HISTORIA LITERATURY CHIŃSKIEJ

中国文学

中国文学

中国文学

中国文学史

史

史

史

•

Znak 文 początkowo oznaczał „pręgi na skórze tygrysa”. Najwcześniejszymi znakami są 甲骨文, na
łopatkach wołu, skorupach żółwi itp.

•

Dla starożytnych Chińczyków „literatura” to to, co zapisywano w języku literackim 文言, w odróżnieniu
od języka 白话.Początkowo język potoczny, w tym opowiadania, nie był nazywany „literaturą”.

•

5 działów chińskiej literatury:

1) Piśmiennictwo filozoficzne
2) Piśmiennictwo historyczne
3) Część poezji
4) Traktaty (w tym wróżebne, medyczne, rolnicze)
5) Twórczość epistolarna (listy, memoriały, petycje itp.)

•

Opowiadania, proza, dramat i część poezji nie były „literaturą”.

•

Język 文言 był monosylabiczny, nie istniał podział na części mowy itp. Dlatego był tak wieloznaczny i
trudny w interpretacji. Dlatego też istnieje tak wiele literatury komentatorskiej, interpretującej dzieła.

•

W Chinach pojawił się zwyczaj uczenia tekstów na pamięć ze względu na rzadkość rękopisów.
Specjaliści od zakuwania tekstów należeli do elity – ru 儒. Ich literatura zwana była literaturą klasyczną
古典文学. Poza tym istniała literatura popularna 通俗文学 (nowele, opowiadania, powieści) i
literatura ludowa 民间文学. Literatura klasyczna 古典文学 zwana była literaturą naśladowczą, bo w
dobrym tonie było naśladować mistrza, a plagiat nie był dyshonorem, jak w Europie.

•

Historia literatury chińskiej to początkowo tylko historia poezji. Poezja miała w Chinach większe
znaczenie, niż w Europie, gdzie tradycja literatury wykształciła się od epiki i dramatu. Na Zachodzie
poezja była uważana za coś nie dla każdego, coś elitarnego. W Chinach poezję tworzono powszechnie
– i prywatnie, i społeczno-politycznie. Zarówno europejscy i chiński poeci dążyli do sławy, ale w
Chinach nie było takiej presji.

•

W Chinach poezja była formą dialogu z innymi poetami. Wiersze często pisano przy różnych okazjach
(np. wyjazd przyjaciela) i nigdy nie panowało przekonanie o takiej wyjątkowości poety, jak na
Zachodzie.

•

W Chinach poezja miała niejednokrotnie konkretnego odbiorcę, a nie zachodni „ogół”. Jednak
odbiorca ten wcale nie musiał być realnie żyjącą postacią. W „próżnię” poezji nie pisano. Odbiorca
zwany był 知音, znający ton, bo potrafił wniknąć w stan ducha poety.

•

Tematy poezji bywały albo okazjonalne, albo dotyczyły problematyki społecznej i politycznej. Ale
zasadniczym celem był dialog, dlatego poezja w pewnym sensie tworzyła więzi społeczne.

•

Komponowanie poezji było częścią egzaminów cesarskich, było sprawdzeniem wiedzy nt. starych
utworów (wielkie przywiązanie do wielkich dzieł dawnych mistrzów).

Księga Pieśni 诗经

诗经

诗经

诗经

- Pierwszy wielki chiński utwór poetycki.
- Zawiera 305 utworów, ale jej obecnie znana wersja została zorganizowana za Dynastii Han i nosi nazwę
„Komentarz Mao” (毛诗).
- Oryginał został skomponowany ok. 1000-600 p.n.e.
- Zgodnie z tradycją autorstwo przypisuje się Konfucjuszowi, ale nie ma na to żadnych dowodów.
- Pieśni układane były pod muzykę, ta jednak nie dotrwała do dziś.

- Niewykluczone, że KP została skomponowana na podstawie jeszcze wcześniejszego zbioru, liczącego ok. 3000
utworów, które przekomponowano i ujednolicono językowo, dialektowo i muzycznie.
- Utwory dzielą się na 3 lub 4 grupy:

1) Pieśni feng 风

风

风

风 (melodie) / guofeng 国风

国风

国风

国风 (melodie państw)

- Liczą 160 utworów
- Zebrano je na terenach 15 ówczesnych państw w Chinach północnych.
- Pieśni ludowe przekomponowane przez literatów
- Tematyka ludowa, głównie pieśni miłosne
- Krytykowane przez konfucjanistów (t. miłosna), choć podobno sam Konfucjusz je cenił.
- Krótkie, 2-3 wersowe zwrotki, często mają refren.
- Wszystkie pisane 4-znakowym wersem.
- Rymowane, z rymami końcowymi.
- Bardzo wiele metafor, głównie ze świata natury – część ich znaczeń została zapomniana.

2) Pieśni ya 鸦

鸦

鸦

鸦 (wyrafinowane)

xiaoya 小雅

小雅

小雅

小雅 oraz daya 大雅

大雅

大雅

大雅

- 105 utworów.
- Pieśni dworskie, ceremonialne.
- Dużo dłuższe, niż pieśni 风.
- Długie pieśni epickie, narracyjne – bardzo ważna dla literatury chińskiej przez rzadkość tego typu.
- Często cytowane przez polityków w okresie 春秋时代.
- Przypuszczalnie napisane przez arystokrację Dynastii Zhou.
- Tematyka: rytuały, uczty, polowania, życie dworskie, wojna, miłość.
- Spora część to pieśni dot. cesarza i dworu.
- Metaforyka podobna do pieśni 风, ale więcej odwołań historycznych i politycznych.

3) Pieśni song 颂

颂

颂

颂 (hymny)

- Najkrótsza część KP – 40 utworów.
- Pogrupowane wg dynastii.
- Pieśni pochwalne o charakterze propagandowym.
- Śpiewane do muzyki, czasami także z choreografią.
- Wykonywane podczas uroczystości dworskich.

•

Utwory z Księgi Pieśni od poezji zachodniej odróżnia brak konfliktu ludzi i bogów. Chińskie życie jest
poukładane wg pór roku, faz księżyca itp., świat ludzi nie potrzebuje interwencji bóstw.

•

Stąd wynika inne, niż na Zachodzie rozumienie piękna. Wówczas pięknem była harmonia ludzi i natury.
Nigdy nie obwiniano bogów o zło, które zawsze było winą człowieka.

•

Księga Pieśni ma obecnie ogromne znaczenie ze względu na swój wiek, ważna jest też otaczająca ją
literatura komentatorska.

•

Większość utworów pisano wersem 4-znakowym, który wymarł wraz z Dynastią Zhou, bo pojawił się
nowy rodzaj muzyki.

•

W późniejszych latach znajomość Księgi Pieśni była konieczna jako symbol wykształcenia i wiedzy.

•

Konfucjusz podkreślał jej znaczenie, uczynił ją głównym punktem swego programu edukacyjnego. A że
dzieła przypisywane Konfucjuszowi miały wielką pozycję, taką też miała Księga Pieśni już u schyłku
Dynastii Zhou.

•

Oryginały zostały spalone przez 秦始皇, została otworzona przez uczonych z pamięci.

•

Wg uczonych Dynastii Han, była to moralna historia Narodu Chińskiego. Komentatorzy Han uważali ją
za wyraz uczuć i emocji, związanych z danym momentem historycznym.

•

W przedmowie (napisanej przez konfucjanistów) do Księgi Pieśni panuje przekonanie, że
komponowanie poezji jest aktem samowyzwolenia w momencie czegoś ważnego, podkreślano

spontaniczność poezji. Przywiązywano uwagę także do wydźwięku moralnego utworu oraz zwracano
uwagę, jaką naukę można wyciągnąć i wprowadzić w życie. Narodziło to dwa nurty poetyckie – poeta
jako krytyk i nauczyciel społeczny / apolityczne wyrażanie uczyć poezją liryczną.

Qu Yuan 屈原

屈原

屈原

屈原 – Pieśni z Chu (Chu Ci 楚辞

楚辞

楚辞

楚辞)

O ile Księga Pieśni reprezentuje Chiny północne, o tyle nurt południowy w tamtym czasie najdoskonalej
prezentuje poezja poety Qu Yuana (IV-III w. p.n.e.). Teksty południowe cechuje większa wyobraźnia i swoboda,
panuje inna forma poetycka, inna symbolika, legendy, wierzenia – przez inny klimat, faunę, florę i ludzkie
doświadczenia. Poezja południowa jest też bardziej melodyjna, ze względu na większy kontakt południa z
barbarzyńcami, z ich tradycją, zwyczajami, literaturą.

Qu Yuan był uczonym, ministrem na dworze państwa Chu, chciał pomagać i doradzać politykom, ale popadł w
niełaskę otoczenia króla Chu, w serii intryg został zesłany na południe, gdzie popełnił samobójstwo (5. dnia 5.
miesiąca), rzucając się do rzeki Miluo 汨罗. Kochający go tubylcy zaczęli rzucać do wody nadziewane kulki
ryżowe owinięte w liście bambusa (zongzi 粽子), aby ryby go nie zjadły. W ten sposób narodziło się Święto
Smoczych Łodzi. Historia Qu Yuana i jego dzieł zapisana jest w „Zapiskach Historyka” Sima Qiana.

Qu Yuan napisał antologię poezji zwaną Pieśniami z Chu (Chu Ci 楚辞). Były to utwory głównie o losie samego
Qu Yuana. Miały wielkie znaczenie, głównie za Dynastii Han. Qu Yuan stał się symbolem wiernego ministra,
ukaranego przez złych intrygantów.

Antologia zawiera 17 utworów, prawdopodobnie część napisana została przez uczniów Qu Yuana. Obecna
wersja także nie jest oryginalna, pochodzi z okresu Wschodniej Han. Miała na nią wpływ Księga Pieśni, jej
stylistyka i metafory, lecz nadal jest to dzieło oryginalne i nie skopiowane. Wersy liczą 5-10 znaków, co daje
poecie większą swobodę i możliwości.

Li Sao 离骚

离骚

离骚

离骚

- Wiersz otwierający całą antologię.
- Liczy ok. 400 wersów:

1) wstęp – przedstawienie siebie
2) odwołanie do przykładów z historii
3) ostry atak na współczesność
4) spis cnót autora – przedstawienie swej sytuacji i niesłusznego wygnania
5) opis podróży w nieokreślone kraje dookoła Chin – zabawne opisy, dziwaczne stworzenia

- Wiersz ten jest uważany za arcydzieło, choć podkreśla się próżność autora, co sprawiało problem dawnym
komentatorom konfucjanistom.
- Dał początek gatunkowi wierszy, zwanemu saoti 骚体。

Cykl pieśni 九歌

九歌

九歌

九歌

- Wbrew nazwie liczy 11 pieśni, przypuszczalnie jest to nazwa własna, a nie liczba.
- 9 pieśni szamańskich + 2 hymny (ceremonialny i ku czci zmarłych).
- Pisane wersem 4-znakowym.
- Mają formę inwokacji szamanów do bóstw.
- Nieraz ciężko wyróżnić, kto mówi – szaman, czy już przemawiające przez niego bóstwo.
- Utwory odtwarzane były w formie pantomimy w maskach – początki teatru chińskiego.
- Mają bardzo wyraźny charakter erotyczny.
- Qu Yuan jest tradycyjnie uważany za autora, ale zapewne tylko literacko opracował zebrane wcześniej pieśni –
być może jakiś południowochińskich kultów erotycznych.
- 九歌 uważa się za kompletny scenariusz widowiska, mini formę teatralną.
- Pieśni dzielą się na 3 części – nawiązanie kontaktu z bóstwem / spotkanie z bóstwem (tańce itp.) / pożegnanie
bóstwa.

Niebiańskie Pytania 天问

天问

天问

天问

- Utwór niezbyt wyrafinowany artystycznie.

- Zawiera 172 pytania o różnej tematyce – o pochodzenie świata, człowieka itp.
- Jest wiele pytań, których sens jest w ogóle niezrozumiały.
- Istnieją 3 hipotezy nt. ich pochodzenia i sensu:

- Pytania te miał postawić Konfucjusz w czasie wizyty w świątyni w państwie Chu.
- Mógł to być rodzaj katechizmu, używanego w praktykach i rytuałach szamańskich.
- Zapis tematów poruszanych przez ówczesnych bajarzy, lecz zaginęły wyjaśniające historie.

大招

大招

大招

大招 Wielkie Wołanie i 招魂

招魂

招魂

招魂 Wołanie Ducha

- 2 wiersze związane z obrzędem wzywania duszy zmarłego, przeprowadzanego w ciągu 3 dni od śmierci – miał
przywrócić człowieka do życia lub uleczyć obłąkanego (zabłąkany duch).
- Składają się z 2 części:

a) Opis krainy, do której udała się dusza – przerażający, pełen grozy, nieprzyjemny
b) Opis ojczystej krainy – kolorowy, pozytywny, zachęcający

- Kontrast ten miał zniechęcić duszę do odejścia w zaświaty i zachęcić do powrotu.
- Oba utwory są ważna, bo długie elementy opisowe wiążą je z późniejszym typem wiersza fu 赋, stanowiły
pomost między pierwotnymi krótkimi wierszami a długimi fu.
- Wiersze te dają także pojęcie o życiu dworskim dynastii Zhou i Han, ale większość stanowią elementy
szamańskie, magiczne, a więc południowe.
- Łączyły konfucjanizm (lojalność wobec władcy i odwołania do wzorców z przeszłości) oraz taoizm (chęć
oderwania się od świata, motyw podróży, umiłowanie natury)

Wiersze fu 赋

赋

赋

赋

- Forma fu powstała w połowie II w. p.n.e. rozkwitała do VI w. n.e.
- Fu to długie, opisowe wiersze, podobne do wierszy typu saoti 骚体, powstałych na bazie wiersza Li Sao 离骚,
autorstwa Qu Yuana. Za dynastii Han nie rozróżniano jeszcze gatunków fu i saoti.

Fu o Sowie (Fu Niao Fu 鵩鸟赋

鵩鸟赋

鵩鸟赋

鵩鸟赋), autorstwa Jia Yi 贾谊

贾谊

贾谊

贾谊 (III-II w. p.n.e.)

- Pierwszy oficjalnie uznany wiersz z gatunku fu.
- Inspirowany twórczością Qu Yuana (Jia Yi nawet pisał wiersze o Qu Yuanie, ale się nie zachowały).
- Tytułowa sowa miała być zwiastunem rychłej śmierci autora.
- Bardzo osobisty wiersz, autor zastanawia się nad sensem życia i śmierci, które są tylko cyklem powtarzającego
się nieustannie procesu przemian.

Song Yu 宋玉

宋玉

宋玉

宋玉 (III w. p.n.e.)

- Uczeń Qu Yuana.
- Jego poematy były wzorcem dla późniejszych twórców fu.
- Wiersze w metrum zmiennym (3-4-6 znaków w wersie).
- Wiersze zaczynają się prozatorskim wstępem wyjaśniającym genezę utworu.
- Następują potem opisy krajobrazów, przedmiotów lub postaci.

Fu zatem dzieliły się na:

1)Wiersze opisujące rzeczywistość, mające sprawiać przyjemność odbiorcy.
- Jednym z największych autorów był Sima Xiangru 司马相如, autor zaledwie ok. 30 wierszy fu, z których
większość zaginęła.
- Najważniejszym wierszem jest Fuo parku cesarskim 上林赋 – opis parku pałacu cesarza Wu oraz zabaw i
przepychu dworskiego, w finałowej scenie jest przesłanie moralne, w którego wizji cesarz wyrzeka się luksusów
i otwiera park dla biedoty. Wiersz pisany jest metrum 3-4 znakowych, zawiera fragmenty prozatorskie i
narracyjne oraz wspomniane katalogi nazw.

Za dynastii Han wiersze były nieraz do przesady opisowe i traciły artyzm poetycki, bo autor bez głębszego sensu
wymieniał nazwy rzadkich zwierząt czy roślin. Brało się to stąd, że wielu poetów było też autorami leksykonów i
słowników, chcieli wykazać swą erudycję. Poza tym za Han tworzyły się stosunki z państwami ościennymi,
wchłaniano nowe grupy etniczne i obce ziemie, a więc pojawiały się nowe rośliny, zwierzęta, opowieści i
tradycje. Poza tym nastąpił rozkwit gospodarczy, więc ludzie zainteresowali się rzeczami bardziej luksusowymi,

niepopularnymi. Wpływ miała także nowa muzyka, zmieniał się wers, powstał efekt umuzycznienia, wiersze
były coraz bogatsze w przymiotniki.

2)Wiersze fu w formie dialogu, dyskusji na tematy społeczne i polityczne. Były to wiersze bardzo wyrafinowane
językowo, do tego stopnia, że często było trudno zidentyfikować, po której stronie stawia się autor. Często
zawierały elementy dydaktyczne, pouczające – pisane przez konfucjanistów.

Wiersze fu także często opisywały przedmioty, miasta, stolicę itp., rzadko były to utwory osobiste.
Czasami autorzy zapożyczali całe wersy od innych, ale to ułatwiało odbiór i stanowiło uniwersalną formę.

Później wyodrębniły się konkretne podgatunki wiersza fu ze względu na formę. W VI w. n.e. ustaliło się nawet
stałe metrum i tony w wersach!
Za dynastii Song powstało fu literackie 文赋 – rozluźnienie formy, mniej wiersza, więcej prozy.

Wiersze yuefu 乐府

乐府

乐府

乐府

- Kolejna obok fu 赋 forma poezji, powstała za dynastii Han.
- Pełen rozkwit nastąpił w latach 120 p.n.e. – VI w. n.e.
- Pierwotnie yuefu było urzędem d.s. muzyki już od dynastii Qin. Yuefu zbierał wiersze, ballady i pieśni w całym
cesarstwie, badał i analizował stosunek społeczeństwa do władzy. Z czasem nazwę tego urzędu rozciągnięto na
gatunek poezji. Urząd zniknął w VII w. n.e., ale jego zadania przejęły inne.

Podział yuefu:
1) Hymny
- Pisane na zamówienie cesarzy przez urzędników.
- Archaiczny język, metrum 4-znakowe.
- Również typ muzyki religijnej, bo wykonywane na uroczystościach religijnych.

2) Anonimowe ballady ludowe
- Zbierane przez urzędników, zachowały się ich spisy, choć nie same utwory.
- W większości mocno związane z muzyką, ale mniej od nie zależne, niż utwory z Księgi Pieśni.
- Zachowały się do dziś refreny i powtórzenia.
- Niewykluczone, że ballady ludowe yuefu i pieśni z Księgi Pieśni pochodzą z tego samego źródła.
- Tematy: smutek z powodu rozstania, wygnanie, wędrówka, okrucieństwa wojny.

3) Yuefu literackie
- Opracowania utworów ludowych przez literatów lub inspiracje balladami.
- Wers 5-znakowy (五言诗) – przełom w porównaniu z 四言诗.
- Duży związek z muzyką.
- Pełna forma literacka wykształciła się w II w. n.e.

Wers 5-znakowy rozpowszechnili szczególnie: Cao Cao (ten!), Cao Zhi i Zhu Ge.

Tao Yuanming 陶渊明

陶渊明

陶渊明

陶渊明/ Tao Qian 陶潜

陶潜

陶潜

陶潜

Żył w IV-V w. Wówczas celem intelektualisty było zdobycie urzędu, ale część promowała prywatny, oderwany
od dworu styl życia. Ukrywali się na wsi, z dala od zawieruchy wojennej. Tworzyli osobistą poezję, opisywali swe
przeżycia. Jednym z nich był Tao Yuanming. Stworzył on swego rodzaju autobiografię poetycką. Dał wyraz
nieumiejętności życia w miejskim społeczeństwie. Propagował styl życia naturalnego, nie publicznego. Na jego
twórczość wpływ miał taoizm – pisał m.in. o poszukiwaniu mitycznych krain spokoju.

Poezja krajobrazowa 山水诗

山水诗

山水诗

山水诗

Był to nowy nurt poetycki, powstały w III-IV w. Pojawił się w nim nowy rodzaj wyobraźni, dużą rolę odgrywała
natura i przyroda – wpływy taoizmu i buddyzmu. Zawierał wiele elementów fantastycznych, będących
odpowiedzią na skostniały system konfucjański, który nie zaspokajał potrzeb duchowych. Poezja ta

usamodzielniała przyrodę jako motyw, po raz pierwszy stający się głównym tematem (wcześniej przyroda była
pretekstem lub tłem poezji).

Poezja nowego stylu 近体诗

近体诗

近体诗

近体诗/ 新体诗

新体诗

新体诗

新体诗

Poezja nowego stylu wywodzi się z nowej rewolucji formalnej w VI w. Ustalono wówczas układ tonów i rymów,
wymagano powtarzania tych wzorców. Oczywiście najwybitniejsi poeci nie stosowali się do reguł. Największy
rozkwit poezji nowego stylu nastąpił za dyn. Tang (VII-X w.).

Cechują ją stałe wzorce tonalne i rymowe, ustalona przemienność tonów równych i wznoszących oraz metrum
5- i 7-znakowe.

W opozycji stała poezja starego stylu 古体诗, szczególnie charakterystyczne dla okresu pretangowskiego II-IX w.

3 nurty poezji nowego stylu:
1) 律诗

律诗

律诗

律诗 – wiersz regulowany

Zwykle 8 wersów (I – ekspozycja tematu, II-III rozwinięcie, IV – konkluzja); naprzemienny układ tonów.

2) 绝句

绝句

绝句

绝句 – czterowersowiec

Liczył 4 wersy (I – ekspozycja, II-III rozwinięcie [III – czasami zwrot akcji], IV – zakończenie); inspirowany
twórczością ludową; luźniejsze od 律诗 reguły formalne.

3) 排律

排律

排律

排律 – długi wiersz regulowany, podobny do 律诗, ale dłuższy.

Poezja dynastii Tang

Wang Wei 王维

王维

王维

王维 (VIII w.)

Wszechstronny poeta, malarz, kaligraf, muzyk. Zdał egzaminy cesarskie, pełnił różne stanowiska (m.in. w
zarządzie spichlerzy czy w yuefu). Do dziś zachowało się ponad 400 jego wierszy i kilkadziesiąt esejów. W
malarstwie stosował technikę monochromatyczną.

W poezji mistrz techniki opisowej, „malował” poezję, nadawał jej charakter impresjonistyczny. Cechował się
doskonałym zmysłem obserwacji, wykazywał dystans do otoczenia i wielką bystrość. Był buddystą (chan), co
znalazło odzwierciedlenie w twórczości – charakterystyczne dla buddyzmu tematy, symbole, odwołania,
refleksja filozoficzna, kontemplacja. W swych wierszach często utożsamia się z opisywanym przedmiotem
(głównie fragmenty dot. natury). Jego poezja to 新体诗, wiele wierszy napisał 4-wersowcem.

Li Taibo – Li Bai 李太白

李太白

李太白

李太白 (VIII w.)

Pochodził z rodziny kupieckiej, mieszkającej wcześniej na płn-zach krańcach imperium (Shaanxi-Gansu), która
potem przeniosła się do Azji Środkowej, gdzie Li Bai się urodził. Nigdy nie przystąpił do egzaminów cesarskich.
Był to niepoprawny pijak, amant i imprezowicz. 20 lat spędził w Syczuanie (wówczas traktowanym jako
barbarzyński), następne 15 na wędrówkach po Chinach, gdzie poznawał nowych ludzi, kultury, obyczaje itp.
Gdy został sławny, wezwano go na dwór, został urzędnikiem, ale szybko wypadł z interesu przez dworskie
intrygi, siedział nawet w więzieniu. Podobno utonął, ponieważ po pijaku chciał objąć odbicie księżyca w wodzie.
Poezja Li Baia miała duży wpływ na kraje ościenne, m.in. Koreę i Japonię.

Mistrz krótkiej formy, poezja inspirowana twórczością ludową, zachowywał niewiele reguł, pisał przeróżnym
metrum. Po raz pierwszy użył w poezji słownictwa potocznego, bo starał się dostosować wiersze do nowej,
nieklasycznej muzyki. Nie przywiązywał uwagi do rymów, tonów itp.

Jest to subiektywny rodzaj poezji, swego rodzaju nurtu romantycznego – osobisty charakter, zero reguł.
Zawiera sporo elementów taoizmu religijnego – odwołania do magii, okultyzmu, metafizyki, alchemii, ale też
równoważonego realizmem, rozmysłem i ironią.

Du Fu 杜甫

杜甫

杜甫

杜甫(VIII w.)

Pochodził z wykształconej rodziny urzędników, skoligaconej z rodem cesarskim, kilkakrotnie zdawał egzaminy
cesarskie, ale nie zdawał. Pełnił pomniejsze funkcje urzędnicze.

Do dziś zachowało się ok. 1500 jego wierszy.
Przywiązywał wielką wagę do strony technicznej wierszy. Pisał wiersze 4- i 8-wersowe, wprowadził parę
nowinek, ale generalnie ściśle się trzymał ram formalnych.
Były to wiersze ubogie w emocje (w związku z ograniczeniami formalnymi), Du Fu czerpał inspiracje z ballad
ludowych, wykazywał duży realizm tematyki (społeczeństwo i jego żywe opisy), ceniony także za kultywowanie
wartości konfucjańskich, m.in. posłuszeństwo wobec cesarza, ale często też krytykował przywary społeczne,
rozpustę dworu itp.

Bai Juyi 白居易

白居易

白居易

白居易 (VIII-IX w.) – ważny poeta tangowski, nie tak wybitny, jak poprzednia Trójca, ale bardzo często

tłumaczony na języki zachodnie.

Wiersze ci 词

词

词

词

Do tej pory wszystkie wiersze (od Księgi Pieśni) należały do tzw. poezji shi 诗

诗

诗

诗. Pod koniec VIII w. pojawił się

nowy rodzaj poezji, tzw. ci 词

词

词

词 – pieśni. Główny rozkwit nastąpił na dynastię Song. Ci komponowane były do

melodii (nie jak dotąd – melodia do wierszy). Wersy nieregularnej długości, różne tony, od 2 zwrotek w górę.
Obowiązywał określony układ rymów. Ci wywodziły się z południa Chin oraz muzyki miejskiej północy Chin.
Muzykę wykonywano na nowych instrumentach ludów napływowych, bardzo szybka stała się modna,
szczególnie w dzielnicach rozrywki. Początkowo tylko tam wykonywano ci, śpiewane były przez kurtyzany. Do
jednej melodii nieraz powstawało kilka wierszy. Przy tytule zawsze znajdowały się uwagi nt. melodii, która
jednocześnie była największym ograniczeniem dla ci. Tematyka dotyczyła głównie źródła tych wierszy, a więc
głównym tematem była miłość.

Ze względu na tematykę i miejsce wykonywania wierszy ci, najwięksi poeci się odcinali od tego gatunku i
zaprzeczali ich tworzenia w przeszłości. Z czasem jednak gatunek ten osiągnął taką rangę, jak shi.

W XI w. reguły ci stały się bardzo ścisłe. O ile w X w. były to utwory krótkie (50-60 znaków – tzw. xiaoling 小令

小令

小令

小令),

o tyle w XI w. stały się znacznie dłuższe (200 znaków – tzw. manci 慢词

慢词

慢词

慢词).

Wen Tingyun 温庭筠

温庭筠

温庭筠

温庭筠 (IX w.)

Autor liczącego ok. 500 utworów zbioru wierszy Wśród Kwiatów (花间集), przy czym kwiat był określeniem
kurtyzany, śpiewaczki. Od nazwy tego zbioru wywodzi się nazwa całej grupy poetów naśladujących Wen
Tingyuna. Ten opisywał biesiady, życie rodzinne, rozstania z kochankami itp.

Liu Yong 柳永

柳永

柳永

柳永 (X-XI w.)

Wybitny poeta ci, w dodatku zrobił karierę polityczną. Pisał na zamówienie, opisywał codzienne życie
miasteczek i dzielnic rozrywki, ale poruszał też temat wędrówek po Chinach. Wprowadził pewne innowacje,
m.in. kolokwializmy. To on stworzył wspomniane wcześniej manci 慢词

慢词

慢词

慢词. Jego utwory zyskały rozgłos jeszcze za

jego życia. Jego twórczość utorowała drogę największemu poecie Song:

Su Shi 苏轼

苏轼

苏轼

苏轼 (Su Dongpo 苏东坡

苏东坡

苏东坡

苏东坡) (XI w.)

Polityk, literat, myśliciel. Poruszał motyw tułaczki, niepowodzeń w egzaminach i romantycznej miłości. Pisywał
także prozę. Doprowadził ci do doskonałości i podniósł jego rangę, bo m.in. rozszerzył tematykę (rodzina,
polityka, historia, filozofia). Zerwał z sentymentalizmem wcześniejszych poetów. Przestał pisać do muzyki. Duże
wpływy buddyzmu, szczególnie jego gorzkich elementów – umierania, przemijania itp.).

Li Yu 李煜

李煜

李煜

李煜 (X w.) – jeden z władców okresu 5D10K, twórca ci.

Ouyang Xiu 欧阳修

欧阳修

欧阳修

欧阳修 (XI w.)

Wang Anshi 王安石

王安石

王安石

王安石 (XI w.)

Wiersze qu 曲

曲

曲

曲

Gatunek qu zastąpił ci ok. XIII w. i rozkwitał w poł. XIII – poł. XIV w. Miał nieregularne wersy, różne długości
utworów, ale ustalone rymy. Powrócono do pisania do melodii, wykorzystywano m.in. stare melodie dynastii
Tang. Melodie qu dzieliły się na 9 kategorii w zależności od nastroju i tonacji utworu. Korzenie w balladach.

Istnieją 2 podziały wierszy qu:

Geograficzny:

a) Północne qu 北曲

北曲

北曲

北曲

b) Południowe qu 南曲

南曲

南曲

南曲.

Tematyczny:

a) Xiqu 戏曲

戏曲

戏曲

戏曲

Utwory towarzyszące sztukom teatralnym. Rodzaj poetyckiego komentarza do tego, co się dzieje na scenie. Nie
posuwały akcji do przodu. Przestrzegały ostrych reguł wkomponowywania w dramat.
b) Sanqu 散曲

散曲

散曲

散曲

Tzw. liryczne qu. Pieśń w oderwaniu od sztuki, krótka, ograniczona, początkowo podobna do xiaoling 小令,
potem wydłużona. Tworzono całe cykle, zwane taoshu 套数. Cykle miały wzorce rytmiczne i melodyczne dla
całego cyklu, melodia miała epilog. Najwięcej powstało za dyn. Yuan.

•

Qu jako całość było dość zdyscyplinowaną formą, choć pojawiało się coraz więcej kolokwializmów.
Dzięki temu ich język jest najbardziej zbliżony do ówczesnego 白话.

•

Wiersze qu zbudowane są z tzw. słów podstawowych (znaczeniowych i melodycznych) oraz słów
dodanych (pomagały śpiewać, nie wnosiły treści).

Poezja dynastii Tang i Song to apogeum chińskiej poezji. Potem nie powstawały już żadne nowe,
charakterystyczne formy. Poezja chińska doskonale pokazała mistrzostwo chińskich poetów.

Cechy chińskiej poezji w odróżnieniu od europejskiej



W Chinach dzieje całej literatury zaczęły się właśnie od poezji (wówczas literatura = klasyczny).



Krótka forma, brak eposu typu europejskiego (długa forma reprezentowana przez wiersze fu, ale
najczęściej nie była to poezja wysokich lotów).



Wiele ograniczeń poetyckich:

•

Natura języka klasycznego.

•

Małe możliwości dobierania rymów i tonów – reguły rymowe i tonalne.

•

Liczne ustalone formy poetyckie, pojawiające się na przestrzeni czasu.

•

Powtarzane symbole, aluzje i cytaty.

•

Muzyczność utworów.

•

Regulowana długość utworu.

•

Ograniczenie filozofią – konfucjański pragmatyzm, zainteresowanie chwilą i krótkotrwałymi
wrażeniami, chęć szybkiego podzielenia się wrażeniami z odbiorcą.

•

Brak (w tym okresie) skomplikowanych, silnie abstrakcyjnych systemów filozoficznych, na których
często bazują się długie utwory. A często filozofowie byli poetami i na odwrót. Różne filozofie
często się przeplatały w poezji i wzajemnie zapożyczały (nawet jeśli poeta był wierny jednej).



Poezja była narzędziem dialogu poety z odbiorcą, ale także zwykłych ludzi w konwersacji.



Brak kultu rycerza i siły w Chinach. Zastąpienie go kultem uczonego i wiedzy.



Brak europejskiego tragizmu (Europa – konflikt ludzi i bogów lub obowiązku i uczuć). Wszystkie 3
wielkie chińskie filozofie potępiały konflikt jako taki. Konfucjanizm zalecał umiarkowanie, taoizm
niechętnie widział konflikty i problemy codzienności, buddyzm w ogóle nie miał pierwiastka
tragicznego. Bogowie chińscy nigdy nie mieli nic wspólnego ze złem i konfliktem, które były wytworem
samego człowieka. Motyw konfliktu pojawił się tylko w schyłkowym etapie poezji saoti.



W Chinach założeniem poezji było porozumiewanie się, istnieje silna reguła i silna dyscyplina
komunikacji.



W poezji często pomijano czasowniki, była pełna oddzielonych obrazów.



Brakowało łączności w warstwie językowej, ciągłości i związku przyczynowo-skutkowego. Dużo za to
było kontrastów (wydarzeń, słów, obrazów) i podobieństw, na podstawie których czytelnik sam miał
szukać powiązań.



Poezja chińska była bardziej obrazowa, niż europejska. Pełna była stałych konwencji (np. częste
porównywanie oczu do gwiazd) i schematów. Powtarzalność chińskiej poezji pozwalała na łatwiejsze
zrozumienie utworu. Powielano symbole i motywy, a oryginalność nie była w cenie.



Dominowała uniwersalna symbolika, łatwo zrozumiała dla większości. Symboli prywatnych (używanych
przez 1 autora, rzadko rozumianych) było niewiele, pierwsze u QuYuana. Więcej dopiero w XX w.



Obrazy chińskiej powieści często były synestetyczne – wiersze/motywy uruchamiające więcej, niż 1
zmysł, wywołujące serię różnych skojarzeń.

Podstawowa wada poezji chińskiej – trudna interpretacja (brak czasowników, aluzje, szyk przestawny,
wielofunkcyjność słów chińskich).
Podstawowa zaleta poezji chińskiej – uniwersalizacja wypowiedzi (bezczasowa, ponadczasowa, brak podmiotu
– pasująca do różnych okresów i postaci).

Główne motywy chińskiej poezji

Przyroda

•

Do III-IV w. tylko jako tło dla człowieka, dopiero pod wpływem taoizmu stała się samodzielnym
tematem.

•

Najwięcej przyrody w poezji Wang Weia.

•

W przeciwieństwie do tradycji zachodniej, w Chinach poezja jest uznawana za twór, który powstał sam
z siebie (stąd 自然), nie szuka się jego pochodzenia

•

Przyroda jest pełna, doskonała, całkowita, skończona i dobra.

•

Cały czas się zmienia, jest cyklem przemian – narodziny, rozkwit, śmierć, odrodzenie itd.

•

Człowiek jest częścią natury, jest włączony w cykl, zatem z nią nie walczy, nie zmienia, nie ingeruje.

•

Przyroda stanowi przedmiot przemyśleń, medytacji (buddyzm chan).

•

Poeci chińscy pozwalają przyrodzie przemówić przez siebie.

•

Tragizm w chińskiej poezji jest niezwiązany z naturalnym cyklem – człowiek przemija, a natura trwa.

•

Czas organiczny – czas odmierzany przez naturę, często przeciwny czasowi gramatycznemu. Czas
gramatyczny jest czasami wymieniany przez pory roku, dnia, wiek postaci.

•

Często podkreślane jest przemijanie (np. przez opadanie liści) czy narodziny (np. wiosna).

•

Poetę chińskiego generalnie interesuje konkretny moment, dlatego mało rozważań o wieczności –
wpływy konfucjanizmu. Konfucjusz bowiem nie lubił rozważań o przyszłości, skupiał się na życiu
obecnym.

•

Poza czasem organicznym Chińczycy mają silne poczucie czasu historycznego. Stąd odwołania do
przeszłości, idealizacja i jej przeciwstawianie teraźniejszości. Często motywem jest przesłanie moralne,
przywołanie lepszych wzorców z przeszłości. Czas historyczny jest też przeciwstawiony organicznemu,
ale organiczny zawsze uważano za lepszy, bo natura zawsze życie, a dzieło człowieka jest skazane na
upadek.

Tematyka miłosna

•

Zawiera ją duża część literatury, ale jest ona inna, niż na Zachodzie.

•

Miłość nigdy nie jest najważniejsza.

•

Zawsze dość realistyczne opis, nie istnieje miłość platoniczna, raczej miłość spełniona, erotyczna.

•

Przedstawiana jest w dość konwencjonalny sposób – zafascynowanie, rozejście, tęsknota, kolejne
spotkania, spełnienie, rozstanie i rozpacz, czasami także powrót i kolejne spotkania.

•

Opis jednak nie jest dosadny, jest bogaty w niedomówienia, sugestie itp.

•

Miłość nigdy nie zwalnia z obowiązku moralności itp., nie ma takiej, dla której wszystko się poświęca.

Tematyka rozstania

•

Rzadko pojawia się na Zachodzie, w Chinach dużo częściej.

•

Dla chińskich poetów motywem twórczym były przeróżne rozstania – z przyjaciółmi, z regionem,
wyjazdy, wygnanie polityczne itp. (najgorsza kara obok śmierci)

Motyw bezczynności

•

Głównie w poezji Wang Weia.

•

Uwolnienie się od spraw i trosk świata doczesnego, życie w zgodzie z sobą i naturą.

Motyw alkoholu

•

Głównie w poezji Li Baia.

•

Oddalenie się od trosk świata codziennego.

- Chińska poezja to twór i obraz kultury wysokiej, arystokratycznej. Cechuje się powściągliwym wyrażaniem
uczuć, aluzjami, sugestiami, nieliczną dosłownością.
- Nigdy jednak nie jest chłodna, zawsze pełna uczuć i emocji.
- Poezja chińska wykracza poza granicę kulturową, jest ogromnie różnorodna, bogata w uczucia, obrazy,
motywy – odzwierciedla cały chiński świat.
- W pewnym sensie jest to świat idealny, ale zawiera też elementy skrajne – 阴 i 阳, radość i smutek itp.

Teoria poezji w historii Chin

- Prawie każdy chiński poeta poczuwał się do napisania kilku słów nt. poezji jako takiej.
- Nie ma jednak pojedynczego, wielkiego dzieła o teorii chińskiej poezji.
- Pierwszym i najważniejszym dziełem tego typu jest wstęp do Księgi Pieśni



Odpowiada, czym jest poezja – jest wyrazem uczuć oraz oddziaływaniem moralnym.



Wprowadza pierwszy podział na gatunki poetyckie, zwraca uwagę na środki techniczne.

- Na podstawie wstępu do KP powstały 4 szkoły refleksji poetyckiej

Szkoła moralistów (dydaktyków, pragmatystów)

•

Wywodzi się z tradycji konfucjańskiej.

•

Poezja jako komentarz moralny, polityczny, społeczny.

•

Chwalenie cesarza, urzędników, głowy rodziny.

•

Poezja ma odzwierciedlać nastawienie społeczeństwa do władzy, ma zawierać elementy krytyczne, ale
z umiarem, bez żadnego podburzania.

•

Poezja wyraża tęsknotę za lepszą przeszłością

zwracanie uwagi, chęć naprawy

•

Księga Pieśni jako kształtowanie uczuć, moralności i natury człowieka.

•

Wiersze mają zachować umiar.

•

Poezja ma mieć głębię moralną, ma być uczciwa, tj. zachować zgodność intencji z działaniem.

•

Ma być elegancka, wyrafinowana, prawidłowa.

•

Postulowano naśladowanie starożytnych poetów i umiarkowane chwalenie się erudycją.

•

Poezja ma wyrażać dao: 文以载道

•

Ważniejsza pozostaje tematyka, niż technika.

•

Brak frywolnych tematów, zachowanie powagi.

•

Szczególnie cenili poetów dynastii Han.

Szkoła techników

•

Także wywodzą się z konfucjanizmu i wstępu do Księgi Pieśni.

•

Elementy ezoteryki i magii.

•

Poezja jako rodzaj ćwiczenia literackiego. Intelektualna rozrywka dla wykształconych.

•

Oddanie elokwencji, nie uczuć, nie przesłania moralnego.

•

Zachowanie odpowiedniego metrum, tonów, rymów itp.

•

Techniczna doskonałość, dużo naśladownictwa (stąd dwa odłamy – naśladowania myśli i słownictwa
oraz naśladowania techniki wersyfikacyjnej).

•

Za Song naśladownictwo starej poezji zostało podniesione do rangi sztuki (tylko w kwestii formy).

•

Największa fala tej szkoły za Song, Ming i Qing. Szczególnie cenili poetów dynastii Tang.

•

Sporo poezji o starych mistrzach.

•

Najwybitniejszy przedstawiciel – Du Fu 杜甫.

Szkoła indywidualistów (ekspresjonistów)

•

Także twierdzili, że wywodzą się od konfucjanistów.

•

Najważniejsze wyrażanie uczuć.

•

Wg nich pewien legendarny cesarz powiedział, że poezja to wyrażanie tego, co w sercu (诗言志).

•

Podobne hasła do moralistów, ale dla nich 志 to głównie serce, uczucia – dla moralistów umysł.

•

Indywidualiści chcieli uczucia wyrażać, a moraliści je kształtować.

•

Natchnienia należy szukać w sobie.

•

Indywidualiście między sobą nie zgadzali się tylko, czy poezja ma wyrażać uczucia samego poety, czy
większej grupy, społeczeństwa.

•

Cenili spontaniczność, nie naśladownictwa, popisywania się elokwencją. Potępiali sztukę dla sztuki.

•

Podkreślali konieczność bycia uczciwym, żeby wiarygodnie oddawać uczucia.

Szkoła intuicjonistów (metafizyków)

•

Najmniej zwolenników, wywodzi się z buddyzmu chan.

•

Poezja to kontemplacja wnętrza, własnej istoty, zrozumienie siebie.

•

Poeta nie podkreśla swojej indywidualności, bo identyfikuje się z kontemplowanym przedmiotem.

•

Intuicjoniści nie chcieli dominować wierszy uczuciami, obraz świata miał być od nich wolny.

•

Czysty opis, wniknięcie w nastrój, motyw.

•

Poezja nieuchwytna.

•

Poezja nie musi być nauką moralną, ma być obrazem świata.

•

Pisanie i odbiór oparte na intuicji, brak naśladownictwa.

•

Wcześniejsza wiedza powinna być niezauważalna w poezji.

•

Aluzje, niedopowiedzenia, proste opisy, oszczędne słowa.

Postrzeganie przez krytyków zachodnich

W XVII/XVIII w. zaczęła się fascynacja chińską sztuką i architekturą – chinoiserie. Dzieła literackie zaczęto
tłumaczyć później, głównie na francuski i angielski. Pierwsze tłumaczenia polskie pochodziły z tych języków, nie
bezpośrednio z chińskiego. Komentarze polskich badaczy z I połowy XX w. dają wyraz głębokiego lekceważenia
chińskiej literatury, pogardy i ostrej krytyki. Nie dostrzegano piękna, uważano tę poezję za płytką, prostacką,
pozbawioną natchnienia i charakteru narodowego. Chińscy poeci jawią się jako pijacy i prostacy.

HISTORIOGRAFIA

Literatura historyczna pojawiła się w Chinach bardzo szybko (bardzo dawno), a swą treścią nieraz cofała się
wiele wieków wstecz. Historię studiowano od zawsze, bo uważano, że można się z niej wiele nauczyć. Dotyczyło
to przede wszystkim polityków, ministrów, cesarzy i pozostałych dworzan. Mieli oni wszyscy wyciągać
odpowiednie wnioski, uczyć się i nie popełniać błędów z przeszłości. Gatunek literatury szczególnie ceniony
przez konfucjanistów, ze względu na swe moralno-dydaktyczne wartości.

Księga Dokumentów (书经

书经

书经

书经/ 尚书

尚书

尚书

尚书)

- Najstarszy zabytek literatury, zawiera najstarsze zabytki chińskiej prozy.
- Pochodzi z ok. VIII-VII w. p.n.e., zaliczana do Pięcioksięgu Konfucjańskiego (五经).
- Tradycyjnie napisał ją Konfucjusz. Nie ma jednak dowodów jego autorstwa. Możliwe, że ją tylko dopracował i
dopieścił. Uważa się, że mógł przy tym usunąć liczne fragmenty mitologiczne, co zmniejszyło jej bogactwo.
- Obecna wersja prawdopodobnie została odtworzona z pamięci literatów po wielkim paleniu QSHD.
- Zawiera 58 rozdziałów.
- Każdy zawarty dokument stanowi odrębną całość. Są to oświadczenia i przemówienia władców i ministrów. Są
ułożone chronologicznie, od legendarnych władców z XXIII w. p.n.e. do VII w. p.n.e.
- Księga Dokumentów nie jest kroniką w ścisłym tego słowa znaczeniu, być może zawiera wiele farmazonów.
Jest to raczej zbiór tekstów źródłowych.

- Dużo mowy bezpośredniej (cytaty), bardzo mało narracji (tylko o mówiącym i czasie). Jest to sposób
charakterystyczny także dla piśmiennictwa filozoficznego; uważa się, że dodaje dramaturgii.
- Księga zawiera trochę filozofii, bo często historia i filozofia nieodłącznie szły w parze.
- Napisana trudnym językiem, bo nie znamy kontekstu wydarzeń, ciężko je odczytać i zrozumieć.
- Pojawia się po raz pierwszy typowo chińskie upodobanie do wyrażeń numerycznych.
- Utwory podzielone są na 2 grupy:

•

Przemówienia i oświadczenia (konkretne osoby, zdarzenia, problemy).

•

Traktaty (często polityczne – zasady dobrego rządzenia, idealizacja dawnych, sporo filozofii).

- Księga zawiera dużo idealizacji, m.in. dobrego władcy (moralny, sprawiedliwy, dobry dla społeczeństwa,
korzysta z rad lojalnych ministrów, nie rządzi sam) i dobrego ministra (lojalny, uczciwy, pragnący dobra dla
ogółu).
- Pojawia się koncept Mandatu Niebios 天命 (sankcjonuje dynastię, ale też pozwala ją obalić!). Pojawia się też
teoria, że tron nie musi być dziedziczny dla syna, może być dowolny godny człowiek. Księga m.in.
usprawiedliwia bunt Zhou Wena, wychwala go i krytykuje Di Xina z dynastii Shang.

Kronika Wiosen i Jesieni (春秋

春秋

春秋

春秋)

- Należy do kanonu Pięcioksięgu Konfucjańskiego.
- Kronika państwa Lu na płw. Shandong (pochodził z niego Konfucjusz), obejmuje okres 722-481 p.n.e.
- Nazwa 春秋 wzięła się pewnie z tego, że kiedyś termin ten ogólnie odnosił się do kronik, które spisywały
wydarzenia sezon po sezonie.
- Oryginał został spalony przez QSHD.
- Ma formę kwartalnych notatek o najważniejszych zdarzeniach w kraju i na dworze.
- Są to krótkie, suche notki, nie ma mowy bezpośredniej, ale nie ma też typowej narracji (brak opisów,
zwięzłość). Zawiera też notatki o wydarzeniach meteorologicznych, które wpływały na państwo.
- Jej zwięzłość i skrótowość nie daje nam dobrego obrazu tła społecznego i historycznego.
- Powstało wokół niej dużo literatury komentatorskiej:

Przekazy Zuo (Zuo Zhuan 左传

左传

左传

左传)

- Najstarsze chińskie dzieło opisujące wydarzenia historyczne w sposób narracyjny.
- Spisane ok. III w. p.n.e.; obejmuje okres 722 do 468 p.n.e.
- Jest ono jednym z najważniejszych źródeł pozwalających zrozumieć historię epoki Wiosen i Jesieni.
- Nazwa od nazwiska autora, o którym niewiele wiadomo.
- Jest to zbiór krótkich opowiadań i opisanych historii z różnych państewek okresu, ułożonych chronologicznie.
- Teksty odpowiadają tym z 春秋, rozbudowują tamtejszy opis, ale część z nich autor w ogóle pominął, a część
dodatkowo rozbudował. Co ciekawe, część faktów i dat jest sprzeczna z tymi z 春秋.Autor często miesza fakty z
fikcją i legendą.
- Prawdziwa, żywa narracja. Subiektywna idealizacja ówczesnego życia.
- Mimo zmyśleń, Zuo Zhuan daje lepszy obraz tamtej epoki.
- Sporo fragmentów o życiu dworskim, ceremoniałach religijnych itp.
- Wyraźny charakter dydaktyczny (dobrzy władcy, moralni ministrowie). Nakłanianie do dobra, zło zawsze
przegrywa – typowy utwór konfucjański.
- Kluczowe pojęcie: rytuał 礼 – wymiar praktyczny (rytuał, etykieta) i duchowy (ideały moralne).

Dialogi Państw/ Mowy Królestw (国语

国语

国语

国语)

- Obejmują ten sam okres, co 左传.
- Autorstwo także przypisywane jest temu samemu kronikarzowi.
- Inny jednak jest układ dzieła – informacje poukładane są wg państw, układ wydarzeń jest chronologiczny w
obrębie jednego państwa
- Dalej dominuje dialog, ale bardziej swobodny i płynny, nie tak lakoniczny.
- Dużo częściej pojawiają się powtórzenia całych zdań i fraz, dlatego jest to dzieło dość monotonne.
- Wyraźne jest osłabienie wymowy dydaktycznej, za to większe wyrafinowanie literackie.

Intrygi Walczących Królestw (战国策

战国策

战国策

战国策)

- Obejmują okres 475-221 p.n.e.
- Dzieło datowane na II w. p.n.e.
- Jest to kronika nietypowa, bo stanowi zbiór anegdot z tego okresu, choć uporządkowanych chronologicznie.

- Odnosi się do 12 ówczesnych państw.
- Traktowana także jako dzieło filozoficzne (w ogóle kroniki często pod pretekstem opisywania historii
zapakowane były nauczaniem i moralizatorstwem).
- W 战国策 liczy się jednak bardziej sprawność językowa, piękno i efektowność języka, niż historia.
- Anegdoty dotyczą głównie tzw. sojuszy poziomych (西 vs. 东) i pionowych (北 vs. 南).
- Mówi się, że 战国策 prezentuje marną wartość hist., bo wiele faktów jest zmyślonych, pełno legend i mitów.
- Ale jako że najważniejszy jest styl mówienia, zawarte w niej anegdoty stały się bazą dla mistrzów
krasomówstwa.
- Anegdoty mają charakterystyczną konstrukcję:

I – sygnalizacja problemu konkretnego państwa
II – rady dla władcy, dowódcy itp.
III – część najdłuższa, uzasadnienie rady
IV – informacja, czy osoba zastosowała się do rady i jakie były konsekwencje

- Pełne są konwencjonalnych zwrotów, ale nowością jest upodobanie do zaskakiwania, paradoksu,
tajemniczości. Pozwala to na różnorodną interpretację, co może sprawiać problem.
- Wiele odwołań do wcześniejszych wydarzeń, przysłów i cytatów (szczególnie Konfucjusza).
- To dzieło nie jest już tak monotonne.
- Zawiera sporo cynicznej filozofii i mało moralizmu, co odzwierciedla ówczesną sytuację polit.-społ. Opisuje
liczne intrygi, knowania, korupcja itp. Sprawiało to problem komentatorom konfucjańskich, bo nie pasowało do
konfucjańskiej moralności.
- Jednak i tak dzieło zajmuje ważne miejsce w literaturze chińskiej, bo jej styl znacznie wpłynął na późniejsze
dzieła.
- Status kroniki nadano mu później, początkowo uważano je za podręcznik przetrwania w intrygach i dobrego
mówienia.

Zapiski Historyka (史记

史记

史记

史记) –Sima Qian (司马迁

司马迁

司马迁

司马迁)

- Spisane przez SMQ w II-I w. p.n.e. za dynastii Han, za panowania cesarza Wu (汉武帝).
- Pracę nad kroniką rozpoczął jeszcze ojciec SMQ, ale napisał jej bardzo niewielką część.
- SMQ zastąpił ojca na stanowisku cesarskiego historyka.
- Pierwsza kronika, która podjęła próbę opisania całej historii, od czasów legendarnych do współczesnych SMQ.
- Swą treścią obejmowała nie tylko terytoria Hanów, lecz wszystkie regiony z chińskiej strefy wpływów.
- Uporządkowane niechronologicznie w 5 głównych rozdziałów:

I. 12 kronik dotyczących dynastii i najważniejszych walk dynastii Zhou.
II. Tablice chronologiczne, ułożone wg państw (rok – wydarzenie).
III. Traktaty polityczne i ekonomiczne, ale też o muzyce, astronomii itp.
IV. Biografie – zupełna nowość w kronikarstwie. Biografie mężów stanu, polityków, filozofów itp.
V. Osobny dział o państewkach feudalnych za dynastii Zhou i Han.

- Pomysł takiego podziału kroniki szybko się przyjął w Chinach i był wykorzystywany przez innych.
- Sam SMQ nie był jednak pełnym rewolucjonistą, bo zawarł wiele zapożyczeń z innych dzieł (书经, 左传, 国语).
- Idealizował czasy, które minęły; zawarł sporo dydaktyzmu.
- Przyjął także cykliczny sposób przedstawiania dziejów (upadek złej dynastii – powstanie lepsze itd.).
- Widać silną kategoryzację typu czarne-białe na dobrych i złych.
- Co najważniejsze, w 史记 to jednostki, poszczególni ludzie tworzą historię, nie całe grupy czy armie. Jednostka
jest u Sima Qiana bardzo ważna, co w chińskiej literaturze zawsze było rzadkością.
- Kronika zawiera bardzo dużo informacji o geografii, klimacie, także o innych terenach i ludach, czego brakuje
w innych wcześniejszych kronikach. Są tu informacje o urzędach i ich funkcjonowaniu, a także o obyczajach.
- Część biograficzna zawierała bardzo dużo komentarzy osobistych – mało kronikarskich, ale interesujących.
- Zawarł także sporo anegdot z życia publicznego i osobistego postaci – o stanie rodziny, edukacji itp.
- W ogóle uważa się, że to Sima Qian zapoczątkował w Chinach piśmiennictwo biograficzne.

- Późniejsi kronikarze chcieli kontynuować dzieło SMQ, ale nikt nie osiągnął tego poziomu.
- Dopiero w I w. n.e. znalazł się godny następca:

Księga Han (汉书

汉书

汉书

汉书) –Ban Gu (班固

班固

班固

班固)

- Jest to pierwsza kronika dynastyczna. Opisuje okres 209 p.n.e. – 25 n.e.
- Podobny podział do Zapisków Historyka.

- Ban Gu wprowadził sporo nowych lub rozbudowanych tematów – m.in. geografia państw ościennych i, co
bardzo ważne, spis biograficzny prac z archiwów cesarskich.
- Część informacji jest skopiowana z 史记, ale sporo dodanych i odjętych.
- Jest to dzieło mniej subiektywne, niż 史记, mniej przemyśleń osobistych. Często poglądy konwencjonalne,
zgodne z ideologią konfucjańską.
- Język podobny do dzieł wcześniejszych.
- Jedna z bardziej wiarygodnych kronik – przedstawia krótki i najlepiej udokumentowany okres.
- Nie sprawdziła się jednak jako źródło odwołań dla późniejszych dzieł.
- Narodziła tradycję tworzenia kronik dynastycznych.
- Kronikę kontynuowała siostra Ban Gu, Ban Zhuo, co było pierwszym pojawieniem się kobiety w literaturze!

- Pod koniec dynastii Han wyodrębniły się 2 główne formy kronik – typowe kroniki rok po roku i kroniki w stylu
Zapisków Historyka, zawierające biografie itp.Za dynastii Han powstało także Centralne Biuro Oficjalnych
Historiografów – zbierali wszelkie dokumenty historyczne do wykorzystanie przez kronikarzy.

Cele i charakter kronik:
- Udzielanie nauk moralnych i politycznych, przekazywanie nauki potomkom.
- Prezentacja przede wszystkim pozytywnych postaci i wielkich czynów.
- Cykliczne przedstawianie dziejów (upadki i wzloty).
- Jedynym podmiotem tworzącym historię jest człowiek, żadnych Cudów nad Wisłą.
- Ciągłość wydarzeń, regularny zapis (kolejne kroniki płynnie opisujące dzieje Chin, niemal do dziś - wyjątkowe).
- Teoretycznie nie powinno być w nich uwag i komentarzy wskazujących na autora.
- Mało komentarza, dużo suchych faktów, dlatego trudniejszy odbiór.
- Skłonność do odwołań do poprzedników. Bardzo wiele jest odwołań do wcześniejszych ksiąg – przysłowia,
porównania itp.
- Czynnik uczciwości naukowej bez większego znaczenia, wiele nierzetelnych informacji i stronniczości,
konfucjańskie ataki na inne religie i obcokrajowców itp.
- Duży wpływ ideologii państwa w danym momencie historycznym.

- W dziełach historycznych dominuje dialog, rozmowa - na ogół nie są to kroniki sensu stricte.
- Autorzy wykazują upodobanie do 4-5 znakowych zdań, co nadaje rytm.
- Ważną cechą są też lubiane przez Chińczyków aż do dziś kategorie numeryczne (4 cnoty itp.)
- Pojawiają się partie narracyjne, ale nie są zbyt rozbudowane, stanowią raczej łączniki między dialogami – stąd
duża skrótowość i styl telegraficzny.

PIŚMIENNICTWO FILOZOFICZNE

- Dzieła filozoficzne były podstawą edukacji w starożytnych Chinach.
- Zawarte w nich idee, anegdoty, powiedzenia itp. przeszły do języka potocznego, głównie w formie chengyu.
- Najważniejsze prądy filozoficzne:

•

Konfucjanizm – kształtował nurt literatury klasycznej 文言.

•

Buddyzm – też częściowo wpłynął na klasykę, trochę na beletrystykę, ale najbardziej na dramat, teatr.

•

Taoizm – wpłynął głównie na literaturę popularną i poezję.

•

Szamanizm – największy wpływ na teatr, głównie na południu Chin.

Konfucjanizm 儒家

儒家

儒家

儒家

- Szybko stał się oficjalną doktryną filozoficzną w Chinach – już za dynastii Han.
- Szybko także stał się podstawą kanonu edukacyjnego (można było studiować inne religie, ale egzaminy – tylko
konfucjanizm).
- Wyznaczał sposób życia wszystkim ludziom, od cesarza po chłopa.
- Założyciel – Konfucjusz (551-479 p.n.e.). Pochodził z państwa Lu na półwyspie Shandong, gdzie powstało wiele
jego świątyń, choć sam za boga (przynajmniej pełnoprawnego) nie był uważany. Pochodził z rodziny
niezamożnej, choć daleko związanej z arystokracją, pełnił różne urzędy, m.in. w ministerstwie robót
publicznych i sprawiedliwości, później wypadł z łask i stał się wędrownym nauczycielem. Jako urzędnik nie
zyskał wybitnej sławy. Żyjąc w epoce rozbicia, wojen i chaosu, propagował porządek, ład, spokój. Podkreślał

znaczenie dobrych wzorców z przeszłości, odwoływał się do niemal mitycznego „złotego wieku”. Konfucjusz
bardzo chciał zostać ważnym mężem stanu, aby efektywniej wprowadzać swe idee w życie.

Dialogi Konfucjańskie (Lunyu 论语

论语

论语

论语)

- Podstawowe dzieło nauk konfucjańskich.
- Powstało w IV w. p.n.e., spisane przez uczniów, choć wg tradycji napisał je sam Konfucjusz.
- Zawiera jednak sporo oryginalnych myśli i sentencji Konfucjusza.
- Zawiera kilkadziesiąt rozdziałów i ok. 500 paragrafów – nieuporządkowanych.
- Zgodnie z tytułem tekst ma formę dialogów, choć są zastrzeżenia co do ich autentyczności.
- Konstrukcja dzieła – 3 formy dialogów:

•

Dialogi Konfucjusza z uczniami

•

Długie odpowiedzi na konkretne pytania uczniów

•

Krótkie, treściwe oświadczenia

- Dialogi pozbawione są długich, zawiłych form w stylu europejskiej filozofii, są to raczej stosunkowo proste
wypowiedzi, zawierające wiele konkretnych przykładów. Dzięki temu odbiorca sam musi wyciągnąć wnioski,
jednak jednocześnie czyni to dzieło łatwiejszym w odbiorze.
- Jako całość, jest to dzieło skomplikowane, lecz poszczególne części są dość proste.
- Dzięki formie dialogów zwiększa się ‘siła rażenia’, bo dotyka konkretnych faktów.

- Główne idee: humanistyczne przesłanie nauki; nacisk na edukację moralną, która ma otworzyć drogę do
reformy państwa; ważność rytuału 礼, który wnosi porządek do życia; także mały element rewolucyjny – o
człowieku świadczą jego czyny, a nie pochodzenie.
- Poglądy na państwo: rządzić ma władca mądry, wykształcony, kierujący się dobrem ludu i państwa, ma być
także mędrcem, ojcem swego ludu, uczciwym, odważnym, znającym etykietę i sztukę. Z Dialogów wywodzi się
pojęcie człowieka szlachetnego, uczciwego, mądrego – junzi 君子. Przeciwieństwo – nieszlachetny xiaoren 小人.
- Konfucjusza nie interesowało tworzenie abstrakcji, lecz rozwiązywanie konkretnych problemów – pragmatyzm!

- Dialogi Konfucjańskie otoczone były i są czcią. Prezentują Konfucjusza nie jako boga, lecz jako człowieka –
mądrego, czasem zabawnego, także mającego wady, zmagającego się z rzeczywistością, głoszącego kult
samodoskonalenia i wiedzy, przy jednoczesnej świadomości ograniczeń wiedzy.

Wielka Nauka (大学

大学

大学

大学)

Doktryna Środka (Zhongyong 中庸

中庸

中庸

中庸)

- 2 dzieła także przypisywane Konfucjuszowi, w rzeczywistości napisane przez uczniów, krewnych itp.

- We wszystkich dziełach przewijają się pojęcia cnót:

•

义 yi - prawość

•

德 de - cnota

•

仁 ren - humanitaryzm

•

诚 cheng – uczciwość

- Cnoty miały wyznaczać normy dla 君子. Nieszlachetnego 小人 dotyczyło pojęcie zysku 利.

- Jedynym mocno abstrakcyjnym pojęciem pojawiąjącym się w konfucjanizmie było „uprawidłowienie nazw” –
zhengming 正名. Konfucjusz wiązał upadek władzy z deformacją języka, bo słowa przestawały odpowiadać
swoim normalnym znaczeniom. Konfucjusz chciał klarowności i prostoty języka.

- Ważne było doskonalenie charakteru. Każdy miał się piąć w górę, w stronę cnót, jednak NIE w oderwaniu od
społeczeństwa i państwa – trzeba było je brać pod uwagę w swoim zachowaniu, doskonalenie miało iść w
zgodzie ze społeczeństwem.
- Jednostkowy człowiek jednak był ważnym motywem w konfucjanizmie.
- Wiedza książkowa dla konfucjanizmu była ważna, ale tylko do pewnego momentu.
- Konfucjanizm mocno koncentrował się na polityce, którą wiązał z etyką. Nie interesowały go kwestie religijne,
abstrakcyjne – niektóre akceptował, inne odrzucał, bez większej reguły. W religie akceptował głównie rytuał,
jako utrwalenie porządku. Pomijał kwestie metafizyczne, życie pozagrobowe itp.
- W konfucjanizmie także istnieje pojęcie 道, choć inne, niż w taoizmie. Dla konfucjanistów 道 to sposób
moralnego postępowania jednostki i państwa (dobre, sprawiedliwe rządy, stoi ponad prawem, czerpie siłę

samo z siebie, wymaga od człowieka, ale nie daje nagrody). 道 to zasada postępowania nie kierującego się
zyskiem. Zawiera ideał życia – uczciwego, dobrego, sprawiedliwego.
- Konfucjanizm uczy życia w społeczeństwie. Podkreśla przynależność do rodziny, społeczeństwa, państwa.
Organizacja państwa ma przypominać organizację rodziny.
- Każdy człowiek w rodzinie stanowi wartość, wszyscy są równie, równie dobrzy, każdy ma być tak samo
traktowany.

- Konfucjusz był wielbicielem przeszłości i historii, szukał tam wiedzy i mądrości. Jednak nie był wobec historii
całkowicie bezkrytyczny.
- Często mu zarzucano, że jest filozofem kompromisu.

- Konfucjanizm ewoluował, przenikany innymi doktrynami i często odbiegał od oryginalnych nauk Konfucjusza.
Stał się ortodoksyjny, stracił uwagę do człowieka, demokracji, równości. Z czasem stał się doktryną skostniałą,
sztuczną, bez większego kontaktu z państwem.

Podsumowanie konfucjanizmu (oryginalnej postaci):

•

Ukierunkowanie na człowieka.

•

Humanitarne przesłanie.

•

Nacisk na aktywność społeczną i polityczną.

•

Edukacja intelektualna i moralna.

•

Silne sprężenie etyki z polityką.

Mencjusz 孟子

孟子

孟子

孟子 (IV-III w. p.n.e.)

- Filozof utożsamiany z konfucjanizmem, przypisywano mu autorstwo dzieła Mengzi 孟子

孟子

孟子

孟子, choć zostało ono

spisane po jego śmierci (także na przełomie IV-III w. p.n.e.), przekazując myśli i idee Mencjusza. Jest to jedno z
dzieł kanonu konfucjańskiego, co podniosło jego prestiż. Szczególnie cenione był przez neokonfucjanistów.
- Mencjusz był filozofem-podróżnikiem, był w wielu krajach i starał się wpływać na działania władców.
- Twierdził, że człowiek z natury jest dobry, a całe zło bierze się z wrodzonych skłonności do zakłócania dobra.
- Państwem mają rządził wykształcenie i dobrzy władcy, państwo powinno był dla człowieka.
- Mencjusz częściej poruszał tematyką polityczną i ekonomiczną, niż Konfucjusz.
- Uważał, że człowiek sam kieruje swoim losem i jest za siebie odpowiedzialny, więc musi nieustannie
doskonalić swój charakter.
- Natura ludzka to rodzaj odrębnego mikrokosmosu, a poznanie świata jest możliwe przez poznanie samego
siebie, swej duszy.
- U Mencjusza pojawiają się elementy metafizyczne, czego wcześniej nie było. Wg niego każda rzecz jest pełna
sama z siebie, jest od początku doskonała .
- Mencjusz kładzie nacisk na naukę i wykształcenie, co pozwala poznawać samego siebie. Nie można roli nauki
jednak przeceniać. Ceni również człowieka jako jednostkę, zdolną do samodzielnego myślenia i pod. decyzji.

- Dzieło Mengzi cenione jest ze względu na treść i formę – Mencjusza uważa się za mistrza mowy, przemawiania,
który potrafił swą przemową przekonać słuchaczy do swoich racji. Często jednak jest sarkastyczny i ironiczny,
nie słodzi i nie idealizuje (za bardzo).

- Cztery wymienione wyżej dzieła stanowią tzw. Czteroksiąg Konfucjański (四书

四书

四书

四书/四经

四经

四经

四经).

Xunzi 荀子

荀子

荀子

荀子 (IV-III w. p.n.e.)

- Był ważnym i wpływowym filozofem już za życia, twórca dzieła o tym samym tytule – Xunzi 荀子

荀子

荀子

荀子.

- Jest to pierwsze dzieło w szkole konfucjańskiej różniące się strukturą od poprzednich, ma formę wywodu na
konkretne tematy. Jest to zbiór esejów filozoficznych – każdy ma tytuł opisujący treść, a pojęcie czy idea są
wyjaśniane w sposób logiczny i klarowny, nie trzeba czytać między wersami, domyślać się. Jest to też pierwszy
przykład esejów w literaturze chińskiej.
- Xunzi jest pisane wypracowanym, literackim stylem, zawiera figury stylistyczne (symetria, powtórzenia,
paralelizmy). Wciąż sporo jest w nim cytatów.
- Xunzi jest dość kontrowersyjne w poglądach, co przysporzyło wielu problemów komentatorom konfucjańskim.
Jest cyniczny, nie ma idealizmu i przesadnie wzniosłych idei (np. jeśli władca będzie dobry, to wszystko będzie
cud miód).

- Xunzi twierdził, że człowiek jest z natury zły, ale może stać się dobry poprzez odpowiednią i długotrwałą
edukację. Podkreśla też ważną rolę dobrych przykładów z przeszłości. Uważa, że tylko intelekt różni człowieka
od zwierzęcia – tylko nauka i wzorowanie się na autorytetach pozwalają na wzniesienie się ponad zwierzę.
- Xunzi był sceptykiem i racjonalistą (wg naszych standardów – wtedy nie było takich pojęć). Nie rozważał
Nieba 天 w aspekcie religijnym – Niebo to porządek naturalny i prawa moralne (podobnie do Konfucjusza).
Xunzi nie uznaje nadnaturalności, zwalcza wszelkie magiczne, nadnaturalne pierwiastki.
- Xunzi uważał, że zasady moralne i natura ludzka nie zmieniają się na przestrzeni wieków, są ponadczasowe,
więc wzory z przeszłości są nadal aktualne i trzeba się nimi kierować. Te same zasady moralne można stosować
bez względu na epokę czy sytuację polityczną. Tylko człowiek wychowany na dawnych wzorcach może stworzyć
harmonijną osobowość.
- Xunzi stworzył rodzaj filozofii politycznej – uznawał autorytarny sposób rządzenia (w przeciwieństwie do
Mencjusza i Konfucjusza). Miał zbliżone idee do szkoły legistów – system kar i nagród. Człowieka trzeba
dyscyplinować, pilnować, kontrolować i uczyć kontroli (Mencjusz – człowiek jest dobry, samodzielny).

Konfucjanizm w Europie

- Szczególnie duży wpływ miał w Oświeceniu, w XVII i XVIII w. Wtedy konfucjanizm wzbudził zachwyt, była to
rewelacja. Przekazywany był przez misjonarzy, których sporo przebywało w Chinach. Byli wykształceni, więc
tłumaczyli dzieła konfucjańskie, przekazywali do Europy jego idee.
- Ceniono nauki konfucjanizmu i samego Konfucjusza. Chwalono racjonalizm konfucjański. Gottfried Leibniz –
rzecznik wymiany kulturowej Wschód-Zachód, chciał, aby Europa uczyła się od Chińczyków moralności i zasad
sprawnego rządzenia. Uczeń Leibniza – Christian Wolff –podzielał te poglądy, uważał, że system chiński
zharmonizował szczęście jednostki z dobrem państwa.
- Jednak misjonarze przekazywali tylko podstawy nauk Konfucjusza, początkowe nauki, same ideały
konfucjańskie. Nie odzwierciedlały one rzeczywistej sytuacji społecznej i politycznej w Chinach, sposobów
stosowania tej filozofii.
- Wielu fanów konfucjanizmu było w Anglii i Francji. Wolter proponował stosowanie konfucjańskich zasad, cenił
system paternistyczny i świeckość. Podobało mu się odcięcie od cudów i elementów nadprzyrodzonych, a także
przekonanie, że człowiek jest z natury dobry.
- Uważano, że to z Chin wzięło się pojęcie „gentelman”, od chińskiego człowieka cnotliwego (君子) – etos
gentelmana był bliski zasadzie złotego środka.
- Niektórzy filozofowie całkowicie odrzucali konfucjanizm – Denis Diderot zarzucał mu bezproduktywność,
statyczność.
- Ci, którzy pochwalali konfucjanizm, widzieli jednak tylko obraz stworzony przez jezuitów – w XVIII w.
konfucjanizm w Chinach wyglądał inaczej, niż to sobie wyobrażali. Wchłonął elementy kilku religii i filozofii,
niewiele zostało z oryginalnych nauk.
- Europejczykom podobała się myśl demokratyczna, idea 道, dobrego rządzenia państwem, oderwanie od religii,
logiczne myślenie i „uprawidłowienie nazw”.

Taoizm 道教

道教

道教

道教

- Równie popularny jak konfucjanizm, miał ogromny wpływ na kulturę i literaturę Chin. Taoizm poruszał różne
dziedziny życia, życie codzienne, politykę, problemy państwa. Spora część dotyczy natury wszechświata,
kosmosu, przyrody, miejsca człowieka w naturze. Taoiści postrzegali człowieka jako część natury, nie część
społeczeństwa, nie rozważali człowieka jako jednostki społecznej.
- Taoizm zdobył popularność, ponieważ był odpowiedzią na potrzeby, których nie zaspokajał konfucjanizm –
obie filozofie się uzupełniały. Po pojawieniu się buddyzmu szybko się przeniknęły. Teksty taoistyczne były
bardziej cenione od konfucjańskich – są ciekawsze, barwniejsze, ładniejsze pod względem literackim, poruszają
tematy duchowości. Mają wiele pozytywnych walorów, dlatego popularne także na Zachodzie.

Księga Drogi i Cnoty 道德经

道德经

道德经

道德经

- Najsławniejszy i najbardziej ceniony tekst taoistyczny, spisany prawdopodobnie ok. IV-III w. p.n.e. Wg tradycji
jej autorem jest Laozi 老子, który mógł żyć ok. VI w. p.n.e. Podobno był on archiwistą na dworze władcy
dynastii Zhou. Traktowany jest bardziej jako postać legendarna, nie rzeczywista – mnóstwo faktów o nim
została dorobionych, zmyślonych. Daodejing powstała długo po Laozi, ale wg badaczy niektóre fragmenty mogą

być starsze, z jego czasów. Niewykluczone, że to dzieło jednego autora, ale częściej traktowane jako zbiór myśli
kilku filozofów.
- Tekst nie jest spójny, nie układa się w żadną logiczną całość, zdania są czasem oderwane od celu.
- Składa się z 81 rozdziałów – 47 o teorii taoizmu i 34 jako komentarze ze wskazaniem na praktycznie
zastosowanie filozofii.
- Tekst ma niespójną strukturę, czasem wplecione maksymy, pisany zrytmizowaną prozą literacką, zawiera
elementy dramatyzmu. Wiele fragmentów ma charakter poetycki – metafory i symbole, język zwięzły,
lakoniczny.
- Tekst jest dość niejasny, co pozwala na różne interpretacje: dla niektórych – tekst materialistyczny lub
polityczny; dla innych – duchowość, głębia, oświecenie, odrzucenie materializmu.
- Język jest zbliżony do poetyckiego, wiele środków artystycznych.
- Różnice od poprzednich dzieł:

•

Nie ma odwołań do historii i postaci z przeszłości.

•

Nie ma cytatów.

•

Nie ma przypowieści, anegdot.

•

Upodobanie do paradoksu – elementy gry z odbiorcą (prawda często brzmi jak jej przeciwieństwo).

•

Słowo-klucz: dao 道

道

道

道 – jest główną zasadą działania wszechświata, istotą i celem rzeczy, rodzajem

absolutu, przyczyną wszystkiego. Nie ma jednoznacznej definicji, jest opisywana niejasno. Dao objawia
się przez cnotę (siłę) de 德 – indywidualna CECHA każdej rzeczy, szczegół. Dao to ogół, zasada działania
wszechświata, źródło działania i niedziałania, wszystko i nic. Wprowadzenie tej „definicji” znosi
dualizm – dao jest połączeniem wszystkiego, co sprzeczne.

- Natura i człowiek to jedność, człowiek nigdy nie jest przeciwstawny naturze.
- Daodejing zawiera wskazówki, jak osiągnąć stan jedności między człowiekiem a naturą – trzeba dążyć do
zrozumienia źródła natury, zasad, którymi się rządzi. Jednocześnie trzeba odrzucić wszystko, co odgradza
człowieka od pierwotnej naturalności, odrzucić nienaturalna, sztuczne elementy, czyli instytucje, zakazy, prawa.
Człowiek powinien zachować naturalny bieg rzeczy i podążać za dao. Człowiek mądry zajmuje się kontemplacją i
rozmyślaniem. To najprostszy sposób poznania istoty rzeczy, otaczającego nas świata i samego siebie, bo
jesteśmy świata i natury.
- Podobny do konfucjanizmu element – trzeba poznać miarę rzeczy, traktować je tak, jakimi w istocie są, nie
przypisywać im większego znaczenia, niż mają, nie przywiązywać się za bardzo do przedmiotów, rzeczy, żeby
nie zboczyć z dao. Człowiek musi się wyrzec przesady, wygórowania, ziemskich sukcesów, żeby nie zboczyć z
drogi poznania siebie. Trzeba wyrzec się też majętności, bo cenne rzeczy i błyskotki nas rozpraszają.

- Wu-wei 无为

无为

无为

无为 – niedziałanie. Nie można działać niezgodnie z naturą, nie robić wymuszonych rzeczy. Wu-wei

dotyczy duchowej strony człowieka, nie fizycznej (nie chodzi o obijanie się) – w wyniku praktykowania wu-wei
możemy stać się zdolni do zapanowania nad naszymi pragnieniami, mamy odczuć jedność z kosmosem i
uspokojenie stanu ducha. Odnajdujemy miejsce w kosmicznym porządku, szanując jego elementy, ale nie
zajmujemy się tylko sobą, mimo że taoizm jest nastawiony na jednostkę. Mędrzec nie pozbywa się własnego JA,
należy przyznać, że nasze JA nie jest najważniejsze, należy osiągnąć harmonię z innymi elementami
wszechświata. Wu-wei było odnoszone też do polityki – nie należy ingerować w sprawy państwa.

- Wielu uważało, że Daodejing to traktat polityczny – wskazówki, jak rządzić krajem. Choć większość twierdziła,
że to dzieło apolityczne, ewentualnie z nielicznymi elementami, np. kreuje portret władcy, który nie wtrąca się
w sprawy obywateli.

Zhuangzi 庄子

庄子

庄子

庄子

- Dzieło Zhuangzi nosi taki sam tytuł, jak jego imię, choć jest też zwane Prawdziwą Księgą Południowego
Kwiatu ( 南 花 真 经

南 花 真 经

南 花 真 经

南 花 真 经 ). Zhuangzi pochodził z południa Chin, żył w IV-III w. p.n.e. Był człowiekiem

niekonwencjonalnym, nie interesowała go kariera urzędnicza i zaszczyty, wolał być wolny i żyć w biedzie, choć
posiadał ogromną wiedzę. Był wizjonerem nie mającym równych sobie, pewnego rodzaju buntownikiem.

- Księga Zhuangzi liczy 33 rozdziały, podzielone na 3 części:

1) Autentyczne wypowiedzi Zhuangzi, zawierające główne idee taoizmu.
2 i 3) Komentarze i rozwinięcia idei, napisane przez uczniów Zhuangzi.

- Jest to wyjątkowe dzieło, m.in. ze względu na poczucie humoru i wyobraźnię Zhuangzi, jest dużo łatwiejsze w
odbiorze, niż Daodejing. Zwiera liczne opowiastki, dużo fantastyki, bogów i mityczne postaci, nie jest to więc
dzieło czysto filozoficzne.
- Zawiera także mnóstwo dialogów, np. ze zwierzętami i postaciami historycznymi, rozmówców jest dużo więcej,
niż w innych dziełach tego okresu.
- Pojawia się także postać Konfucjusza, lecz jest on przedstawiony krytycznie i złośliwie (przedstawiony jako
taoista!), Zhuangzi ośmiesza jego i jego uczniów.
- Część zdarzeń z Zhuangzi jest prawdziwa, część zmyślona, pochodząca z legend. Widać upodobanie autora do
rzeczy niebanalnych, groteskowych, nawet złych. Zhuangzi wykazuje się dużą swobodą poruszania się w świecie
realnym i fantastycznym.
- Absolutny brak jest zainteresowania polityką w Zhuangzi (Daodejing – troszkę polityki jest). Uwaga skupia się
na człowieku jako jednostce i jego wolności duchowej oraz umysłowej. Jednym z celów Zhuangzi jest
wyniesienie tego tematu ponad poziom prezentowany przez konfucjanizm, który uważał za zbyt ziemski,
ograniczony. Zhuangzi próbuje wynieść filozofię na poziom czysto duchowy i odrzucić codzienne ramy i
ograniczenia – tylko wtedy prawidłowe myślenie i zjednoczenie z 道. Zhuangzi głosił, że podział świata na dobro
i zło jest sztuczny, bo to po prostu inne ujęcie tego samego; rzeczywistość jest względna, relatywna.
- Cywilizacja czyni człowieka niewolnikiem – skoro wszystko jest względne, należy się wyrzec materialnych
rzeczy, bo są zwodnicze i utrudniają rozwój duchowy.
- Tak jak Laozi, Zhuangzi także uważał, że wszystko ma swoją naturę, bo wszystko wywodzi się z 道. Dlatego
rzeczy są wieczne, nie giną, lecz ulegają ciągłym przemianom. Stąd wynikają nowe poglądy na życie i śmierć – są
to 2 różne aspekty tego samego istnienia. Takie rozumowanie zniosło rozróżnienie między materią i duchem
(także 2 aspekty tego samego istnienia). Uwolniło to człowieka od strachu przed śmiercią, co rozwinęło jego
możliwości duchowe.

- Zhuangzi miał wielu zwolenników, nie tylko dzięki swej filozofii, także dzięki swojej osobowości – budził
sympatię, bo nie moralizował, nie napominał, lecz proponował wyprawę do świata fantazji.
- Zhuangzi buntował się przeciw konfucjańskiemu rytuałowi, nie lubił reguł, nakazów i zakazów. Człowiek miał
być spontaniczny, miał mieć fantazję. Zhuangzi mówił, że tylko głupcy dają się kontrolować. Człowiek miał się
cieszyć swoją naturą i żyć w zgodzie z naturą.
- Dzieło Zhuangzi znacznie wpłynęło na literaturę i sztukę.

Liezi 列子

列子

列子

列子

- Rzekomo żył w VI w. p.n.e., choć jego istnienie w ogóle nie jest pewne. Przypisywane mu dzieło powstało ok.
IV-III w. p.n.e. i także nosi tytuł od jego imienia.
- Liezi składa się z 8 rozdziałów, zawierających 143 przypowieści. Jedno z 3 kanonicznych dzieł taoizmu. Do
kanonu zostało włączone w VIII w., kiedy to też nadano mu nowy tytuł – Prawdziwa Księga Pustki (冲虚真经

冲虚真经

冲虚真经

冲虚真经).

- Argumentem mówiącym, że to nie Liezi jest autorem, jest fakt, że treść przypowieści nie odpowiada
rozdziałom, w których się znajdują. Ostatni rozdział na pewno nie jest jego autorstwa, gdyż w ogóle nie jest
podobny do całej reszty i nie odpowiada samej filozofii taoistycznej.

- Taoizm w oryginalnej postaci nie przetrwał długo. Potem zaczął być kojarzony z alchemią, magią, zabobonami
i pasywnością. Zaczął ewoluować w kierunku religii, przyjął sporo z buddyzmu

neotaoizm. Neotaoizm pełen

jest hokus-pokus, przyjął wiele ludowych wierzeń (lokalne kulty, buddyzm, szamanizm), bóstw i praktyk, ma
niewiele wspólnego z taoizmem filozoficznym. Głosi m.in. jedność zasad 阴阳, których wzajemne dopełnianie
się w dao stanowi podstawę harmonii świata. Wzajemne oddziaływanie yin i yang jest przyczyną powstawania i
zmiany wszystkich rzeczy. Z nich powstaje pięć pierwiastków – pięć przemian taoizmu (五行) –火水土金木 – a z
nich wszystkie inne rzeczy. Z taoizmem religijnym związane są też: medycyna chińska i nauka, wewnętrzne style
walki, techniki dywinacyjne, np. w oparciu o Księgę Przemian, alchemia, poszukiwanie sposobów na
długowieczność, poszukiwania naturalnej równowagi energetycznej w otoczeniu człowieka feng shui (风水).

W okresie panowania dynastii Zhou powstało tzw. 100 szkół myśli chińskiej (诸子百家

诸子百家

诸子百家

诸子百家).Ich rozwój wywołany

był ciągłymi wojnami, podziałami politycznymi, chaosem, cierpieniem – rozważały dążenie do zjednoczenia i
harmonii, poszukiwanie nowego ładu. Różne szkoły oferowały walczącym dworom doradztwo, w nadziei na
zdobycie wpływów. Sto szkół rozkwitło w latach 770 do 221 r. p.n.e. Był to okres burzliwego rozwoju kultury i
myśli chińskiej, ale także rozkwit gospodarny, technologiczny itp.

Motizm, moizm (墨家

墨家

墨家

墨家)

- Szkoła założona przez Modi (墨翟), zwanego także Mozi (墨子), w V-IV w. p.n.e. Motizm głosił zasadę
powszechnej miłości, miał duże znaczenie szczególnie u schyłku dynastii Zhou. Był nawet moment w historii, że
legizm i motizm były bardziej popularne od konfucjanizmu, choć od końca dynastii Han o motizmie już nic nie
słychać.
- Modi żył w V w. p.n.e., napisał traktat Mozi(墨子), z czego część jest autorstwa jego, cześć jego uczniów. Mozi
składa się z 53 rozdziałów (oryginalnie mógł mieć nawet 73). Obecnie znany tekst jest mocno zniekształcony,
gdyż pochodzi z drugiej połowy panowania dynastii Qing 清! Mozi ma formę dialogów mistrza z uczniami +
krótkie traktaty.
- Podstawowym założeniem moistów była zasada powszechnej miłości i budowanie państwa na powszechnej
miłości. Brak miłości jest przyczyną zła. Należy się wyrzekać agresji, a człowiek ma się kierować własną wolą.
Niebo wynagradza dobrych i karze złych. Mimo zasady miłości, moiści ostro atakowali Konfucjusza, szczególnie
za jego etykietę i ceremoniał.
- Najważniejsze w dziele Mozi są eseje uczniów m.in. o… prowadzeniu wojen. A także traktaty logiczne, które
stanowią najstarsze tego typu traktaty w literaturze chińskiej.

Legiści (法家

法家

法家

法家)

- Szkoła popularna ze względu na głoszony przez siebie model państwa.
- Najważniejszym dziełem jest Księga Pana na Shangu (商君书

商君书

商君书

商君书). Jej autorem jest Yang Gongsun (鞅公孙),

zwany także Shang Yang (商鞅

商鞅

商鞅

商鞅), wpływowy minister państwa Qin 秦 w IV w. p.n.e., który swymi reformami

doprowadził Qin do potęgi. Shang Yang dążył do wzmocnienia pozycji władcy i państwa, zniósł przywileje
arystokracji, rozwinął rolnictwo i produkcję żelaza. Uznał, że jedyną drogą do awansu społecznego jest
wykazanie się na polu walki lub praca na rzecz wojska.
- Księga Pana na Shangu liczyła 29 rozdziałów (obecnie znamy 24). Część spisano po śmierci Shang Yanga, ale
uważa się, że całość w 100% odzwierciedla jego poglądy. Częściowo są to dialogi, częściowo eseje na tematy
państwowe. Głoszą drogę do wzmocnienia państwa, wspomnianego rozwoju rolnictwa, a także konieczność
prowadzenia agresywnych wojen. Ważną rolę odgrywa system surowych kar i hojnych nagród (w praktyce
głównie kary). Moralność i litość to słabości. Liczy się tylko siła i zwycięstwo.

- Han Feizi (韩非子

韩非子

韩非子

韩非子) żył w III w. p.n.e., uczeń Xunzi. Realista i pragmatyk, głosiciel idei polityki przynoszącej

wymierne korzyści. Odwrócił się od swego konfucjańskiego mistrza, odrzucił humanitaryzm, popierał system
kar i nagród. Uważał, że władca ma być surowy. Jednostka jest mu obojętna, liczy się tylko racja stanu, dobro
całego państwa. Człowiek z natury jest zły.

- Legiści początkowo dzielili się na 3 grupy – wszyscy wyznawali to samo, ale różnie kładli nacisk:

•

Potęga militarna.

•

Sprawna administracja.

•

System kar i nagród.

- Legizm odniósł największe sukcesy w państwie Qin i za dynastii Qin, sporo elementów także u Mao.

BELETRYSTYKA

Dotychczas omawiana literatura klasyczna to generalnie literatura naśladowcza. Beletrystyka jest bardziej
oryginalna, jednak w Chinach nie była zbyt ceniona – pierwotnie w ogóle nie uważano jej za literaturę. Od
dotychczasowych dzieł beletrystykę odróżniał jeden z ważniejszych celów – zaciekawienie czytelnika.

Beletrystyka po chińsku znana jest jako 小说. Pojęcie to pierwotnie oznaczało krótką historyjkę, anegdotkę,
przy czym samo 小 podkreślało błahość tego typu twórczości. Po raz pierwszy pojęcia 小说 użył Zhuangzi,
właśnie w znaczeniu krótkiej historyjki. Dopiero za dynastii Han nadano mu właściwe znaczenie – opis jakiegoś
niezwykłego wydarzenia. Wówczas to zdarzało się, że cesarz wysyłał urzędników na ulice miast, aby spisywali
zasłyszane opowieści. Pierwszych źródeł powieści właściwej badacze doszukują się w Dziejach Walczących
Królestw (战国策).

Rozwój beletrystyki w Chinach był powolny. W literaturze hanowskiej pojawiają się opowiastki o tematyce
fantastycznej, pseudohistorycznej. Często wykorzystywane były potem przez innych autorów, częściowo
przepisywane. Ich pochodzenie uznawano za sporo niższe, niż poezji czy historiografii. Zbierano ich antologie,
początkowo jednak nie były one opracowywane literacko, były spisywane żywcem bez zmian.

De facto historia beletrystyki właściwej rozpoczyna się dopiero za dynastii Tang. Wówczas wyodrębniły się 2
nurty:

•

Nurt 传奇 – krótkie opowiadania pisane przez literatów (jeszcze w języku klasycznym).

•

Nurt języka potocznego – historyjki pisane przez mniej wykształconych, ale za to związanych ze
środowiskiem wędrownych opowiadaczy, wśród których doszukuje się korzeni beletrystyki.

Do dziś funkcjonują terminy oznaczające rodzaje powieści:

•

章回小说 – długie utwory w rozdziałach

•

短篇小说 – krótkie formy prozatorskie

•

中篇小说 – długie opowiadanie/ krótka powieść

•

小说 – powieść

Zhanghui Xiaoshuo 章回小说

章回小说

章回小说

章回小说:

- Język potoczny.
- Wielka rola dialogów – dramatyczne, poruszające.
- Wydarzenia opowiadane z punktu widzenia autora, lecz postać autora niezbyt wyróżniona.
- Pojawiające się w utworze sądy są powszechnie akceptowane, autor nie dodaje zbyt wiele od siebie.
- Pojawienie się pierwszych bohaterów literackich, choć dość konwencjonalnych.
- Epizody kończą się w punkcie kulminacyjnym, nie ma ostatecznego rozwiązania.
- Struktura łańcuchowa – epizody się zazębiają, głównie postaciami.
- Wada –taki utwór nie przedstawia szerzej tła społecznego i politycznego, nie pozwala np. na stworzenie
czegoś na wzór powieści psychologicznej. Jest to wynikiem m.in. urywanej struktury.

说唱文学

说唱文学

说唱文学

说唱文学 (讲唱文学

讲唱文学

讲唱文学

讲唱文学) – literatura mówiona-śpiewana

- Literatura przekazywana ustnie, nie spisywana, o charakterze epickim.
- Łączy różne typy literatury – wiersz, teatr, śpiewanie, beletrystykę.
- Tworzyli ją profesjonalni opowiadacze, wywodzący się z niższych warstw społecznych. Nauka tego zawodu
wymagała wielu lat praktyki, długiego procesu kształcenia. Opowiadacze nieraz kształcili się wzajemnie.
- Źródła tematyki:

•

Tematyka klasyczna, zagadnienia z kronik itp.

•

Literatura ludowa

•

Przekazy historyczne

- Tematy, fabuła, postaci, wydarzenia itp. często się zmieniały w trakcie opowiadania, pojawiały się nowe
elementy, niektóre znikały. Opowiadacz musiał pamiętać trzon opowiadanej przez siebie historii, ale mógł
częściowo improwizować.
- Za dynastii Song i Yuan zawiązała się grupa Panów ze Stowarzyszeń Literackich (书会先生), którzy upodobali
sobie właśnie 说唱文学. Byli to ludzie wykształceni, pisali nowe opowieści, dostarczali tematów. Jednocześnie
zaczęła się kształtować ustalona grupa odbiorców – mieszczanie.
- 说唱文学 charakteryzuje się przeplataniem poezji i prozy. Część rozdziałów prozatorskich kończy się
zwieńczającym wierszem. Jego celem jest tylko komentarz, nie posuwa on akcji do przodu. Być może wywodzi
się z tradycji mnichów buddyjskich, którzy przeplatali modlitwy wierszami.
- Wszystkie utwory mają prolog i strukturę epizodyczną oraz punkt kulminacyjny na końcu.

- Tylko najlepsze utwory zostały utrwalone w formie pisemnej, choć istniała ich cała masa. Zapisywano je
dosłownie, w takiej formie, jak je opowiadano. Zapisane mają identyczną strukturę, język potoczny itp.

- 说唱文学 teoretycznie istnieje aż do dziś, praktykowane przez nielicznych opowiadaczy.
- Współcześnie badacze wyróżniają ponad 90 gatunków, głównie ze względu na formę czy muzyczność.
- Dwa najważniejsze rodzaje:

1. 变文

变文

变文

变文 Bianwen

- Głównie za dynastii Tang

literatura piękna w Chinach pojawia się mniej więcej razem z europejską.

- W połowie VIII w. pojawiły się pierwsze utwory prozatorskie oparte na buddyjskich legendach. Początkowo
tematyka była głównie religijna, potem głównie świecka – przygodowa, fantastyczna itp. Bianwen zaczęły się
zajmować bieżącymi wydarzeniami, ważnymi dla Chińczyków.
- Poezja dodawana do utworów stanowiła komentarz do części prozatorskiej.
- Pisane były językiem potocznym, lecz i tak współcześnie jest on bardzo trudny.
- Czasami bianwen nazywa się bianxiang (变像 – wizerunek, portret), gdyż opowiadacze rozwieszali zwoje z
rysunkami obrazującymi treść opowiadania.
- Duży wpływ na bianwen miał buddyzm, wiele słów przeszło z sanskrytu, dlatego też nastąpiły zmiany w
chińskim klasycznym – inna rytmika, płynność i długość zdania. Rozluźnił się rygor języka klasycznego, pojawiły
się nowe wyrażenia na określenie haseł buddyjskich. Buddyzm miał wpływ także na tematykę.

- Najwięcej odnalezionych w grotach Mogao w Dunhuang (Gansu) na początku XX w. Część tamtejszych
zapisków (liczących ponad 40 tys. sztuk) datowana jest na 1000 lat p.n.e.

2. 话本

话本

话本

话本 Huaben

- Także literatura mówiona, pojęcie czasem tłumaczone jako „podręcznik opowiadacza”. Początkowym
znaczeniem było: ciekawe zdarzenie, anegdota. Teraz określa się tym mianem krótkie opowiastki pisane
językiem potocznym.
- Opowiadanie historii jako zawód wykształciło się za dynastii Tang, a rozwinęło się najbardziej za Song,
szczególnie w Kaifengu i Hangzhou.
- Opowiadacze wykształcili też specjalizacje tematyczne – miłosna, kryminalna, wojenna, fantastyczna, religijna.
- Już za Song część utworów drukowano, nadal jednak dosłownie.
- Autorami historii byli sami opowiadacze lub zawodowcy ze stowarzyszeń.
- Typowy huaben zawierał prolog (proza / proza + wiersz), który wprowadzał fabułę, lecz jego głównym celem
było danie widzom czasu na zebranie się. Punkt kulminacyjny z kolei miał zachęcić do pozostania, ale też dać
opowiadaczowi przerwę na zebranie pieniędzy.
- Wstawiana w utwór poezja stanowiła komentarz, nie posuwała akcji do przodu. Jej celem było także
przyciągniecie bardziej wykształconych słuchaczy.
- Huaben zawierały wiele stereotypowych zwrotów (ubarwiały, ale niezbyt odkrywcze literacko), wprowadzały
nową tematykę (codzienną – problemy zwykłych ludzi itp.), nowe postaci (zwykli ludzie z ulicy).
- Cechował je bardzo naturalistyczny opis szczegółów, szczególnie w opowiadaniach kryminalnych (dużo krwi!).
- Jednocześnie sporo było fantastyki, dającej efekt zaskoczenia i przyciągającej słuchaczy.
- Wraz z huaben pojawiła się powieść detektywistyczna – detektyw mądry, nieomylny, cnotliwy itp.

- Do dziś sporo huaben się zachowało, jednak do XX w. były to utwory „z drugiej ręki”, bez pisanych źródeł ze
swojej epoki. Dopiero potem odnaleziono ich kompilację, zwaną San Yan 三言

三言

三言

三言, której autorem jest Feng

Menglong 冯梦龙 (XVI/XVII w.). W ten sposób poznano oryginały.
- Huaben wywarły spory wpływ na literaturę w ogóle, w tym na najważniejsze dzieła (三国演义，红楼梦 itp.)

传奇

传奇

传奇

传奇 Chuanqi – ‘opowieści o dziwnych zdarzeniach’
- Początkowo krótkie opowiadania w j. klasycznym. Potem dłuższe ballady epickie, formy dramatyczne itp.
- Mniej wniosły do literatury, ale tylko to mogło zainteresować konfucjański beton intelektualny.
- Utwory opracowywane były literacko, dość dokładnie.
- Ich bohaterowie, podobnie jak autorzy, pochodzą z warstwy wykształconych urzędników, uczonych.
- Autorzy zaczęli mówić własnym głosem, wyrażać własne sądy.
- Dużo dokładniej kreślono postaci, były bardziej skomplikowane.
- Cechowały je: fantastyczność, dziwność, niezwykłość.
- Autorzy się prześcigali w niezwykłości tematyki – dużo postaci fantastycznych, w tym niejednokrotnie motyw
lisa i lisicy, które mają mistyczne zdolności, zmieniają się w ludzi i wchodzą w różne związki z ludźmi.
- Główną tematyką była miłość romantyczna. Romantyczny nastrój w 传奇 był najbardziej wyróżniony w całej
historii literatury chińskiej!
- Pojawia się dezaprobata wobec rzeczywistości przy jednoczesnym unikaniu krytyki.
- Za dynastii Tang wyróżniono kilka odmian ze względu na temat – m.in. opowiadania fantastyczne, miłosne,
przygodowe.

- Literatura chińska generalnie bardzo słabo rozróżnia takie gatunki jak mit, legenda, bajka itp.
- Ich język był zwięzły, krótki. Zawierały fragmenty poetyckie.
- Stanowiły mocną inspirację dla opowiadaczy ustnych.
- Sporo zachowało się do dziś, istnieją różne antologie.

Mnisi i czarnoksiężnicy, czyli niesamowite historie o dziwnych ludziach (聊斋志异

聊斋志异

聊斋志异

聊斋志异 – dosłownie: Cudowne

opowieści ze studia Liao Zhai)
- Najbardziej znana antologia 传奇, zawiera 431 utworów.
- Autor: Pu Songling (蒲松龄), XVII-XVIII w.
- Był to człowiek większość życia pracujący w urzędach i jako prywatny nauczyciel, ale dopiero 3 lata przed
śmiercią (żył 75 lat) otrzymał tytuł urzędniczy.
- Tematykę czerpał z wcześniejszych chuanqi oraz ustnych opowiadań.
- Duży wpływ na jego twórczość miały utwory huaben, przez co część jego dzieł to tematyka detektywistyczna.
- Częściowo wykorzystywał motywy wzięte ze swojego realnego życia.
- Pisał także o podróżach do dziwnych krajów.
- Głównym tematem jednak były spotkania ludzi z dziwnymi istotami.

- Twórczość Pu Songlinga to szczytowe osiągnięcie formy chuanqi.
- Pisane krótkim, lakonicznym językiem, chińskim klasycznym.
- Zawierały elementy krytyki społeczno-politycznej, także nieco satyry i dygresji osobistej.
- W sumie antologia składa się z 8 tomów, ale Pu Songling napisał także 4 tomy poezji i 6 tomów esejów na
tematy m.in. językoznawcze i rolnicze.
- W tym czasie jednak już raczej nie pisano chuanqi, Pu Songling był wyjątkiem.

Biji xiaoshuo 笔记小说

笔记小说

笔记小说

笔记小说

- Wywodzą się z chuanqi, tworzone przede wszystkim za dynastii Wei, Jin i Song.
- Wiele tekstów odkryto za dynastii Ming, więc wówczas gatunek ten znów odżył.
- Są to króciutkie notki, pisane w klasycznym chińskim.
- Biji xiaoshuo to anegdotki o dziwnych wydarzeniach. Tematyka luźna.
- Pisane były przez i dla wykształconych.
- Zawierały krytykę literacką.
- Lubiane przez konfucjanistów, bo były krótkie, inne niż rozwlekła beletrystyka.
- Mimo wszystko jednak była to beletrystyka, dlatego cieszyły się mniejszym poważaniem, niż inne gatunki lit.
- Stosunkowo niewielu autorów się nimi zajmowało, choć powstają one aż do dziś!

Dzieje Trzech Królestw 三国演义

三国演义

三国演义

三国演义

- Autor: Luo Guanzhong 罗贯中, 1330-1400 r.
- Są to zebrane i spisane opowieści ustne o tym okresie, krążące po Chinach już od III w. Być może bazowała się
także na kronice cesarskiej z tegoż wieku.
- Okres Trzech Królestw był ulubionym tematem wędrownych opowiadaczy za dynastii Tang.
- Luo Guanzhong stworzył swe dzieło jeszcze za dynastii Yuan.
- Potem jego dzieło przechodziło liczne poprawki, ostateczna wersja powstała w XVI w.
- Wydarzenia zapisane w powieści były także kopiowane do kronik historycznych.
- W ogóle dzieło trochę przypomina kroniki historyczne.
- Dotyczy walk państw Shu, Wei i Wu, wiele jest autentycznych postaci i wydarzeń.
- Dużo jest także zmyśleń, ale generalnie dzieło dość realistyczne, mało fantastyki.
- Głównymi bohaterami są: Liu Bei (刘备) – przywódca państwa Shu, Zhang Fei (张飞) i Guan Yu (关羽) – jego
generałowie i przyjaciele.
- Dzieło wyraźnie zaznacza ich braterską więź, przyjaźń i konfucjański ideał lojalności.
- Praktycznie nie pojawiają się w powieści postaci kobiet.
- Czarnym charakterem jest generał Cao Cao (曹操) – symbol człowieka łamiącego wszystkie reguły moralne,
uzurpatora tronu i podstępnego okrutnika.
- Generalnie dzieło przedstawia niezbyt optymistyczną wizję świata, gdzie wszyscy kierują się żądzą władzy i
pieniędzy, a takie postępowanie wynagradza. Bardzo mało w tym wszystkim moralności.
- Jednakże z pespektyw czasu takie postępowanie okazuje się błędne, a sprawiedliwość zwycięża, przychodzi
spokój i porządek, dlatego wizja nie jest aż tak zła, jak mogłoby się zdawać.

- Dzieje Trzech Królestw stały się silną bazą dla teatru, choć oczywiście nie przebiły Wędrówki na Zachód.

Opowieści znad brzegów rzek (Shui Hu Zhuan 水浒传

水浒传

水浒传

水浒传)

- Autor: Shi Nai’an (施耐庵), XIII-XIV w.
- Czasami przypuszcza się, że autorem był Luo Guanzhong, albo że obaj panowie to jedna i ta sama postać.
- Jest to powieść przygodowa, awanturnicza, rodzaj sagi zbójeckiej. Bardzo dużo postaci (100).
- Dzieło mówi o bandzie rozbójników, podobno naprawdę istniejącej za dynastii Song.
- Charakterystyczne jest przedstawione werbowanie nowych członków do grupy – prawie zawsze są oni
zmuszeni do przyłączenia się, wrabia się ich w jakieś poważne przestępstwo i zostawia jedyną drogę ucieczki,
czyli dołączenie do bandy.
- Powieść dużo zawdzięcza tradycji literatury mówionej.
- Dużo więcej języka potocznego, niż dotychczas. Przeplatanie narracji fragmentami poetyckimi.
- Powstało kilka wydań tego dzieło, różniących się ilością rozdziałów i autorstwem – m.in. oryginał Shi Nai’ana,
liczący 70 rozdziałów; oryginał rozszerzony rzekomo przez Luo Guanzhonga; czy najdłuższa wersja pochodząca z
japońskiej literatury.
- Przez powieść przewala się ok. 100 postaci.
- Każdy rozdział to jeden epizod, teoretycznie odrębny, choć łączą je bohaterowie, motyw wędrówki itp.
- Celem bohaterów jest naprawianie świata w dość brutalny, nielegalny sposób (mordy, kradzieże). Ale
wyróżnia ich gangsterski kod postępowania, określone wartości, idea męskiej przyjaźni (postawionej wyżej, niż
więzy krwi), występowanie przeciw powszechnym regułom, zasadom.
- Brutalność książki była potępiana przez konfucjanistów. Naruszanie tabu jednak stanowi jej wartość.

Wędrówka na Zachód (西游记

西游记

西游记

西游记)

- Autor – Wu Cheng’en (吴承恩), XVI w. Miłośnik folkloru, zbierał opowieści ludowe, o które oparł powieść.
- Powieść składa się ze 100 rozdziałów, generalnie można podzielić ją na 2 części: I historia małpy Sun Wukonga
(孙悟空), II opis przyczyn i przebiegu podróży mnicha Xuanzanga i drużyny po święte księgi buddyjskie do Indii.
- Jest to powieść fantastyczno-mitologiczna.
- Wiele motywów pochodzi z kultury indyjskiej i buddyzmu.
- Motyw buddyzmu i fantastyki był bardzo popularny wśród ustnych opowiadaczy, w XIV i XV w. powstawały
podobne do Wędrówki dramaty, dlatego Wu Cheng’en mógł się na nich oprzeć.
- Być może pierwsza wersja Wędrówki powstała już u schyłku dynastii Yuan.
- Pierwszy raz ją opublikowano pod koniec XVII w. – długo po śmierci autora.
- Wędrówka stanowiła kolejny krok naprzód w powieści chińskiej. Była dużo spójniejsza od dotychczasowych
dzieł – choć motywy pochodzą z różnych dzieł, wyraźnie czuć postać autora, który panuje nad tekstem i jego
całościowością. Występuje narrator, panowanie nad kompozycją itp.
- Sporo jest śladów literatury ustnej – sformułowania typu „jeśli chcecie wiedzieć, co było dalej, czytajcie…”
- Dużo wyraźniej zarysowana jest charakterystyka wewnętrzna bohaterów.
- W powieści niemało jest humoru i bardzo dużo fantastyki (duchy, demony, bogowie, m.in. bogini 观音).
- Trzema głównymi bohaterami są: mnich Xuanzang (Shaseng 沙僧), małpi król Sun Wukong (孙悟空),
ex-marszałek niebiańskiej armii, prosiak Zhu Bajie (猪八戒).
- Żadna z nich nie jest w pełni pozytywna czy w pełni negatywna. Każda ma swoje wyraźne cechy i symbolikę.

•

Xuanzang – strachliwość, niezaradność, głupota. De facto postać drugoplanowa. Ważniejsi są Sun
Wukong i Zhu Bajie, upadłe bóstwa, które ze swe przewiny wobec Niebios zostały skazane na pomoc
Xuanzangowi w jego podróży.

•

Sun Wukong – pełen fantazji, twórczej energii, potęgi wyobraźni, inteligencji, ale też sprytnego
niszczycielstwa, buntu, anarchii. Jego głównym celem jest zdobycie nieśmiertelności.

•

Zhu Bajie – symbol życia doczesnego, cielesności, życia wolnego od reguł, lenistwa, skupienia na
jedzeniu, spaniu i seksie. Ale też symbol twardego stąpania po ziemi, logicznego myślenia.

- Sinolog Tadeusz Żbikowski uważa, że powieść przypomina Odyseję Homera.
- Profesor Zheng Duo podzielił powieść na 4 części:

I) Dzieje Sun Wukonga od narodzin do osiągnięcia swych zdolności, buntu przeciw bogom i upadku.
II) Wydarzenia na dworze tangowskiego cesarza Taizonga, który wysyła Xuanzanga w podróż.
III) Istota powieści – wędrówka i przygody po drodze, dotarcie do celu i otrzymanie ksiąg od Buddy.
IV) Setny rozdział – powrót drużyny do domu.

- Z biegiem akcji pierwotne wady bohaterów okazują się zaletami, pozwalają bohaterom wybrnąć z kłopotów.

- Generalnie powieść cechuje podbudowa buddyjska, ale też elementy taoizmu i konfucjanizmu, czasami nawet
wyśmiewanie buddyzmu. Do samego nurtu buddyjskiego należy m.in. krytyka materializmu ZhuBajie.
Konfucjańska natomiast jest zasada złotego środka, umiarkowania.
- Motyw drogi nadaje dziełu spójność. Jest to też symbol życia człowieka, jego słabości, przeszkód życiowych
oraz walki z nimi.

- Powieść nawet za rewolucji kulturalnej nie została zakazana, zawsze była legalna.
- Stanowiła niesamowicie eksploatowane źródło inspiracji dla wszelkich odmian sztuki.
- Wu Cheng’en pisywał także poezję, lecz dużo zaginęło. Pojedyncze jego utwory poetyckie zostały zebrane w
antologię Zachowanie Pisma z Gór Sheyang.

Kwiaty Śliwy w Złotym Wazonie (金瓶梅

金瓶梅

金瓶梅

金瓶梅)

- Autor – być może (pewności nie ma) Wang Shizhen (王世贞), koniec XVI w.
- Powieść erotyczno-obyczajowa, pierwsza powieść obyczajowa w literaturze chińskiej, ponadto pierwsza
mająca realny związek z epoką, w której powstała (dynastia Ming).
- Opisuje codzienne życie bogatej chińskiej rodziny.
- Składa się z 4 rozdziałów, tytułami są kolejno: imię głównego bohatera i jego 3kobiet.
- Główni bohaterowie:

•

Ximen Qing (西门庆

西门庆

西门庆

西门庆) – główny bohater, zamożny kupiec, młody człowiek. Miał 6 żon, liczne kurtyzany,

współżył także ze służbą (w tym męską), sąsiadkami itp. Człowiek konsekwentny w interesach i w łóżku
– jeśli chciał kogoś przelecieć, dążył do tego za wszelką ceną. W każdej dziedzinie życia idzie do celu po
trupach.

•

Pełnia Księżyca – pierwsza żona (żyjąca w trakcie akcji powieści – wcześniej miał jeszcze jedną, ale
zmarła). Wycofana, skromna, ale czasami pokazuje moc i siłę podejmowania autorytarnych decyzji.

•

Wdzięcznooka – postać 3-planowa, mało o niej.

•

Nefrytowa Wieża – wdowa po bogatym kupcu, wniosła część jego majątku do małżeństwa z Ximenem.

•

Śnieżna Piękność – często gotuje.

•

Złoty Lotos (潘金莲

潘金莲

潘金莲

潘金莲) – zła kobieta, zamordowała swojego poprzedniego męża, aby wyjść za Ximena,

intrygantka, niesympatyczna, zazdrosna, czarny charakter, zatruwa życie otoczeniu, spiskuje z
Wiosenną Śliwą.

•

Kwiatowa Waza (李瓶儿

李瓶儿

李瓶儿

李瓶儿) – dawniej konkubina cesarskiego ministra, a więc trochę spadła społecznie,

choć wzięła ślub z Ximenem, co z kolei trochę podniosło jej status. Była kochanką Ximena jeszcze za
życia ministra. Urodziła mu syna, ale zarówno on, jak i ona zmarli przy porodzie.

•

Wiosenna Śliwa (庞春梅

庞春梅

庞春梅

庞春梅) – służąca Złotego Lotosu, kochanka Ximena. Obie panie często razem knuły,

ale też prześcigały się w zaciąganiu Ximena do łóżka.

- Powieść czasami uważana była za pornografię, a więc lekceważona.
- Szczególnie raziły dobitne opisy scen erotycznych.
- Doszukano się jednak w niej dydaktyzmu –rozwiązłe życie Ximena jako obraz państwa, które takim
funkcjonowaniem upada, niczym Ximen Qing (od przedawkowania afrodyzjaku spuchł mu penis i umarł o.O)
- Powieść cechuje się realizmem opisów, osadzona jest na autentycznym tle historycznym i społecznym,
ukazuje korupcje i zepsucie państwa Mingów, prezentuje także realny wizerunek miasta, bogacenie się,
załamanie zasad społecznych, upadek moralności i korupcja.
- Przez wiele lat powieść była zakazana w związku z tymi opisami, ale przede wszystkim przez ostrą krytykę
rządzących. Ceniona jednak była wśród literatów, a zachowane przez nich nielegalne wydania uchroniły
oryginalną treść przed zaginięciem lub wypaczeniem. Pierwsze oficjalne wydanie dopiero w 1957 r., choć
początkowo b. mało egzemplarzy, więcej dopiero po 1980 r.
- Powieść jest skonstruowana podobnie do poprzednich, ale dużo silniej powiązane są rozdziały i postacie.
- Nadal czasami zdarza się przeplatanie prozy wierszem, trochę cytatów z piosenek, dramatów itp.
- Sporo elementów buddyjskich (pierwsza żona Ximena zostaje gorliwą buddystką, a jej syn, jedyne dziecko w
całej rodzinie, po dorośnięciu zostaje mnichem buddyjskim, aby odkupić winy ojca).
- Także elementy konfucjanizmu – jeśli nie odnajdziemy ładu wewnętrznego, to nie będzie ładu społecznego.
Tak jak upada główny bohater, tak do upadku zmierza cały kraj.

Cechy chińskiej powieści w ogóle:
- Na ogół około 100 rozdziałów.

- Rytm narracji nadawany przez ok. 10-rozdziałowe jednostki oraz jeszcze mniejsze, 3-4-rozdziałowe.
- Często wielu autorów (przeróbki, udoskonalenia) lub całkowity brak danych nt. autorstwa.
- Najczęściej pierwszy i ostatni rozdział tworzą klamrę spinającą całą akcję.
- Podział wydarzeń wg różnych kryteriów – pór roku, państw itp.
- Wiele konwencji ze sztuki wędrownych opowiadaczy.
- Liczne cytaty obrobione, nie tak dosłowne, jak w historiografii.
- Nieraz ujawniają się subiektywne poglądy autora.
- Stawianie kontrastu 2 przeciwieństw – ładu społecznego i chaos polityczny.
- Pierwsze elementy krytyki postaw ludzkich:

- Wędrówka na Zachód – krytyka dewocji religijnej.
- Opowieści znad brzegów rzek – robinsonada, brutalne dążenie do lepszej rzeczywistości.
- Kwiaty Śliwy w Złotym Wazonie – postawa konfucjańska nie przystaje do rzeczywistości.

Nieoficjalna Kronika Konfucjanistów (儒林外史

儒林外史

儒林外史

儒林外史)

- Autor – Wu Jingzi (吴敬梓), I połowa XVIII w.
- Do dziś uważana za najlepszą powieść satyryczną w literaturze chińskiej.
- 儒林 – generalnie kategoria literacka; oficjalne historie i biografie konfucjańskich urzędników.
- 外史 – nieoficjalna kronika (w odróżnieniu od 正史 – opisów oficjalnych wydarzeń z życia konfucjanistów),
pełna plotek i fantazji, codzienne życie urzędników.
- Dzieło opisuje codzienne życie konfucjanistów jako zwykłych ludzi.
- Konstrukcja podobna do poprzednich dzieł, podział na rozdziały, w tym prolog, epilog itp.
- Wyraźny dydaktyzm, oddziaływanie na moralność czytelnika.
- Wolna akcja, brak znanych z wcześniejszych dzieł podróży, przygód, erotyki itp.
- Brak elementów wierszowanych, ale nadal sporo zapożyczeń, cytatów, użycia autentycznych źródeł
historycznych.
- Wyraźne nakreślenie sylwetek postaci, ale także obrazu społeczeństwa i epoki.
- Dużo ironii i złośliwości, ukazanie żądzy pozycji społecznej i sukcesu u konfucjanistów, do których drogą jest
przede wszystkim zdanie egzaminu. Wyśmianie skostniałego systemu edukacji konfucjańskiej.
- Konfucjaniści są przedstawieni jako niekompetentni i nudni, często popełniający wiele występków
niezgodnych z konfucjańskim systemem wartości.
- Wu Jingzi odrzucał taką drogą, twierdził, że należy się odciąć, poszukać przyjaciół podobnych do siebie i zacząć
uprawiać jakaś sztukę

lepsza droga życia. W powieści jest jeden podobny do autora bohater, ale nie jest

całkiem biały, jest postacią wyraźnie nieprzystosowaną do rzeczywistości. Jednakże sporo w powieści
autobiografii.
- Wielu bohaterów wzorowanych jest na prawdziwych znajomych Wu Jingzi.
- Powieść prezentuje ironiczny dystans do rzeczywistości, żal i tęsknotę za światem kultury wysokiej.
- Brak jest przeświadczenia o nieuchronnej karze za złe uczynki i nagrodzie za dobre.
- Wu Jingzi miło przedstawiał kobiety. Du, główna kobieta powieści, jest przedstawiona jako równorzędna
towarzyszka mężczyzny.
- Bazą powieści była literatura pamiętnikarska i eseje.
- Całość napisana jest w „języku narodowym” 国语, prekursorze putonghua, który w początku XX w. nazwany
został 官话 – mandaryńskim.
- Dzieło cenione przez Ruch 4 Maja, bo uważane za narzędzie do przeforsowania języka potocznego w
literaturze.

Sen o Czerwonym Pawilonie (红楼梦

红楼梦

红楼梦

红楼梦)

- Autor – Cao Xueqin (曹雪芹), XVIII w., ubogi pisarz i malarz, żył ze sprzedaży swoich obrazów.
- Pierwsza wersja powieści nosiła tytuł Opowieści Kamienia (石头记), miała 80 rozdziałów.
- Wydany po śmierci Cao Xueqina Sen o Czerwonym Pawilonie liczył aż 120 rozdziałów, z których 40 miało
rzekomo powstać na bazie autentycznych notatek Cao Xueqina, choć autorstwo jest niepewne.
- I tak początkowo dzieło wydano anonimowo, a autorstwo zidentyfikowano dopiero na początku XX w.
- Długi i złożony utwór. Powstała masa literatury komentatorskiej, a nawet cała nauka tylko o tym dziele – 红学!
-红学 zajmuje się badaniem autorstwa dzieła, tworzenie reedycji, odnajdywaniem znaczenia powieści itp.
- W znacznym stopniu jest to biografia – najsłynniejsza w literaturze Chin. Historia rozkwitu i upadku
arystokratycznego rodu Jia, na tle realistycznego obrazu społeczeństwa chińskiego XVIII w.Centralną część
utworu stanowią dzieje emocjonalnego dojrzewania głównego bohatera, Baoyu (宝玉).

- W początku powieści dowiadujemy się także, że pewien kamień został zostawiony po naprawie muru Niebios
przez boginię Nüwa. Kamień ten został zmieniony w drogocenny nefryt i aby poznać pustkę ludzkiego życia
został umieszczony w ustach rodzącego się Baoyu, z którym łączyła go całe życie mistyczna więź.

- Dzieło prezentuje szczegółowy opis świata i postaci. Jest to najbliższa psychologicznej powieść z chińskiej
klasyki powieści. Występuje wiele postaci kobiecych, ale każda ma indywidualne cechy fizyczne i psychiczne.
- Jest to też najbardziej „babska” z wymienionych dotąd powieści.
- Losy głównego bohatera bezustannie splatają się z licznymi kobietami z jego domu (kuzynki, ciotki, służba itp.),
jest on samotnym rodzynkiem w morzu bab.
- Baoyu większość czasu pisze wiersze, ogląda teatr – nie przemęcza się.
- W pewnym momencie jego dom się rozpada – część kobiet umiera, część odchodzi (do klasztoru). Baoyu
zostaje sam, zdaje egzaminy cesarskie i krótko potem zupełnie znika z 2 mnichami.
- Całość akcji rozgrywa się w domu i przydomowym ogrodzie.

- Dzięki umiejętnościom językowym Cao Xueqina powieść daje radę i zawsze była ceniona, mimo że napisana
została językiem potocznym. Ale nadal zawiera niektóre elementy języka klasycznego (klasyczne fragmenty).
- Powieść została potępiona przez Ruch 4 Maja za liczne motywy buddyjskie i taoistyczne, zwłaszcza motyw
ucieczki od rzeczywistości.
- Komuniści zaś docenili zawartą w niej krytykę rzeczywistości i feudalizmu, znaleźli też elementy rewolucyjne.
- Niemniej jednak krytyki otoczenia było w niej mniej, niż choćby w kronikach konfucjańskich.
- Powieść dobrze odzwierciedla swoją epokę i społeczeństwo. Najszerzej opisuje arystokrację.
- Dzieło wykazuje inspiracje buddyjskie (przemijalność rzeczy doczesnych, dążenie głównego bohatera do
porzucenia świata doczesnego, uwolnienia się – na końcu powieści umyka on w nieznane z dwoma mnichami –
buddyjskim i taoistycznym).
- W XIX w. nie powstawały już tak wybitne dzieła.

Kwiaty w zwierciadle (镜花缘

镜花缘

镜花缘

镜花缘)

- Autor – Li Ruzhen (李汝珍), XIX w. (dynastia 清). Był też fonologiem, utrwalił pisemnie elementy fonetyczne
ówczesnego dialektu pekińskiego.
- Powieść liczy 100 rozdziałów, jest określana jako satyryczno-fantastyczna.
- Akcja rozgrywa się w VII-VIII w. za panowania cesarzowej Wu Zetian.
- Pierwszą część powieści stanowi opis podróży Tang Ao, ojca inkarnacji Wróżki Stu Kwiatów, który ucieka z Chin
aby na drodze praktyki taoizmu stać się nieśmiertelnym po tym, jak zostaje zdegradowany przez cesarzową Wu
za rzekome planowanie rebelii.
- Pod postacią fantastycznych, zmyślonych zamorskich krain ujawnia się krytyka polityki i społeczeństwa Chin, w
tym sytuacji kobiet w Chinach. Jest to zwiastun feminizmu w literaturze chińskiej.
- Powieść zawiera sporo elementów biograficznych i subiektywnych, odautorskich opisów przyrody.

Wędrówki Lao Cana (老残游记

老残游记

老残游记

老残游记)

- Powstała na samym początku XX w., autor – Liu E (刘鹗).
- Główny bohater jest alter ego autora, dlatego jest to powieść w dużej mierze autobiograficzna.
- Jest to tzw. powieść drogi. Motywem wędrówka Lao Cana – wędrownego medyka – po prowincji Shandong.
Lao Can spotyka różne typy ludzi, w tym okrutnych urzędników cesarskich. Próbuje też walczyć ze złym
sukcesem i odnosi drobne sukcesy.
- Powieść opisuje codzienne życie chłopów za dynastii Qing, skorumpowaną, zepsutą organizację państwową
Chin i (błędnie) genezę powstania bokserów.
- Cechuje ją żywy, barwny, elegancki język i ładne opisy. Występują też portrety psychologiczne.

Wu Woyao (吴沃尧

吴沃尧

吴沃尧

吴沃尧)

- Porównywany do Aleksandra Dumasa.
- Głównym celem jego pisarstwa było dostarczanie przyjemności

- U schyłku dynastii Qing powieść generalnie stawała się coraz gorsza, autorzy chcieli przede wszystkim
dostarczać czytelnikom prostej rozrywki, niezbyt głębokiej, lekkiej literatury. Dlatego wiele dzieł to proste
powieści erotyczne, ale też powieści oczerniające konkretnych ludzi.
- W XX w. nastąpiła zmiana w literaturze chińskiej. Powieści było coraz więcej i zmieniły one swój charakter. W
związku z Ruchem 4 Maja i zachodnimi wpływami odkryto wpływ powieści na społeczeństwo.

Powieść chińska a zachodnia

- Powieść chińska wywodzi się w całości z literatury mówionej. Ich ogniwem łączącym były huaben i bianwen.
- Za powieścią stoi tradycja historiografii i kronik historycznych. Historiozofia miała spory wpływ na tematykę
powieści (np. prezentowanie dziejów w cyklu źle-upadek-nowe-lepiej-gorzej-upadek itd.). Początkowo
naśladowano styl historyczny, częściowo zachowano język klasyczny.
- Budowa chińskiej powieści jest zbliżona do literatury mówionej, ma strukturę łańcuchową (kolejne epizody się
zazębiają, np. daną postacią). Często obecne są fragmenty poetyckie, a także klamra spinająca pod postacią
prologu i epilogu.
- Świat przedstawiony jest jako system relacji i związków międzyludzkich. Jednakże w początkach chińskiej
powieści bardzo rzadko bohaterowie wykazywali wyraźny indywidualizm.
- Początkowo dominowała tematyka mitologiczna, dopiero potem pojawił się szerszy kontekst społeczno-
polityczno-historyczny. Najwyższym etapem była powieść psychologiczna.
- Z czasem także ewoluowały poglądy powieściopisarzy. Początkowo prezentowali oni niemal wyłącznie
powszechnie znane i akceptowane spojrzenie na świat, potem pojawił się krytycyzm i tendencja kreowania
nowych światów. Dlatego z czasem coraz rzadziej powieść była dziełem rozrywkowym, a coraz częściej –
filozoficzno-moralno-politycznym.
- Na powieść chińską duży wpływ miał rozwój miast, co wpłynęło mocno na ewolucję tematyki. Miasta
dostarczały konkretnego odbiorcy – średniowykształconego, piśmiennego.
- Świat przedstawiony w powieści chińskiej i zachodniej jest zupełnie inny - ????
- Niemniej jednak w powieści chińskiej częściej pojawia się optymistyczne spojrzenie na świat, a człowiek sam
decyduje o swoim losie. Ma to związek z korzeniami powieści z historiografii, gdzie pojawiał się motyw
ulepszania świata wspólnym wysiłkiem ludzi.
- Nie było tragizmu w stylu zachodnim. Elementy tragiczne równoważono optymizmem (jak 阴 i 阳), pojawiał
się złoty środek i harmonia, co nie sprzyjało wykształceniu się bohatera tragicznego. Ponadto Chińczyk zawsze
odkryje w końcu poczucie obowiązku wobec rodziny, społeczności czy narodu. W Chińczyku tkwi
odpowiedzialność za grupę, Chińczycy zawsze byli bardziej grupą (jednostka pracy, wioska itp.), niż jednostkami.
- Dlatego też w chińskiej powieści częściej opisuje się otoczenie – krajobraz, miasto, rodzinę bohatera itp.
- Inaczej postrzegano także śmierć, która nie była tak nieodwołalna jak w Europie (

buddyzm).

- Struktura powieści chińskiej często była niespójna, bo fabuły nie spinał jednej bohater. Ponad to powieść
chińska miała kilka punktów kulminacyjnych lub żadnego. Na Zachodnie struktura była linearna, a punkt
kulminacyjny jeden.

- Powieściopisarzy w Chinach było dużo mniej, niż na Zachodzie, nie było też takiego boomu dobrych powieści.
Dobre powieści pojawiały się rzadziej, sporadycznie.
- Autor powieści w Chinach nigdy nie miał takiej pozycji, jak na Zachodzie. Dopiero po Ruchu 4 Maja jego
pozycja wzrosła.
- Do XX w. potwierdzonymi autorami powieści byli tylko Cao Xueqin i Wu Jingzi. Dopiero potem odkryto
autorstwo innych wielkich powieści. Większość bowiem wydawano anonimowo.
- Wspólnymi cechami powieści chińskiej i zachodniej były cele: dostarczania przyjemności i dydaktyzmu.