnych  cech  każdej  krowy.  Wylicza  ilość  udojonego  mleka,  czas  doju  i  tempo
oddawania  mleka  przez  każdą  krowę.  W  fazie  doju  wstępnego  podciśnienie  jest  niższe,
pulsacja  wolniejsza  i  skrócony  czas  ssania.  Następuje  łagodna  stymulacja  strzyków,  co  ma
pozytywny  wpływ  na  zdrowie  wymion.  W  czasie  doju  właściwego  szybkość  pulsacji  jest
normalna,  wydłuża  się  czas  ssania,  a  podciśnienie  osiąga  poziom  optymalny,  potrzebny  do
poprawnego  i  szybkiego  doju.  Kiedy  mleko  przestanie  wypływać,  kubki  udojowe  są
automatycznie zdejmowane z wymienia, co eliminuje pustodój.

Zaleca się, by krowy po wydojeniu nie przechodziły bezpośrednio do obszaru

wypoczynkowego. Związane to jest z czasem zamykania się kanalika mlecznego w strzyku,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

co zapobiega zakażeniom bakteriami z zewnątrz. Czas ten wynosi od 10 minut do 2 godzin.
Zalecana trasa dla krów: poczekalnia, obszar dojenia, obszar paszowy, obszar
wypoczynkowy.

Urządzenia do chłodzenia mleka

Mleko pochodzące od krów nie powinno zawierać w 1 ml więcej niż 100 000

drobnoustrojów  i  nie  więcej  niż  400  000  komórek  somatycznych  oraz  punkt  zamarzania
0,520ºC  oraz  ciężar  nie  mniejszy  niż  1028g/ml.  Mleko  po  udoju  ma  temperaturę  25°C.
Zawiera  bakterie,  których  liczba  zależy  od  higieny  panującej  w  oborze  i  sposobu
przeprowadzania  doju.  W  ciepłym  mleku  bakterie  szybko  rozwijają  się  powodując
kwaśnienie  i  psucie  się  mleka.  Aby  zahamować  ten  proces  należy  mleko  schłodzić  do
temperatury  8°C  przy  codziennym  odbiorze  lub  6°C,  jeśli  odbiór  następuje,  co  drugi  dzień.
Schładzarki mleka, instalowane w pomieszczeniach na mleko można podzielić na:

−

zanurzeniowe,

−

zbiornikowe otwarte, zamknięte lub typu silos.
Schładzarka zanurzeniowa użytkowana jest w małych gospodarstwach rodzinnych.

Składa  się  z  agregatu  chłodniczego  umieszczonego  na  ścianie,  izolowanego  zbiornika  na
mleko  oraz  wózka  transportowego.  Wewnętrzny  zbiornik  wykonany  jest  ze  stali
kwasoodpornej,  zewnętrzny  z  tworzywa  sztucznego.  Przestrzeń  między  ścianami  zbiornika
wypełniona jest pianką poliuretanową izolującą schładzane mleko. W celu schłodzenia mleka
zanurza  się  w  nim  parownik  agregatu  chłodniczego.  Nad  procesem  schładzania  czuwa
sterownik,  kierujący  pracą  agregatu  i  mieszadła.  Wyświetlacz  sterownika  pokazuje  aktualną
temperaturę  mleka.  Łatwe  utrzymanie  urządzenia  w  czystości  możliwe  jest  dzięki
programowi myjącemu oraz prostocie demontażu podstawy sterownika.

Schładzarki zbiornikowe otwarte posiadają parownik zgrzewany i spawany do dna

zbiornika  oraz  pokrywę  z  wbudowanym  mieszadłem  napędzanym  przez  samosmarujący,
szczelny  silnik  z  reduktorem.  Izolacja  zbiornika  wykonana  jest  ze  specjalnej  pianki
poliuretanowej  o  dużej  gęstości,  która  zapobiega  powstawaniu  rosy.  Sprężarka  agregatu
chłodzącego  napełniona  jest  ekologicznym  czynnikiem  chłodzącym  freonem  R  22  i  posiada
wentylowany  skraplacz.  Schładzarka  sterowana  jest  modułową  skrzynką  kontrolną
wyposażoną  w  mikroprocesor,  ciekłokrystaliczny  wyświetlacz  temperatury,  elektroniczny
termostat oraz programem cyklicznego mieszania i alarmowania o odchyleniach od normy.

Schładzarki zbiornikowe typu zamkniętego o pojemnościach od 1000 do 15 000 litrów

gwarantują przechowywanie mleka nawet do trzech dni. Są w pełni zautomatyzowane,
energooszczędne o kształcie eliptycznym lub cylindrycznym. Wyposażane są w automatyczne
myjnie oraz system odbioru ciepła z freonu w czasie schładzania mleka i wykorzystania go do
podgrzewania wody myjącej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 27. Schładzarki zbiornikowe: a) otwarte, b) zamknięte [10]

Zbiornik typu silos ma cylindryczny kształt i znajduje się zazwyczaj poza budynkiem.

Wszystkie urządzenia niezbędne do obsługi silosu na mleko takie jak otwór kontrolny,
wlotowy, wylotowy i otwór wentylacyjny oraz rura do opróżniania zbiornika, muszą
znajdować się w pomieszczeniu na mleko.

Pomieszczenie do przechowywania mleka powinno mieć:

−

odpowiednią powierzchnię i wysokość dostosowaną do pojemności zbiorników,

−

trwałe i gładkie powierzchnie posadzki ze spadkami i dobrym odpływem ścieków,

−

ściany i sufit łatwe do mycia i dezynfekcji,

−

instalację bieżącej, zimnej i gorącej, wody o wymaganej jakości,

−

dobre oświetlenie i regulowaną wentylację,

−

szczelne i gładkie drzwi oraz czyste okna zabezpieczone siatką,

−

zabezpieczenie przed wnikaniem owadów, ptaków, gryzoni i zwierząt domowych.
System zarządzania stadem zapewnia pełną kontrolę stada, zapewniając krowom

optymalne  warunki  bytowe  przy  równoczesnym  utrzymaniu  wysokiego  stopnia  rentowności
produkcji  mleka.  System  prowadzi  stałą  rejestrację  podstawowych  parametrów,  takich  jak:
wydajność,  pobieranie  paszy  treściwej  oraz  aktywność  krów,  umożliwiając  podejmowania
trafnych  decyzji  w  dziedzinie  produkcji  mleka  i  hodowli.  Przykładem  może  być  system
zarządzania stadem ALPRO firmy DeLaval, w skład, którego wchodzą następujące moduły:

−

automatyczna identyfikacja rozpoznaje każdą krowę w stadzie poprzez czytniki
transponderów steruje stacjami żywienia, kurtynami na wejściu i wyjściu z hali udojowej
oraz bramkami segregującymi,

−

automat odpajania cieląt umożliwia indywidualne żywienie cieląt preparatem
mlekozastępczym, mlekiem lub kombinacją obu tych pasz małymi porcjami w ciągu
całego dnia,

−

stacja żywienia krów pozwala na indywidualne podawanie pasz treściwych na podstawie
aktualnej wydajności i kalendarza hodowlanego,

−

automat paszowy odwiedza krowy do ośmiu razy dziennie przydzielając taką ilość paszy,
jaka jest zgodna z aktualną fazą laktacji,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

miernik aktywności krów, poprzez aktywator umieszczony w obroży przesyła do
procesora, co godzinę drogą radiową, informacje dotyczące aktywności krowy, w wyniku
czego, powstaje model jej zachowania wskazujący, które krowy są w rui,

−

moduł udojowy w połączeniu z miernikami mleka zapewnia pełną kontrolę doju,

−

program ALPRO Windows wraz z procesorem umożliwiają gromadzenie danych i szybki
dostęp do wszystkich informacji prezentowanych w sposób graficzny.
Podobne systemy oferują firmy Westfalia, Alima Bis, Sac. Więcej informacji znajdziesz

na stronach internetowych: www.DeLaval.com.pl www.westfalia.pl www.alimabis.com.pl
www.sac.pl www.strangko.pl

Bezpieczeństwo i higiena pracy przy obsłudze urządzeń udojowych

Obszar dojenia powinien zapewniać krowie wygodę i możliwość swobodnego poruszania

się bez ryzyka urazów bądź stresu. Dojenie stwarza duże możliwości obserwowania, kontroli
i  oceny  krów.  Osiągnięcie  optymalnej  produkcji  mleka  wymaga  od  hodowcy  nie  tylko
dobrego  potencjału  genetycznego  krów  i  dobrego  ich  żywienia,  lecz  również  zastosowania
prawidłowej rutyny  i techniki doju oraz użycia wysokiej  jakości urządzeń do doju. Technika
doju  nie  powinna  być  zmieniana,  a  wszystkie  urządzenia  muszą  być  sprawne  i  czyste.
Urządzenia  udojowe  muszą  przechodzić okresowe  badania techniczne  potwierdzone  atestem
serwisu.  Osoby  prowadzące  dój,  codziennie  i  systematycznie  przed  dojem  muszą  sprawdzić
stan  techniczny  oraz  higieniczny  urządzeń udojowych. Dój  mleka  powinien odbywać  się  po
upływie godziny od prac porządkowych. Przed rozpoczęciem doju  należy umyć ręce według
następujących zasad:

−

zwilżenie rąk i przedramion w ciepłej wodzie, namydlenie i mycie szczotką do rąk,

−

dokładne spłukanie letnią wodą i osuszenie rąk ręcznikiem jednorazowego użytku,

−

odkażanie rąk atestowanym środkiem,

−

zabezpieczenie ewentualnych ran i otarć skóry wodoodpornym plastrem.
Okresowo należy zdezynfekować budynek inwentarski wraz z przyległościami w taki

sposób, by nie stwarzać ryzyka zanieczyszczenia mleka środkiem dezynfekcyjnym.

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jaka jest fizjologia wytwarzania mleka i jak przebiega przygotowanie krowy do doju?
2.  Jaka jest budowa i zasada działania aparatu udojowego?
3.  Jakie są zasady obsługi dojarek bańkowych i rurociągowych?
4.  Jakie  są  dojarnie  oraz  zasady  pracy  automatów  dojarskich  i  systemów  zarządzania

stadem krów?

5. Jakie są parametry doju mechanicznego stosowane w urządzeniu duovac i pulsatorach

elektronicznych?

6.  Jaka jest kolejność czynności prawidłowego doju?
7.  Czy są zasady mycia urządzeń udojowych?
8.  Jakie są urządzenia do schładzania mleka?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonaj okresowy przegląd techniczny dojarki mechanicznej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  określić zasady bezpiecznej pracy,
2)  zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3)  sprawdzić przyrządy niezbędne do wykonania przeglądu,
4)  sprawdzić prawidłowość montażu dojarki na stanowisku,
5)  wykonać wszystkie czynności przeglądu,
6)  zachować przepisy bhp,
7)  sprawdzić prawidłową pracę dojarki.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

dojarka mechaniczna,

−

wyposażenie do wykonania przeglądu,

−

wakuometr kontrolny,

−

materiały do konserwacji podzespołów dojarki,

−

instrukcja obsługi dojarki,

−

zestaw kluczy monterskich i podstawowe narzędzia ślusarskie.

Instrukcja wykonania przeglądu okresowego dojarki

Dla utrzymania dojarki w należytym stanie technicznym wykonuje się roczny przegląd

techniczny  dojarki.  Przy  wykonaniu  przeglądu  należy  przestrzegać  zaleceń  producenta
zawartych w instrukcji obsługi. Podstawowe  i ogólne zasady przeglądu każdej dojarki to:
1.  Przygotowanie  podstawowych  narzędzi  warsztatowych,  wakuometru  kontrolnego,

płynów do konserwacji oraz przyrządów do czyszczenia i demontażu podzespołów
dojarki wchodzących w skład jej normalnego wyposażenia.

2.  Przypomnienie i zastosowanie zasad bezpiecznej obsługi dojarki.
3.  Ogólny przegląd instalacji rurociągu podciśnienia.
4.  Płukanie rurociągu podciśnienia i kontrola jego szczelności w następujący sposób:

−

zamknąć zawór odcinający rurociągu podciśnienia i włączyć agregat próżniowy,

−

do pojemnika wlać około 0,2 l wody, lecz nie więcej niż pojemność zbiornika

wyrównawczego,

−

przewód gumowy jednym końcem podłączyć do najdalej położonego od agregatu

zaworu stanowiskowego, drugi koniec zanurzyć w pojemniku z wodą. Woda zostanie
zassana do rurociągu i zgromadzi się w zbiorniku wyrównawczym,

−

po wyczerpaniu się wody w pojemniku wyłączyć agregat i opróżnić zbiornik,

−

jeżeli woda w zbiorniku była mocno zabrudzona powtarzać płukanie, aż do uzyskania

czystej wody,

−

wysuszyć rurociąg i sprawdzić jego szczelność obserwując wahania podciśnienia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 28. Wyposażenie normalne dojarki H – 310: 1 – wycior szczotki igłowej, 2,3,4 – tłoczki do czyszczenia

przewodów gumowych, 5,6,7,8 – szczotki do mycia gum strzykowych, końcówek i bańki, 9 – tacka
do kontroli jakości mleka, 10 – ściągacz przewodów, 11 – klucz, 12 – gąbka czyszcząca [10]

5. Pomiar wartości podciśnienia.
6. Konserwacja agregatu próżniowego, która polega na:

−

sprawdzeniu przekładni pasowej,

−

sprawdzeniu i czyszczeniu pompy próżniowej oraz kontroli wydajności pompy,

−

sprawdzeniu smarownicy i kontroli przepływu oleju,

−

sprawdzenie i czyszczenie zbiornika próżniowego.

7.  Sprawdzenie i czyszczenie zaworu regulacji podciśnienia.
8.  Sprawdzenie zaworów stanowiskowych.
9.  Sprawdzenie zaworu odwadniającego.
10.  Kontrola wskazań wakuometru.
11.  Ogólny przegląd instalacji rurociągu mlecznego, który polega na:

−

sprawdzeniu szczelności zaworów mlecznych lub eurozłączy,

−

oczyszczeniu zaworów i wymianie uszczelek,

−

myciu wewnętrznych powierzchni rurociągu z zastosowaniem gąbek czyszczących,

−

sprawdzeniu czy rurociąg mleczny może się rozszerzać,

−

ocenie stanu higienicznego rurociągu i skuteczności mycia.

12. Sprawdzenie i czyszczenie elementów jednostki końcowej:

−

zbiornika mlecznego,

−

pompy mlecznej,

−

zaworu trójdrożnego,

−

zaworu pływakowego,

−

filtru mlecznego,

−

rur przyłączeniowych i końcówek.

13. Sprawdzanie działania i konserwacja pulsatorów, która polega na:

−

smarowaniu suwaka hydropulsatora,

−

sprawdzeniu funkcji niskiego ciśnienia systemu Duovac,

−

wymianie membrany i uszczelki.

14. Sprawdzanie i czyszczenie kubków udojowych polegające na:

−

demontażu gum strzykowych z cylindrów zewnętrznych,

−

oczyszczeniu powierzchni wewnętrznych cylindrów.

15. Wymiana gum strzykowych ze zwróceniem szczególnej uwagi na:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

przygotowanie nowych gum strzykowych do montażu,

−

prawidłowy montaż nowych gum strzykowych zgodnie z zaleceniami producenta,

−

sprawdzeniu szczelności między kołnierzem gumy i cylindrem.

16.  Sprawdzenie i czyszczenie przewodów mlecznych i powietrznych.
17.  Sprawdzenie i konserwacja kolektora.
18.  Sprawdzenie jakości wody zasilającej myjnię poprzez:

−

wymianę wkładów układu filtrującego,

−

pomiar twardości wody.

19. Sprawdzenie i czyszczenie myjni, a w szczególności:

−

urządzenia sterującego myjni,

−

zbiornika myjni,

−

grzejnika z regulatorem temperatury.

20. Sprawdzenie programu mycia instalacji dojarki zgodnie z instrukcją obsługi dojarki.
21. Sprawdzenie skuteczności mycia podzespołów dojarki przez sprawdzenie czy nie ma:

−

pozostałości mleka,

−

zaschniętych resztek tłuszczu i białka,

−

kamienia mlecznego i żelazistych nalotów.

22. Sprawdzenie instalacji elektrycznej.
23. Sprawdzenie prawidłowości pracy dojarki.

Ćwiczenie 2

Przeprowadź dój mechaniczny.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  określić zasady bezpiecznej pracy,
2)  zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3)  sprawdzić prawidłowość ustawień parametrów dojarki,
4)  sprawdzić czystość dojarki,
5)  przygotować krowę do doju mechanicznego,
6)  wykonać dój mechaniczny,
7)  w odpowiedni sposób zakończyć dój,
8)  dokonać mycia dojarki,
9)  porównać osiągnięte parametry z wzorcowymi i ocenić stan wymienia krowy,
10)  sporządzić sprawozdanie z wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

dojarka mechaniczna,

−

sztuczne wymię,

−

zestaw narzędzi i materiałów pomocniczych,

−

instrukcje obsługi dojarki,

−

charakterystyka produkcyjna i zdrowotna krowy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 3

Dokonaj mycia i dezynfekcji urządzeń udojowych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  określić zasady bezpiecznej pracy,
2)  zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3)  sprawdzić prawidłowość działania myjni,
4)  wykonać mycie urządzenia udojowego,
5)  sprawdzić prawidłowość mycia i stan czystości urządzenia,
6)  sporządzić sprawozdanie z wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

dojarka mechaniczna,

−

podgrzewacz wody i preparaty do mycia i dezynfekcji,

−

zestaw narzędzi i materiałów pomocniczych,

−

instrukcje obsługi dojarki,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1) wyjaśnić fizjologię oddawania mleka i przygotowanie krowy do doju?



2) scharakteryzować budowę i zasadę działania aparatu udojowego?



3) objaśnić budowę i zasady obsługi dojarek bańkowych i rurociągowych?



4) scharakteryzować dojarnie oraz zasady pracy automatów dojarskich

i systemów zarządzania stadem krów?



5) określać parametry doju mechanicznego stosowane w urządzeniu duovac

i pulsatorach elektronicznych?



6) wydoić krowę dojarką?



7) myć i dezynfekować urządzenia udojowe?



8) obsługiwać urządzenia do schładzania mleka?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4. Urządzenia do usuwania obornika i utylizacji odchodów

4.4.1. Materiał nauczania

Urządzenia do usuwania obornika

W zależności od systemu utrzymania zwierząt odchody usuwane są w postaci obornika

lub  gnojowicy.  Z  obór  i  chlewni  płytkich  odchody  stałe  razem  ze  ściółką  zgarniane  są
codziennie  na  korytarz  gnojowy,  a  następnie  usuwane  poza  budynek.  W  małych  obiektach
inwentarskich do usuwania obornika stosowane są taczki, wózki i kolejki zawieszane na torze
jezdnym  z  możliwością  samowyładunku.  Większe  fermy  stosują  spycharki  i  ładowarki
zawieszane  na  ciągnikach  lub  samojezdne  oraz  wszelkiego  rodzaju  przenośniki  i  szufle
mechaniczne  o  napędzie  elektrycznym.  Ładowarki  ciągnikowe  spychają  obornik  z  kanałów
gnojowych poza budynek na rampę, na której stoi przyczepa lub bezpośrednio na gnojownię,
jeśli  jest  ona  zlokalizowana  w  pobliżu  budynku.  Stosowane  są  w  budynkach  z  systemem
utrzymania zwierząt na głębokiej ściółce lub posadzkach samoczyszczących.

Przenośniki (zgarniacze) obornika można podzielić je na:

−

przenośniki o ruchu posuwisto-zwrotnym,

−

przenośniki okrężne poruszające się ruchem ciągłym,

−

przenośniki wykonujące jednokierunkowy ruch roboczy i wsteczny ruch jałowy i są to
szufle mechaniczne i przenośniki typu delta,

−

hydrauliczne wygarniacze obornika stałego lub półpłynnego.
Przenośnik o ruchu posuwisto-zwrotnym składa się z cięgna napędowego, do którego

zamocowane  są  przegubowo  łapy  zgarniające.  Przy  suwie  roboczym  łapy  ustawiają  się
prostopadle  do  cięgna  i  zgarniają  obornik,  a  przy  suwie  jałowym  składają  się  pod  bardzo
małym kątem. Obornik przesuwany jest w kierunku otworu zrzutowego i spada na przenośnik
poprzeczny,  który  transportuje  go  na  płytę  gnojową  lub  przyczepę.  Przenośniki  mogą  być
napędzane  motoreduktorem  poprzez  układ  przekładni  lub  hydraulicznie  z  użyciem
siłowników hydraulicznych.

Rys. 29. Przenośnik o ruchu ciągłym: 1 – zespół napędowy, 2 – wyrzutnia, 3 – koło wiodące, 4 – kanał gnojowy,

5 – koło prowadzące, 6 – łańcuch, 7 – zgarniaki [3, s. 460]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przenośnik o ruchu ciągłym składa się z cięgna bez końca, do którego przymocowane są

zgarniaki. Cięgno może być wykonane ze stalowej liny lub łańcucha. Przechodząc przez koło
napędowe, koła wiodące  i koła narożnikowe, cięgno tworzy zamkniętą pętlę. Przymocowane
do  łańcucha  zgarniaki  przesuwają  obornik  w  kanale  gnojowym  wykonanym  w  posadzce
wzdłuż  stanowisk  w  budynku.  Łańcuch  otrzymuje  napęd  od  silnika  elektrycznego  poprzez
przekładnię  pasową,  reduktor  i  koło  łańcuchowe.  Zespół  napędowy  zamontowany  jest  na
ramie  w  końcowej  części  wyrzutni  obornika.  Do  ramy  napędu  przymocowany  jest  skrobak
zgarniaków,  który  oczyszcza  zgarniaki  z  resztek  obornika.  W  celu  zachowania  prawidłowej
pracy w przenośniku reguluje się:

−

napięcie łańcucha za pomocą śruby przesuwającej zespół napędowy wzdłuż ramy;
łańcuch jest prawidłowo napięty, gdy po naciśnięciu nogą jego środkowej części, nie
dotyka dna kanału,

−

napięcie przekładni pasowej między silnikiem a reduktorem przez zmianę położenia
silnika na ramie; ugięcie paska po naciśnięciu ręką w połowie odległości między kołami
pasowymi nie powinno przekraczać 20 mm,

−

wartość siły potrzebnej do włączenia sprzęgła bezpieczeństwa przez zmianę napięcia
sprężyny; sprzęgło ustawione jest na siłę 15 kN.

Przenośnik zgarniakowy o ruchu ciągłym w wersji standartowej ma długość pętli wynoszącą
60 m oraz kierunek ruchu w prawo lub lewo.

Rys. 30. Szufla mechaniczna:1 – szufla, 2 – lina, 3 – krążek wychylny, 4 – maszt, 5 – wyłącznik krańcowy,

6 – bęben, 7 – skrzynka sterownicza, 8 – płyta obornikowa, 9 – kanał gnojowy [8, s. 109]

Szufla mechaniczna stosowana jest do usuwania obornika z jednorzędowych budynków

inwentarskich  o  wzdłużnym  układzie  stanowisk.  Cykl  pracy  szufli  składa  się  z  ruchu
roboczego  i  ruchu  powrotnego.  Obornik  jest  usuwany  z  kanału  i  przenoszony  na  płytę
gnojową  do  chwili  zmiany  kierunku  ruchu  przez  wyłącznik  krańcowy  umieszczony  na
maszcie.  Szufla  mechaniczna  jest  prostym  urządzeniem  i  pracuje  niezawodnie  pod
warunkiem  wykonania  montażu  zgodnie  z  zaleceniami  producenta  i  przestrzegania  zasad
obsługi i konserwacji. Podstawową regulacją szufli jest odpowiednie napięcie liny i właściwe
ustawienie wyłączników krańcowych.

Wygarniacz obornika z napędem hydraulicznym składa się z agregatu hydraulicznego

oraz szeregu cylindrów napędzających zgarniaki pracujące w kanałach nawozowych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 31. Wygarniacz obornika o napędzie hydraulicznym: 1 – agregat hydrauliczny, 2 – cylinder hydrauliczny,

3 – jednostka wypychająca, 4 – płyta obornikowa, 5 – ceownik, 6 – łapa wygarniająca, 7 – łapa
końcowa, 8 – jednostka napędowa [10]

W skład budowy agregatu wchodzi silnik elektryczny, pompa hydrauliczna i zawory

sterujące. Tłoczyska cylindrów napędzają łapy poruszające się w kanałach gnojowych.
Obornik przesuwany jest do kanału poprzecznego, skąd usuwany jest na gnojownię. Tuleje
cylindrów są galwanizowane i dodatkowo malowane. Tłoczyska są chromowane, co zwiększa
ich odporność na korozję.

Urządzenia do usuwania gnojowicy

Gnojowicę z pomieszczeń inwentarskich można usuwać metodami mechanicznymi lub

hydraulicznymi.  Przenośnik  typu  delta  przeznaczony  jest  do  usuwania  gnojowicy  z  małym
dodatkiem  ściółki.  Przenośnik  porusza  się  ruchem  posuwisto-zwrotnym  o  skoku  równym
długości  kanału  gnojowego.  W  ruchu  roboczym  ramiona  zgarniacza  rozkładają  się  wskutek
tarcia o dno kanału i przesuwają gnojowicę, a w ruchu powrotnym ulegają złożeniu. Kierunek
ruchu  zgarniaków  zależy  od  kierunku  obrotów  silnika  elektrycznego  sterowanego  przez
wyłączniki  krańcowe.  W  przenośniku  tym  reguluje  się  napięcie  sprężyn  amortyzatorów
bębnów linowych i napięcie liny. Lina pracuje w środowisku sprzyjającym korozji, dlatego jej
trwałość  jest  stosunkowo  mała.  Wadę  tą  eliminuje  zastosowanie  zamiast  liny  cięgna
sztywnego. Ramiona zgarniające  mocowane są do cięgna  sztywnego za pomocą specjalnych
głowic.  Ruch  posuwisto-zwrotny  przenośnika  powodowany  jest  wówczas  przez  siłownik
hydrauliczny  zasilany  z  agregatu  napędowego.  Przenośnik typu delta  może  być  wyposażony
w dwie lub cztery pary ramion zgarniających.
Metody  hydrauliczne  polegają  na  wykorzystaniu  naturalnej  właściwości  gnojownicy,  jako
cieczy,  z  uwzględnieniem  zmian  spowodowanych  obecnością  cząstek  pochodzących  z  kału,
resztek  paszy  i  ściółki.  W  oborach  z  hydraulicznym  systemem  usuwania  gnojownicy
korytarze  gnojowe,  a  przy  chowie  bukatów  również  stanowiska,  pokryte  są  podłogą
szczelinową.  Przez  szczeliny  gnojownica spływa  lub  jest przedeptywana przez zwierzęta do
znajdujących się pod podłogą kanałów.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 32. Przenośnik typu delta: 1 – silnik z przekładnią, 2 – lina, 3 – położenie ramion zgarniaka przy ruchu

roboczym, 4 – położenie ramion zgarniaka przy ruchu jałowym, 5 – rolka napinająca, 6 – kanał
gnojowy [8, s. 115]

Można rozróżnić cztery systemy hydraulicznego usuwania odchodów: samospływu

ciągłego,  zasuwowy,  cyrkulacyjny  i  slalomowy. System  samospływu  ciągłego oparty  jest na
prostokątnych  kanałach  gnojowicowych, które  mają  szerokość około  80 cm  i  głębokość  40-
60 cm  uzależnioną  od  długości  kanału.  Wylot  kanału  zakończony  jest  progiem,  którego
wysokość wynosi 10-20 cm. Próg musi opadać pod kątem 15-20 stopni w kierunku strumienia
gnojowicy, natomiast musi mieć pionową ściankę od strony kanału odbiorczego.

Rys. 33. Samospływ ciągły: 1 – kanał gnojowy, 2 – próg, 3 – kanał zbiorczy, 4 – podłoga rusztowa [1, s. 20]

Kanał powinien być napełniony wodą przed wprowadzeniem zwierząt. Samospływ ciągły

polega  na  samoczynnym  odpływie  odchodów  do  kanału,  w  miarę  ich  przybywania.  Części
stałe  odchodów  są  lżejsze  i  pływają  po  powierzchni  cieczy  znajdującej  się  na  dnie  kanału,
tworzącej  warstwę  ślizgową.  Utrzymanie  warstwy  cieczy  na  dnie  kanału  zapewnia  próg,  co
jest podstawą prawidłowego działania sytemu. Gnojowica ma właściwości ciała plastycznego
i  dąży  do  wyrównania  poziomu.  W  praktyce  jednak  powierzchnia  gnojowicy  w  kanale
samospływu ciągłego jest nachylona ku wylotowi ze spadkiem 1-3 cm na 1m długości kanału,
tworząc tzw. kąt cofki. Dla oddzielenia przestrzeni w oborze od dostępu gazów ze zbiornika
gnojowicy  stosuje  się  zabezpieczenie  syfonowe.  Odmianą  w/w  sposobu  jest  rurowy  system
spłuczkowy  działający  podobnie,  jak  wanna  z  otworem  odpływowym  na  środku  dna,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

zamkniętym korkiem. Rury o średnicy około 300 mm, prowadzące do zbiornika gnojowicy,
zaopatrzone są w zawór odpowietrzający.

Rys. 34. Rurowy system spłuczkowy [7, s. 93]

System zasuwowy jest często stosowany w chowie trzody chlewnej, lecz stosowany

bywa również w oborach. Gnojownica gromadzona jest pod podłogą szczelinową w kanałach
zamkniętych zasuwą, która jest otwierana w celu opróżnienia kanału.

W systemie cyrkulacyjnym zawartość ściółki w odchodach ma mniejszy wpływ na

niezawodność działania. Dwa kanały podłużne systemu cyrkulacyjnego połączone są
kanałami poprzecznymi, tworząc obwód zamknięty. W ścianie kanału poprzecznego
umieszcza się mieszadła, które przyśpieszają proces homogenizacji gnojowicy.

System slalomowy składa się z kilku kanałów podłużnych połączonych jest

poprzecznymi w jeden obwód, a mieszadło umieszczone jest w narożniku kanałów. Funkcje
mieszania i pompowania mogą być wykonywane przez pompę, która jest okresowo
wprowadzana do kanałów.

Urządzenia do magazynowania odchodów

W gospodarstwach rolnych, specjalizujących się w hodowli i produkcji zwierzęcej

powstaje  rocznie  ponad  140  mln  ton  odchodów.  Do  gleby  i  wód  powierzchniowych  oraz
podziemnych przenikają ogromne  ilości szkodliwych substancji, w  sumie około 450 tys. ton
azotu i 255 tys. ton  fosforu. Zanieczyszczenia te stanowią poważne zagrożenie dla otoczenia
i środowiska  naturalnego  w  naszym  kraju.  Prawidłowo  magazynowane  odchody  zwierzęce,
stanowią  cenny  surowiec  nawozowy.  Niewłaściwie  przechowywane  są  poważnym
obciążeniem  dla  środowiska.  Szacuje  się, że  na  około  2  mln  gospodarstw rolnych w Polsce,
jedynie 10% posiada zbiorniki i urządzenia przystosowane do przechowywania gnojówki lub
gnojowicy  oraz  płyty  obornikowe.  Pozostałe  gospodarstwa,  zajmujące  się  produkcją
zwierzęcą muszą je zainstalować. Taki wymóg wprowadziła ustawa o nawozach i nawożeniu
z  lipca  2000  r.  Nakłada  ona  na  gospodarstwa  specjalizujące  się  w  produkcji  zwierzęcej
obowiązek wyposażenia ich do 24 października 2008 roku w urządzenia do przechowywania
odchodów  zwierzęcych.  Brak  urządzeń  do  przechowywania  odchodów  zwierzęcych
uniemożliwia  uzyskanie  certyfikatów  na  sprzedaż  mleka  i  stanowi  istotną  przeszkodę
w prowadzeniu hodowli i ubieganiu się o środki z UE. Obornik powinien być składowany na
płycie  gnojowej.  Nawozy  naturalne  w  postaci  płynnej  należy  przechowywać  w  szczelnych
zbiornikach,  zagłębionych  lub  powierzchniowych  o  odpowiedniej  pojemności.  Wielkość
płyty obornikowej  i  pojemność zbiorników zależy od obsady zwierząt, wymaganego okresu
przechowywania  odchodów  oraz  rejonu  kraju,  w  którym  znajduje  się  gospodarstwo
hodowlane i wynosi:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

płyta obornikowa – 3,5 m³/1DJP na OSN i 2,5 m³/1DJP na pozostałych obszarach,

−

zbiornik na gnojówkę i wody gnojowe odpowiednio 2,5 m³ i 2 m³,

−

zbiornik na gnojowicę – 10 m³/1DJP na OSN i 7 m³/1DJP na pozostałych obszarach.
Pojemność zbiorników powinna wystarczyć na 4 miesiące składowania, a na Obszarach

Szczególnie Narażonych (OSN) na okres 6 miesięcy.

Rys. 35. Gnojownia: 1 – płyt obornikowa, 2 – odprowadzenie gnojówki, 3 – zbiornik na gnojówkę [3, s. 462]

Płyta obornikowa budowana jest w układzie segmentowym. Dostosowana jest do

obciążeń  wynoszących  2,5  tony  na  jedno  koło,  co  pozwala  na  jeżdżenie  po  niej  ciężkich
przyczep  rolniczych  i  roztrząsaczy  obornika.  Płyta  z  trzech  stron  i  częściowo  z  czwartej
strony posiada obrzeże  lub ścianę. Umożliwia to wyższe  składowanie obornika  i  lepsze jego
ugniecenie,  co  ma duże znaczenie dla przechowywania i zapobiega rozrzucaniu obornika po
obejściu. W części gdzie nie ma ściany, płyta posiada krawężnik (próg), który nie pozwala na
wyciekanie wody gnojowej na zewnątrz, a jednocześnie umożliwia wjazd na płytę spychacza
w  celu  usunięcia  obornika.  Przez  płytę  przebiega  rowek  ściekowy,  który  zbiera  nadmiar
płynów  z  płyty  i  odprowadza  do  małej  studzienki  rewizyjnej,  a  następnie  do  zbiornika
magazynującego.  Zbiornik  magazynujący  wody  gnojowe  z  płyty  obornikowej  może  być
przeznaczony  zarówno  dla  płyty  jak  i  wspólny  do  gromadzenia  gnojówki  z  budynku
inwentarskiego.

Zbiorniki na gnojowicę

Gnojowica odprowadzana z budynków inwentarskich jest składowana przez okres,

wynikający  z  planu  rolniczego  wykorzystania  jej  do  celów  nawożenia.  W  większych
obiektach  gnojowica  trafia  do  zbiornika  wstępnego,  skąd  po  czasie  niezbędnym  dla
przeprowadzenia  kontroli  higieniczno-epidemiologicznej  (ok.  7  dni)  jest  przepompowywana
do  zbiornika  magazynującego,  gdzie  jest  magazynowana  przez  okres  3  do  6  miesięcy.
Uwzględniając  przeciętną  ilość  odchodów  oraz  wody  spływającej  wraz  z  gnojowicą,
przyjmuje  się  około  1,8  m³  pojemności  zbiornika  na  1  DJP  na  miesiąc.  Zbiorniki
magazynujące  mogą  być  naziemne,  częściowo  zagłębione  i  ziemne,  czyli  wgłębione.
Zbiorniki  naziemne  buduje  się  z  prefabrykowanych,  odpornych  na  korozję,  elementów
stalowych  łączonych  za  pomocą  skręcania,  uszczelnianych  silikonem  i  posadowionych  na
betonowym  fundamencie.  Podczas  magazynowania  gnojowica  ulega  rozwarstwieniu,  przy
czym  cząstki  najcięższe  osiadają  na  dnie,  tworząc  osad,  a  najlżejsze  wypływają  na

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

powierzchnię w postaci kożucha. Dlatego zbiorniki na gnojowicę wyposaża się w urządzenia
do homogenizacji (ujednorodnieniu), przeprowadzany w sposób:

−

hydrauliczny polegający na przepompowywaniu z użyciem dysz strumieniowych,

−

mechaniczny z zastosowaniem mieszadeł,

−

pneumatyczny poprzez wtłaczanie powietrza.
Homogenizacja zapobiega rozwarstwieniu gnojowicy, napowietrza ją i przeprowadzana

jest kilkakrotnie lub jednorazowo przed wybieraniem ze zbiornika. Do mieszania i wybierania
gnojowicy  stosuje  się  pompy:  ślimakowe  i  odśrodkowe.  Stacjonarna  pompa  ślimakowa
zbudowana  jest  ze  ślimakowego  wirnika,  tulei,  zespołu  napędowego  i  obudowy.  Wskutek
mimośrodowego  umieszczenia  i  obrotu  wirnika  powstają  przestrzenie  ssące  i  tłoczące
gnojowicę  do  wozów  asenizacyjnych  lub  bezpośrednio  do  rurociągu  deszczowni.  Gdy
przewód ulegnie zapchaniu można zmieniać kierunek obrotów pompy. Stosowane są również
przewoźne  pompy  ślimakowe  przeznaczone  do  pompowania  gnojowicy  ze  zbiorników
wstępnych  do  głównych,  do  wozów  asenizacyjnych  lub  rurociągów  deszczowni.  Ponadto
można  nimi  mieszać  gnojowicę  w  zbiornikach.  Stacjonarna  pompa  wirowa  do  gnojowicy
składa  się  z  łopatkowego  wirnika,  korpusu,  rozdrabniacza  nożowego,  zaworu  trójdrożnego,
przewodów i zespołu napędowego. Nawożenie gnojowicą może odbywać się w sposób:

−

mobilny przy użyciu wozów asenizacyjnych,

−

stacjonarny z zastosowaniem rurociągów i zraszaczy,

−

kombinowany, gdzie transport odbywa się rurami, a rozlewanie wozami asenizacyjnymi.
Dopuszczalny poziom nawożenia nawozami naturalnymi w naszym kraju jest określony

normami i może wynosić do 170 kg N na 1 ha UR rocznie, co odpowiada dawce obornika do
40 ton na 1  ha  lub 45  m³ gnojowicy  w 2-3 dawkach oraz dopuszczalnej obsadzie do 1,5DJP
na 1 ha UR. Nadmierne nawożenie gnojowicą zakłóca równowagę biologiczną w glebie przez
pobranie  z  niej  nadmiernych  ilości  tlenu  potrzebnego  do  rozkładu  substancji  organicznych.
Proces  ten  ogranicza  się  przez  poddanie  gnojowicy  mineralizacji  w  rowach  cyrkulacyjnych.
Wskutek intensywnego mieszania gnojowica pochłania tlen ulegając tzw. mokremu spalaniu.
Uzyskuje się w ten sposób blisko 50% rozkład substancji organicznych.

Oczyszczanie gnojowicy

Przy dużej liczbie zwierząt rolnicze wykorzystanie odchodów staje się niemożliwe.

Dlatego duże fermy hodowlane muszą posiadać oczyszczalne odchodów. Utylizuje się w nich
odchody metodami mechanicznymi, biologicznymi, chemicznymi i termicznymi do takiego
stopnia czystości, że mogą być odprowadzane

zbiorników wód naturalnych lub ponownie

wykorzystane w celach technologicznych. Frakcja stała służy jako nawóz organiczny.

Mechaniczne sposoby rozdzielania części stałej od płynnej można podzielić na:

−

odwadnianie przez suszenie w warunkach naturalnych,

−

rozdzielanie na sitach,

−

odwirowywanie.
Suszenie prowadzi się na poletkach, gdzie następuje częściowe odparowanie oraz

odfiltrowanie  wody.  Warstwa  odchodów  o  grubości  20  cm  wysycha  w  naszych  warunkach
klimatycznych  około  6  tygodni  do  wilgotności  60-80%.  Metodą  najczęściej  stosowaną  jest
rozdzielanie  gnojowicy  na  sitach  biernych,  wibracyjnych,  stożkowych  i  parabolicznych.
Separator  wibracyjny  zbudowany  jest  z  sita  i  pojemnika  wprawianego  w  ruch  wibracyjny,
wskutek  czego  następuje  separacja  części  stałych  i  płynnych  gnojowicy.  Wyodrębniona  na
sicie frakcja stała zawiera jeszcze znaczną część wody. Lepsze efekty przynosi zastosowanie
wirówek.  Znane  są  dwa  typy  wirówek:  dwustożkowa  i  sedymentacyjna.  Wirówka
dwustożkowa  składa  się  z  dwóch  stożkowych  talerzy,  które  pozostają  zamknięte  podczas
napełniania i odwirowywania. Części stałe w wyniku działania siły odśrodkowej osiadają na
pobocznicach  stożków,  ciecz  natomiast  gromadzi  się  w  pobliżu  osi  obrotu  i  opuszcza

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

wirówkę  przez  boczne  otwory  i  rurę  odpływową.  Osad  wyrzucany  jest  na  zewnątrz  po
zatrzymaniu  wirówki  i  rozsunięciu  stożków.  Wirówka  sedymentacyjna  pracuje  w  sposób
ciągły  i  składa  się  z  bębna  zewnętrznego  o  kształcie  walcowo-stożkowym  oraz  dokładnie
dopasowanego  przenośnika  ślimakowego.  Bęben  i  ślimak  obracają  się  w  tym  samym
kierunku  ,  lecz  z  różną  prędkością  obrotową.  Ślimak  zgarnia  frakcję  stałą  z  wewnętrznej
ściany bębna i przesuwa ją poosiowo do otworów wylotowych. Ciecz uchodzi otworami po
przeciwległej  stronie  wlotu  gnojowicy  i  dostaje  się  do  zbiorników,  w  których  oczyszczana
jest  chemicznie  i  biologicznie.  Tak  oczyszczona,  może  być  skierowana  do  zbiornika
odpływowego. Części stałe po wysuszeniu gromadzone są w specjalnych silosach.

Metody wytwarzania biogazu z gnojowicy

Do wytworzenia biogazu mogą być użyte odchody zwierzęce oraz inne odpady

pochodzenia  roślinnego  (słoma,  łęty  ziemniaczane,  liście  itp.)  i  zwierzęcego  zawierające
substancje  organiczne.  Biogaz  powstaje  w  wyniku  fermentacji  metanowej  substancji
organicznych.  Ograniczamy  w  ten  sposób zanieczyszczenie  środowiska, otrzymujemy  cenne
paliwo energetyczne i wartościowy nawóz organiczny. Fermentacja metanowa przebiega bez
dostępu  powietrza  pod  wpływem  działania  bakterii,  które  rozkładają  masę  organiczną  na
dwutlenek węgla i metan.

Rys. 36. Schemat produkcji biogazu według metody Reinholda Darmstadta: 1 – doprowadzenie odchodów,

2 – odprowadzenie odchodów, 3 – części stałe po fermentacji, 4 – komora do gromadzenia gazu,
5 – zbiornik gazu, 6 – odbiornik gazu, 7 – zbiornik z pompą na gnojowicę po fermentacji [2, s. 289]

Metoda Reinholda Darmstadte stosowana jest w małych i średnich gospodarstwach.

Instalacja stosowana w tej metodzie składa się z betonowego zbiornika fermentacyjnego oraz
dwóch zbiorników na otrzymywany biogaz. Otrzymywany w wyniku fermentacji biogaz
gromadzi się w przestrzeni nad komorą fermentacyjną, skąd odprowadzany jest do zbiornika
magazynującego.

Instalacja stosowana w metodzie Schmidta i Eggerglüssa składa się ze zbiornika

wstępnego gnojowicy z mieszadłem, pompy, komory fermentacyjnej, zbiornika gnojowicy po
fermentacji i zbiornika biogazu. Gnojowica, po wymieszaniu, jest pompowana do komory
fermentacyjnej ogrzewanej parą wytwarzaną w kotle parowym. Powstający gaz gromadzony
jest w zbiorniku gazowym, Osad po fermentacji metanowej wykorzystywany jest rolniczo.
Wydajność instalacji wynosi 0,75 m³ gazu na dobę.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 37. Systemy odzysku ciepła z budynku inwentarskiego: I – system stabilizacji cieplnej powietrza

wprowadzanego do budynku, II – system odzysku ciepła z powietrza usuwanego z budynku,
III – system odzysku ciepła z podłoży egzotermicznych i gnojowicy, IV – kolektor słoneczny do
podgrzewania wody [7, s. 54]

Biogaz może być wykorzystany energetycznie w systemach odzysku ciepła z budynku

inwentarskiego, które w dobie drożejącej energii znajdują coraz szersze zastosowanie.

Bezpieczna obsługa urządzeń stosowanych w budynkach inwentarskich

Przy wejściu do budynku inwentarskiego powinna znajdować się tablica z napisem:

„Osobom  nieupoważnionym  wstęp  wzbroniony”.  W  gospodarstwie,  z  którego  zwierzęta
lub  produkty  spożywcze  pochodzenia  zwierzęcego  wprowadzane  są  na  rynek,  powinny
znajdować się maty  dezynfekcyjne w liczbie zapewniającej zabezpieczenie wejść i wjazdów
do  gospodarstwa  w  przypadku  zagrożenia  epidemiologicznego.  Budynek  inwentarski
powinien spełniać następujące wymagania ewakuacyjne:

−

wrota i drzwi budynku powinny zawsze otwierać na zewnątrz,

−

odległość od najdalszego stanowiska dla zwierząt do wyjścia ewakuacyjnego nie
powinna przekraczać 50 m przy utrzymaniu ściółkowym zwierząt i 75 m przy utrzymaniu
bezściółkowym,

−

przy obsadzie zwierząt powyżej 15 sztuk muszą być dwa wyjścia ewakuacyjne.
Podłogi w pomieszczeniach inwentarskich powinny być gładkie, nie śliskie, mieć

stabilną, twardą i równą powierzchnię umożliwiającą utrzymywanie czystości i porządku.
Kanały odprowadzające ścieki i gnojowicę powinny być odpowiednio zabezpieczone. Ściany
i sufit powinny być czyste, pozbawione pajęczyn i zagrzybień. Warunki utrzymania zwierząt
nie mogą powodować urazów i uszkodzeń ciała lub cierpień. Osoby obsługujące zwierzęta
powinny przestrzegać następujących zasad:

−

w pomieszczeniach inwentarskich nie wolno palić tytoniu i używać otwartego ognia,

−

myć ręce przed i po zakończeniu pracy przy zwierzętach,

−

myć twarz przed spożywaniem posiłków, po zakończeniu pracy przy zwierzętach,

−

wszelkie skaleczenia natychmiast opatrywać.
Pracownicy zatrudnieni przy obsłudze zwierząt powinni poddawać się corocznie

odpowiednim badaniom lekarskim i szczepieniom ochronnym. Osoby te powinny być
świadome zagrożeń przenoszenia chorób odzwierzęcych na człowieka (np.: grzybice,
gruźlica, bruceloza, ptasia grypa i inne). Pracownicy opiekujący się stadem powinni posiadać
odzież i obuwie ochronne przeznaczone do obowiązkowego użycia w gospodarstwie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Duża część budynków inwentarskich w naszym kraju jest nieprzystosowana do

wprowadzenia  nowych  usprawnień  technicznych  i technologicznych.  Są  to  budynki  stare,
małej  powierzchni,  w  których  zwierzęta  utrzymywane  są  na  głębokiej  ściółce,  bez
wydzielonych  korytarzy  paszowych  i  gnojowych.  Prowadzone  są  w  nich tradycyjne  metody
chowu zwierząt, a większość prac wykonywanych jest ręcznie przy użyciu prostych narzędzi,
takich  jak  widły,  wiadra,  taczki  itp.  Niedostateczna  mechanizacja  produkcji  zwierzęcej
sprawia,  że  prace  związane  z  przygotowaniem  i  zadawaniem  pasz,  pojeniem  i  usuwaniem
obornika, są  bardzo  energochłonne  i  zajmują  dużo  czasu rolnika  i  jego rodziny.  Zmęczenie,
nieuwaga,  zły  stan  techniczny  przestarzałych  maszyn  jest  przyczyną  wielu  wypadków.
Największą  grupę  wypadków,  wg  statystyki  prowadzonej  przez  KRUS,  stanowią  oparzenia
przy  obsłudze  parników.  Drugą  grupę  stanowią  pochwycenia  lub  uderzenia  przez  elementy
robocze  i  napędowe.  W  wyniku  tych  zdarzeń,  osoby  poszkodowane  doznają  poważnych
obrażeń  ciała:  skaleczenia,  złamania  i  zmiażdżenia  palców  ręki  lub  zmiażdżenia  dłoni,  co
prowadzi  do  amputacji.  Najbardziej  niebezpieczne  okazały  się  pochwycenia  przez  elementy
ruchome sieczkarń, rozdrabniaczy, śrutowników i zgarniaczy obornika..

Przyczyn pochwycenia lub uderzenia przez elementy ruchome maszyn i urządzeń

stosowanych w produkcji zwierzęcej należy upatrywać głównie w nieumiejętnej obsłudze
oraz nieprzestrzeganiu zasad bezpiecznej pracy. Do niebezpiecznych zachowań osób
obsługujących te maszyny i urządzenia zaliczyć należy takie przypadki, jak:

−

użytkowanie urządzeń niesprawnych technicznie,

−

brak osłon mechanizmów napędowych,

−

operowanie ręką w pobliżu ruchomych elementów roboczych maszyn i urządzeń,

−

smarowanie pasów napędowych i kół pasowych w czasie ich ruchu,

−

korzystanie z prowizorycznej instalacji elektrycznej.
Podczas użytkowania maszyn i urządzeń stosowanych w produkcji zwierzęcej należy

ściśle przestrzegać ogólnych zasad bezpieczeństwa pracy oraz zaleceń producentów sprzętu
zawartych w instrukcjach obsługi, a w szczególności:
1. Obsługę sprzętu należy powierzać osobom pełnoletnim, znającym zasady działania

sprzętu oraz zasady bezpiecznego jego użytkowania.

2. Codziennie przed rozpoczęciem pracy należy dokładnie sprawdzić stan techniczny

maszyn i urządzeń, a zauważone usterki usunąć. Szczególnie ważne jest sprawdzenie
połączeń śrubowych elementów roboczych i stanu osłon elementów wirujących.

3. Niedopuszczalne jest użytkowanie urządzeń bez kompletnych i trwale zamocowanych

osłon elementów roboczych i mechanizmów przenoszących napęd.

4. Wszelkich napraw, regulacji oraz przeglądów maszyn i oczyszczania ich elementów

roboczych można dokonywać tylko po uprzednim wyłączeniu silnika, odłączeniu
napięcia i wyjęciu wtyczki z gniazda sieci elektrycznej.

5. Przed włączeniem wtyczki przewodu zasilającego do gniazda sieci elektrycznej należy

sprawdzić, czy silnik jest wyłączony.

6. Należy uważać, aby wraz z masą podawaną do śrutownika, mieszalnika, sieczkarni,

siekacza, nie dostały się twarde przedmioty: kamienie, kawałki metalu i drewna itp.

7. Nie wolno popychać ręką masy znajdującej się w koszu zasypowym lub skrzyni urządzeń

z ruchomymi elementami roboczymi; rozdrabniany materiał można popychać wyłącznie
za pomocą drewnianych popychaczy dostosowanych do tego celu.

8. Sieczkarnia powinna posiadać sprawne urządzenie służące do wyłączania napędu na

walce podające i do zmiany kierunku ich obrotów.

9. Uszkodzone liny, łańcuchy zgarniaczy obornika nie powinny być naprawiane, lecz

wymieniane na nowe.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Poznałeś materiał nauczania tej jednostki modułowej. Spróbuj odpowiedzieć na pytanie:

Czy dużo trudności sprawi Ci eksploatacja urządzeń w budynkach inwentarskich
przedstawionych na fotografiach?

Rys. 38. Przykład obory i chlewni według standartów UE[9]

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jakie są metody usuwania odchodów z budynków inwentarskich?
2.  Na czym polega zasada działania i regulacja urządzeń do usuwania obornika?
3.  Jak zbudowane są wygarniacze obornika o napędzie hydraulicznym?
4.  Jakie znasz metody usuwania gnojowicy?
5.  Jakie są wymagania ochrony środowiska przy magazynowaniu odchodów?
6.  Jakie są metody oczyszczania gnojowicy.
7.  Jakie są metody wytwarzania i zastosowania biogazu?
8.  Jakie  są  zasady  bezpiecznej  pracy  oraz  przepisy  ochrony  przeciwpożarowej  i  ochrony

środowiska naturalnego przy eksploatacji urządzeń stosowanych w budynkach
inwentarskich?

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonaj obsługę techniczną przenośnika do usuwania obornika.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  określić zasady bezpiecznej pracy,
2)  zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3)  przeanalizować instrukcję obsługi przenośnika,
4)  ocenić stan techniczny przenośnika,
5)  dokonać niezbędnych regulacji,
6)  przeprowadzić konserwację elementów przenośnika,
7)  sprawdzić pracę przenośnika po dokonanych regulacjach,
8)  ocenić jakość wykonanej przez siebie pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

przenośnik do usuwania obornika o ruchu ciągłym,

−

instrukcja obsługi przenośnika,

−

zestaw kluczy monterskich,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

podstawowe narzędzia ślusarskie,

−

materiały eksploatacyjne,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

Ćwiczenie 2

Wykonaj obsługę techniczną pompy do gnojowicy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  określić zasady bezpiecznej pracy,
2)  zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3)  przeanalizować instrukcję obsługi pompy do gnojowicy,
4)  ocenić stan techniczny pompy do gnojowicy,
5)  wykonać konserwację elementów pompy,
6)  ocenić jakość wykonanej przez siebie pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

pompa do gnojowicy,

−

instrukcja obsługi pompy,

−

zestaw kluczy monterskich i podstawowe narzędzia ślusarskie,

−

materiały eksploatacyjne,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

Ćwiczenie 3

Zaprojektuj gnojownię lub zbiornik na gnojowicę dla określonego gospodarstwa.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  określić zasady bezpiecznej pracy,
2)  zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3)  przeanalizować Ustawę z dnia 26 lipca 2000 r. o nawozach i nawożeniu,
4)  przeanalizować Ustawę z dnia 2 kwietnia 2004 r. o zmianie ustawy o nawozach,
5)  przeanalizować projekty gnojowni,
6)  wykonać obliczenia pojemności płyty lub zbiornika,
7)  wykonać projekt zgodnie z tematem.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

typowe projekty płyt obornikowych,

−

typowe projekty zbiorników na gnojowicę,

−

ustawy o nawozach i nawożeniu,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) scharakteryzować metody usuwania odchodów?



2) wyjaśnić budowę i regulację przenośników do usuwania obornika?



3) objaśnić budowę i obsługę wygarniaczy obornika o napędzie hydraulicznym?



4) scharakteryzować hydrauliczne metody usuwania gnojowicy?



5) określić wymagania ochrony środowiska przy magazynowaniu odchodów?



6) wymienić metody oczyszczania gnojowicy?



7) uzasadnić celowość wytwarzania biogazu?



8) zastosować zasady bezpiecznej pracy, przepisy ochrony przeciwpożarowej

i ochrony środowiska naturalnego przy eksploatacji urządzeń stosowanych
w budynkach inwentarskich?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1.  Przeczytaj uważnie instrukcję.
2.  Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3.  Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4.  Test  zawiera  20  zadań  testowych.  Do  każdego  zadania  dołączone  są  4  możliwości

odpowiedzi. Tylko jedna jest prawidłowa.

5. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce

znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie

na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

8. Na rozwiązanie testu masz 25 min.

Powodzenia !

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Dobrostan zwierząt oznacza

a)  ilość zwierząt w budynku inwentarskim.
b)  wartość hodowanych zwierząt.
c)  stan równowagi między organizmem, a otaczającym środowiskiem.
d)  ilość stanowisk do utrzymania zwierząt.

2. Obory to budynki inwentarskie służące do utrzymania

a)  trzody chlewnej.
b)  bydła.
c)  brojlerów.
d)  królików.

3. Boksy i kombiboksy to legowiska dla zwierząt w

a)  chlewniach.
b)  oborach stanowiskowych.
c)  oborach wolnostanowiskowych.
d)  kurnikach.

4. Prawidłowy mikroklimat w budynku inwentarskim zapewnia

a)  wentylacja naturalna.
b)  otwieranie drzwi.
c)  uchylanie okien.
d)  wentylacja mechaniczna.

5. Uszkodzenie zaworu zwrotnego w urządzeniu hydroforowym spowoduje

a)  uszkodzenie zbiornika hydroforu.
b)  wypływ wody ze zbiornika, gdy pompa jest wyłączona.
c)  wzrost ciśnienia w instalacji wodociągowej.
d)  wybuch.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. W śrutowniku bijakowym grubość śruty zależy od

a)  prędkości obrotowej bijaków.
b)  liczby bijaków.
c)  średnicy otworów w sicie.
d)  szybkości podawania ziarna.

7. Pionowe ustawienie ślimaka nożowego w wozie paszowym służy do

a)  odważenia porcji składnika paszy.
b)  dokładnego wymieszania wszystkich składników.
c)  dostarczenia paszy do żłobów.
d)  odważenia  porcji  składnika  paszy,  dokładnego  wymieszania  wszystkich  składników,

dostarczenia paszy do żłobów.

8. Podczas obsługi maszyn do przygotowywania pasz występują zagrożenia pochodzące

a)  wyłącznie od ostrych, wirujących części maszyn i powstającego zapylenia powietrza.
b)  wyłącznie od przekładni napędowych i stanu technicznego osłon.
c)  wyłącznie od instalacji elektrycznej.
d)  od ostrych, wirujących części maszyn i powstającego zapylenia powietrza, przekładni

napędowych i stanu technicznego osłon i instalacji elektrycznej.

9. W skład budowy aparatu udojowego dojarki rurociągowej wchodzą

a)  kubki udojowe, bańka na mleko i przewody.
b)  pompa, regulator podciśnienia i kolektor.
c)  pulsator, zbiornik wyrównawczy i kolektor.
d)  kubki udojowe, kolektor, pulsator oraz przewody mleczne i powietrzne.

10. W czasie fazy ssania w komorze podstrzykowej kubka udojowego występuje

a)  podciśnienie.
b)  nadciśnienie.
c)  zmienne ciśnienie.
d)  ciśnienie atmosferyczne.

11. Urządzenie Duovac zmienia parametry doju w zależności od

a)  wielkości podciśnienia.
b)  wartości ciśnienia atmosferycznego.
c)  szybkości oddawania mleka przez krowę.
d)  ilości dojonych krów.

12. Kolektor dojarki służy do

a) zbierania mleka z kubków udojowych i przekazania go do rurociągu mlecznego.
b) zbierania mleka z kubków, przekazania go do rurociągu mlecznego i rozdziału

podciśnienia na kubki udojowe.

c) przekazania podciśnienia z pulsatora do kubków udojowych.
d) przepłukiwania dojarki.

13. Dój mechaniczny o parametrach dostosowanych do indywidualnych cech każdej krowy

w dowolnym czasie przez 24 godziny zapewnia
a)  dojarka bańkowa.
b)  dojarka rurociągowa.
c)  dojarnia karuzelowa.
d)  automat dojarski.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

14. Prawidłowy dój mechaniczny to szereg czynności wykonywanych w kolejności

a)  masaż wstępny (stymulacja), przeddój, mycie wymienia, dój właściwy.
b)  masaż wstępny, mycie wymienia, przeddój, dój właściwy
c)  mycie wymienia, masaż wstępny, przeddój, dój właściwy.
d)  przeddój, masaż wstępny, mycie wymienia, dój właściwy.

15. Rysunek obok przedstawia

a)  dojarkę bańkową.
b)  myjnię aparatury udojowej.
c)  agregat podciśnienia.
d)  jednostkę pulsacyjną.

16. Do usuwania obornika z obór płytkich stosowane są

a)  tylko przenośniki o ruchu ciągłym.
b)  tylko przenośniki o ruchu posuwisto-zwrotnym.
c)  tylko zgarniaki o napędzie hydraulicznym.
d)  przenośniki  o  ruchu  ciągłym  wszystkie,  przenośniki  o  ruchu  posuwisto-zwrotnym

zgarniaki o napędzie hydraulicznym.

17. W zgarniaku typu delta ramiona rozkładają się pod wpływem

a)  działania łańcucha napędowego.
b)  tarcia o dno kanału.
c)  działania mechanizmu zapadkowego.
d)  hydrauliki zewnętrznej.

18. Zadaniem progu na końcu kanału przy samospływie gnojowicy jest

a)  zmniejszenie prędkości przepływu gnojowicy.
b)  zatrzymanie części stałych odchodów.
c)  utrzymanie warstwy cieczy, po której spływają odchody zwierzęce.
d)  uszczelnienie kanału.

19. Gospodarstwa specjalizujące się w produkcji zwierzęcej muszą posiadać

a)  urządzenia do przechowywania odchodów zwierzęcych.
b)  urządzenia do wytwarzania biogazu.
c)  kolektory słoneczne.
d)  pompy cieplne.

20. Główne przyczyny wypadków podczas eksploatacji urządzeń stosowanych w budynkach

inwentarskich to
a)  użytkowanie urządzeń niesprawnych technicznie.
b)  brak osłon mechanizmów napędowych.
c)  operowanie ręką w pobliżu ruchomych elementów roboczych maszyn i urządzeń.
d)  użytkowanie  urządzeń  niesprawnych  technicznie,  brak  osłon  mechanizmów

napędowych, operowanie ręką w pobliżu ruchomych elementów roboczych maszyn i
urządzeń.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ...............................................................................

Eksploatacja urządzeń stosowanych w budynkach inwentarskich

Zakreśl poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedzi

Punkty

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. LITERATURA

1. Dobkowski A.: Podstawowe wymagania technologiczne i techniczne w budownictwie

inwentarskim dla bydła, trzody chlewnej i owiec dla projektów objętych programem
SAPARD. MRiRW, Warszawa 2000

2. Korpysz K., Roszkowski H., Zdun K.: Maszyny i urządzenia do produkcji zwierzęcej.

SGGW, Warszawa 1994

3. Kuczewski J., Waszkiewicz Cz.: Mechanizacja rolnictwa. Maszyny i urządzenia do

produkcji roślinnej i zwierzęcej. SGGW, Warszawa 1997

4. Magazynowanie pasz. Poradnik. Instytut Budownictwa, Mechanizacji i Elektryfikacji

Rolnictwa; Duńskie Służby Doradztwa Rolniczego, Warszawa 2004

5. Systemy utrzymania bydła. Katalog przykładowych rozwiązań. Warszawa; Instytut

Budownictwa, Mechanizacji i Elektryfikacji Rolnictwa; Duńskie Służby Doradztwa
Rolniczego, Warszawa 2004

6. Systemy utrzymania bydła. Poradnik. Warszawa; Instytut Budownictwa, Mechanizacji

i Elektryfikacji Rolnictwa; Duńskie Służby Doradztwa Rolniczego, Warszawa 2004

7. Systemy utrzymania świń. Poradnik. Poznań; Instytut Budownictwa, Mechanizacji

i Elektryfikacji Rolnictwa; Duńskie Służby Doradztwa Rolniczego, Poznań 2004

8. Waszkiewicz Cz.: Maszyny rolnicze. Maszyny i urządzenia do produkcji zwierzęcej.

WSiP, Warszawa 1996

9.  Top Agrar – czasopismo
10.  Materiały informacyjne firmy DeLaval
11.  Materiały informacyjne firmy Sano
12.  Materiały informacyjne firmy TerraAxim-Agroimpex