ZAGADNIENIA NA EGZAMIN Z PRZEDMIOTU BIOLOGIA OGÓLNA

1) Krótko scharakteryzuj różnice między kom. pro- i eukariotyczną.
2) -komórka prokariotyczna: brak jądra komórkowego(obecny nukleoid a w nim genofor), brak organelli

błoniastych(AG, ER, lizosomy), obecne małe rybosomy o stałej sedymentacji 70s, podziały komórkowe o
charakterze amitozy, brak plastydów, obecne plazmidy, słabiej rozbudowany cytoszkielet, ściana
komórkowa z mureiny.

3) -komórka eukariotyczna: DNA znajduje się w jądrze, dobrze rozbudowany system organelli

błoniastych(AG, ER, lizosomy), duże rybosomy(stała sedymentacji 80s), mitoza i mejoza,
plastydy(komórka roślinna), dobrze rozbudowany cytoszkielet, ściana komórkowa(rośliny-celuloza,
grzyby-chityna).

Cecha

Kom. prokariotyczna

Kom. eukariotyczna

Rozmiar

Mniejsze (1-10 μm)

Większe (5-100 μm)

Materiał
genetyczny

- nukleoid
- brak błony jądrowej
- koliste, nagie DNA
- brak jąderka
- plazmidy

- jądro kom.
- otoczka z 2 warstw
- liniowe DNA połączne histonami
- jąderko
- brak plazmidów

Cytoszkielet

- obecny, najbardziej prymitywny,
prosta budowa
- zbudowany z homologów aktyny i
tu buliny oraz flagelliny

- skomplikowana budowa
- mikrofilamenty, mikrotubule, filamenty
pośrednie

Ściana kom.

- zbudowana z mureiny

- Jeśli jest to o odmiennej budowie
- Chityna u grzybów
- celuloza u roślin

Błona kom.

- nie zawiera steroli (poza
mykoplazmami)

- występują sterole (u zwierząt)

Organele

- brak organelli błoniastych
- wolne rybosomy
- mogą występować: wakuole,
chromatofory, ziarna materiału
zapasowego, magnetosomy, spory

- występuje system błon wewnętrznych

Rozmnażanie - bezpłciowe

- prosty podział amitotyczny,
podwójny
- brak mitozy i mejozy
- horyzontalny transfer genów

- bezpłciowe lub płciowe
- występuje mitoza i mejoza

Metabolizm

- większe zróżnicowanie
- niektóre posiadają zdolność
wiązania azotu atmosferycznego

- mniejsze zróżnicowanie
- nie przyswajają azotu

Endocytoza

- nie występuje

- występuje

2) Budowa, rodzaje i funkcje plastydów.
- otoczone podwójną błoną biologiczną- organelle półautonomiczne (własne DNA i rybosomy)
- zawierają kolisty genom określany jako nukleoid plastydowy. Geny zawarte w jądrze kom. kodują większość
białek plastydu. Ekspresja genów plastydu i jądrowych jest ściśle skorelowana dla wykształcenia odpowiednich
typów plastydów przy różnicowaniu kom. roślinnych. W jednym plastydzie może być wiele kopii DNA
- powstają z proplastydów (merystemy) mają zdolność różnicowania, bądź odróżnicowywania i przechodzenia z
1 rodzaju w 2
- proplastydy i chloroplasty mają zdolność podziałów
- dziedziczenie plastydów u większości roślin tylko od 1 rodzica
- ich zadaniem jest fotosynteza, synteza i gromadzenie substancji zapasowych (skrobia, tłuszcze)

- poszczególne plastydy w kom. mogą być ze sobą połączone długimi, cienkimi stromulami przebiegającymi w
cytozolu (tędy transport drobnych cząsteczek i niektórych białek)

- rodzaje:

*

Protoplasty

*

Etiopisty – z nich chloroplasty

*

Chloroplasty

*

Chromoplasty – synteza i przechowywanie barwników

*

Gerontoplasty – stare chloroplasty

*

Leukoplasty – synteza monoterpenów. Mogą różnicować się w:

→

Amyloplasty (skrobia)

→

Elajoplasty (tłuszcze)

→

Proteinoplasty (przechowywanie i modyfikacja białek)

Funkcje:
*CHLOROPLASTY
-zadanie: fotosynteza – wychwyt energii słonecznej dla zachowania wolnej energii w formie ATP i redukcji
NADP do NADPH
-organella półautonomiczne, teoria endosymbiozy
-płaski dysk, otoczka z 2 błon biologicznych, między nimi przestrzeń międzybłonowa, wewnątrz stroma, w
niej koliste kopie DNA i rybosomy oraz tylakoidy w storach (granach) i tylkoidy intergranowe
-tylakoidy zbudowane z błony tylakoidu i jego światła, w nich chlorofil i karotenoidy, w chloroplaście
również istnieją własne materiały zapasowe (skrobia, lipidy)
-poszczególne chloroplasty połączone są stromulami – rurkowate wypustki zewnętrznych błon chloroplastu
tworzą sieć do transportu białek.

*LEUKOPLASTY

-niepigmentowane, zlokalizowane głównie w komórkach i tkankach niefotosyntetyzujących
-w wielu typach komórek ich zadaniem nie jest magazynowanie substancji, lecz ich biosynteza

-są dużo mniejsze o chloroplastów, zmienna morfologia, często opisywane jako ameboidalne
-etioplasty – przedgranowe, niedojrzałe chloroplasty lub chromoplasty, pozbawione dostępu światła, nie mają
aktywnego pigmentu, czasem zaliczane również do leukoplastów, jednak po kilku minutach ekspozycji na
światło ulegają transformacji w funkcjonalne chloroplasty.
*CHROMOPLASTY
-plastydy odpowiedzialne za syntezę i przechowywanie barwników
-lokalizują się głównie w owocach i płatkach kwiatów, gromadzą karoten, ksantofile i różne czerwone barwniki
-możliwa konwersja chloroplastów w chromoplasty (dojrzewający pomidor)
-w chloroplastach również występuje wiele karotenoidów, zwiększających wydajność chlorofilu. Zmiana barwy
liści jesienią wynika z utraty chlorofilu do tej pory maskującego obecność innych barwników.

3) Krótko scharakteryzuj cechy wyróżniające kom. roślinną spośród innych eukariontów.
- ściana kom. – z celulozy, hemiceluloz, pektyn, ewentualnie ligniny, produkowana przez protoplast
- plazmodesmy – pory w pierwotnych ścianach kom., przez które przechodzi plazmolemma i ER sąsiadujących ze
sobą kom.
- wakuola – pojedyncza, duża, otoczona tonoplastem, zapewniająca turgor, kontrolująca transport cząsteczek,
gromadząca przydatne materiały lub wydaliny i substancje potencjalnie szkodliwe
- obecność plastydów (chloro-, chromo-, amylo- i elajoplasty)
- brak zdolności ruchu (brak wici i rzęsek)
- brak centrioli
- w zasadzie nieograniczony wzrost roślin i skrobia jako podstawowy materiał zapasowy w komórce
4) Merystemy – cechy budowy, podział, funkcje.
Cechy budowy:
- kom. niewyspecjalizowane, dzielące się (figury mitotyczne)
- drobne, sześcienne
- gęsto upakowane, brak przestworów międzykomórkowych

- cienka ściana, duże, centralnie położone jądro
- gęsta cytoplazma
- słabo zwakuolizowane, proplastydy
Podział:
1.Ze względu na czas powstawania - Pierwotne i wtórne:
-pierwotne – powstają bezpośrednio z merystemu zarodkowego i powodują pierwotny przyrost rośliny:
*wierczhołkowe (stożki wzrostu korzenia i łodygi)
*boczny – prokambialny
*interkalarne (wstawowe)
-wtórne – powstają z tkanek stałych w wyniku ich odróżnicowania:
*miazga twórcza – kambium
*miazga korkotwórcza – fellogen
*kallus – tkanka regeneracyjna, przyranna
*merystem archesporialny (archespor)
2.Ze względu na miejsce :Wierzchołkowe, boczne, interkalarne
-wierzchołkowe – stożki wzrostu korzenia i łodygi:
*odpowiadają za przyrost rośliny na długość i tylko niewielki przyrost pierwotny na grubość
*komórki bardzo delikatne, wymagają ochrony – w łodydze przez specjalnie ukształtowane liście okrywające w
korzeniu przez czapeczkę
*wyróżniamy w nich strefy: merystematyczną, elongacji, specjalizacji
*w stożku wzrostu korzenia pojawiają się już włośniki
-boczne – biorą udział we wtórnym przyroście rośliny na grubość
*Kambium (miazga twórcza) w postaci walca wzdłuż łodygi i korzenia, pomiędzy łykiem i drewnem pierwotnym:
>wytwarza komórki drewna i łyka wtórnego
>u roślin wieloletnich funkcjonuje przez ich całe życie,
*Fellogen (miazga korkotwórcza) – powstaje pod skórką łodygi:
>wytwarza komórki wtórnej tkanki okrywającej – korka i fellodermy
te 3 warstwy tworzą korkowicę (perydermę)
>komórki tej tkanki zawierają duże ilości garbników i flawonoidów
>nie występuje w korzeniu – jest tutaj zastępowana przez okolnicę (perycykl), czyli zewnętrzną warstwę
komórek walca osiowego
*interkalarne (wstawowe):
>odpowiadają za przyrost na grubość u roślin jednoliściennych i goździkowatych
>znajdują się u podstawy międzywęźli i chronione są przez pochewki liściowe
*merystem archesporialny – archespor
>roślinna tkanka zarodnikowtwórcza
>w tkance tej zachodzi proces mejozy, w efekcie którego powstają haploidalne mejospory (u roślin niższych)
makro- i mikrospory (u roślin nasiennych)
*kalus
>powstaje w miejscu zranienia rośliny, wskutek odróżnicowania otaczających tkanek stałych, zwykle tkanki
miękiszowej
>amorfotyczna masa komórek, mająca postać białego nalotu
>komórki kalusa większe od komórek pierwotnych merystemów
>podziały szybsze w ciemności i przy większej wilgotności
>po wystawieniu na działanie światła komórki kalusa wytwarzają chloroplasty
>czasem nadmierne bujanie – tworzenie narośli
>powstaje głównie u roślin nasiennych, rzadko u plechowców i paprotników
>in vitro może powstać z każdej tkanki roślinnej poddanej działaniu hormonów (auksyny i cytokininy)


5) Budowa i funkcje drewna u okrytonasiennych.
Budowa:
- występują 4 typy kom.:

a) cewki (tracheidy)– wydłużone, zwężone na końcach lub o skośnych ścianach poprzecznych, ściany
zdrewniałe, a wtórne ściany odkładają się nieregularnie, tworząc charakterystyczne zgrubienia (jamkowe,
siatkowe, obręczkowe, spiralne), martwe, brak protoplastów, w ścianach jamki
b) naczynia (trachleje) – długie rury, z ułożonych na siebie komórek (członów naczyniowych), brak ścian
poprzecznych, podobne zgrubienia ścian, również martwe
c) włókna – martwe, powstały z cewek (jamki w ścianach), element mechaniczny
d) miękisz drzewny w postaci pasm między innymi elementami drewna, jedyny żywy element, funkcja
spichrzowa
e) - u niektórych roślin dodatkowo przewody żywiczne i kanały mleczne
Funkcje:

–

rozprowadza wodę i sole mineralne pobrane przez korzeń

–

u wieloletnich roślin, strefy umiarkowanej, wiosną transportuje związki organiczne z tkanek spichrzowych
korzeni i łodyg do rozwijających się pędów i liści

–

większość komórek ma zdrewniałe ściany- funkcja mechaniczna

6) Budowa, odmiany i funkcje tkanek miękiszowych.
Budowa :
- kom. żywe, silnie zwakuolizowane, zawierające plastydy
- cienka, celulozowa ściana pierwotna
- zwykle wyraźnie zaznaczone przestwory międzykomórkowe
Rodzaje i funkcje:
1) miękisz zasadniczy (parenchyma)– wypełnia przestrzenie między innymi tkankami w organach roślinnych,
najwięcej w rdzeniu i korze pierwotnej młodych łodyg oraz w owocach
2) miękisz asymilacyjny (zieleniowy, chlorenchyma)- odpowiada za fotosyntezę, duże ilości chloroplastów, w
liściach i młodych łodygach
3) miękisz powietrzny (aerenchyma, przewietrzający)– u roślin wodnych i błotnych, w częściach gdzie wymiana
gazowa jest utrudniana, tworzy system kanałów wentylacyjnych(wewnętrzna atmosfera), duże przestwory
między komórkowe wypełnione O2 i CO2, większa wyporność, pozwala na unoszenie w toni wodnej, rezerwuar
gazów niezbędnych do oddychania
4) miękisz spichrzowy- magazynuje materiały zapasowe- skrobię(amyloplasty), tłuszcze(elajoplasty),
białka(plastydy),wodę (wakuole), obecny głównie w organach spichrzowych- bulwy, korzenie, nasiona, owoce

5) Miękisz wodny(wodonośny), wyspecjalizowany w gromadzeniu i przechowywaniu H2O, komórki
cienkościenne, duże wakuole wypełnione śluzem i pektynami pęczniejącymi pod wpływem wody, najczęściej u
sukulentów w łodygach(kaktusy), liściach (aloes, agawa, grubosz), rzadko w korzeniu
6) Miękisz rdzeniowy: komórki cienkościenne, wypełnione skrobią, kształt wieloboczny, lub zaokrąglony,

buduje centralną część łodyg

7)Wymień i krótko scharakteryzuj modyfikacje korzeni.
1) korzenie spichrzowe – u niektórych roślin dwuletnich, grube, mięsiste, z dużą ilością miękiszu spichrzowego.
W organy spichrzowe mogą przekształcić się też korzenie boczne i przybyszowe – bulwy korzeniowe
2) korzenie kurczliwe – mają zdolność skracania swoich górnych części i wciągania rośliny głębiej w glebę.
Występują u roślin, których nasiona kiełkują na powierzchni gleby, a później części ich pędów rosną pod ziemią
3) korzenie podporowe – u roślin o wysokich nadziemnych pędach, których system korzeniowy nie jest głęboki
lub rośnie na grząskim podłożu. Są to korzenie przybyszowe wyrastające z łodygi, biegnące częściowo w
powietrzu przed zagłębieniem się w ziemię
4) korzenie czepne – u pnączy i epifitów korzenie przybyszowe wyrastające z łodygi, przymocowujące roślinę do
podpory
5) korzenie powietrzne – u niektórych epifitów, zwisają swobodnie w powietrzu, za ich pomocą roślina pobiera
wodę z powietrza (parę wodną, w czasie deszczu ciekłą wodę)
6) korzenie oddechowe – u roślin tropikalnych bagiennych (podłoże ubogie w tlen), odgałęzienia korzeni
podziemnych, wyrastające pionowo w górę ponad powierzchnię podłoża, służące do pobierania tlenu, nawet do
1,5m wysokości

7) korzenie asymilacyjne – przejmują funkcje asymilacyjne u roślin, których łodygi i liście są silnie zredukowane
8) korzenie pasożytów – ssawki (haustoria) dzięki enzymom wnikają do wiązek przewodzących rośliny żywiciela

8) Wymień i krótko scharakteryzuj modyfikacje pędu (łodygi i liści).
- rozłogi – odgałęzienia pędu nadziemnego, rosnące poziomo tuż przy powierzchni ziemi lub pod nią, służące do
rozmnażania wegetatywnego (truskawka, poziomka)
- kłącza – podziemne pędy posiadające pąki, z których mogą wyrastać nowe pędy nadziemne – rozmnażanie
wegetatywne. Mogą też być organami spichrzowymi.
- bulwy pędowe – podziemne łodygi, funkcja spichrzowa i rozmnażanie wegetatywne
- cebule – organ podziemny, którego główną część stanowią przekształcone liście. Skrócona łodyga tworzy
piętkę, na której gęsto są osadzone duże, mięsiste liście, magazynujące substancje zapasowe
- gałęziaki – przekształcone łodygi, pełniące funkcje asymilacyjne. U roślin rosnących w suchym środowisku,
silna redukcja liści, a ich funkcje przejmują zielone łodygi, często spłaszczone i podobne do liści
- liściaki – podobne do gałęziaków, ale uwstecznienie liścia obejmuje tylko blaszkę – funkcje asymilacyjne
przejmuje spłaszczony, blaszk podobny ogonek
- ciernie – przekształcone organy boczne – liście (kaktus) lub pędy boczne
- wąsy – organy czepne z przekształconych liści lub pędów
- łodygi sukulentów – asymilujące i gromadzące wodę
- liście pułapkowe – u roślin mięsożernych (zabarwienie, nektar, gruczoły trawienne, mechanizm pułapkowy)

9) Mikoryza – scharakteryzuj odmiany, podaj przykłady.

a) endomikoryza (mikoryza wewnętrzna, arbuskularna) - strzępki grzyba wnikają przez ścianę do wnętrza kom.,
tworzą skręconą masę wewnątrz kom. (arbuskula), błona kom. zachowana, tworzy wpuklenia, większość roślin
zielnych i drzew tropikalnych, niektóre drzewa strefy umiarkowanej
b) ektomikoryza – grzyb tworzy mufkę (sieć Hartiga), strzępki nie przechodzą przez ściany kom. Liczne drzewa
strefy umiarkowanej, niektóre rośliny kwiatowe i drzewa tropikalne, zwłaszcza rosnące na glebach kwaśnych,
ubogich w substancje pokarmwe
c) ektendomikoryza – obecna zarówno mufka jak i strzępki penetrujące scianę, np. storczykowate, wrzosowate

10) Krótko scharakteryzuj roślinne pasożyty, półpasożyty i saprofity, podaj przykłady.
Pasożyty i półpasożyty – rośliny żyjące kosztem innych roślin
- 60% pasożytuje na korzeniach, 40% na łodygach
- większość może pasożytować na wielu gatunkach żywicieli
- zwykle są to rośliny zielne, choć zdarzają się formy zdrewniałe (jemioła), a nawet drzewiaste (sandałowce)
- pasożyty korzeniowe wytwarzają wiele drobnych nasion i są wiatropylne, zaś łodygowe mają mięsiste owoce i
są rozprzestrzeniane przez ptaki
- po wykiełkowaniu z nasienia pasożyty wytwarzają krótki korzeń zarodkowy, penetrujący tkanki żywiciela dzięki
enzymom hydrolitycznym. Po dojściu do systemu waskularnego żywiciela wytwarzają ssawki. U półpasożytów
wyrastające pędy zazielenieją się i zaczynają prowadzić fotosyntezę
- przykłady:
pasożyty: kanianka wielka, zaraza żółta
półpasożyty: jemioła, świetlik wyprężony
Saprofity – uzyskują substancje pokarmowe z martwych części roślin
- nie są zdolne do samodzielnego rozkładu materii organicznej – czynią to poprzez grzyby mikoryzowe
- całkowite saprofity mają łuskowate liście, niewielki system korzeniowy, nie wytwarzają zielonych organów,
żyją w głębokim cieniu w ściółce leśnej i wyglądem przypominają pasożyty korzeniowe
- w ten sposób substancje pozyskują gametofity niektórych widłaków, skrzypów i paproci, a także wszystkie
storczyki i niektóre rośliny na etapie kiełkowania
- np. wątrobowiec, niefotosyntezujące storczykowate

11) Opisz czynniki charakteryzujące cechy życia na Ziemi.

- jedność świata żywego:
*zbudowane z tych samych pierwiastków, znajdujących się w środowisku(przyroda nieożywiona)

*tworzenie takich samych połączeń(związki organiczne)

*do życia niezbędna woda

-poziomy organizacji:
*pierwiastkizwiązki chemicznemolekułykomórkitkankinarządy i układyorganizmy
-struktura:
*biegunowość
*powtarzalność budowy
*symetria(kształt, wielkość, wygląd)
-układy sterownicze:
*enzymy, hormony, witaminy
-wzrost:
*mitoza i mejoza
-rozmnażanie:
*gonady, morfogeneza

12) Atrybuty życia, czyli „3S”.
a) samoodtwarzalność
–

odtwarzanie odpowiedniej struktury – ciągłość pokoleniowa i jej zachowanie

–

przekazanie cech własnych i nabytych przy zachowaniu swoistości gatunkowej, osobniczej

–

powielanie kwasów nukleinowych – przekazanie puli genów z komórki macierzystej na potomną w celu

zachowania ciągłości życia, przede wszystkim populacji
–

biosynteza białka wg trypletów purynowych i pirymidynowych w każdej nowej komórce z uprzednio

rozłożonej substancji pokarmowej
–

odtworzenie enzymów, hormonów niezbędnych do przebiegu podstawowych procesów życiowych z

wykorzystaniem energii
b)Samozachowawczość
-

wyodrębnienie i zachowanie struktór świadczących o indywidualizmie organizmu

–

zachowanie otwartego układu energii - wymiana energii i materii ze środowiskiem

–

magzynowanie i przetwarzanie energii

–

metabolizm – przeprowadzanie reakcji biochemicznych ułatwiających istnienie organizm, wzrost i

rozmnażanie
–

ruch w celu zdobywania pokarmu

–

rozpoznawanie substancji toksycznych oraz szkodliwych czynników ( np. Uczieczka, bądź usunięcie

szkodliwego pokarmu poprzez wymioty)
-

zdolność ruchu

c) Samoregulacja:



wewnętrzna:

–

utrzymanie równowagi wewnętrznej organizmu - równowagowej ilości wody, związków organicznych i

metabolitów

– reakcja obronna organizmu w niesprzyjających warunkach
– synchronizacja procesów wewnętrzych i ich przystosowanie do zmian zewnętrznych
– regulacja adaptacyjna zewnętrzna w stosunku do środowiska oraz innych organizmów w nich

żyjących (reakcje wewnątrz- i międzygatunkowe)

– regulatorami jest jądro (DNA), mózg, układ nerowy, immunologiczny i hormonalny

przyp. autora notatki – regulacja chemiczna i genowa



zewnętrzna:

–

biotyczna

–

abiotyczna

(a) utrzymanie równowagi wewnętrznej organizmu
b) zachowanie ciągłości procesów energetycznych, gospodarki mineralnej i wodnej
c) regulowanie zawartości i aktywności enzymów, nadzorowanie procesów metabolicznych
d) reakcja obronna
e) synchronizacja procesów wewnętrznych w kom. i ich przystosowanie do zmian zewnętrznych

f) regulacje adaptacyjne zewnętrzne w stosunku do środowiska i organizmów w nim żyjących)

13) Wymień cechy samoregulacji.
Samoregulacja – polega na układzie sprzężenia zwrotnego; regulatorami są: jądro, mózg, układ nerwowy,
immunologiczny i hormonalny
a) utrzymanie równowagi wewnętrznej organizmu
b) zachowanie ciągłości procesów energetycznych, gospodarki mineralnej i wodnej
c) regulowanie zawartości i aktywności enzymów, nadzorowanie procesów metabolicznych
d) reakcja obronna w niesprzyjających warunkach
e) synchronizacja procesów wewnętrznych w kom. i ich przystosowanie do zmian zewnętrznych
f) regulacje adaptacyjne zewnętrzne w stosunku do środowiska i organizmów w nim żyjących

*samoregulacja polega więc na układzie sprzężenia zwrotnego. Regulatory: jądro(DNA), mózg, układ nerwowy,
immunologiczny i hormonalny. Jest to regulacja chemiczna( wydzielanie mediatorów) lub genowa(geny
regulatory)
*bodziecregulator(modyfikator)efektbodziec

14) Porównaj cechy i właściwości leków chemicznych i roślinnych.
Leki roślinne
- Są to leki, które zawierają substancje czynne.
- doprowadzaja cały organizm do równowagi biologicznej
- zawierają związki organiczne, do których organizm jest przyzwyczajony
- posiadają działania zespołowe, czyli synergiczne( poszczególne składniki ziołowe potęgują swoją aktywność)
- posiadają zestaw witamin, sole mineralne, garbniki, olejki eteryczne ( dobre dla trawienia)
- organizm chętnie przyswaja leki roślinne, wyławia potrzebne dla siebie pierwiastki, sole, a to co niepotrzebne
wyrzuca balast.
Nie ma obawy przedawkowania i szkodliwością uboczną.
Leki chemiczne:
- leczą tylko dany organ
- organizm broni się przed nimi, ponieważ są sztuczne i nieprzyswajalne
- często zabijają całą florę bakteryjną, zarówno dobrą jak i złą.

15) Radiowitalność komórek roślinnych.

Radiowitalność – mówi, że każda żywa komórka wysyła promienie o różnej długości fali. francuski inżynier L.
Simenton wprowadził jednostkę Angstrem( A⁰), bardzo mała brak jej w SI. Według Simentona wszystkie leki
poniżej 300A⁰ są szkodliwe dlatego i m więcej A⁰ tym lepiej. Radiowitalność ziół jest wysoka i wynosi nawet
9000A⁰ każda żywa komórka wysyła promienie o różnej długości fali( radiowitalność)Zbadano sposób
radiowitalność komórek człowieka, roślin i bakterii. Okazało, się, że komórki ustroju człowieka mają długość fali
około 6500 angstremów. Większość leków farmakologicznych posiada radio-witalność równą zero, czyli nie
wykazują one żadnej radiacji i są martwe. Jedynie antybiotyki posiadają wystarczającą długość fali swego
promieniowania. Na przykład penicylina ma 8500A. Natomiast radiowitalność ziół jest bardzo wysoka. Nie tylko
żywe rośliny, ale nawet ich odwary mają aż 9000 A. Trzeba też pamiętać, że wiele roślin kryje w sobie własności
antybiotyczne, np. rdest ptasi, skrzyp, kwiat słonecznika.

16) Współczesne kierunki rozwoju ziołolecznictwa.
a) tradycyjny – działają powoli, łagodnie, leki roślinne działają poliwalentnie, fizjologicznie
b) stosowanie pojedynczych związków czynnych wyizolowanych z roślin, najpowszechniejsze leki to kwas as
korbowy i salicylowy
c) zastosowanie ziół w profilaktyce np. syrop Fitoterm dla lutników
16. Współczesne kierunki rozwoju ziołolecznictwa
Formy:
- tradycyjne- kompleks wielu czynnych substancji- działanie kompleksowe wykorzystywane w geriatrii i
profilaktyce zdrowotnej
- izolowane pojedyncze związki czynne o sprecyzowanych właściwościach farmakologicznych- jako trwalsze i
tańsze zamienniki leków syntetycznych

17) Definicja trucizny wg Paracelsusa.
„Wszystko jest trucizną i nic nie jest trucizną. Tylko dawka czyni, że dana substancja nie jest trucizną”

18) Klasyfikacja trucizn.
a) trucizny chemiczne
b) trucizny roślinne
c) trucizny pochodzenia zwierzęcego
18.Klasyfikacja Trucizn :



Syntetyczne



Naturalne

Trucizny naturalne :

-Bakterie

*Ektotoksyny ( wydzielane na zewnątrz bakterii, występowanie przy stanach zapalnych)

*Endotoksyny ( wytwarzana i przechowywane we wnętrz bakterii, wydalana do organizmu dopiero po rozpadzie
bakterii )

-Grzyby

*Toksyny grzybów powodują, porażenia układu nerwowego, śmierć, zatrucia pokarmowe, omamy i
halucynacje)

-Rośliny

*Alkaloidy

*Glikozydy

*Saponiny

*Olejki lotne

-Zwierzęta

*Jad ( wytwarzany przez gruczoły jadowe oraz czasami gruczoły ślinowe )

19) Synergizm i antagonizm.
Synergizm i antagonizm – są to zjawiska wzajemnego oddziaływania dwóch lub większej liczby substancji
trujących bądź leczniczych. W przypadku synergizmu dodanie jednej substancji do drugiej zwiększa jej
oddziaływanie na organizm, w przypadku trucizn silniejsze są objawy gdy spotkają się dwie trucizny, niż gdyby
działała jedna. Natomiast w antagonizmie podanie jednej substancji zmniejsza działanie drugiej.

Synergizm jest to zgodne, jednokierunkowe działanie leków, prowadzące do wzmożenia działania. Jeśli efekt
jest równy sumie działania obu składników nazywamy to synergizmem addycyjnym (tak działa np.
noradrenalina i epinefryna podane razem), jeśli jest większy - nazywamy to synergizmem hiperaddycyjnym, czyli
potencjalizacją (tak działa przeciwbakteryjnie: trimetoprim i sulfonamidy podane łącznie np. w preparacie
kortimoksazol (Biseptol).
(A+B) > A+B, czyli 2+3= 7, a nie 5

Antagonizm - jest to przeciwne, różnokierunkowe działanie leków, prowadzące do osłabienia lub całkowitego
zahamowania działania. Odróżniamy antagonizm kompetycyjny oraz niekompetycyjny. W ramach tego
ostatniego wyróżniamy antagonizm allosferyczny (zmiana konfiguracji przestrzennej receptora i wtórnie zmiana

jego zdolności reagowania z agonistą), czynnościowy - przeciwne działanie leków na funkcję danego efektora
(np. antagonistyczne działanie acetylocholiny i adrenaliny) oraz fizjologiczny (antagonistyczne działanie
wazopresyny i propranololu na ciśnienie krwi - działają one na różne receptory w różnych narządach).
(A+B) < A+B, 2+3= 4

20) Definicja oraz przykłady zastosowań odkryć z dziedziny biomimetyki.
Biomimetyka – naśladowanie natury - inaczej bionika – interdyscyplinarna nauka badająca budowę i zasady
działania organizmów oraz ich adoptowanie w technice i budowie urządzeń technicznych na wzór organizmów
żywych. Można wyróżnić 3 sposoby badań biologicznych prowadzących do nowej technologii: 1. Naśladowanie
naturalnych metod wytwarzania zw. chem, by utworzyć nowe 2.imitowanie mechanizmów znalezionych w
naturze (rzepy) 3. Studiowanie zasad organizacyjnych społecznego zachowania organizmów (stadne zachowanie
ptaków, pszczół, mrówek).
-uzyskanie wyraźniejszych wyświetlaczy w komórkach i nowym metodom zapobiegania fałszerstwom dzięki
analizie powłok przeciwodblaskowych w oczach chrząszczy
- projektowanie skrzydeł superzwrotnych samolotów, wzorowane zgrubieniami na przedniej krawędzi płetwy
ogonowej humbaka
- lotnictwo: skrzydła zmieniające profil w celu zmniejszenia oporu powietrza (inspiracja lotkami pierwszego
rzędu u ptaków)
- kosmetyki bazujące na naturalnym połysku okrzemków
- igły (opracowane w Japonii), których ukłucie mniej boli, gdyż słabiej pobudza zakończenia nerwowe,
opracowane na podstawie kłujki komara
- użycie rzepów (velcro) od owoców rzepienia pospolitego
- zainteresowanie kolorem upierzenia ptaków przez producentów farb (kolor znacznie jaskrawszy i nie
płowiejący)
-guzki na płetwie humbaka do produkcji nowych śmigieł turbin wiatrowych, więcej energii przy niższej prędkości
i są cichsze


21) Efekt liścia lotosu – w przyrodzie i technologii zjawisko samooczyszczania się liści kwiatu lotosu, krople
wody toczą się po powierzchni liścia (jak krople rtęci) zbierając brud (cząstki mułu, drobne zwierzęta). W
kulturach wschodu liście lotosu są symbolem czystości, mimo że rosną w mulistych rzekach i jeziorach, ich liście
i kwiaty zawszy pozostają czyste. Zjawisko samooczyszczenia się powierzchni liścia, odkryte po raz pierwszy u
roślin z rodzaju lotos (potem też taro), prze botanika W. Barthlolta z Uniwersytetu w Bonn w 1982
roku.Zjawisko zachodzi dzięki specyficznej strukturze mikroskopijnej liścia oraz dzięki związkom chemicznym,
uniemożliwiającym liściom zamoknięcie. Krople wody toczą się po powierzchni liścia, zbierając
zanieczyszczenia.Zjawisko wykorzystywane przy produkcji farb, dachówek, tkanin, przy użyciu silikonu,
mieszanek politlenku etylu i glukozy. Efekt ten osiąga się poprzez traktowanie powierzchni silikonem lub
środkami fluorochemicznymi.

22) Przykłady biologicznych receptorów u zwierząt.
-Termoreceptory - informują o temperaturze otoczenia
-Mechanoreceproty - informują o zakłóceniach samego receptora lub
komórek sąsiadujących (wrażenia dotykowe, słuchowe, zmysł równowagi oraz informacja o pozycji ciała
-Fotoreceptory - odbierają bodźce świetlne i są odpowiedzialne za widzenie
-Chemoreceptory - odbierają informacje o lotnych i stałych substancjach chemicznych
-Elektroreceptory - zmodyfikowane mechanoreceptory zdolne do wykrycia słabego pola elektrycznego (u
rekinów, płaszczek)
-Magnetoreceptory - odbierają słabe pole magnetyczne

23) Sposoby lokalizacji źródeł dźwięku u zwierząt.
Zwykle ważne jest dla zwierzęcia, aby wiedzieć skąd dobiega dany dźwięk. Może to być np. odgłos oddawany
przez potencjalnego partnera płciowego. Drapieżnik lokalizuje ofiarę po wydawanych przez nią odgłosach.
Ofiara dzięki dobremu słuchowi chroni się przed drapieżnikiem.
Jak zlokalizować dźwięk?

Po głośności- jeśli dźwięk jest cichy- jego źródło znajduje się daleko, jeśli głośny-blisko. W lokalizację tym
sposobem musi być zaangażowane dwoje uszu:
1.

Dźwięk dociera wcześniej do jednego ucha

2.

Następuje porównanie głośności dźwięku docierającego do jednego i drugiego ucha

Różnice w fazie dźwięku- dźwięk dociera do jednego i drugiego ucha z różnicą fazy, która zależy również od
częstotliwości dźwięku. Zdolności stereofonicznego słyszenia są szczególnie rozwinięte u drapieżników.

X-po głośności-jeśli dźwięk jest cichy jego źródło znajduje się daleko jeśli głośny blisko, zaangażowane dwoje
uszu: dźwięk dociera do jednego ucha, następuje porównanie głośności dźwięku z jednego i drugiego ucha
-różnice w fazie dźwięku-dźwięk dociera do jednego i drugiego ucha z różnicą fazy, która zależy także od
częstotliwości dźwięku, zdolność słyszenia stereofonicznego szczególnie rozwinięta u drapieżników
-sowa płomykówka lokalizuje swoją ofiarą z dokładnością do 1⁰ w dwóch płaszczyznach, a także ustala swoje
położenie po szelestach ofiary, brak u sowy małżowin usznych ale obecny charakterystyczny kołnierz z piór
-otocjon słyszy ruch z 50cm pod ziemią

24. Kariomony -gr. kairos- korzyści; substancja semiochemiczna wydzielana mimowolnie przez organizm,
niosąca sygnał neutralny lub niekorzystny dla nadawcy, a korzystny dla odbiorcy, np. jako kairomon może
działać zapach drapieżnika wyczuwany przez ofiarę, która po detekcji może podjąć działania obronne .
Naturalne związki produkowane przez owady stosowane w gospodarce leśnej, nalezą do nich hormony,
kariomony, antyfidanty i inne.

25) Opisz naturę sojuszu w mikoryzie.
- różny charakter – od pasożytniczego (infekcja grzybicza), przez mutualistyczny, po obligatoryjną zależność
rośliny od grzyba (ekto- i ektendomikoryza)
- grzyby zwiększają absorpcję substancji przez roślinę
- rozkładając materię organiczną dostarczają roślinie organicznego azotu i fosforu
- chronią przed patogenami (bakterie, grzyby)
- same zaś wykorzystują roślinne cukry jako źródło energii
- rośliny mikoryzowe stają się bardziej konkurencyjne w środowisku
- grzyby ektomikoryzowe różnych gatunków mogą łączyć się ze sobą tworząc anastomozy
- w zbiorowiskach roślinnych wszystkie rośliny panujące mogą być połączone za pomocą anastomoz
mikoryzowych, zaś rośliny znajdujące się poza tą siecią są niezdolne do uzyskania substancji pokarmowych na
obszarze zajmowanym przez takie zbiorowisko

26. Jak rośliny rozpoznają pokrewne sobie gatunki?
Wymiana informacji może odbywac się za pośrednictwem
*uwalnianych substancji-lotnych i rozpuszczonych w glebie
*impulsow elektrycznych.(najwiekszą aktywność elektryczną odnotowano w strefie przejściowej między
czapeczką korzeniową a strefą wydłużeniową)
Sama informacja przekazywana jest w całej roślinie przez wyspecjalizowane komórki floemu, czyli łyka(tkanki
przeznaczonej do transportu produktow fotosyntezy).
-Przesyłają one sygnał elektrochemiczny-są więc odpowiednikami neuronów w układzie nerwowym zwierząt.
-Z osobnikami tego samego gatunku lub pochądzcymi z nasion od tej samej „matki”- wiele gatunków rośnie
zgodnie, korzeń w korzeń. (podobieństwo do zwierząt dzielącymi się pokarmem tylko z najbliższymi krewnymi.)

27) Naturalne mechanizmy obrony roślin przed szkodnikami i wrogami.
Obrona przed patogenami (wrodzone i nabyte):
- bariery mechaniczne – kutykula
- związki chemiczne – wtórne metabolity
- ekspresja genów obronnych po ataku patogenu

- odkładanie ligniny lub kalozy w zainfekowanym miejscu

- powodowanie zmian nekrotycznych – odcinanie chorego fragmentu

- synteza fito aleksyn – związków działających na patogeny

- reakcje nadwrażliwości

- nabyta odporność systemiczna po przechorowanej wcześniej infekcji

Mechanizmy obronne:
- mechaniczne – kolce, ciernie, włoski parzące, kutykula, nalot woskowy, żywica, gruba sklerenchyma wokół
wiązek przewodzących
- substancje chemiczne zmieniające smak – krzemionka, szczawian wapnia, żywice
- związki trujące – terpeny, alkaloidy, związki cyjanogenne, niektóre gatunki owadów wykorzystują trucizny
roślinne jako własną broń
- hormony owadzie – hormony linienia i juwenilne- anomalie rozwojowe u żerujących owadów
- feromony owadzie – odstraszają niektóre gatunki, inne mogą je pobierać i wykorzystywać jako feromony
- związki lotne wabiące drapieżców żerujących na szkodnikach roślinnych; jednocześnie informują inne rośliny o
niebezpieczeństwie – czas na syntezę związków obronnych
- inhibitory trawienia – lignina, taniny, inhibitory proteaz
- zmniejszenie zawartości metabolitów podstawowych – cukry, aminokwasy

28) Definicja i rola feromonów w świecie zwierząt.
FEROMONY (z j. greckiego ”przekaźnik podniecenia” -> ferein- niesie horme-pobudzenie)
Sa to naturalne, lotne substancje wydzielane przez organizmy żywe. Feromony to podstawy komunikacji
zapachowej. Osobniki tego samego gatunku komunikują się za ich pomocą w celu wymiany informacji.
W świecie zwierząt samiec jest zdolny do zlokalizowania partnerki mimo odleglosci często przekraczających
kilometry. Te srodki chemiczne wytwarzane w okresie mlodosci, odpowiadają za laczenie się par w okresie
godowym. Również ludzie wytwarzają feromony odpowiednie dla naszego gatunku.

29) Definicja apoptozy.
Apoptoza- zaprogramowana śmierć komórki, ten proces fizjologiczny zachodzi w ciągu rozwoju i całego życia
organizmu, jest to proces naturalny, regulowany przez organizm
Istnieją dwa sposoby usuwania zbędnych i uszkodzonych komórek: przez nekrozę (martwicę) i apoptozę
Apoptoza, w przeciwieństwie do nekrozy, nie powoduje reakcji zapalnej otaczających komórkę tkanek.
Przebieg apoptozy:
1)komórka oddziela się od innych
2) deformacja komórki przez pojawiające i znikające pęcherzykowate wpuklenia cytoplazmy
3) wzrost gęstości cytoplazmy, obkurczenie organelli
4)kondensacja chromatyny na obrzeżach jądra, zanik porów jądrowych, degeneracja jąderka
5)rozpad komorki na ciałka apoptyczne otoczone błoną i zawierające różne organella o nienasyconej strukturze
6) całka apoptyczne zostaja sfagocytowane
Apoptoza pozwala na eliminację komórek zbędnych, zakażonych, uszkodzonych i zmutowanych w sposób
nieszkodliwy dla organizmu
Apoptozę powoduje m.in. uszkodzenie DNA i organelli komórkowych oraz uszkodzenie komórki przez
promienie UV

30) Wymień rodzaje substancji czynnych produkowanych przez rośliny.
a) Glikozydy:
- kumarynowce
- antachiony
- saponiny
- gorycze
b) garbniki
c) alkaloidy:
- sporyszowe
- opiumowe
- tropanowe
d) olejki eteryczne
e) śluzy
f) pektyny
g) związki działające podobnie do hormonów zwierzęcych
h) fitoncydy

31) Charakterystyka kumarynowców.
Kumarynowce- związki aromatyczne, łatwo ulegają rozpadowi, , w pojedynczej roślinie jest ich bardzo mało;
pochodne kumaryny, duże podobieństwo do flawonoidów, występują w roślinach z rodzin: motylkowych,
baldaszkowatych, rutowatych, psiankowatych, złożonych i traw.
Działanie: rozkurczowe, uspakajające, żółciopędne, odkażające, przeciwzakrzepowe

32) Charakterystyka antrachinonów.
Antrachinony – rzadko spotykane, u nielicznych gatunków roślin z rodzin: rdestowatych, szakłakowatych i
motylkowatych; występują w roślinach rozpuszczone w soku komórkowym w postaci wolnej lub jako związki
aglikanów z cukrami, często dopiero w trakcie suszenia związki te przechodzą w antrachinony dlatego też nie
działają w stanie świeżym
Działanie: drażnią błonę śluzową jelit, należą do najważniejszych leków przeczyszczających (rzewień, kruszyna)

33) Charakterystyka saponin.

-glikozydy zbudowane z 3-5 cukrów prostych i części niecukrowej(aglikonu) zwanej ssapogeniną, którą tworzą
trój terpeny lub steroidy; powstają w liściach i są odkładane jako substancje zapasowe w innych częściach
rośliny, głównie korzeniu
-saponiny sterydowe(podstawa do syntezy hormonów sterydowych),
-trójterpenowe(drażnią błony śluzowe narządów wewnętrznych),
-kasztanowca(escyna- zmniejsza krwawienia, wybroczyny z naczyń krwionośnych, przeciwdziała obrzękom,
zastoinom żylnym) ,
-nagietka(działają przeciwzapalnie),
-korzenia lukrecji(przeciwzapalnie we wrzodach)
-panaksydozy(saponiny żeń-szenia i Aralii mandżurskiej, działanie psychopobudzające)
Działanie:mają drażniący smak i, powodują kichanie, działają moczopędnie i wzmagają wydzielanie soków
trawiennych, ich wodne roztwory silnie się pienią, zwykle trujące, powodują hemolizę, wymioty i zapalenie
spojówek, emulgują tłuszcze, zmniejszają napięcie powierzchniowe cieczy (mydelnica lekarska)

34) Charakterystyka alkaloidów sporyszowych.
Alkaloidy sporyszowe – obecne w sporyszu ( przetrwalniki grzybów z klasy workowców)
Działanie: porażenie nerwów sympatycznych, pobudzenie do skurczu mięśni gładkich macicy i naczyń
obwodowych;
Jest to grupa związków zaliczanych do alkaloidów indolowych. Wszystkie alkaloidy sporyszowe są amidami
kwasu lizergowego. Kwas ten zawiera swojej strukturze układu ergoliny, który powstaje w wyniku
skondensowania indolu z hinoliną.
Kwas D lizergowy występuje w 2 optycznie czynnych formach (diastereoizomery) oznaczanych symbolami (+) i (-
). Biologicznie czynne są jedynie pochodne kwasu D(-) lizergowego. Należy zwrócić uwagę że alkaloidy sporyszu
pod wpływem różnych czynników np. pH czy rozpuszczalników ławo ulegają izomeryzacji do pochodnych kwasu
D(+) lizergowego W zależności od budowy podstawnika tworzącego amid z kwasem lizergowym możemy
wyróżnić dwa zasadnicze typów alkaloidów sporyszowych:
- Alkaloidy małocząsteczkowe np. ergometryna.
- Alkaloidy wielkocząsteczkowe (peptydowe) np. ergotamina, ergokrystyna i ergokryptyna i ich uwodornione
pochodne.

35) Wymień główne rośliny miododajne obszaru Polski.
chaber bławatek, dziurawiec zwyczajny - tylko pyłkodajny, facelia błękitna, kasztanowiec zwyczajny, klon,
koniczyna, lipa drobnolistna, pospolita, malina właściwa, melisa lekarska, mniszek, nawłoć pospolita,
pierwiosnek, robinia akacjowa, róża, rzepak, szałwia lekarska, śliwa, wierzba, chaber bławatek, gajowiec żółty,
koniczyna, mniszek lekarski, klon polny

36) Produkty wytwarzane przez rodzinę pszczelą.

-miód-produkt wytwarzany przez robotnice z nektaru kwiatów i produktów pozakwiatowych, głównym
produktem z którego powstaje miód jest nektar i spadź(wydaliny czerwców i mszyc zmieszane z wyciekającym

sokiem komórkowym)
-pierzga-jest to pokarm białkowy pszczół, w skład, którego wchodzą pyłki roślin oraz domieszka nektaru lub
miodu i śliny, pierzga zalana miodem i zasklepiona w komórkach plastrów jest przechowywana przez zimę
-wosk-jest produktem przemiany materii organizmu pszczół, jest wydzielany w postaci płynnej przez gruczoły
woskowe(4 pary) usytuowane u robotnic pod brzusznymi półpierścieniami odwłoka
-kit(propolis)-jest substancją balsamiczną, którą rośliny zbierają z pąków drzew i wykorzystują do uszczelniania
gniazda, w skład kitu wchodzą żywice i woski, pyłek kwiatowy, olejki eteryczne, substancje garbnikowe, makro-
i mikroelementy
-mleczko pszczele-jest wydzieliną gruczołów gardzielowych pszczół robotnic w wieku 8-10 dni, służy ono do
odżywiana larw w okresie pierwszych 3 dni życia, matki, niektórych robotnic i trutni
-jad pszczeli-jest wytworem gruczołu jadowego pszczół, dawka toksyczna jadu pszczelego wynosi dla człowieka
około 245mg/70kg masy ciała

37) Podaj przykłady naturalnego „ziołolecznictwa” w świecie zwierząt.
- ranne kozice- tarzają się w babce alpejskiej, która tamuje krwawienie
-kuracje okaleczonych zwierząt nad jeziorem Ngorongoro w Afryce, skaleczone zwierzęta brodzą w płytkiej
wodzie, woda w jeziorze zawiera wiele substancji mineralnych: chlorek sodu, węglan sodu, siarczan sodu, które
przyśpieszają gojenie się ran
-niedźwiedzie Grizzly z parku Yellowstone kąpią rany w źródle siarkowym
-ranne sarny i jelenie wypoczywają na mchu, który wytwarza antybakteryjne substancje

-piżmaki okładają rany żywicą jodłową-przyśpiesza gojenie się ran oraz działa bakteriobójczo
-skaleczone kozice tarzają się po babce alpejskiej
-krowy z reumatyzmem chodzą po jaskrze
-małpiatki sifakas z Madagaskaru przykładają do ran liście pewnego drzewa tropikalnego, dzięki czemu rany
zamiast dwóch tygodni goją się w dwa dni
-foki pospolite- gdy są ranne lub potłuczone pływają na podziemnych łąkach morszczynu, morszczyn zawiera
antybiotyki, fungicydy oraz substancje przyśpieszające gojenie
-pingwiny Adeli gdy mają zapalenie jelit zjadają Kryle, które z kolei odżywiają się glonami zawierającymi
antybiotyk o leczniczym wpływie na jelita pingwina
-kawki wyściełają swoje gniazda liśćmi pomidorów, które zawierają trujące substancje dla pasożytniczych
owadów

38) Definicja i przykłady hormezy.

- inaczej pobudzanie organizmu do obrony, jest zjawiskiem towarzyszącym stresom, m.in.: takim jak niewielka
dawka toksyn lub promieniowania jonizującego, dualna reakcja organizmu na dawkę, przy małej dawce
pobudzenie, przy dużej osłabienie
-małe dawki promieniowania jonizującego mogą wpływać korzystnie na wzrost roślin, duże wpływają
niekorzystnie
-małe dawki promieniowania jonizującego pomagają w leczeniu białaczki
-plony na Śląsku są wyższe co związane jest z większą ilością ołowiu

- osłonięcie przed promieniowaniem pantofelków powoduje spadek ich rozmnażania

39) Rola wątroby i trzustki w układzie pokarmowym ssaków.

-rola wątroby:
*wchłonięte cukry proste, aminokwasy i kwasy tłuszczowe dostają się żyłą wrotną do wątroby.
*wątroba uczestniczy w przemianie węglowodanów, białek i tłuszczów:
* utrzymuje stały poziom glukozy we krwi – przekształca jej nadmiar w glikogen (glikogenogeneza),
* magazynuje glikogen, rozkłada go w reakcjach glikogenolizy do glukozy,
* dokonuje dezaminacji aminokwasów,
* syntetyzuje mocznik, białka krwi (z wyjątkiem g-immunoglobulin),
* utlenia kwasy tłuszczowe,
* syntetyzuje fosfolipidy, cholesterol,
* produkuje żółć,
* neutralizuje trucizny,

* magazynuje żelazo, witaminy A, D, B12,
* produkuje heparynę (substancję zapobiegającą krzepnięciu krwi),
* produkuje duże ilości ciepła.
* wątroby naczynia krwionośne niosą substancje odżywcze do komórek ciała.

-rola trzustki:

-funkcje trzustki w organizmie człowieka dzielimy na wewnątrzwydzielnicze, polegające na wydzielaniu
hormonów (m.in. insulina i glukagon) oraz zewnątrzwydzielnicze, opierające się na wydzielaniu i transporcie
soku trzustkowego(trypsyny i peptydazy rozkładające białka na peptydy i aminokwasy, amylaza trzustkowa-
skrobia do dwucukrów i lipaza trzustkowa-rozkłada tłuszcze) do dwunastnicy.

40) Rodzaje naturalnych ograniczeń społecznych wśród kręgowców.(wykład)

-hierarchia dominacji-przypomina system kastowy, w którym członkom grupy przypisane są określone rangi
odpowiednio do ich miejsca na drabinie względnego statusu wyższości, osobnik musi tu na własną rękę
walczyć o swoją pozycję, pozycja ta może w czasie ulec zmianie na wyższą bądź niższą, w grupie liczącej więcej
niż 2 osobniki ustala się hierarchiczny porządek dziobania, do którego dochodzi w toku walk parami każdy z
każdym, mogą tworzyć się także koalicje i ugrupowania, dominacja redukuje konflikty ale nie wyklucza ich
całkowicie. Może prowadzić do dezorganizacji psychicznej osobników gdy stracą pozycję
-terytorialność-umożliwia rozmieszczenie osobników w przestrzeni, co służy redukowaniu konfliktów,
terytorialność wpływa także na rozmnażanie, ponieważ samce są rozmieszczone w przestrzeni i związane ze
swoimi rewirami, współzawodnictwo ulega zmniejszeniu, czyni to osobniki dojrzałe efektywnymi
reproduktorami i zapobiega kastracji psychologicznej, samce też współdziałają z samicami w opiece
rodzicielskiej.

41.Przykłady systemu rang u zwierząt.
- system dominacji: "hierarchiczny porządek dziobania", przypomina system kastowy, w którym członkom
grupy przysługują określone rangi odpowiednio do ich miejsca na drabinie względnego statusu wyższości,
osobnik musi tutaj na własną rękę zdobywać sobie pozycję, która może zmieniać się w czasie na wyższą lub
niższą. System taki redukuje konflikty, ma znaczenie przystosowawcze (przetrwanie w trudnych warunkach
środowiskowych). Porządek dziobania może przedstawiać prosty wzorzec liniowy, stosunki trójkątne,
monarchiczne lub oligarchiczne,
- system terytorialny: umożliwia rozmieszczenie osobników należących do grupy społecznej w przestrzeni,
redukując tym samym konflikty. Sprzyja rozmnażaniu osłabiając współzawodnictwo samców o samice,
zapobiega psychologicznej kastracji.

42) Pojęcie i rola homeostazy w świecie zwierząt.

-zdolność organizmu do utrzymywania stałości swojego środowiska wewnętrznego, a także zasadnicze cechy
jego organizacji, niezależnie od zmian parametrów środowiska otaczającego, podstawę homeostazy stanowią
mechanizmy nabyte w procesie ewolucji dlatego są one dziedziczone
-zdolność do zapobiegania wnikaniu obcej informacji genetycznej do organizmu, która mogłaby zaburzyć
równowagę
-podtrzymywanie stałości genetycznej organizmu na drodze specyficznej(mechanizmy komórkowej i
humoralnej odporności) i niespecyficznej(właściwości skóry i błon śluzowych, fagocytoza, lizozym)
-utrzymywanie stałości składu chemicznego

43. Przykłady hormonów roślinnych.
Hormony roślinne, fitohormony – hormony, związki chemiczne syntetyzowane w pewnych częściach rośliny
służące do "komunikacji" pomiędzy poszczególnymi jej częściami jak również do komunikacji między roślinami.
Mogą one działać stymulująco bądź hamująco.
Auksyny – Głównym zadaniem tych hormonów jest stymulowanie wzrostu roślin. Ponadto auksyny wpływają na
wzrost owoców (między innymi stymulują wytwarzanie owoców partenokarpicznych) oraz odgrywają istotną
rolę w regulacji fototropizmu i geotropizmu.
Gibereliny – są zaliczane często do regulatorów wzrostu i rozwoju roślin.Gibereliny należące do fitohormonów
regulują wzrost i dojrzewanie roślin.
-wpływ na wzrost wydłużeni owy pędu

-udział w wychodzeniu nasion ze stanu spoczynku
-udział w indukcji kwitnienia
-stymulacja trawienia bielma w ziarnach zbóż
Cytokininy-głównym miejscem syntezy cytokinin jest korzeń, skąd są one transportowane elementami
przewodzącymi – drewnem do nadziemnych części rośliny. Mniejsze ilości cytokinin powstają także w owocach,
nasionach i młodych liściach.
-Pobudzają wzrost objętościowy komórek
-Stymulują różnicowanie się chloroplastów
-Powodują transport metabolitów w kierunki organów o wyższej zawartości cytokinin
-Biorą udział w regulacji starzenia się roślin (poprzez hamowanie rozkładu białek i syntezę RNA)
-Indukują różnicowanie się pędów
-Stymulują wzrost pąków pachwinowych
-Uczestniczą w kiełkowaniu nasion – wychodzenie nasion ze stanu spoczynku
Należy pamiętać, że wiele procesów zachodzących w roślinach zależy od relacji zawartości różnych regulatorów
wzrostu i rozwoju i nie jest możliwe przypisanie regulacji tych procesów do działania tylko jednego związku.
-Etylen jest odpowiedzialny za tzw. potrójną odpowiedź u roślin. Gdy nasiono kiełkuje i napotyka przeszkodę,
musi wykonać manewr, aby ją ominąć. Etylen stymuluje grubienie łodygi, zmniejszenie elongacji i wykrzywienie
się rośliny, tak by ta mogła przedostać się na powierzchnię.
-Kwas abscysynowy
-Jest odpowiedzialny za przechodzenie roślin w stan spoczynku
-Hamuje wzrost objętościowy komórek
-Hamuje fotosyntezę i syntezę chlorofilu
-Hamuje transport jonów przez błony komórkowe
-Powoduje zamykanie się aparatów szparkowych
-Przyspiesza procesy starzenia organów i tkanek
-Jest odpowiedzialny za tworzenie warstwy odcinającej podczas opadania liści, owoców, kwiatów.
-Odpowiada za stan spoczynku nasion, jest inhibitorem kiełkowania
-Podwyższony poziom ABA jest reakcją roślin na stres np. podczas braku wody ABA powoduje zamykanie
aparatów szparkowych i ograniczenie transpiracji, a także zwiększa pobieranie wody przez korzenie.

44) Bioloogiczno-lekarski opis 2 dowolnie wybranych roślin leczniczych.
Babka zwyczajna
- siedlisko: przy drogach, na polach, wysypiskach, w ogrodach
- ciała czynne: garbniki, flawonoidy
- działanie: przeciwbólowo, przeciwzapalnie przy ukąszeniu pszczół, os, trzmieli, liście są lekiem
homeopatycznym, jako okłady na skórę na zakażone raki, czyraki, opażenia
Mniszek lekarski
- ciała czynne: inulina, kwas krzemowy i lakton (laktukopikryna)
- działanie: schorzenia dróg żółciowych i kamica żółciowa, problemy wątrobowe, działa moczopędnie, kłopoty
trawienne, pomaga w leczeniu miażdżycy
- siedlisko: występuje na siedliskach otwartych, nieużytkach, łąkach, polach, trawnikach, w ogrodach
Glistnik jaskółcze ziele:
Występowanie: glistnik rośnie w miejscach ruderalnych (przydroża, przypłocia, rumowiska i wysypiska
odpadów) oraz na obrzeżach lasów i w zaroślach, na siedliskach wilgotnych grądów oraz żyznych buczyn
Substancje czynne: chelidonina, berberyna, styl opina
Działanie: zwalczanie robaków przewodu pokarmowego, na kurzajki, rozkurcz mięśni gładkich, działanie
żółciopędne, moczopędne, znoszenie bólów menstruacyjnych

45) Bioloogiczno-lekarski opis 2 dowolnie wybranych roślin trujących.
Szalej jadowity (cykuta)
- ciało czynne: cykuto toksyna (głównie w kłączach)
- działanie toksyczne: nadpobudliwość ruchowa, silne drgawki, wymioty, zaburzenia oddychania, porażenie,
śmierć
- trujący dla wszystkich zwierząt

- siedlisko: wilgotne łąki,, moczary, bagniste brzegi zbiorników wodnych
Bieluń dziędzierzawa
- ciała czynne: alkaloidy – hioscyjamina, skopolamina
- działanie toksyczne: halucynogenny, zaburzenia pracy serca, drgawki, prażenie ośrodka oddechowego
- trujący dla: dzieci (nasiona), pszczoły, wszystkie zwierzęta
- siedlisko: preferuje gleby żyzne, bogate w związki azotowe
Tojad mocny(Aconitum firmum):
-Występowanie: góry i podgórza, na wysypiskach skalnych i nad potokami, na brzegach lasów, na halach
górskich, w ziołoroślach, w tatrach jest rośliną pospolitą i występuje od regla dolnego po piętro halne.
-Substancje czynne: akonityna, akonina, napelina
-Działanie: początkowo działa pobudzająco, a potem paraliżująco na nerwy czuciowe i ruchowe o może
spowodować śmierć wskutek paraliżu mięśni oddechowych i zatrzymania pracy serca, może wnikać również
przez skórę.