53

ex nihilo

2(12) /2014

Karolina Maria Hess

Wydział Filozoficzny

Uniwersytet Jagielloński

R

eligijne

i

magiczne

stRategie

opanowania

paRaliżu

pRzysennego

:

badanie

tReści

inteRnetowych

Zjawisko, które jest przedmiotem niniejszego artykułu z dużym praw-

dopodobieństwem jest znane części czytelników z doświadczenia. Jeżeli
zawierzać statystykom, w przybliżeniu połowa populacji miała, lub będzie
miała, w swoim życiu przynajmniej jeden epizod paraliżu przysennego.
Wrażenia związane z tym stanem mogą być skrajnie różne. Większość osób
doświadczających zjawiska pamięta jednak jego przebieg dokładnie i nie
chciałaby przeżywać go jeszcze raz. Wydaje się, że paraliż przysenny – ze
względu na częstotliwość występowania, a także specyfikę odczuć z nim
związanych, powinien być tematem popularnym; okazuje się jednak, że
nawet dziś problem ten pozostaje słabo rozpoznany. Pomimo tego, iż
zjawisko to z medycznego punktu widzenia jest dobrze zbadanie i opi-
sane, liczba (także współczesnych) religijnych i magicznych interpretacji
epizodów paraliżu jest zaskakująco duża. Luki w wiedzy potocznej nie
pomagają wypełniać niejednoznaczne informacje, które możemy znaleźć
w mediach. Paraliż przysenny (dalej SP – sleep paralysis)

1

jest najbardziej

owianym tajemnicą spośród zaburzeń snu.

1

Należy tu zaznaczyć, że paraliże nocne trzeba odróżnić od koszmarów, nocnych ataków

paniki i lęków nocnych. Zob. D.E. Hinton, D.J. Hufford, L.J. Kirmayer, Culture and Sleep Pa-

ralysis, „Transcultural Psychiatry” 2005, nr 42, s. 6, por. Principles and Practice of Sleep Medicine,

red. M. Kryger, T. Roth, W.C. Dement, Philadelphia 2000.

54

ex nihilo

2(12) /2014

K

aRolina

m

aRia

h

ess

Związki tego fenomenu z wierzeniami są niewątpliwe; w wielu kultu-

rach znaleźć możemy istoty duchowe, odpowiedzialne za niespodziewane
nocne ingerencje. Artykuł analizuje wybrane współczesne strategie opa-
nowania skutków paraliżu zarysowane na tle charakterystyki przebiegu
epizodów oraz informacji o SP płynących z badań empirycznych. Omó-
wienie strategii pochodzi z badań przeprowadzonych na osobach, które
doświadczyły paraliży; analizie zostały poddane wypowiedzi z kilkunastu
forów internetowych

2

.

p

Rzebieg

epizodu

i

mechanizm

działania

Nie ma jednego schematu doznawania paraliży przysennych – tym, co

je łączy, jest brak możliwości poruszenia ciała i wydania głosu. Towarzy-
szące im odczucia i halucynacje (które nie występują zawsze) są bardzo
zróżnicowane. Najczęściej paraliż wywołuje przerażenie i liczne próby
przezwyciężenia go, skutkuje także poszukiwaniem prób opanowania go,
gdyby miał wydarzyć się w przyszłości. Poniżej znajduje się przykładowy
opis przebiegu epizodów SP:

Śpię – nagle budzę się i czuję, że się duszę. Jestem przerażona. Czuję na
sobie dotyk zimnych rąk. Nie widzę postaci, która mnie dusi, a jedynie
jej ręce. Zaczynam walczyć, próbuję oderwać je od szyi. Chcę krzyczeć,
lecz nie mogę wydobyć z siebie głosu.

Zapadam w głęboki sen. Nagle czuję ogromny ciężar uciskający moją
klatkę piersiową w okolicy mostka. Nie mogę głęboko oddychać. Budzę
się i widzę nogi, są cienkie i brzydkie, jakby były martwe. Chwytam je
rękoma i próbuję je z siebie zrzucić, ale są ciężkie i nie mogę sobie z nimi
poradzić. Ze wstrętem patrzę na nie, lecz cierpienie jest silniejsze, więc
walczę z nimi

3

.

2

Badaniom z użyciem wywiadów nieskategoryzowanych, ze względu na dużą ilość

materiału empirycznego, poświęcone zostało osobne opracowanie.

3

Relacja Elżbiety T. przesłana do redakcji czasopisma „Gwiazdy mówią” (Elwira D’Antes,

Błogosławieństwo nocnych zmor, „Gwiazdy mówią” 2000, nr 46). Kobieta myślała, że padła

ofiarą prześladowania czarownicy.

55

ex nihilo

2(12) /2014

R

eligijne

i

magiczne

stRategie

opanowania

paRaliżu

pRzysennego

…

W czasie normalnego snu ciało pozostaje w stanie unieruchomienia,

aby nie reagować na obrazy senne. Kiedy się budzimy – stan ten mija
niezauważony. Zdarza się jednak, że odzyskujemy świadomość wcześ-
niej, niż ciało odzyska pełnię aktywności. Ma to związek z fazą REM,
w której poza wyrazistymi snami obserwuje się spadek napięcia mięśni
podbródkowych, co wskazuje, że podczas snu REM ciało ogarnia ogólna
atonia (zwiotczenie mięśni)

4

. Wyjątek stanowią m.in. mięśnie sterujące

procesem oddechu.

Poniższy wykres ukazuje schemat pojawienia się paraliżu przysennego

5

:

Wykres 1. Schemat pojawiania się paraliżu przysennego

Źródło: opracowanie własne Na podstawie K. Morton, Paralyzed at Night: Is Sleep Paralysis

Normal

Aby wyjaśnić konieczność paraliżu podczas fazy REM, Jay Ingram

przytacza przykład badania kota:

Jeśli u kota zablokuje się ośrodek wywołujący paraliż senny, to wchodzi
on w stadium REM w zwykły sposób, ale następnie – zamiast po prostu

4

J. Ingram, Płonący dom. Odkrywając tajemnice mózgu, , przeł. B. Chacińska-Abramowicz,

M. Abrahamowicz, Warszawa 1996, s. 287.

5

Por. K. Morton, Paralyzed at Night: Is Sleep Paralysis Normal?, End-your-sleep-deprivation.

com/sleep-paralysis.html [dostęp 16.12.2013].

wybudzanie → │paraliż

antonia REM

Sen (faza REM)

│przebudzenie

56

ex nihilo

2(12) /2014

K

aRolina

m

aRia

h

ess

leżeć skulony, podrygując od czasu do czasu – nagle podnosi się i zaczyna
uganiać się za jakąś iluzoryczną ofiarą lub obnaża zęby, jakby odgrywał
jakiś ciąg zdarzeń ze snu. Jeśli to samo miałoby się przytrafiać ludziom,
to chyba bezpieczniej być unieruchomionym

6

.

Ingram przerażające ataki paraliżu przysennego przypisuje chorym

na narkolepsję

7

, którzy – także według innych autorów mają najsilniejsze

i najdłuższe epizody; wiadomo jednak, że paraliże przytrafiają się także
powszechnie osobom bez zaburzeń neurologicznych

8

. Za całokształt

odczuć nie odpowiada jednak sam paraliż. Zwykle odczucia wzbogacają
omamy hipnagogiczne i hipnopompiczne, które są zjawiskiem fizjologicz-
nym. Pierwsze z nich pojawiają się niekiedy w okresie zapadania w sen
(wyraziste wyobrażenia wzrokowe i/lub słuchowe, które mogą przejść
w marzenie senne), drugie z kolei – po przebudzeniu

9

.

Innym elementem, który czasami pojawia się w związku z paraliżem

przysennym, jest stymulacja ośrodków pobudzenia seksualnego w mózgu
spowodowana ograniczeniami dopływu tlenu. W takim wypadku możliwe
są halucynacje związane z paraliżem sennym obfitujące w fantazje natury
erotycznej, będące powodem wyobrażeń np. demonicznych sukubów
i inkubów

10

. Pośród najczęściej występujących typów halucynacji znajduje

się intruz (odczuwanie obecności, widzenie postaci), inkub (atak, dotyk,
przyduszanie przez jakąś postać) i vestibular motor (odczucie spadania,
OBE itp.). Szczegółowe dane na temat halucynacji zostaną zaprezentowane
w dalszej części tekstu. Julia Santomauro i Christopher C. French przywo-
łują dane, według których przypadków porażenia sennego doświadcza
nawet 50% populacji niecierpiącej na zaburzenia neuronalne

11

.

6

J. Ingram, op. cit., s. 287.

7

Ibidem, s. 286 i nast.

8

J. A. Cheyne, Recurrent Isolated Sleep Paralysis, [w:] Parasomnias and other movement-related

sleep disorders, red. M. Thorpy, G. Plazzi, Amsterdam 2010, s. 142. Paraliż występujący jako

niezwiązany z narkolepsją czasem określa się jako ISP (Isolated Sleep Paralysis), a dodatkowo

powtarzający się – RISP (Recurrent Isolated Sleep Paralysis).

9

M. Jarosz, Co każdy powinien wiedzieć o chorobach psychicznych, Łódź 2004, s. 94–95.

10

Zob. podrozdział Upiorny seks w P. Chambers, Zjawiska paranormalne i seks, przeł. J. Pierz-

chała, Warszawa 2001.

11

J. Santomauro, Ch.C. French, Terror in the night, „The Psychologist” 2009, nr 22 (8),

s. 672–675.

57

ex nihilo

2(12) /2014

R

eligijne

i

magiczne

stRategie

opanowania

paRaliżu

pRzysennego

…

o

gólna

chaRaKteRystyKa

zjawisKa

Do opisu SP bardzo przydatny jest raport, jaki sporządzono z użyciem

kwestionariusza badań Waterloo Unusual Sleep Experiences Questionnaire –
VIIIa

12

, przygotowany przez profesora J. A. Cheyne’a z Wydziału Psycho-

logii na Uniwersytecie w Waterloo. Obejmuje on wyniki badań 2973 osób
zebrane do 13 maja 2002 r. Przypadki porażenia poddano analizie zarówno
ilościowej, jak i jakościowej. Głównymi celami zastosowania tego narzę-
dzia było określenie częstotliwości i intensywności doświadczeń paraliży
przysennych oraz cech jakościowych halucynacji, które im towarzyszą

13

.

Jednym z zadań było więc opisanie struktury tych ostatnich – ich typów,
częstotliwości występowania i szczegółowych charakterystyk jakościo-
wych. Innym celem było także badanie indywidualnych i sytuacyjnych
wskaźników związanych z pojawianiem się, charakterystyką i przebiegiem
doświadczenia SP

14

.

Według poczynionych obserwacji SP najczęściej występuje u osób

w wieku ok. 20-26 lat; w grupie wiekowej 18–30 lat występują często,
później liczba doświadczeń spada. Pierwszy paraliż najczęściej występo-
wał u badanych między 15 a 20 rokiem życia. Na pytanie o częstotliwość
występowania zjawiska najczęstszą odpowiedzią było „kilka razy w roku”
(867 osób), kolejną „kilka razy w życiu” (700) i „raz w miesiącu” (622),
co w sumie daje 74% badanych

15

. Jednym z najbardziej interesujących

zagadnień są typy halucynacji

16

.

12

J.A. Cheyne, Waterloo Unusual Sleep Experiences Questionnaire – VIIIa. Technical Report,

http://arts.uwaterloo.ca/~acheyne/spdoc/Techreport.pdf [dostęp: 28.02.2015].

13

Por. idem, Sleep paralysis episode frequency and number, types, and structure of associated

hallucinations, “Journal of Sleep Research” 2005, nr 14, s. 319-324.

14

Ibidem, s. 1–2.

15

Ibidem, s. 5–7.

16

Ibidem, s. 9.

58

ex nihilo

2(12) /2014

K

aRolina

m

aRia

h

ess

Tabela 1. Procentowy rozkład odpowiedzi respondentów dotyczący częstotliwości wystę-

powania pięciu halucynacji typu intruz (różne kanały zmysłowe, ruchy pościeli)

Typ halucy-

nacji:

odczuwanie

obecności

słucho-

we

wizual-

ne

dotyko-

we

związane

z pościelą

Częstotliwość

relatywna:
Nigdy

Czasami

Często

Zawsze

21

28

21

30

40

25

16

19

44

30

16

10

59

22

12

8

80

13

4

3

Źródło: J.A. Cheyne, Waterloo Unusual Sleep Experiences Questionnaire –VIIIa. Technical Report, s. 9.

W powyższej tabeli zaznaczone są typy ze względu na zmysły, za po-

mocą których się ich doświadcza, oraz ich częstotliwość. Wśród halucynacji
słuchowych najczęściej pojawiają się hałasy (793 przypadki, co daje 46%
badanych), odgłosy kroków (509, 29%) oraz głosy (obecne u 882, czyli 51%
osób). Poniższa tabela obrazuje z kolei halucynacje związane z ruchem

17

:

Tabela 2. Procentowy rozkład odpowiedzi respondentów dotyczący częstotliwości wystę-

powania halucynacji typu STO (związanych z ruchem)

Typ halucy-

nacji:

ruch

uno-

szenie OBE

spada-

nie

wzno-

szenie latanie

wiro-

wanie

oglądanie

siebie

Częstotliwość

relatywna:
Nigdy

Czasami

Często

Zawsze

49

23

17

11

59

27

10

5

61

24

10

6

65

22

9

4

68

18

9

5

78

14

6

2

81

11

5

3

79

14

4

2

Źródło: J.A. Cheyne, Waterloo Unusual Sleep Experiences Questionnaire –VIIIa. Technical Report, s. 12

Interesujące jest, że kobiety dużo częściej „rozpoznawały” płeć in-

truza i identyfikowały go jako mężczyznę, ale także u mężczyzn postać
częściej była przedstawicielem tej płci. Ze względu na zróżnicowanie
wizji dotyczących uczucia ciężkości, ucisku na klatce piersiowej i/lub

17

Ibidem, s. 12.

59

ex nihilo

2(12) /2014

R

eligijne

i

magiczne

stRategie

opanowania

paRaliżu

pRzysennego

…

widzenia postaci (inkuba), sam ucisk doznawany był ponad dwa razy
częściej

18

.

Autorzy opisujący paraliże przysenne zwracają uwagę na jeden

z aspektów: podobieństwa samego przebiegu wraz z naciskiem na inter-
pretacje religijne i magiczne

19

bądź różnice wynikające z uwarunkowań

kulturowych

20

. Zjawisko to występuje na całym świecie i ma różne wa-

riacje, jednak jego przyczyny nie są pochodzenia kulturowego (tzn. nie
wynikają z tradycyjnych przekazów; SP występuje u osób, które wcześniej
o nim nie słyszały).

p

oRażenie

pRzysenne

,

badania

sugestii

i

zachodnie

tRadycje

ezoteRyczne

Aby zobrazować obecność tematyki paraliży przysennych w obrębie

ezoteryzmu, nakreślę pokrótce przykład polskiego badacza mediumizmu,
Juliana Ochorowicza. Nawiązuje on do paraliżu przysennego w per-
spektywie badań nad hipnozą. Jego zdaniem wiele fragmentów tekstów
z okresu starożytności wskazuje na umiejętność wywołania stanu pozornej
śmierci i stopniowego usuwania paraliżu w rytach inicjacyjnych. Odwołuje
się m.in. do opisu przejścia przez żywioły i potęgi piekielne i niebieskie
z Metamorfoz Apulejusza, który jest jedyną w starożytności wzmianką
o tej części obrządków misteryjnych:

Czytelniku życzliwy! Spytasz może z pewnym niepokojem, co następnie
słyszałem, co ze mną robiono? Powiedziałbym – gdyby mi powiedzieć
się godziło; dowiedziałbyś się, gdyby tobie słuchać tego było wolno.
Ale tak samo winne byłyby płochej ciekawości uszy, co by słuchały, jak
wargi, co by mówiły. Ale już nie będę długo trapił twej ciekawości, co
może z religijnego pragnienia pochodzi. Słuchaj tedy, lecz wiedz, że są

18

Ibidem, s. 11.

19

D.J. Hufford, Sleep Paralysis as Spiritual Experience, „Transcultural Psychiatry” 2005,

nr 42, s. 11–45.

20

Zob. J.T.V.M. De Jong, Cultural Variation in the Clinical Presentation of Sleep Paralysis,

ibidem, s. 78–92, S. Law, L.J. Kirmayer, Inuit Interpretations of Sleep Paralysis, ibidem, s. 93–112,

A. Yeung, Y. Xu, D.F. Chang, Prevalence and Illness Beliefs of Sleep Paralysis among Chinese

Psychiatric Patients in China and the United States, ibidem, s. 135–146.

60

ex nihilo

2(12) /2014

K

aRolina

m

aRia

h

ess

to słowa prawdy: Do granicy śmierci doszedłem i progów Prozerpiny
dotknąłem. A wróciłem przez bezdnie wszystkich żywiołów. W głębo-
kiej nocy widziałem słońce ślepiącym blaskiem jaśniejące, patrzyłem
w oczy potęgom piekielnym i niebieskim potęgom i do stóp ich czołem
uderzyłem

21

.

Zbliżenie się do granic śmierci ma znaczyć, że stanął na granicy dwóch

światów, a następnie, że budzono go stopniowo z letargu. Fragmentem,
który wskazuje na to, że Ochorowicz próbuje wyjaśnić właśnie paraliż przy-
senny, a nie inny stan, jest passus pochodzący z Wiedzy tajemnej w Egipcie:

Wiadomo, że uśpionemu można rozbudzać stopniowo oczy, uszy, usuwać
odrętwienie rąk i nóg, przywracać elastyczność przykurczowym mięśniom
głosu, co, na podlegających pierwszy raz tym doświadczeniom, czyni silne
wrażenie, przez chwilę bowiem sądzą, że się budzą sparaliżowani [podkr.
K.H.]. Wszystko to można robić albo ruchami rąk, albo przez sugestię,
która jest sprawdzaniem się, urzeczywistnianiem się, słowa

22

.

Ochorowicz przy pomocy hipnozy wyjaśnia także dalszą partię teks-

tu – widzenia i halucynacje, „którymi uszczęśliwiano wtajemniczonego
Lucjusza”

23

. Przywołuje on widzenie słońca jaśniejącego o północy i ob-

jaśnia tak:

Doświadczenie ukazania hipnotyzowanemu po obudzeniu światła
elektrycznego w ciemności, pokazywałem w roku 1882 w Tow. Lek.
w Warszawie. Osoba zaczarowana sugestią widziała jaskrawą lampę
w ciemnym rogu sali, lampę imaginacyjną, która jednak zmuszała jej
oczy do zmrużania i nawet wywoływała kurczenie się źrenicy – na
odwrót później przy oświetleniu uczyniłem się dla niej niewidzialny

24

.

Zaś fragment „zbliżyłem się do bogów piekielnych i do bogów nieba;

widziałem twarzą w twarz, czciłem ich z bliska” autor wyjaśnia w ten

21

Apulejusz, Metamorfozy albo złoty osioł, XI 23, przeł. A. Jędrkiewicz, Warszawa 1976, s. 256.

22

J. Ochorowicz, Wiedza tajemna w Egipcie (opowiadanie historyczno-przyrodnicze). Istota bytu

(legenda historyczno-filozoficzna), Warszawa 1898, s. 137.

23

Ibidem, s.138.

24

Ibidem, s. 138–139.

61

ex nihilo

2(12) /2014

R

eligijne

i

magiczne

stRategie

opanowania

paRaliżu

pRzysennego

…

sposób, że tym, którzy nie ulegali halucynacjom hipnotycznym, poka-
zywano bogów w mglistych obrazach na tle dymu kadzideł

25

. Biorąc na

chwilę w nawias owo wyjaśnienie, zaznaczmy, że widzenie świetlnej
kuli i postaci to częste halucynacje towarzyszące samym epizodom SP.

Paraliżom często towarzyszy lęk przed śmiercią albo przekonanie

o jej nadejściu. Motyw takiej drugiej śmierci, z której się powraca, wyko-
rzystuje według Ochorowicza egipska Księga Umarłych („[…] A właśnie
wielcy kapłani Egiptu, jak świadczy sam początek Księgi Umarłych, byli
mistrzami w tej sztuce”

26

). Kapłani egipscy mieli zatem, zdaniem autora

umiejętność wywołania i uwolnienia z takiego stanu. Wskazuje on na
fragmenty R. I, 1; I, 7 oraz XXIII. W ostatnim z nich czytamy: „Ptah otwiera
moje usta... Thot przybywa i daje mi swe uroki magiczne. Set rozwiązuje
więzy Tuma: moje usta zaczynają się poruszać. Tum stawiał przeszkodę
mojej mowie, ale teraz moje usta poruszają się. Ptah otworzył mi usta tym
prętem żelaznym, którym otwierają się usta bogów”

27

.

Ochorowicz, mimo tego że starał się racjonalizować owe przekazy,

zapewnia legitymizację i możliwe drogi poprowadzenia nici przekazu
„tradycji” (która zwykle jest konstruktem), czyli tego co kluczowe dla
zachodniego ezoteryzmu. Paraliż staje się więc nie tylko zjawiskiem in-
teresującym, ale także w pewnych przypadkach pożądanym. Celem nie
jest już opanowanie i przezwyciężenie go, ale opanowanie i wykorzysta-
nie do innych celów, takich jak uzyskiwanie połączenia z niezwykłymi
intruzami, wycieczki do światów astralnych i związane z nimi, bardzo
popularne (a związane z częstym typem halucynacji) doświadczenia OBE
(Out of Body Experience), które mają być doświadczalnym dowodem np.
dla dualizmu duszy i ciała (a co za tym idzie – nieśmiertelności duszy).
Służyć mogą także innym, bardzo zróżnicowanym eksperymentom du-
chowym. Opanowanie epizodu nie jest zatem celem samym w sobie, ale
instrumentem do dalszych praktyk.

25

Ibidem, s. 139.

26

Ibidem, s. 138.

27

Nawiązanie do żelaznego prętu w formie kości udowej, znanego z obrzędów egipskich,

cyt. ibidem, s. 138

62

ex nihilo

2(12) /2014

K

aRolina

m

aRia

h

ess

K

ultuRowe

inteRpRetacje

zjawisKa

. i

nteRnet

jaKo

źRódło

wiedzy

o

nocnych

intRuzach

Paraliż przysenny może być odpowiedzialny za szereg wyobrażeń na

temat interwencji demonicznych, kreację postaci mitycznych, legend, zjaw
i duchów

28

, występujących w różnych kulturach. Jest znanym motywem

w sztuce i literaturze – Hennan Melville w Moby Dicku, opisuje atak SP
jednego z bohaterów, Ishmaela

29

; do zjawiska odwoływał się Edgar Allan

Poe oraz Mary Shelley, autorka powieści Frankenstein, czyli współczesny
Prometeusz. Zmory, dusiołki inne tego typu zjawy obecne są też w poezji,
czego przykładem może być wiersz Bolesława Leśmiana:

[…] Nie wiadomo dziś wcale, Co się śniło Bajdale? Lecz wiadomo, że
szpecąc przystojność przestworza, Wylazł z rowu Dusiołek, jak półbabek
z łoża. […]
Warkło, trzasło, spotniało! Co się stało, Bajdało? Dmucha w wąsy ze
zgrozy, jękiem złemu przeczy – Słuchajta, wszystkie wierzby, jak chłop
przez sen beczy!
Sterał we śnie Bajdała Pół duszy i pół ciała, Lecz po prawdzie niedługo
ze zmorą marudził
– Wyparskał ją nozdrzami, zmarszczył się i zbudził

30

.

W kulturze wizualnej największą popularnością cieszy się Nocna mara

autorstwa Johanna Heinricha Füssliego – obraz zdobiący obecnie dużą
część literatury poświęconej paraliżom przysennym oraz innym zabu-
rzeniom snu. Innymi autorami, w których twórczości pojawiał się tego
typu motyw, są m.in. F. Schwimbeck, J.P. Simon, F. Hodler, E. Thivier,
A. Paciorek, J. Cazotte czy N. A. Abildgaard

31

.

28

Por. R. Künzel, Medieval Dreams: A Sample of Historical and Psychological Criticism, “Psy-

choanalytische Perspectieven”, 2002, nr 20, s. 215–233 oraz W. MacLehose, Fear, Fantasy

and Sleep in Medieval Medicine [w:] Emotions and Health 1200-1700 (Studies in Medieval and

Reformation Traditions Book 168), red. E. Carrera, Leiden 2013.

29

J. Herman, Literature and Sleep. An Instance of Sleep Paralysis in Moby-Dick, „Sleep”, 1997,

nr 20, s. 577–579.

30

B. Leśmian, Dusiołek [w:] idem, Poezje wybrane, oprac. J. Trznadel, Wrocław 1991.

31

Jednym z popularnych przedstawień – jakoby demona przychodzącego w nocy – jest także

dzieło Jeana Hippolyte’a Flandrina, o którego błędnej interpretacji świadczy jednak tytuł – Pieta.

Taka ilustracja pojawia się m.in. na stronie www.nosleeplessnights.com [dostęp 12.01.2014].

63

ex nihilo

2(12) /2014

R

eligijne

i

magiczne

stRategie

opanowania

paRaliżu

pRzysennego

…

W podjętych badaniach jednym z celów było ustalenie, czy informa-

cja o przebiegu paraliżu przysennego i jego mechanizmie wyklucza lub
zmniejsza ilość religijnych i magicznych interpretacji. Okazało się, że często
taka wzmianka wywołuje zainteresowanie, ale jednocześnie zniechęca do
dalszej dyskusji, gdyż problem wygląda na rozwiązany. Nie jest to jednak
regułą – przykładem może być opis od Fundacji Nautilus, który można
znaleźć w Sferze tajemnic Onetu:

Większość ludzi tłumaczy ten fenomen w sposób czysto medyczny.
Zjawisko to po prostu paraliż, który dotyka nas w czasie snu. Dlaczego
trudno jest w to uwierzyć? Po pierwsze są przypadki, w których au-
tentyczność nie mamy prawa wątpić, kiedy to człowiek pod wpływem
owej nocnej zmory unosił się nad łóżkiem. Od wieków ludzie opisywali
niezwykłe uczucie, kiedy to niewidzialna istota próbowała udusić czło-
wieka. […] Nikt nie kwestionuje tego, że część z tych przypadków może
mieć naturę czysto medyczną, ale z drugiej strony wiemy dobrze, że inne
historie opisują ataki demonicznych i niewidzialnych istot na ludzi

32

.

Innym przykładem jest infografika pochodząca z Instytutu Roberta

Noble, zamieszczona w grupie osób zainteresowanych m.in. OBE na portalu
Facebook, na której autorzy wskazują paraliż przysenny jako jeden z wielu
stanów między fazą snu REM a świadomością – znajdują się tam (kolejno):
cuda religijne, spotkania pierwszego stopnia, zjawiska paranormalne, wyj-
ścia poza ciało, świadome śnienie, paraliż przysenny, fałszywe pobudki,
projekcja astralna, doświadczenia śmierci klinicznej

33

. Istnieje bardzo wiele

stron internetowych przekonujących o realności demonów przychodzących
w nocy. Na polskich forach można nawet znaleźć linki do stron amerykań-
skich wspólnot ewangelikalnych, takich jak demonbuster.com, gdzie można
dowiedzieć się np. o realnym istnieniu inkubów i sukubów

34

.

32

Zob. http://strefatajemnic.onet.pl/duchy/paraliz-przysenny-czy-nocna-zmora/68z46

[dostęp: 28.02.2015].

33

Grafika przekazana użytkownikom grupy związanej ze snem świadomym, OBE etc.,

opisana adresami www.obe4u.com oraz www.instytutnoble.pl [dostęp: 28.02.2015].

34

“A female Evangelist wrote to us and said, ‘I know there are countless women that this

(demons sexually abusing them) is happening to, because every Christian woman I have

spoken to about it (sex demons), 9 out of 10 it has happened to.’ NINE out of TEN!!”. Zob.

http://www.demonbuster.com/incubus.html [dostęp 25.02.2014].

64

ex nihilo

2(12) /2014

K

aRolina

m

aRia

h

ess

Temat paraliży przysennych cieszy się ogromnym zainteresowaniem

internautów. Przykładem niech będzie forum Paranormalium, gdzie ar-
tykuł Paraliż senny jest zjawiskiem powszechnym

35

czytany był 76593 razy;

dla porównania artykuł o koszmarach opublikowany w tym samym roku
(2007) miał dotychczas 25680 odsłon

36

. Liczne odwołania do tej tematyki

można odnaleźć także na portalach społecznościach, brakuje jednak stron
informacyjnych.

W sieci, prasie i innych mediach znaleźć można również wiele porad,

także „nowoczesnych”, dotyczących walki ze zmorami, takich jak w po-
niższym przykładzie:

Magnes odpędzi zmory
Innym sposobem podnoszącym poziom pola magnetycznego, a tym
samym stwarzającym zapory przed obcymi, jest użycie dużego, stałego
magnesu (ale nie elektromagnesu!). Najlepsze do tego celu są okrągłe
magnesy dynamiczne o średnicy od 8 do 20 cm. Były kiedyś używane
w dużych, starych, lampowych radioodbiornikach. Można je niedrogo
kupić w niektórych punktach naprawy urządzeń radiowo-telewizyjnych,
gdzie jeszcze nie zdążono ich wyrzucić

37

.

Ze względu na zmienność halucynacji coraz częstszym motywem

związanym z tym zaburzeniem są porwania lub eksperymenty obcych
(„szaraków”), czyli pasażerów UFO.

s

tRategie

uwolnienia

ze

stanu

atonii

Mimo tego, że nocny paraliż mięśni jest nie jest niczym niezwykłym,

to jednak wywołuje silne reakcje emocjonalne. Wiedza na jego temat nie
jest rozpowszechniona, a samo przeżycie jest na tyle osobliwe, że pozo-

35

http://www.paranormalium.pl/paraliz-senny-jest-zjawiskiem-powszechnym,633,19,

artykul.html [dostęp 28.02.2014].

36

Ibidem, Paranormalium, W krainie koszmarów – czyli o koszmarach i negatywnych snach –

artykuł w kategorii Sny, OOBE, LD, dane z dn. 7.01.2015, por. http://www.paranormalium.

pl/19,kategoria,alfab.html.

37

K. Bzowski, Twój dom Twoją twierdzą. Możesz obronić się przed wizytami bytów z innych świa-

tów, „Gwiazdy Mówią” 1998, nr 18. Zob. archiwum online http://www.gwiazdy.com.pl/

component/content/article/470-98/18215/4474-twoj-dom-twoja-twierdza [dostęp 28.02.2015].

65

ex nihilo

2(12) /2014

R

eligijne

i

magiczne

stRategie

opanowania

paRaliżu

pRzysennego

…

staje często ukrywane przed najbliższymi. Niezwykle często kojarzy się
paraliż z posesją demoniczną lub nawiedzaniem przez dusze zmarłych;
niegroźne zaburzenie snu staje się tematem tabu i wywołuje stres nie tylko
w trakcie, ale także już po jego przeżyciu. Interpretacja całego zdarzenia,
a także halucynacje, cechuje w pewnym stopniu zależność od danego
kręgu kulturowego oraz religii. Tego typu doświadczenia – jako jeden
z przykładów sytuacji granicznej, kojarzonej ze śmiercią – bywają także
elementem różnie rozumianej inicjacji indywidualnej, wydarzeniem waż-
nym w kontekście religijności czy duchowości. Prowadzone przeze mnie
badania obejmowały głównie wypowiedzi internautów na blogach i forach
internetowych, zarejestrowane w ciągu ostatniej dekady. Wymagały one
uwzględnienia także tego tabuizowanego aspektu zjawiska.

Powtarzającym się motywem wypowiedzi było ograniczenie liczby

osób, które wiedzą o tych doświadczeniach i przekonanie, że rodzina lub
znajomi mogliby ich uznać za niespełna rozumu, gdyby się dowiedzieli,
co ich spotyka lub spotkało. Liczne tego typu relacje można znaleźć
w internecie

38

, gdzie ludzie, pozostając anonimowi, mogą podzielić się

z kimś swoimi niewiarygodnymi przeżyciami: „Wiem, że to brzmi jak
kompletne głupoty i bujdy i jeszcze parę lat temu sam bym to wyśmiał”
(Tomihi); „Pisałam o sobie jeszcze na jednym forum: Wizaż, ale niestety
zostałam wyśmiana, że jestem słabo wyedukowana [a tu akurat wręcz
przeciwnie]. Normalnie ręce opadają, bo skoro nie wierzą ludzie w życie
pozagrobowe to nie wieżą w Boga. Według mnie to każdy może sobie
wierzyć w co chce, ale nie można się z kogoś wyśmiewać” (Asik 00); „Może
ktoś pomyśleć, że jestem wariatem, ale założyłem tu konto tylko po to, by
napisać coś w tym temacie” (dimnu); „Piszę chyba dla wygadania się, bo
nie chcę uchodzić wśród znajomych za wariata” (placeboX)

39

.

38

Przeanalizowano zawartość kilkunastu forów internetowych; duża część cytowanych

materiałów pochodzi z takich miejsc jak Forum blogowe, Paranormalium, Net kobiety,

Forumowisko.pl i Hagal.pl Właściwie wszystkie z tematów, które stanowią zarysowane

wcześniej medialne tło zjawiska, pojawiają się wprost w dyskusjach internautów. W ba-

daniach uwzględniono zalety i ograniczenia badań religioznawczych w internecie, zob.

D. Cowan, The Internet [w:] The Routledge Handbook of Research Methods in the Study of Religion,

red. M. Stausberg, S. Engler, London 2011, s. 459–473.

39

Netkobiety http://www.netkobiety.pl/viewtopic.php?id=23770&p=2 [dostęp 15.02.2014].

66

ex nihilo

2(12) /2014

K

aRolina

m

aRia

h

ess

Można tam znaleźć także osoby poszukujące porad – od pytań o wy-

tłumaczenie racjonalne po poszukiwania różnego typu antidotów na
działanie nocnych zmor, zmor-wampirów, dusiołków, demonów, dusz
zmarłych itd. Wśród badanych zdarzały się także osoby apelujące o po-
moc dla siebie lub kogoś bliskiego. Oto wybrane przykłady opanowania
i zapobiegania paraliżom

40

:

– przypadek interpretacji zmory jako dziewczyny zazdrosnej o byłego

chłopaka (forum Hagal, Mimi odpowiada Tamaja, luty 2012):

Aby się przed czymś takim chronić na pewno zaczęłabym od wyelimino-
wania powiązań. Upewnienia się, że osoba atakuje Cię bez podstawianie,
bo nie jest przez Ciebie krzywdzona. To zwiększa twoje prawo do ocze-
kiwania ochrony, jeśli jesteś niewinną ofiarą czyjejś mściwości. Potem
naturalnie jako osoba wierząca możesz prosić Anioła Stróża, Opiekunów
Duchowych o ochronę przed wrogimi atakami. Afirmuj również, że je-
steś bezpieczna i nikt nie może Cię skrzywdzić. Słyszałam też, gdzieś że
ustawianie ostrych przedmiotów skierowanych w stronę możliwych wejść
może powstrzymywać astralnego gościa. Skuteczną ochroną od wrogich
wpływów może też być runa elahaz noszona przy sobie jako amulet.

– przypadek słyszenia głosów potępiających chodzenie do kościoła

(odpowiada allegra90, Redaktor Działu Religia)

Czyli byłaś u spowiedzi? Jeśli tak, to radzę Ci jeszcze raz spróbować

się z duchownym i starać się jak najlepiej przeżyć Triduum Paschalne.

Być może to tylko stres, być może czytałaś jakąś książkę bądź oglądałaś

film o opętaniach czy szatanie i Ci się to tylko wydaje, jednak może być

tak, że to bliżej nieokreślone działanie złego... Podkreślam, że to moje

jakieś podejrzenia bez pokrycia, po jednym poście nie jestem w stanie

Ci więcej doradzić.

– przypadek wiary w zmory i ich duchową proweniencję (Tomihi):

TERAZ RECEPTA NA TO: Tak jeszcze dla wyjaśnienia, te zmory to
dusze, które są we władzy szatana. Są zniewolone przez niego i muszą

40

Ze względu na rozmiar artykułu nie jest możliwe zaprezentowanie przeglądu wszyst-

kich interesujących wątków, wszystkie arkusze badań znajdują się w archiwum domowym

autorki (A-SP 2014, I-XXX). Z niektórych wypowiedzi usunięto błędy ortograficzne.

67

ex nihilo

2(12) /2014

R

eligijne

i

magiczne

stRategie

opanowania

paRaliżu

pRzysennego

…

robić, to co on im każe, by choć troszkę ulżyć sobie w cierpieniach, na
które on je skazuję za nieposłuszeństwo.

1 - Nie bać się ich, bo właśnie ten nasz strach cieszy szatana i po to on je wysyła!!!!
2 - Pomodlić się za nie „ Ojcze nasz „ one tego bardzo potrzebują, a wręcz
pragną, bo również od naszej modlitwy zależy ich zbawienie, ale nie mogą
tego powiedzieć, bo są we władzy szatana!!! Z czasem zaprzestanie on je
do nas wysyłać, bo po co marnować swoich „żołnierzy” na próżno, gdyż
każda nasza modlitwa je od niego w jakimś stopniu uwalnia, a zbliżą je do
Boga! W sumie zawsze istnieje prawdopodobieństwo, że ich szef osobiście
się pofatyguje, ale to już...... jak by co, to dalej punkt 1 i 2. I WSZYSTKO
WRÓCI DO NORMY!!!! GŁOWA DO GÓRY, BO BĘDZIE DOBRZE:)!!!

(Jul4k)

Jeżeli przychodzi do kogoś nocna zmora to przez 3 noce pod rząd:

- książeczka święta niech leży przy drzwiach

- różaniec niech leży przy zamkniętym oknie

- przy zapalonej świecy i przy zgaszonym świetle 3x powtórzcie ‚skąd

przyszedłeś - tam odejdź’, zdmuchnijcie świece i idźcie spać.

Praktykowałam to, przeszło. Ktoś wcześniej wspominał ze pies wtedy
się bał, mój akurat piszczał całą noc i nie wchodził do mojego pokoju.

–

Przypadek paraliżu sennego u dziecka – poszukiwanie pomocy i po-
rady:

Podobno koleżanki mama podkładała szczotkę pod klamkę, żeby zmo-
ra nie weszła, i co się stało-zmora klamką ruszała, pukała żeby wejść.
A nikogo nie było za drzwiami. Jak to dziś usłyszałam, to pomyślałam
w pierwszej chwili, że jestem nienormalna, że w to uwierzyłam. Ale
zrobię wszystko, żeby pomóc dziecku – jutro podstawie miotłę pod
klamkę drzwi wejściowych. (Asik00)

słuchaj, wątpię, żeby ktoś ci tutaj pomógł, ale z własnego doświadcze-
nia wiem, że dzieci małe widzą więcej niż dorośli, dostrzegają duchy
i energie - próbowałaś wizyty księdza w pokoju dziecka? powiedzieć
o tym duchownym? (nevada menthol)

Otóż „zmora” jest podobno i przeważnie kimś z rodziny lub znajomych.
Osoba ta w nocy ma głęboki sen i robi to nieświadomie przychodząc
do dziecka. Do domu może się dostać przez wymienioną już dziurkę
od klucza, otwarte okno i ogólnie każdą szczelinę więc z tym zrobić nie
możemy nic. Pamiętam, że zostawienie włączonego światła nic nie po-

68

ex nihilo

2(12) /2014

K

aRolina

m

aRia

h

ess

magało. Zanim dojdziemy do rozwiązania powiem, że jeśli nie zrobimy
nic to wszystko ustąpi dopiero po komunii świętej dziecka. Różne głupie
sposoby miały te koleżanki mojej mamy ale rozwiązaniem okazał się
tylko jeden. Na dziurce od klucza po stronie wewnętrznej domu mama
powiesiła kartkę jeszcze zanim przyszła noc, iż zaprasza ową „zmorę”
na kawę bądź herbatę następnego dnia o godzinie 16. Wydaje mi się,
że godzina odpowiadała po prostu mamie ale dokładnie nie pamiętam.
Pamiętam tylko jak następnego dnia zrobiła 2 kawy, posłodziła je, wy-
mieszała po czym wypiła tylko jedną. Nie wiem co zrobiła z drugą ale
to był koniec moich problemów.

Nie chciałbym nic mówić ale u mnie ksiądz nie pomógł i o tym zapo-
mniałem napisać. Oczywiście lepiej zrobić coś, niż później żałować, że
nie zrobiło się nic. (dimnu).

[…] z tym zapraszaniem już druga osoba pisze. coś w tym musi być.
(nevada menthol)

Ta starsza kobieta poradziła mojej Babci żeby wodę święconą wlała do
talerza i wzięła krzyżyk oraz świece. Kiedy spałam Babcia zgodnie ze
wskazówkami tej kobiety pomodliła się nade mną i wylała wosk na wodę
świeconą trzymając jednocześnie nad tą wodą krzyż. Powiedziała że
wyjdzie na tej wodzie kogo się tak boję i ta osoba odejdzie i tak się stało
już nie płakałam w czasie snu. Dowiedziałam się że na wodzie pojawiła
się postać człowieka Babcia zinterpretowała to jako że był to mężczyzna.
Moi rodzice o tym nie wiedzieli byli przeciwni a ja słysząc że tak było
uświadomiłam sobie że jak byłam mała to śnił się mi Pan który mnie
straszył i się go bałam okropnie. (Izabela).

– Inny przypadek poszukiwania pomocy:

Często się boję, że to coś w końcu mnie zabije, może to śmieszne, ale
kiedyś już próbowało mnie udusić ściskając szyję. Na szczęście zdążyłam
się obudzić. I niech mi nikt nie mówi, że to tylko sen, bo ja czuję dotyk
itp. LD w tym wypadku też odpada. (Lil)

Na podstawie przeprowadzonych analiz można wskazać najczęściej

pojawiające się sposoby opanowania paraliżu w przypadku interpretacji
tego zjawiska w kategoriach religijnych, należą do nich niewątpliwie:
modlitwa, wizyta u duchownego (często egzorcysty), użycie wody świę-
conej, krzyża, różańca, Biblii. Nie wszyscy jednak wierzą w skuteczność
przedmiotów związanych z kultem religijnym i jest to różnie uzasadnianie:

69

ex nihilo

2(12) /2014

R

eligijne

i

magiczne

stRategie

opanowania

paRaliżu

pRzysennego

…

Skoro ktoś doświadczył takie rzeczy na własnej skórze i widział to na
własne oczy, to chyba dla niego najlepszy dowód, że coś takiego jest.
To, że chrześcijaństwo ma jakąś tam swoją wizję świata i zaświatów, nie
oznacza, że jest ona zgodna z rzeczywistością. To tylko jedna z wielu
teorii i nie widzę powodów, by stawiać ją wyżej od innych, a tym bar-
dziej od tego, co widzimy na własne oczy. Tym bardziej, że jest to religia
pochodząca z odległych nam geograficznie i kulturowo regionów, zmory
zaś są naszymi rodzimymi, słowiańskimi demonami, opisywanymi
powszechnie od dawien dawna. A sposoby na nie są zupełnie inne niż
chrześcijańskie modlitwy (kompletnie nieskuteczne). Widzieliście zmorę,
a dajecie sobie wmówić, że to jakiś „szatan”. :) (antykobieta)

W podobnych wypadkach pojawiają się zalecenia użycia przedmiotów

funkcjonujących w folklorze różnych grup, takich jak lusterka, zabezpie-
czenia drzwi, ostre przedmioty, dodatkowe światła, białe świece, specjalne
ustawienie butów. W wypowiedziach osób doświadczających paraliży
pojawiały się także przekleństwa, inwokacje, wizualizacje znaków i istot
ochronnych czy małego rytuału pentagramu. Wśród badanych znalazła
się jedna osoba, która w trakcie ataku zwraca się z modlitwą do bogini
z prośbą o ochronę, a także grupa osób poszukująca porad dotyczących
wywołania paraliżu przysennego. Jednym z nich okazało się spowodo-
wanie śmierci we śnie

41

.

p

odsumowanie

W Polsce nie ukazał się żaden przekład ani odpowiednik poradnika,

jakie wydawane są na Zachodzie, poświęcony w całości zjawisku para-
liżu przysennego, jego charakterystyki, a przede wszystkim sposobów
opanowania go

42

. Niezależnie od przekonań religijnych, które mogą

41

Forum Paranormalium, listopad 2012, rozmowa użytkowników Pemat i Spooky Fox.

Zob. http://www.paranormalium.pl/viewtopic.php?f=708&t=9021&sid=80f7ff4c4971425

d62b17b875a0a3797 [dostęp 28.02.2015]. Na temat związków paraliży sennych i halucynacji

typu OBE zob. J. A. Cheyne, T.A. Girard, The body unbound: Vestibular–motor hallucinations

and out-of-body experiences, „Cortex” 2009, nr 45, s. 201–215.

42

Zob. np. R. Hurd, Sleep Paralysis: A Guide to Hypnagogic Visions and Visitors of the Night,

S.R. Adler, Sleep Paralysis: Night-mares, Nocebos, and the Mind-Body Connection, czy ebook

R. Hurd, A Dreamer’s Guide to Sleep Paralysis.

70

ex nihilo

2(12) /2014

K

aRolina

m

aRia

h

ess

mieć silny wpływ na interpretację zjawiska, towarzyszy mu zwykle
duży stres. Oczywiście modlitwy i wizualizacje mogą być traktowane
jako forma relaksacji, która skutkuje uwolnieniem z atonii (która i tak
ustępuje zwykle po krótkim czasie). Jednak interpretacje religijne paraliżu
pogłębiają często zaburzenie i powodują stres już po jego wystąpieniu;
myślenie o tym zjawisku w kategoriach fizjologicznych jest mniej nara-
żone na wzbudzanie emocji, niż np. wiara w ataki demonów (sprzężenie
dodatnie). W zasadzie można uznać, że wiedza na temat mechanizmów
paraliży jest niewielka i nawet w dobie informacji często łatwiej trafić na
porady dotyczące „zmory” niż porażenia przysennego.

Julian Ochorowicz, przywołując w XIX w. passus z Apulejusza „Oto

wszystko, co mogę wam powiedzieć, a chociaż wasze uszy słyszały
te słowa, jesteście skazani na nierozumienie ich”

43

, komentuje go „Za-

pewne! Gdyby nie nowe odkrycie hipnotyczne, to i my byśmy ich nie
rozumieli!”

44

. Można by powiedzieć, że gdyby nie odkrycia fizjologii

paraliży, to bylibyśmy wciąż narażeni na nocne wizyty zmór. Jednak na
podstawie obserwacji należy zaznaczyć, że pomimo odkrycia fizjologii
paraliży, w sferze interpretacyjnej zmieniło się niewiele.

Bibliografia

Apulejusz, Metamorfozy albo złoty osioł, przeł. E. Jędrkiewicz, Warszawa 1976.
Bzowski K., Twój dom Twoją twierdzą. Możesz obronić się przed wizytami

bytów z innych światów, „Gwiazdy Mówią” 1998, nr 18.

Chambers P., Zjawiska paranormalne i seks, przeł. J. Pierzchała, Warszawa

2001.

Cheyne J. A., Sleep paralysis episode frequency and number, types, and structure

of associated hallucinations, „Journal of Sleep Research” 2005, nr 14.

Cheyne J. A., Girard T.A., The body unbound: Vestibular–motor hallucinations

and out-of-body experiences, „Cortex” 2009, nr 45.

43

Ochorowicz, op. cit., s. 139.

44

Ibidem, s. 139.

71

ex nihilo

2(12) /2014

R

eligijne

i

magiczne

stRategie

opanowania

paRaliżu

pRzysennego

…

Cheyne J. A., Waterloo Unusual Sleep Experiences Questionnaire –VIIIa. Tech-

nical Report, http://arts.uwaterloo.ca/~acheyne/spdoc/Techreport.
pdf [dostęp 28.02.2015].

Cheyne J. A., Recurrent Isolated Sleep Paralysis [w:] Parasomnias and other

movement-related sleep disorders, red. M. Thorpy, G. Plazzi, Amsterdam
2010.

Cowan D., The Internet [w:] M. Stausberg, S. Engler (Red.), The Routledge

Handbook of Research Methods in the Study of Religion, red. M. Stausberg,
S. Engler, London 2011.

D’Antes E., Błogosławieństwo nocnych zmor, „Gwiazdy mówią” 2000, nr 46.
De Jong J.T.V.M., Cultural Variation in the Clinical Presentation of Sleep

Paralysis, „Transcultural Psychiatry” 2005, nr 42.

Herman J., Literature and Sleep. An Instance of Sleep Paralysis in Moby-Dick,

“Sleep” 1997, nr 20 (7).

Hinton D.E., Hufford D.J., Kirmayer L.J., Culture and Sleep Paralysis, „Tran-

scultural Psychiatry” 2005, nr 42.

Hufford D.J., Sleep Paralysis as Spiritual Experience, „Transcultural Psy-

chiatry” 2005, nr 42.

Ingram J., Płonący dom. Odkrywając tajemnice mózgu, przeł. B. Chacińska-

Abramowicz, M. Abrahamowicz, Warszawa 1996.

Jarosz M., Co każdy powinien wiedzieć o chorobach psychicznych, Łódź 2004.
Künzel, R., Medieval Dreams: A Sample of Historical and Psychological Criti-

cism, „Psychoanalytische Perspectieven” 2002 nr 20.

Law S., Kirmayer L.J., Inuit Interpretations of Sleep Paralysis, „Transcultural

Psychiatry” 2005, nr 42.

Leśmian B., Dusiołek [w:] idem, Poezje wybrane, oprac. J. Trznadel, Wroc-

ław 1991.

MacLehose W., Fear, Fantasy and Sleep in Medieval Medicine [w:] Emotions

and Health, 1200-1700 (Studies in Medieval and Reformation Traditions
Book 168), red. E. Carrera, Leiden 2013.

Morton K., Paralyzed at Night: Is Sleep Paralysis Normal?, [w:] End-your-

-sleep-deprivation.com/sleep-paralysis.html [dostęp 16.12.2013].

Ochorowicz J., Wiedza tajemna w Egipcie (opowiadanie historyczno-przyrod-

nicze). Istota bytu (legenda historyczno-filozoficzna), Warszawa 1898.

72

ex nihilo

2(12) /2014

K

aRolina

m

aRia

h

ess

Principles and Practice of Sleep Medicine, red. M. Kryger, T. Roth, W.C.

Dement, Philadelphia 2000.

Santomauro J., French Ch. C., Terror in the night, „The Psychologist” 2009,

nr 22 (8). Yeung A., Xu Y., Chang D.F., Prevalence and Illness Beliefs of
Sleep Paralysis among Chinese Psychiatric Patients in China and the United
States, „Transcultural Psychiatry” 2005, nr 42.

Źródła internetowe, na podstawie których przeprowadzono badania

(wybrane):

No sleepless nights www.nosleeplessnights.com [dostęp 12.01.2014]
OBE4U www.obe4u.com [dostęp 02.2014]
Instytut Noble www.instytutnoble.pl [dostęp 13.12.2013]
Demonbuster www.demonbuster.com/incubus.html [dostęp 02.03.2014]
Paranormalium www.paranormalium.pl [dostęp 07.01.2015]
Forum blogowe forum.blogowicz.info [dostęp 18.01.2014]
Forum kobiet www.netkobiety.pl [dostęp 15.02.2014]
Forumowisko www.forumowisko.pl [dostęp 19.12.2013]
Hagal.pl [dostęp 27.02.2014]

A

bstrAct

R

eligious

and

m

agical

s

tRategies

of

d

ealing

with

s

leep

P

ArAlysis

: W

eb

c

ontent

A

nAlysis

Sleep paralysis is a disorder causing terror to those who experience

it. During normal sleep, the body remains motionless, and does not react
to any dream images. After waking up the state passes unnoticed. But
sometimes it may happen that one becomes conscious before the body is
completely awake. This event is accompanied by a variety of unpleasant
feelings that besides the impossibility of moving or speaking out may
include hyperventilation and a feeling of pressure on the chest, and/or
hallucinations.

The sleep paralysis disorder is responsible for a number of beliefs con-

cerning demonic interventions, creation of mythical characters, legends,

R

eligijne

i

magiczne

stRategie

opanowania

paRaliżu

pRzysennego

…

images of phantoms and ghosts. In spite of the fact that nowadays the
night muscle paralysis is a well-known and researched condition, it still
arouses violent emotions. It is not commonly known, and the experience
is so unusual that people who have gone through it often hide the event
from their families. Interpretations of the syndrome (and the accompanying
hallucinations) depend on the immediate cultural and religious context.

Experiences of that are extreme and become associated with death

can form an element of variously understood individual initiation. An
incident of sleep paralysis becomes the beginning of many experiments
with techniques related to syncretic religiosity. The paper is contribu-
tion to research on the relationship between sleep paralysis and modern
religious, magical and esoteric worldviews.

Keywords:
sleep paralysis, night terrors, Western esotericism, religious interpreta-
tions of sleep disorders

Karolina Maria Hess – doktorantka na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu
Jagiellońskiego, absolwentka studiów doktoranckich w zakresie Filozofii Uni-
wersytetu Śląskiego, magister etnologii oraz pedagogiki. W latach 2009–2013
asystent w Zakładzie Edukacji Filozoficzno–Społecznej na Wydziale Etnologii
i Nauk o Edukacji Uniwersytetu Śląskiego. Zainteresowania naukowe: antro-
pologia filozoficzna i kulturowa, zachodni ezoteryzm.