Zasady obrotu

giełdowego

Jarosław Ziębiec

Wydawca:
Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie SA
ul. Książęca 4, 00-498 Warszawa
tel. [phone]
fax [phone]
www.gpw.pl

Opracowanie graficzne, skład i druk: Wydawnictwo ART

[e-mail]

Copyright by Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie SA
Warszawa, styczeń 2009
Wydanie V poprawione

ISBN 978-83-60510-15-5
Oficjalne wydawnictwo Giełdy Papierów Wartościowych w Warszawie

Szanowni Państwo,

Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie funkcjonuje już kilkanaście lat, dając

inwestorom szansę korzystnego lokowania oszczędności.

Nikogo nie zachęcamy jednak do inwestowania na giełdzie bez zdobycia potrzebnej

do tego wiedzy i umiejętności. Wręcz przeciwnie, wiedza to nieodzowny warunek po-
myślnego inwestowania. W jej zakres wchodzi zarówno znajomość zagadnień pozwala-
jących zadecydować o tym, w co, kiedy i jak zainwestować, jak i znajomość samej giełdy
– systemu obrotu, stosowanych na giełdzie procedur itp.

Zadaniem tej broszury jest zapoznanie Państwa z giełdą – z tym m.in. jak przebiega

sesja giełdowa, jakie rodzaje zleceń mają do dyspozycji inwestorzy, jakie reguły rządzą
ustalaniem kursów oraz z wieloma innymi zagadnieniami, mającymi wpływ na ostatecz-
ny wynik inwestycji.

Zachęcamy do lektury wszystkich, którzy myślą o inwestowaniu na giełdzie – teraz

lub w przyszłości. Broszura ta bowiem w możliwie prosty sposób objaśni Państwu tajniki
działania giełdy.

Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie

Spis treści

W co można inwestować na giełdzie? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7
Co to jest system notowań? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10
Rynki giełdowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12
Jaki instrument w jakim systemie notowań? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14

Notowania w systemie jednolitym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15

Jak przebiegają notowania jednolite? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15

Notowania ciągłe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17

Jak przebiegają notowania ciągłe? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17

Nadzór Giełdy nad przebiegiem notowań . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19

Dokładność ustalania kursów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20
Ograniczenia wahań kursu w czasie sesji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21

Widełki statyczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21

Notowania jednolite . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21

Notowania ciągłe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22

Widełki dynamiczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23

Jak funkcjonują widełki dynamiczne? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23

Co trzeba wiedzieć o zleceniach? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26

Ograniczenie wielkości zlecenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27
Rodzaje zleceń . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27

Zlecenia z limitem ceny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28

Zlecenia bez limitu ceny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29

Zlecenie po każdej cenie (PKC) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29

Zlecenie po cenie rynkowej (PCR) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29

Zlecenie po cenie rynkowej na otwarcie (PCRO) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30

Jak długo zlecenie może być ważne? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31
Dodatkowe warunki wykonania zlecenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32

Zlecenie z warunkiem minimalnej wielkości (wolumenu) wykonania (Wmin) . . . 32

Zlecenie z wielkością ujawnioną (WUJ) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32

Zlecenie z limitem aktywacji – limit aktywacji (LimAkt) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33

Przykłady realizacji zleceń . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36
Ważna jest płynność obrotu, czyli rola animatora . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38

Animator rynku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38
Animator emitenta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38

Jak mierzyć koniunkturę, czyli indeksy giełdowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39
Gdzie szukać informacji z sesji? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41
Zlecenia – krótka ściągawka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42

7

Zasady obrotu giełdowego

Giełda najczęściej kojarzy się z akcjami, ale jej oferta jest oczywiście znacznie szersza.

Inwestorzy mogą handlować wieloma – zróżnicowanymi pod względem ryzyka – instru-
mentami finansowymi, począwszy od obligacji po produkty strukturyzowane i instrumenty
pochodne.

Akcje są to papiery wartościowe potwierdzające, że ich posiadacz (akcjonariusz) jest

właścicielem części majątku spółki akcyjnej. Z faktu tego wynikają dla niego określone
prawa – prawo do dywidendy, prawo do udziału w walnym zgromadzeniu i pośrednio –
prawo do zarządzania spółką. Akcje są podstawowymi papierami wartościowymi noto-
wanymi na giełdzie i – w zależności od wielkości spółki, wartości jej akcji, płynności – jej
akcje mogą być notowane w jednym z dwóch systemów: w systemie notowań ciągłych
lub w notowaniach jednolitych.

Prawo poboru to prawo pierwszeństwa nabycia akcji nowej emisji, przysługują-

ce dotychczasowym akcjonariuszom spółki. Dotychczasowi akcjonariusze mogą jednak
zrezygnować z prawa objęcia nowych akcji sprzedając prawo poboru na giełdzie. Prawa
poboru są przedmiotem obrotu na giełdzie jako samodzielny papier wartościowy. Należy
jednak pamiętać, że obrót prawami poboru trwa stosunkowo krótko (z reguły od kilku do
kilkunastu dni) i w tym okresie inwestor musi sprzedać je na giełdzie lub dokonać zapisu
na akcje, w przeciwnym razie poniesie stratę, gdyż prawa poboru wygasają.

Prawa do akcji (PDA) umożliwiają nabywcom akcji nowej emisji ich odsprzedanie,

zanim akcje te zostaną wprowadzone do obrotu giełdowego. Obrót PDA podlega takim
samym regułom jak obrót akcjami. PDA notowane są w tym samym systemie notowań,
w którym są lub mają być notowane akcje danej spółki.

Prawa pierwszeństwa z obligacji, zwane popularnie prawami pierwszeństwa,

to papiery wartościowe dające ich posiadaczowi priorytet w nabyciu akcji spółki, która
wyemituje obligacje, po określonej z góry cenie. Posiadacz prawa pierwszeństwa zna

W co można inwestować

na giełdzie?

8

Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie

termin realizacji praw do objęcia akcji, który jest z góry określony i kończy się w dniu
wygaśnięcia praw pierwszeństwa. Notowanie praw pierwszeństwa odbywa się w tym
samym systemie notowań, w którym notowane są akcje, do objęcia których uprawniają
prawa pierwszeństwa. Jako pierwsze do obrotu giełdowego wprowadzone zostały pra-
wa pierwszeństwa spółki NETIA.

Obligacje to papiery wartościowe za pośrednictwem, których emitujące je podmiot

zaciąga pożyczkę. Inwestor kupujący obligacje staje się w ten sposób wierzycielem emi-
tenta i pobiera z tego tytułu odsetki obliczane od wartości nominalnej obligacji. W zależ-
ności od podmiotu, który emituje obligacje, możemy je podzielić na obligacje: skarbowe
(emitowane przez Skarb Państwa), korporacyjne (emitowane przez przedsiębiorstwa)
oraz gminne (emitowane przez gminy). Biorąc pod uwagę zasadę ustalania odsetek, pa-
piery te można podzielić na obligacje:

o stałym oprocentowaniu,

•

o zmiennym oprocentowaniu,

•

zerokuponowe – z dyskontem.

•

Większość notowanych na giełdzie obligacji to obligacje skarbowe, ale notowane

są także obligacje korporacyjne. Wszystkie obligacje notowane są w systemie notowań
ciągłych.

Certyfikaty inwestycyjne to papiery wartościowe emitowane przez zamknię-

te lub mieszane fundusze inwestycyjne. Certyfikaty inwestycyjne są potwierdzeniem
uczestnictwa w funduszu i pozwalają na ustalenie wielkości należności, jaka z tytułu
uczestnictwa w funduszu przysługuje danemu uczestnikowi w danym momencie. Jest
to instrument dla tych, którzy z różnych względów nie są zainteresowani bezpośrednim
inwestowaniem w inne instrumenty finansowe. Certyfikaty notowane są na giełdzie na
takich samych zasadach jak akcje.

Inwestorom, którzy nie obawiają się podejmowania ryzyka i posiedli większą wie-

dzę o prawach, które rządzą rynkiem kapitałowym, giełda umożliwia inwestowanie
w bardziej skomplikowane instrumenty finansowe – instrumenty pochodne. Specyfika
instrumentów pochodnych polega na tym, że ich cena zależy od wartości tzw. instru-
mentu bazowego, którym może być np. papier wartościowy, indeks giełdowy, waluta
czy wskaźnik ekonomiczny. Notowane na giełdzie instrumenty pochodne to kontrakty
terminowe, jednostki indeksowe oraz opcje. Na giełdzie regulowanie należności z tytułu
obrotu wszystkimi instrumentami pochodnymi następuje w postaci rozliczenia pienięż-
nego (z wyjątkiem kontraktów na obligacje).

Kontrakt terminowy to umowa pomiędzy dwiema stronami, z których jedna zo-

bowiązuje się do kupna, a druga do sprzedaży, w określonym terminie w przyszłości

9

Zasady obrotu giełdowego

(w tzw. dniu wygaśnięcia) i po ustalonej w umowie cenie, określonej ilości instrumentu
bazowego lub dokonania równoważnego rozliczenia pieniężnego. Po zawarciu transakcji
codziennie następuje aktualizacja wzajemnych zobowiązań wynikająca ze zmiany kursu
kontraktu terminowego. Wśród notowanych na giełdzie kontraktów terminowych inwe-
storzy mają do dyspozycji kontrakty na indeksy, kontrakty na akcje, kontrakty na obligacje
skarbowe

1

oraz na kursy walutowe.

Jednostki indeksowe to instrument finansowy, którego cena odzwierciedla zmia-

ny wartości danego indeksu. Instrument ten umożliwia inwestycję równoważną nabyciu
całego portfela danego indeksu bez konieczności zakupu poszczególnych akcji wchodzą-
cych w skład tego indeksu. Na warszawskiej giełdzie notowane są jednostki indekso-
we MiniWIG20, które odzwierciedlają zmiany indeksu WIG20, w skład którego wchodzi
dwadzieścia największych i najbardziej płynnych spółek giełdowych.

Opcje to instrumenty pochodne, których wystawca zobowiązuje się do pokrycia

różnicy między z góry ustaloną ceną wykonania a ceną rozliczeniową instrumentu bazo-
wego w terminie wygaśnięcia/wykonania opcji. Z drugiej strony nabywca opcji posiada
prawo do żądania od wystawcy opcji określonej powyżej kwoty pieniężnej. W obrocie na
giełdzie znajdują się opcje kupna i sprzedaży o europejskim stylu wykonania na indeks
WIG20 oraz na akcje spółek

2

. Opcje typu europejskiego mogą zostać wykonane jedynie

w dniu ich wygaśnięcia.

Produkty strukturyzowane to instrumenty finansowe będące efektem połączenia

co najmniej dwóch różnych instrumentów (np. obligacji zerokuponowej z instrumentem
pochodnym). Cena produktu strukturyzowanego zależy od wartości określonego instru-
mentu bazowego (np. kursu akcji, koszyków akcji, wartości indeksów giełdowych, kur-
sów walut). Emitent produktu strukturyzowanego (bank, dom maklerski) zobowiązuje się
w stosunku do nabywcy (inwestora), że w terminie wykupu instrumentu wypłaci kwotę
rozliczenia ustaloną według z góry określonego wzoru.

W zależności od konstrukcji instrumentu możemy wyróżnić dwa podstawowe rodza-

je produktów strukturyzowanych:

produkty gwarantujące ochronę kapitału - bardzo bezpieczne, dające inwestorowi

•

określony udział w zyskach, jakie generuje wbudowany w produkt wskaźnik rynkowy
i jednocześnie 100-procentową gwarancję zwrotu zainwestowanego kapitału (inwe-
stor nie poniesie straty),
produkty nie gwarantujące pełnej ochrony kapitału - instrumenty bardziej ryzykowne,

•

gdyż większy jest udział inwestora zarówno w zyskach, jak i w stratach generowa-
nych przez produkt wbudowany.

1

Notowania kontraktów na obligacje skarbowe są w chwili obecnej zawieszone.

2

Notowania opcji na akcję są w chwili obecnej zawieszone.

10

Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie

Co to jest

system notowań?

Funkcjonujący na warszawskiej giełdzie nowoczesny i bezpieczny system notowań

nosi potoczną nazwę „WARSET” i działa od listopada 2000 r. Jego sercem jest centralny
komputer TANDEM, który realizuje najważniejsze dla przebiegu sesji funkcje, takie jak
prowadzenie notowań wszystkich instrumentów, przyjmowanie i realizacja zleceń oraz
dystrybucja informacji giełdowych.

Nowoczesność systemu giełdowego przejawia się m.in. w pełnej automatyzacji

przekazywania zleceń inwestorów oraz zawierania transakcji. Bardzo ważną cechą syste-
mu jest tzw. otwarta architektura, która umożliwia jego integrację z systemami kompu-
terowymi w domach maklerskich. Z kolei elastyczność systemu pozwala na szybkie do-
stosowanie się do zmiennych potrzeb związanych z organizacją obrotu. System notowań
to inaczej mówiąc kilka programów komputerowych, które ściśle ze sobą współpracują.
Każdy z nich – zwany popularnie modułem, aplikacją lub systemem – jest odpowiedzialny
za pewną część funkcjonowania giełdy.

Do najważniejszych elementów systemu giełdowego zalicza się:

system notujący

•

– program, który umożliwia m.in.: przyjmowanie i sprawdzanie

zleceń składanych przez domy maklerskie, kojarzenie zleceń i zawieranie transakcji
oraz przekazywanie informacji o złożonych zleceniach i zawartych transakcjach,
kalkulator indeksów

•

– czyli program, który na bieżąco oblicza wartości indeksów

i przekazuje je do systemu informacyjnego,
interfejs umożliwiający przekazywanie zleceń

•

z domów maklerskich do syste-

mu notującego,
system dystrybucji informacji giełdowych

•

– program odpowiedzialny za przeka-

zywanie i rozpowszechnianie drogą satelitarną wszystkich informacji dotyczących
złożonych zleceń, zawarcia transakcji, zawieszenia notowań instrumentu finansowe-
go i wiele innych. Informacje wysyłane są jednocześnie do:

11

Zasady obrotu giełdowego

– Komisji Nadzoru Finansowego – instytucji nadzorującej rynek,
– Krajowego Depozytu Papierów Wartościowych – instytucji rozliczającej wszystkie

transakcje zawarte na giełdzie,

– agencji informacyjnych i innych dystrybutorów informacji.
Oczywiście, w zależności od statusu odbiorcy informacji, zakres przesyłanych do

niego informacji jest różny.

Architektura systemu WARSET

12

Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie

Rynki giełdowe

Obrót instrumentami finansowymi na

Głównym Rynku GPW (regulowanym) odby-

wa na jednym z dwóch rynków: podstawowym lub równoległym. Dopuszczenia instru-
mentów na jeden z rynków dokonuje Zarząd Giełdy, kierując się kryteriami określonymi
w Rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 14 października 2005 r. – w przypadku rynku
podstawowego (zwanego też rynkiem oficjalnych notowań giełdowych) lub w Regulami-
nie Giełdy – w przypadku rynku równoległego.

Szczegółowe zasady dopuszczenia do obrotu giełdowego zostały określone w Re-

gulaminie Giełdy. W tym miejscu warto jedynie zaznaczyć, że instrumenty finansowe
(w tym akcje) mogą być dopuszczone do obrotu na giełdzie, o ile:

KNF zatwierdziła prospekt emisyjny dotyczący danego instrumentu,

•

ich zbywalność jest nieograniczona,

•

w stosunku do emitenta instrumentu nie toczy się postępowanie upadłościowe lub

•

likwidacyjne.

Do obrotu na

rynku podstawowym kwalifikowane są akcje spełniające kryteria od-

powiedniej wartości i rozproszenia, których emitenci ogłaszali sprawozdania finansowe
za ostatnie trzy lata.

Na

rynku równoległym notowane są pozostałe papiery – akcje najmniejszych spółek

oraz jedna seria obligacji korporacyjnych.

Papiery wartościowe wszystkich spółek notowanych na rynku regulowanym są kwa-

lifikowane do 3 segmentów:

5 PLUS – jeżeli ich kapitalizacja nie przekracza 50 mln euro,
50 PLUS – gdy kapitalizacja spółki mieści się w przedziale od 50 do 250 mln euro,
250 PLUS – gdy wartość kapitalizacji przekroczy 250 mln euro.
Wartość kapitalizacji spółki, liczona jako średnia arytmetyczna kapitalizacji z trzech

ostatnich miesięcy, jest jedynym kryterium kwalifikacji do segmentu.

13

Zasady obrotu giełdowego

30 sierpnia 2007 roku został uruchomiony rynek

NewConnect. Ma status rynku zor-

ganizowanego, lecz prowadzony jest przez GPW poza rynkiem regulowanym w formule
alternatywnego systemu obrotu. To nowa propozycja GPW dla inwestorów akceptują-
cych podwyższone ryzyko, w zamian za potencjalnie wysoki zwrot z inwestycji. To oferta
dla młodych rozwijających się firm, działających zwłaszcza w obszarze nowych technolo-
gii (choć oczywiście możliwe jest także notowanie firm z innych branż), którym zastrzyk
kapitału otworzy możliwość wykorzystania potencjału tkwiącego w ich innowacyjności,
a w efekcie da szansę na rozwój uwieńczony awansem do grona dużych i wartościowych
polskich spółek. Rynek NewConnect oferuje bardziej liberalne wymogi formalne i obo-
wiązki informacyjne, a co za tym idzie - tańsze pozyskanie kapitału. W założeniu ma także
być etapem w drodze spółki na Główny Rynek GPW. Zasady notowania instrumentów na
NewConnect są podobne do obowiązujących na rynku podstawowym.

14

Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie

Na obu rynkach instrumenty finansowe są notowane w jednym z dwóch systemów

notowań:

w systemie notowań jednolitych lub

•

w systemie notowań ciągłych.

•

Decyzje o tym, w jakim systemie są notowane poszczególne instrumenty finansowe

podejmuje Zarząd Giełdy. Głównym kryterium klasyfikacji jest płynność obrotu.

Istnieje możliwość przeniesienia akcji spółki z notowań jednolitych do notowań cią-

głych. Jest to możliwe, gdy akcje spółki wykażą się odpowiednio wysoką płynnością
i wartością obrotów.

Dodatkowym czynnikiem sprzyjającym przeniesieniu akcji danej spółki do notowań

ciągłych jest podpisanie przez nią umowy z animatorem emitenta

3

, który będzie wykony-

wał swe obowiązki na zasadach określonych dla animatora rynku.

Możliwa jest również zmiana systemu notowań w odwrotnym kierunku – akcje spółki

z notowań ciągłych mogą trafić do notowań jednolitych. Główną przyczyną takiej sytuacji
jest znaczący spadek płynności obrotu.

Niezależnie od tego, w jakim systemie notowane są dane akcje, obligacje czy instru-

menty pochodne, jednostką transakcyjną jest jedna sztuka.

Kursy, po których zawierane są transakcje instrumentami finansowymi (w tym ak-

cjami) ustalane są na giełdzie na podstawie złożonych przez inwestorów zleceń kupna
i sprzedaży. Wszystkie zlecenia trafiają do systemu komputerowego giełdy, który auto-
matycznie kojarzy je ze sobą według ściśle określonych reguł.

Jaki instrument

w jakim systemie

notowań?

3

Szczegóły na stronie 38.

15

Zasady obrotu giełdowego

Transakcje zawierane są podczas sesji giełdowych, które odbywają się od poniedział-

ku do piątku w godzinach 8.30–16.35.

Notowania w systemie jednolitym

Charakterystykę systemów notowań na warszawskiej giełdzie rozpoczniemy od sys-

temu kursu jednolitego, zwanego popularnie notowaniami jednolitymi. W tym systemie
notowane są:

akcje spółek o małej płynności,

•

prawa poboru z akcji, które są notowane w tym systemie,

•

prawa do akcji, które będą notowane w tym systemie,

•

produkty strukturyzowane.

•

Transakcje w systemie jednolitym zawierane są w dwóch, z góry określonych mo-

mentach sesji. Są to tzw.

fixingi, podczas których na podstawie złożonych wcześniej

zleceń, ustala się jedną cenę, po której realizowane są zlecenia.

Procedura taka odbywa się dwukrotnie w cią gu dnia.

Jak przebiegają notowania jednolite?

Sesja giełdowa podzielona jest na kilka części – tzw. faz. W pierwszej fazie sesji – na-

zywanej „przed otwarciem”, inwestorzy wyłącznie składają, modyfikują i anulują zlece-
nia, ale transakcje nie są zawierane. Na bieżąco wyliczany jest i publikowany teoretyczny
kurs otwarcia. Ta część sesji trwa od 8.00 do 11.00.

Następnie rozpoczyna się faza interwencji, która trwa 15 minut. W czasie jej trwania

domy maklerskie działające jako animatorzy rynku mogą modyfikować wcześniej złożone
przez siebie zlecenia tak, aby zwiększyć płynność obrotu danym instrumentem. Jeżeli dany
instrument (np. akcja) nie posiada animatora rynku, wszyscy inwestorzy mogą modyfiko-
wać złożone przez siebie zlecenia. Modyfikacji zleceń można dokonać tylko poprzez:

zwiększenie wolumenu złożonego zlecenia,

•

zwiększenie limitu ceny w zleceniach kupna,

•

zmniejszenie limitu ceny w zleceniach sprzedaży.

•

O godzinie 11.15 następuje pierwsze na danej sesji wyznaczenie kursu jednolitego,

zwane fixingiem. Kurs fixingowy określany jest automatycznie przez system komputero-
wy giełdy, na podstawie złożonych wcześniej zleceń. Określanie kursu jednolitego odby-
wa się przy zastosowaniu kilku podstawowych zasad:

dążenia do jak największego wolumenu obrotu,

•

16

Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie

dążenia do zrównoważenia popytu i podaży,

•

czyli minimalizacji różnicy pomiędzy liczbą pa-
pierów w zleceniach sprzedaży i zleceniach
kupna, które można zrealizować przy określo-
nym kursie,
dążenia do jak najmniejszych wahań kursów,

•

czyli minimalizacji różnicy pomiędzy określanym
kursem a kursem odniesienia

4

.

Zlecenia są realizowane przy zachowaniu priorytetu
ceny i czasu złożenia zlecenia.

Priorytet ceny ozna-

cza, że:

zlecenia kupna z wyższym kursem realizowane

•

są przed zleceniami kupna z niższym kursem,
zlecenia sprzedaży z niższym kursem realizowa-

•

ne są przed zleceniami sprzedaży z wyższym
kursem.

Priorytet czasu oznacza, że, w przypadku gdy dwa
złożone zlecenia mają taki sam kurs, jako pierwsze
jest realizowane to zlecenie, które zostało złożone
wcześniej.

Po wyznaczeniu kursu fixingowego następuje

realizacja zleceń. Jako pierwsze realizowane są zle-
cenia po każdej cenie (PKC), zlecenia kupna z limitem wyższym od określonego kursu
oraz zlecenia sprzedaży z limitem niższym niż określony kurs. Zlecenia te realizowane są
w całości.

Następnie realizowane są zlecenia po cenie rynkowej na otwarcie (PCRO) i zlecenia

z limitem ceny równym wyznaczonemu kursowi jednolitemu – obie te grupy zleceń po-
tencjalnie mogą podlegać alokacji, czyli mogą być zrealizowane w części lub nawet nie
zostać zrealizowane wcale.

Jeżeli wśród zleceń po każdej cenie oraz zleceń z limitem kursu są zlecenia z limitem

aktywacji, będą one zrealizowane jako ostatnie w kolejności. Oczywiście, niezrealizo-
wane zostaną wszystkie zlecenia kupna z limitem ceny niższym oraz zlecenia sprzedaży
z limitem ceny wyższym niż określony kurs. Jeżeli wyznaczenie kursu jednolitego w do-
puszczalnych przedziałach (widełkach) nie jest możliwe i nie można zawrzeć żadnej trans-
akcji, podawany jest tzw. kurs nietransakcyjny wyznaczony odpowiednio na dolnych lub
górnych widełkach, który jest kursem odniesienia dla następnego fixingu.

4

Szczegóły dotyczące kursu odniesienia – patrz str. 21.

17

Zasady obrotu giełdowego

Po określeniu kursu jednolitego, rozpoczyna się kolejna faza sesji –

dogrywka. In-

westorzy w czasie tej fazy sesji mogą składać zlecenia i zawierać transakcje po kursie
określonym na fixingu. Dogrywka trwa 30 minut i kończy się o 11.45.

Po zakończeniu dogrywki, rozpoczyna się przyjmowanie zleceń na drugi fixing, czyli

zaczyna się ponownie faza przed otwarciem, która trwa od 11.45 do 14.45. O 14.45 po-
nownie następuje faza interwencji.

Po określeniu kursu jednolitego o godz.15.00 rozpoczyna się druga już tego dnia

dogrywka, trwająca tak jak poprzednia pół godziny. Po jej zakończeniu, o godzinie 15.30,
inwestorzy, którzy są tym zainteresowani, mogą do godziny 16.35 składać zlecenia na
następną sesję.

Notowania ciągłe

W systemie notowań ciągłych notowane są następujące instrumenty:
akcje spółek o dużej płynności wchodzących w skład indeksów WIG20, mWIG40,

•

sWIG80 oraz akcje Narodowych Funduszy Inwestycyjnych,
akcje nowo wprowadzonych spółek,

•

pozostałe akcje o wystarczającej płynności,

•

prawa pierwszeństwa z obligacji,

•

obligacje – przede wszystkim skarbowe,

•

certyfikaty inwestycyjne,

•

prawa poboru z akcji notowanych w tym systemie,

•

prawa do akcji (PDA), które będą notowane w tym systemie,

•

wszystkie instrumenty pochodne – kontrakty terminowe, jednostki indeksowe

•

MiniWIG20 i opcje,
produkty strukturyzowane.

•

W czasie notowań ciągłych cena na każdy notowany instrument zmienia się wie-

lokrotnie. Do transakcji dochodzi wtedy, gdy złożone przez inwestora zlecenie trafia na
odpowiadające jego warunkom zlecenie z przeciwległej strony rynku (zlecenie sprzedaży
spotka „odpowiadające mu” zlecenie kupna, a zlecenie kupna – „odpowiadające mu”
zlecenie sprzedaży).

Jak przebiegają notowania ciągłe?

Przed rozpoczęciem sesji, w godz. 8.00 – 9.00, a dla kontraktów terminowych, jed-

nostek indeksowych i opcji w godz. 8.00 – 8.30, inwestorzy składają zlecenia na otwarcie
notowań ciągłych. W tym czasie nie są zawierane żadne transakcje.

18

Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie

O godzinie 9.00, a w przypadku kontraktów terminowych, jednostek indeksowych

i opcji o godz. 8.30, na podstawie złożonych zleceń określany jest tzw. kurs otwarcia
notowań ciągłych. Kurs ten wyznaczany jest przy zastosowaniu procedury fixingu – tak
jak w przypadku notowań jednolitych. Kurs otwarcia notowań ciągłych wyznaczany jest
w oparciu o wszystkie złożone przez inwestorów zlecenia. Po jego wyznaczeniu roz-
poczyna się faza notowań ciągłych trwająca do godziny 16.10. W tym czasie kupujący
i sprzedający składają zlecenia, które po przekazaniu na giełdę są na bieżąco realizowane
lub też trafiają do arkusza zleceń.

Do arkusza trafiają te zlecenia, których nie można zrealizować natychmiast po ich

przekazaniu na giełdę. Zlecenia, które trafiły do arkusza czekają na pojawienie się prze-
ciwstawnych zleceń o odpowiedniej cenie, umożliwiających zawarcie transakcji.

Przy realizacji zleceń w notowaniach ciągłych również obowiązują dwa priorytety:

ceny i cza su. Podczas notowań ciągłych obowiązuje zasada, że transakcje są zawierane
po kursie równym limitowi ceny zlecenia, które oczekuje w arkuszu na realizację. Przykła-
dowo, jeżeli w arkuszu jest zlecenie sprzedaży z ceną realizacji 100 zł, a inwestor złoży
zlecenie kup na z kursem 102 zł, zostanie zawarta transakcja i inwestor nabędzie akcje
po kursie 100 zł, czyli po cenie realizacji zlecenia
sprzedaży, które oczekiwało w arkuszu.

W czasie notowań ciągłych może się wydarzyć

specyficzna sytuacja, nazywana

rów noważeniem

rynku. Występuje ona wówczas, gdy złożone zle-
cenie doprowadziłoby do zawarcia transakcji po
kursie, który wykracza poza dopuszczalne ogra-
niczenia wahań kursów (widełki) lub gdy złożone
zlecenie „po każdej cenie” (PKC) nie może zostać
zrealizowane w całości.

W takiej sytuacji giełda automatycznie zawie-

sza przyjmowanie zleceń dla danego instrumentu,
a następnie ogłasza tzw. równoważenie rynku.
W przypadku ogłoszenia równoważenia rynku
zlecenie, które je wywołało jest automatycznie
przyjmowane do systemu giełdowego i widoczne
w arkuszu.

Równoważenie rynku polega na przeprowa-

dzeniu mini fazy przed otwarciem – przyjmowane

19

Zasady obrotu giełdowego

są zlecenia, na podstawie których – przy zastoso-
waniu procedury fixingu – wyznaczany jest kurs
równowagi. Po jego wyznaczeniu kontynuowane
są notowania ciągłe. W szczególnej sytuacji gieł-
da może rozszerzyć widełki wahań kursu w celu
łatwiejszego wyznaczenia kursu równowagi i kon-
tynuowania notowań.

Notowania ciągłe kończą się wyznaczeniem

kursu zamknięcia. Jest on określany na podsta-
wie zleceń złożonych przez inwestorów w czasie
notowań ciągłych, które do tej pory nie zostały
zrealizowane oraz zleceń złożonych pomiędzy
godz.16.10 a 16.20. Kurs zamknięcia wyznaczany
jest przy zastosowaniu procedury fixingu o godzi-
nie 16.20.

Zastosowanie procedury fixingu służy wy-

znaczeniu rzetelnej ceny na rynku – kursu, który
jest brany pod uwagę przy wycenie portfeli akcji,
a także stanowi punkt odniesienia dla następnej

sesji. W przypadku gdy na fixingu nie dojdzie do zawarcia transakcji, kursem zamknięcia
jest kurs ostatniej transakcji z da nej sesji.

Po fixingu na zamknięcie od 16.20 do 16.30 trwa dogrywka. W ciągu 10 minut in-

westorzy mogą składać zlecenia i zawierać transakcje po kursie określonym na fixingu
na zamknięcie.

Po jej zakończeniu, w godz.16.30–16.35, inwestorzy mogą składać zlecenia na

otwarcie notowań ciągłych na następną sesję.

Nadzór Giełdy nad przebiegiem notowań

Nadzór nad przebiegiem i porządkiem sesji giełdowej sprawuje przewodniczący sesji.

Podejmuje on wszystkie najważniejsze decyzje dotyczące obrotu giełdowego, określone
w przepisach giełdowych: może np. przedłużyć czas wprowadzania zleceń maklerskich
na sesję, zawiesić przyjmowanie zleceń, zawiesić obrót giełdowy danym instrumentem
lub nawet przerwać sesję, jeżeli wymaga tego bezpieczeństwo obrotu lub interes jego
uczestników.

20

Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie

Kurs poszczególnych instrumentów może być określany z różną dokładnością. Do-

kładność określania kursu zależy głównie od rodzaju instrumentu lub jego aktualnej ceny.

Dokładność

ustalania kursów

Akcje, prawa poboru, prawa do akcji, prawa pierwszeństwa

kurs*

dokładność określenia kursu

kurs ≤ 50

do 0,01

50 < kurs ≤ 100

do 0,05

100 < kurs ≤ 500

do 0,10

kurs > 500

do 0,50

Obligacje i listy zastawne

(kurs podawany w procentach wartości nominalnej)

kurs*

dokładność określenia kursu

wartość nominalna obligacji < 100

do 0,1 punktu procentowego

wartość nominalna obligacji ≥ 100

do 0,01 punktu procentowego

Pozostałe instrumenty

instrument

dokładność określenia kursu

Certyfikaty inwestycyjne

0,01

Kontrakty terminowe na indeksy

1 pkt indeksowy

Kontrakty terminowe na waluty

0,01

Kontrakty terminowe na akcje

0,01, gdy kurs kontraktu nie przekracza 5
0,05, gdy kurs kontraktu przekracza 5

Kontrakty terminowe na obligacje

do 0,01 punktu procentowego

MiniWIG20

0,01

Opcje na indeks WIG20

0,01 pkt. indeksowego,
gdy kurs opcji nie przekracza 5 pkt.
0,05 pkt. indeksowego,
gdy kurs opcji przekracza 5 pkt.

Opcje na akcje

0,01, jeżeli kurs opcji nie przekracza 5
0,05, jeżeli kurs opcji przekracza 5

*

w walucie notowania

21

Zasady obrotu giełdowego

Ograniczenia wahań

kursu w czasie sesji

Aktualnie obowiązują dwa typy ograniczeń wahań kursów: widełki statyczne oraz

widełki dynamiczne.

Widełki statyczne

Widełki statyczne obowiązują w obu systemach i ograniczają zmiany ceny instrumen-

tów finansowych w stosunku do kursu odniesienia. W notowaniach jednolitych kursem
odniesienia jest ostatni kurs jednolity danego papieru. W notowaniach ciągłych kursem
odniesienia dla kursu wyznaczanego na otwarciu (lub na równoważeniu na otwarciu) jest
kurs zamknięcia

5

z dnia poprzedniego. Wyznaczony kurs na otwarciu (lub na równoważe-

niu na otwarciu) staje się następnie kursem odniesienia dla kursu transakcyjnego i kursu
zamknięcia w danym dniu. Jeżeli na otwarciu (lub na równoważeniu na otwarciu) nie
zostanie wyznaczony kurs, kursem odniesienia dla kursu transakcyjnego i kursu na za-
mknięcie w danym dniu jest kurs zamknięcia z sesji poprzedniej.

Wyjątkiem jest rynek opcji, na którym kurs odniesienia jest wartością teoretyczną

danej opcji.

W przypadku zmiany ograniczeń wahań kursów podczas równoważenia (jeżeli taka

sytuacja zdarzy się w trakcie sesji giełdowej), kursem odniesienia jest odpowiednio gór-
ne lub dolne ograniczenie wahań kursu obowiązujące przed dokonaniem tej zmiany.

Na sesję, na której dany instrument (akcja, obligacja, kontrakt terminowy, opcja) bę-

dzie notowany po raz pierwszy, kurs odniesienia wyznacza i podaje do publicznej wiado-
mości Giełda.

Notowania jednolite

Dopuszczalne wahania kursów dla instrumentów, które są notowane w systemie

kursu jednolitego przedstawia tabela.

5

Ew. dzienny kurs rozliczeniowy lub kurs teoretyczny, w zależności od rodzaju instrumentu.

22

Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie

W przypadku akcji notowanych w systemie notowań z dwukrotnym określeniem

kursu jednolitego (dwukrotnym fixingiem) istnieje dodatkowe ograniczenie maksymal-
nych wahań kursu w ciągu sesji. Kurs jednolity akcji, w przypadku drugiego fixingu na
danej sesji, może być wyższy lub niższy od pierwszego fixingu w tym dniu najwyżej
o 21%, jednak nie więcej niż o 33,1% od ostatniego kursu jednolitego z poprzedniej se-
sji. Szczegółowy tryb zmiany ograniczeń wahań kursów określa Zarząd Giełdy. Może on
również zdecydować o zmianie lub zniesieniu ograniczeń wahań kursów dla wybranych
lub wszystkich papierów wartościowych.

Notowania ciągłe

Dla instrumentów notowanych w systemie ciągłym, dopuszczalne wahania kursów

przedstawia poniższa tabela.

Notowania jednolite z dwoma fixingami

Instrument

Dopuszczalna zmiana kursów w trakcie sesji
od kursu odniesienia

Akcje, prawa do akcji

+/–21%

Prawa poboru do akcji

+/–100%

Obligacje

+/–6 punktów procentowych

Instrument

Kurs odniesienia

na otwarcie

Dopuszczalna

zmiana kursu na

otwarciu

Dopuszczalna zmiana

kursu w trakcie sesji

– w przypadku, gdy

kurs w trakcie otwar-

cia został określony*

Akcje

Kurs zamknięcia

+/– 10% od kursu
zamknięcia

+/– 10% od kursu
otwarcia

Kontrakty terminowe
na indeksy cen akcji

Dzienny kurs rozli-
czeniowy

+/– 5% od
dziennego kursu
rozliczeniowego

+/– 5% od kursu
otwarcia

Kontrakty terminowe
na kursy walut

Dzienny kurs rozli-
czeniowy

+/– 3% od
dziennego kursu
rozliczeniowego

+/– 3% od kursu
otwarcia

Kontrakty terminowe
na akcje

Dzienny kurs rozli-
czeniowy

+/– 5% od
dziennego kursu
rozliczeniowego

+/– 5% od kursu
otwarcia

Kontrakty termi-
nowe na obligacje
skarbowe

Dzienny kurs rozli-
czeniowy

+/– 1,5 punktu
procentowego od
dziennego kursu
rozliczeniowego

+/– 1,5 punktu pro-
centowego od kursu
otwarcia

Obligacje

Kurs zamknięcia

+/– 3% punktów
procentowych od
kursu zamknięcia

+/– 3 punkty procento-
we od kursu otwarcia

Prawa pierwszeń-
stwa z obligacji

Kurs zamknięcia

+/– 100% od kursu
zamknięcia

+/– 100% od kursu
otwarcia

23

Zasady obrotu giełdowego

6

Więcej szczegółów na temat widełek dynamicznych można znaleźć na stronie Giełdy

– www.gpw.pl/widelki

W przypadku opcji na akcje dopuszczalne ograniczenia wahań kursów są określane

raz na miesiąc. W danym miesiącu kurs otwarcia, kurs transakcyjny i kurs zamknięcia
opcji akcyjnych może być wyższy / niższy od kursu teoretycznego (wyznaczonego przez
GPW), który jest punktem odniesiena dla kursu otwarcia, o wartość równą 5% średniej
z ostatnich 20 kursów zamknięcia instrumentu bazowego z poprzedniego miesiąca.

Widełki dynamiczne

6

Stanowią dodatkowe zabezpieczenie przed gwałtownymi wahaniami kursów trans-

akcji na sesjach giełdowych. Widełki dynamiczne wyznaczają ruchomy korytarz dopusz-
czalnych wahań kursów, wewnątrz którego mogą się kształtować ceny instrumentów
notowanych w trakcie danej sesji. Obowiązują dla niektórych instrumentów, a ich kurs
odniesienia zmienia się podczas sesji w granicach ustalonych przez widełki statyczne.
Zależnie od przyjętego rozwiązania, widełki dynamiczne są ustalane na podstawie:

najlepszych ofert kupna i sprzedaży,

•

kursu teoretycznego lub

•

kursu ostatniej transakcji.

•

Jak funkcjonują widełki dynamiczne?

Widełki dynamiczne działają tylko w trakcie notowań ciągłych. Na Giełdzie widełki

dynamiczne wyznaczane są na podstawie:

Certyfikaty inwesty-
cyjne

Kurs zamknięcia

+/– 10% od kursu
zamknięcia

+/– 10% od kursu
otwarcia

Prawa do akcji noto-
wanych w systemie
ciągłym

Kurs zamknięcia

+/– 10% od kursu
zamknięcia

+/– 10% od kursu
otwarcia

Prawa poboru do
akcji notowanych
w systemie ciągłym

Kurs zamknięcia

+/– 100% od kursu
zamknięcia

+/– 100% od kursu
otwarcia

Jednostki indeksowe

Kurs zamknięcia
z uwzględnieniem
ofert na zamknięciu

+/– 5% od kursu
zamknięcia

+/– 5% od kursu
zamknięcia

Opcje indeksowe

Kurs teoretyczny

+/– 100 pkt. od
kursu odniesienia

+/– 100 pkt od kursu
odniesienia

* w przypadku, gdy w trakcie otwarcia kurs nie został określony, dopuszczalna zmiana kursu liczona
jest w stosunku do kursu zamknięcia (dziennego kursu rozliczeniowego, kursu teoretycznego)

Uwaga: w tabeli nie uwzględniono możliwości rozszerzenia widełek w przypadku równoważenia.

24

Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie

kursu każdej transakcji realizującej całe zlecenie,

•

kursu transakcji realizującej ostatnią część zlecenia, które natychmiast po wejściu do

•

systemu notującego było zrealizowane w kilku transakcjach.

Widełki dynamiczne działają w granicach wyznaczonych przez nadrzędne wobec nich

widełki statyczne. W przypadku złożenia zlecenia z ceną przekraczającą dopuszczalne wi-
dełki, system giełdowy uniemożliwia zawarcie transakcji „zamrażającej” instrument, na
który zostało złożone takie zlecenie (analogicznie, jak w przypadku widełek statycznych).

Widełki dynamiczne dają co najmniej dwojakie korzyści:
zwiększają bezpieczeństwo obrotu,

•

ponieważ są węższe niż widełki statyczne, nie pozwalają na zbyt gwałtowne zmiany

•

ceny i znacznie zmniejszają prawdopodobieństwo realizacji błędnego zlecenia o du-
żej wartości.

Przykład

Wchodzące do systemu zlecenie realizowane jest w trzech transakcjach. Kurs ostat-

niej transakcji (kurs odniesienia dla widełek dynamicznych) wynosi 1000 – widełki wy-
znaczone są na poziomie 970–1030. Realizacja transakcji po kursach odpowiednio 1000,
996, 990 – zmiana kursu odniesienia dla widełek dynamicznych na 990 następuje dopiero
po zawarciu ostatniej transakcji dla tego zlecenia. Nowe widełki dynamiczne wyznaczone
są na poziomie 960–1020.

Przykład

Wchodzące do systemu zlecenie powoduje „zamrożenie” instrumentu. Kurs ostat-

niej transakcji (kurs odniesienia dla widełek dynamicznych) wynosi 1000 – widełki wy-
znaczone są na poziomie 970–1030.

Teoretycznie realizacja transakcji powinna nastąpić

odpowiednio po kursach 1000, 980, 965 – jednak trzecia transakcja zostałaby zawarta
poza widełkami dynamicznymi. W tej sytuacji, żadna transakcja nie jest realizowana, in-
strument ulega „zamrożeniu”

25

Zasady obrotu giełdowego

Rynek kasowy

Instrument

Wysokość dynamicznych ograniczeń wahań kursu

Akcje wchodzące w skład
indeksu WIG20

3,5%

Akcje wchodzące w skład
indeksu mWIG40

4,5%

Pozostałe akcje

6,5%

Obligacje

2 punkty procentowe

Prawa poboru

6,5%, jeżeli Zarząd Giełdy najpóźniej w dniu poprzedzającym
dzień pierwszego notowania prawa poboru nie określi innej
wysokości dynamicznych ograniczeń wahań kursu

Prawa do nowych akcji

W przypadku praw do nowych akcji spółki, której akcje wcho-
dzą w skład indeksu WIG20 lub mWIG40 analogicznie jak dla
takich akcji, w innych przypadkach – 6,5%

Certyfikaty inwestycyjne

6,5%

Prawa pierwszeństwa
z obligacji

35%

Warranty

40%

Certyfikaty indeksowe

Każdorazowo określana przez Zarząd Giełdy najpóźniej
w przeddzień pierwszego notowania certyfikatów

Rynek terminowy

Instrument

Wysokość widełek oraz jednostka miary

Kontrakty terminowe WIG20

25 punktów indeksowych

Kontrakty terminowe
mWIG40

30 punktów indeksowych

Kontrakty terminowe na akcje

3,5%

Kontrakty terminowe na
obligacje

0,4 punktu procentowego

Kontrakty terminowe na
waluty

4 zł

Opcje na indeks

Połowa wartości, o której mowa w § 26 ust.4
Rozdziału II Szczegółowych zasad obrotu giełdowego

Opcje na kursy akcji

Połowa wartości, o której mowa w § 28 ust.3
Rozdziału II Szczegółowych zasad obrotu giełdowego

Jednostki indeksowe

5 zł

Szerokość widełek dynamicznych dla wybranych instrumentów (IV kwartał 2008):

26

Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie

Zlecenie to informacja o tym, co i na jakich warunkach inwestor chce kupić lub sprze-

dać na giełdzie. Inwestorzy mogą składać zlecenia na giełdę jedynie poprzez biura ma-
klerskie, w których mają rachunki.

Zlecenia można składać na kilka sposobów:
przez Internet,

•

telefonicznie,

•

osobiście w domu maklerskim,

•

wysyłając zlecenie faksem.

•

Zlecenia złożone przez inwestorów w punktach obsługi klienta (POK-ach) całego

kraju są przekazywane do central domów maklerskich, gdzie system komputerowy je
weryfikuje. Weryfikacja obejmuje m.in. sprawdzenie, czy inwestor, który chce sprzedać
akcje, posiada je na swoim rachunku, a ten, który chce je kupić, ma wystarczającą ilość
pieniędzy na ich kupno. Po pomyślnej weryfikacji zlecenia inwestor otrzymuje potwier-
dzenie jego złożenia, a dom maklerski na podstawie zlecenia klienta składa na giełdę tzw.
zlecenie maklerskie. Dzięki pełnej automatyzacji całego procesu, sprawności systemu
oraz jego integracji z systemami domów maklerskich, cała procedura trwa dosłownie
chwilę.

Co trzeba wiedzieć

o zleceniach?

Składając zlecenie inwestor musi określić następujące elementy:

rodzaj zlecenia, czyli czy chce kupić, czy sprzedać,

•

nazwę instrumentu finansowego, który ma być przedmiotem transakcji,

•

cenę, po której chce dokonać transakcji, czyli tzw. limit ceny lub rodzaj zlecenia bez limitu

•

ceny,
liczbę instrumentów, które chce kupić lub sprzedać (tzw. wolumen zlecenia),

•

termin ważności zlecenia,

•

dodatkowe warunki realizacji zlecenia.

•

27

Zasady obrotu giełdowego

Zlecenie maklerskie złożone na giełdę trafia do tzw. arkusza zleceń. W arkuszu zle-

ceń, wszystkie zlecenia na dany instrument są automatycznie porządkowane i czekają na
realizację. Ponieważ arkusz zleceń jest cały czas widoczny dla inwestorów, mogą oni na
bieżąco, w miarę napływających zleceń, śledzić to, co się dzieje na rynku.

Jak już wspomnieliśmy, o kolejności, w jakiej realizowane są zlecenia, decyduje

przede wszystkim cena zgłoszona przez inwestora, a następnie czas złożenia zlecenia.
Ci, którzy chcą kupić drożej, mają pierwszeństwo przed tymi, którzy chcą kupić taniej,
a ci, którzy chcą sprzedać taniej, mają pierwszeństwo przed tymi, którzy chcą sprzedać
drożej. W przypadku, gdy dwóch lub więcej inwestorów złożyło zlecenia z tą samą ceną,
o kolejności, w jakiej będą realizowane ich zlecenia decyduje czas zgłoszenia tych zleceń
do systemu giełdowego.

Wszystkie złożone przez inwestorów zlecenia są anonimowe, co oznacza, że inwe-

storzy nie wiedzą z kim mogą potencjalnie zawrzeć transakcje.

Ograniczenie wielkości zlecenia

W trosce o bezpieczeństwo obrotu giełdowego, giełda wprowadziła ograniczenia

maksymalnego wolumenu zlecenia dla instrumentów pochodnych. Ograniczenia przed-
stawia poniższa tabela.

Rodzaje zleceń

Dzięki rozbudowanemu systemowi zleceń, Giełda umożliwia inwestorom realizo-

wanie różnorodnych strategii inwestycyjnych. Zasadniczy podział zleceń stosowanych

Instrument

Maksymalny wolumen zlecenia

kontrakty terminowe na indeksy i obligacje

500 kontraktów

kontrakty terminowe na waluty i akcje

100 kontraktów

opcje

500 opcji

jednostki indeksowe

1000 jednostek

28

Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie

w obrocie giełdowym uwzględnia dwa ich podstawowe rodzaje: zlecenia z limitem ceny
i zlecenia bez limitu.

Zlecenia z limitem ceny

W zleceniach tych inwestor dokładnie określa kurs (zwany inaczej limitem ceny), po

jakiem chce kupić lub sprzedać dany walor. W zleceniu kupna określony przez inwesto-
ra limit, to maksymalny kurs, po którym jest skłonny kupić dany instrument, natomiast
w zleceniu sprzedaży, określony limit, to kurs minimalny, po którym inwestor godzi się
sprzedać dany instrument. Na przykład, jeżeli inwestor złoży zlecenie kupna 50 akcji spół-
ki „A” określając limit ceny na 100 zł, oznacza to, że chce kupić akcje nie drożej niż po
100 zł.

Inwestorzy muszą pamiętać, że w zleceniach na poszczególne instrumenty finanso-

we obowiązuje sposób określania limitu ceny:

w zleceniach na akcje, prawa poboru, prawa do akcji, prawa pierwszeństwa, certyfi-

•

katy inwestycyjne, jednostki indeksowe i opcje akcyjne limit ceny podaje się w zło-
tych,
w zleceniach na obligacje limit ceny podaje się w procentach wartości nominalnej

•

obligacji,
w zleceniach na kontrakty terminowe limit ceny podaje się w punktach (dla kon-

•

traktów indeksowych), w złotych (dla kontraktów na akcje i waluty) lub procentach
wartości nominalnej (dla kontraktów na obligacje),
w zleceniach na opcje indeksowe limit ceny podaje się w punktach.

•

Zlecenia z limitem ceny składają inwestorzy, którzy mają określony pogląd na to,

po jakiej cenie dokonać transakcji i nie chcą się zdać na przypadek. Czasami inwestor,
dla którego cena, po której dokona transakcji jest ważniejsza niż czas jej realizacji, musi
poczekać na realizację swojego zlecenia, ponieważ na rynku nie ma aktualnie nikogo, kto
jest skłonny zawrzeć transakcję po cenie, którą zaproponował. Inwestor musi pamiętać,
że im bardziej korzystną dla siebie cenę poda, tym dłużej może czekać na realizację swo-
jego zlecenia.

W rzeczywistości, kupujący może nabyć np. akcje po cenie niższej niż wynosił okre-

ślony przez niego limit, a sprzedający może sprzedać akcje po cenie wyższej niż wynosił
określony przez niego limit, co pokazuje przykład zamieszczony na stronie 33.

29

Zasady obrotu giełdowego

Zlecenia bez limitu ceny

Zlecenia bez limitu są przeznaczone dla inwestorów, którzy chcą kupić akcje „za

wszelką cenę”, czyli dla tych, którzy nie chcą długo czekać na realizację zlecenia i waż-
niejsze jest dla nich to, że w ogóle dokonają transakcji, niż to, po jakiej cenie to zrobią.

Wśród zleceń bez limitu ceny, inwestor ma do wyboru trzy możliwości:
Inwestorzy powinni pamiętać, że żadnych zleceń bez limitu ceny (PKC, PCR, PCRO)

nie można składać na opcje, prawa pierwszeństwa, prawa poboru, a także na pierwszą
sesję notowań danego instrumentu na giełdzie.

Zlecenie po każdej cenie (PKC)

Jeżeli inwestorowi zależy przede wszystkim na szybkim zawarciu transakcji, nie chce

ryzykować, że jego zlecenie może nie zostać zrealizowane w całości, a jednocześnie
akceptuje cenę, która jest aktualnie dostępna na rynku, składa zlecenie po każdej cenie
(PKC). Podstawową cechą tego zlecenia, oprócz braku limitu ceny, jest konieczność jego
realizacji w 100%.

Przykład

W trakcie notowań ciągłych inwestor składa zlecenie kupna PKC 100 akcji spółki

„B”. W arkuszu po stronie sprzedaży oczekuje na realizację zlecenie sprzedaży 150 akcji
spółki „B” po cenie 60 zł. W takiej sytuacji, złożone zlecenie PKC zostanie zrealizowane
w całości – inwestor nabędzie 100 akcji po cenie 60 zł za sztukę.

Zlecenie po cenie rynkowej (PCR)

Jeżeli inwestor chce nabyć lub sprzedać akcje po najlepszej cenie, jaka jest aktualnie

dostępna na rynku i zgadza się, że jego zlecenie może nie zostać zrealizowane w całości,
może wybrać zlecenie po cenie rynkowej (PCR). Zlecenia PCR mogą być składane wy-
łącznie w trakcie notowań ciągłych, za wyjątkiem okresu równoważenia rynku. Zlecenia

30

Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie

PCR są realizowane natychmiast po ich złożeniu, po najlepszej cenie, jaką można aktual-
nie uzyskać na rynku, czyli po cenie najlepszego, oczekującego w arkuszu zlecenia prze-
ciwnego. Zlecenie PCR nie zostanie przyjęte przez system, jeżeli po przeciwnej stronie
w arkuszu zleceń nie będzie żadnego zlecenia przeciwstawnego z limitem ceny. Jeżeli
inwestor złoży takie zlecenie musi być bardzo uważny – sytuacja na rynku może się bar-
dzo szybko zmienić, co może spowodować, że transakcja zostanie zawarta po niezbyt ko-
rzystnym dla inwestora kursie. Jeżeli zlecenie nie zostanie zrealizowane w całości, część,
która pozostanie, stanie się zleceniem z limitem równym ostatniej zawartej transakcji.

Przykład

Inwestor składa zlecenie sprzedaży PCR 100 akcji spółki „C”. Po stronie kupna w ar-

kuszu oczekuje na realizację zlecenie kupna 200 akcji spółki „C” po cenie 15 zł. W takiej
sytuacji złożone zlecenie PCR zostanie zrealizowane w całości po cenie 15 zł. Jeżeli po
stronie kupna zlecenie opiewałoby tylko na 50 akcji, a nie na 200, złożone zlecenie sprze-
daży PCR zostałoby zrealizowane w części – inwestor sprzedałby 50 sztuk po 15 zł.
Pozostała część jego zlecenia (50 akcji) pozostałaby w arkuszu z limitem 15 zł. Jeżeli
natomiast po stronie kupna nie byłoby żadnego zlecenia z limitem, złożone zlecenie PCR
zostałoby odrzucone przez system giełdowy.

Zlecenie po cenie rynkowej na otwarcie (PCRO)

Zlecenia tego typu są bardzo podobne do omówionych powyżej zleceń PCR. Składa-

ją je inwestorzy, którzy są zainteresowani zawarciem transakcji po kursie, który zostanie
ustalony na otwarciu, zamknięciu notowań ciągłych lub na fixingu w notowaniach jednoli-
tych. Podobnie jak poprzednie zlecenie, także zlecenie PCRO, nie musi być zrealizowane
w całości, a niezrealizowana jego część stanie się zleceniem z limitem ceny równym
odpowiednio: kursowi otwarcia, kursowi zamknięcia, kursowi jednolitemu lub kursowi
określonemu w wyniku równoważenia rynku.

Składając to zlecenie trzeba pamiętać, że nie może ono zawierać dodatkowych wa-

runków: limitu aktywacji, wielkości minimalnej i wielkości ujawnianej. Dla składającego
ważne jest także to, że zleceń PCRO nie można modyfikować w fazie interwencji. Inwe-
stor, który zdecyduje się złożyć takie zlecenie musi wiedzieć, że zlecenia takie wpływają
na ustalenie kursu.

31

Zasady obrotu giełdowego

Jak długo zlecenie może być ważne?

Do dyspozycji inwestorów jest kilka możliwości określenia terminu ważności zle-

cenia. Określając termin, do którego ważne jest zlecenie, inwestor decyduje, jak długo
aktualna jest jego strategia inwestycyjna.

Zlecenie z określoną datą ważności składają głównie inwestorzy mający sprecy-

zowaną strategię działania. Wiedzą, po jakiej cenie chcą dokonać transakcji i określają
moment w czasie (datę), do którego zlecenie ma być ważne. Jeżeli do tego terminu
zlecenie nie zostanie zrealizowane, traci ważność.

Oprócz zleceń z określonym terminem ważności, inwestorzy mają do wyboru nastę-

pujące zlecenia:

ważne do końca sesji

•

– zlecenie takie składa inwestor, który chce zawrzeć transak-

cję tylko w czasie tej sesji, na którą składa zlecenie. Oczywiście, istnieje ryzyko, że
zlecenie nie zostanie zrealizowane w czasie jej trwania,
zlecenie bez określonego terminu ważności

•

– jest ważne do końca roku kalen-

darzowego; pozostaje w arkuszu tak długo, aż zostanie zrealizowane lub anulowane
przez inwestora,
zlecenie wykonaj lub anuluj (WuA)

•

– zlecenie takie składa inwestor, który chce ku-

pić lub sprzedać określoną liczbę akcji i nie chce, aby jego zlecenie było realizowane
w częściach, w kilku transakcjach. Takie zlecenie musi być zrealizowane w całości w
momencie przekazania go na giełdę. Jeżeli jest to niemożliwe, traci ważność.
Ważne do pierwszego wykonania (WiN)

•

. W notowaniach ciągłych zlecenie musi

zostać zrealizowane - przynajmniej częściowo - natychmiast po wprowadzeniu zlece-
nia do systemu giełdowego. Niezrealizowana część jest eliminowana przez system.
Zlecenia składane w fazie przyjmowania zleceń na otwarcie/zamknięcie/równoważe-
nie ważne jest do momentu zakończenia tej fazy, przy czym niezrealizowana w trak-
cie otwarcia część zlecenia jest eliminowana przez system.

32

Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie

Warto dodać, że pomimo podanych powyżej zasad, zlecenia mogą być usunięte

decyzją Zarządu GPW lub wskutek operacji na papierach wartościowych: po ostatnim
notowaniu akcji z prawem do dywidendy, po ostatnim notowaniu z prawem poboru oraz
przed pierwszym notowaniem po splicie akcji.

Dodatkowe warunki wykonania zlecenia

Poza ceną i terminem ważności inwestor może również określić dodatkowe warunki

wykonania swojego zlecenia. Należą do nich:

określenie minimalnej wielkości (wolumenu) wykonania (Wmin),

•

określenie limitu aktywacji (LimAkt),

•

określenie wielkości (wolumenu) ujawnienia (WUJ).

•

Zlecenie z warunkiem minimalnej wielkości (wolumenu) wykonania (Wmin)

Przy składaniu zlecenia określa się minimalną wielkość, w której musi być ono wyko-

nane. Złożone zlecenie jest realizowane w całości lub częściowo, co najmniej w określo-
nej przez inwestora minimalnej ilości.

Jeżeli zlecenie zostanie zrealizowane częściowo - niezrealizowana część zlecenia sta-

je się zleceniem bez warunku wielkości minimalnej.

Jeżeli w momencie jego złożenia nie jest możliwa realizacja w określonej minimalnej

ilości - jest ono eliminowane przez system.

Przykład

Inwestor składa zlecenie kupna 500 akcji spółki „C” z limitem 100 zł i minimalną

wielkością wykonania 100 akcji. Oznacza to, że chce kupić w sumie 500 akcji, jednak nie
mniej niż 100, po kursie 100 zł. Jeżeli będzie to możliwe, najpierw zostanie zrealizowana
minimalna część zlecenia – nabędzie 100 akcji, a następnie pozostałą część. Jeżeli nie
będzie to możliwe, zlecenie straci ważność.

Zlecenie z wielkością ujawnioną (WUJ)

Zlecenia z wielkością ujawnioną są najczęściej stosowane przez inwestorów skła-

dających duże zlecenia, którzy nie chcą, aby inni dowiedzieli się, jakie są ich prawdziwe
zamiary, ponieważ mogłoby to znacząco wpłynąć na kurs akcji. Ujawnienie chęci zakupu
dużej liczby akcji spowoduje, że sprzedający podniosą ceny, czyli wzrośnie kurs akcji.

33

Zasady obrotu giełdowego

Natomiast widoczne w całości duże zlecenie sprzedaży może doprowadzić do dużego
spadku kursu. Budowa tego zlecenia przypomina górę lodową – na powierzchni widocz-
na jest tylko jego część ujawniona przez inwestora; pod nią, jak pod powierzchnią wody,
kryje się reszta – pozostała część zlecenia niewidoczna dla innych inwestorów. Wielkość
ujawniana zlecenia nie może być mniejsza niż 100 jednostek transakcyjnych.

Przykład

Inwestor składa zlecenie kupna 100.000 akcji spółki „D” i określa jego wielkość

ujawnianą na 5000 akcji. Oznacza to, że dla innych inwestorów będzie widoczna tylko
część zlecenia opiewająca na 5000 akcji. Pozostałe części, po 5000, będą się pojawiać
sukcesywnie, gdy poprzednie zostaną zrealizowane w całości.

Zlecenie z limitem aktywacji – limit aktywacji (LimAkt)

Zlecenia z limitem aktywacji są chyba najbardziej skomplikowane, ale bardzo uży-

teczne i popularne wśród inwestorów.

Inwestor ma do dyspozycji dwa rodzaje zleceń tego typu: zlecenie popularnie zwane

STOP LIMIT oraz STOP LOSS.

W zleceniu typu STOP LIMIT inwestor musi określić dwa limity: limit aktywacji – czy-

li poziom kursu na rynku, po przekroczeniu którego jego zlecenie „uaktywni się”, oraz
limit, po którym jego zlecenie ma zostać zrealizowane.

W przypadku zleceń typu STOP LOSS inwestor określa tylko limit aktywacji. Gdy

cena akcji na rynku osiągnie poziom określony jako limit aktywacji, zlecenie staje się
„widoczne“ na rynku jako zlecenie PKC, czyli akceptujące dowolny kurs.

Inwestor nie może określić limitów aktywacji oraz limitów realizacji zlecenia dowol-

nie, ponieważ obowiązują go pewne reguły.

W przypadku zleceń kupna w momencie złożenia zlecenia musi być spełniony po-

•

niższy warunek:
kurs ostatniej transakcji < limit aktywacji ≤ limit realizacji.

34

Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie

Przykład

Kurs ostatniej transakcji 25 zł. Inwestor może złożyć zlecenie kupna z limitem akty-

wacji 26 zł i limitem realizacji 26,50 zł.

W przypadku zleceń sprzedaży w momencie jego złożenia musi być spełniony wa-

•

runek:
kurs ostatniej transakcji > limit aktywacji ≥ limit realizacji.

Przykład

Kurs ostatniej transakcji 25 zł. Inwestor może złożyć zlecenie sprzedaży z limitem

aktywacji 24,50 zł i limitem realizacji 24,50 zł.

Zlecenia takie często służą inwestorom do zabezpieczenia się przed niespodziewa-

nymi stratami, gdy kurs akcji spadnie. Złożenie właściwego zlecenia z limitem aktywacji
poniekąd zwalnia inwestora z ciągłego śledzenia, co dzieje się z kursem akcji – złożone
zlecenie służy jako polisa ubezpieczeniowa zabezpieczająca przed nagłym niespodziewa-
nym spadkiem kursu.

Przykład

Inwestor nabył akcje spółki „D“ po 50 zł wierząc, że ich kurs wzrośnie. Ma jednak

pewne obawy, że w przypadku, gdy ceny spadną może ponieść duże straty. Aby się
przed tym zabezpieczyć i nie stracić więcej niż np.10%, składa zlecenie STOP LOSS
– zlecenie sprzedaży z limitem aktywacji 45 zł, które ma być zrealizowane Po Każdej
Cenie. Złożone zlecenie chroni go przed stratami, ponieważ, gdy kurs spadnie i osiągnie
poziom 45 zł, jego zlecenie się ujawni i zostanie zrealizowane w całości.

Oczywiście, inwestor może stosować różne kombinacje zleceń w zależności od

swojej strategii działania. Musi jednak pamiętać, że nie wszystkie zlecenia można skła-
dać w każdym momencie sesji oraz, że nie wszystkie kombinacje zleceń są dozwolo-
ne. Zamieszczona obok tabela przedstawia wszystkie możliwe kombinacje zleceń, które
można składać na warszawskiej giełdzie oraz moment, w którym dane zlecenie może
zostać złożone.

35

Zasady obrotu giełdowego

Fa

za p

rz

ed o

tw

ar

ci

em / z

am

kn

ię

ci

em w s

ys

te

m

ie

no

to

w

ań c

ią

g

ły

ch i k

ur

su j

ed

no

lit

eg

o o

ra

z w t

ra

kc

ie

ró

w

no

w

aż

en

ia

Fa

za n

ot

ow

ań c

ią

g

ły

ch

D

og

ry

w

ka

Limit

Brak

LimAkt

Wmin

WUJ

DZIEŃ

DO

M

W

iN

Wu

A

Limit

Brak

LimAkt

Wmin

WUJ

DZIEŃ

DO

M

W

iN

Wu

A

Limit

Brak

LimAkt

Wmin

WUJ

DZIEŃ

DO

M

W

iN

Wu

A

Brak

tak

tak

tak

tak

tak

tak

Brak

tak

tak

tak

tak

tak

tak

tak

tak

Brak

tak

tak

tak

tak

tak

tak

tak

LimAkt

tak

tak

tak

tak

tak

LimAkt

tak

tak

tak

tak

tak

LimAkt

Wmin

Wmin

tak

tak

tak

tak

tak

tak

Wmin

tak

tak

tak

tak

tak

tak

WUJ

tak

tak

tak

tak

WUJ

tak

tak

tak

tak

tak

WUJ

tak

tak

tak

tak

DZIEŃ

tak

tak

tak

DZIEŃ

tak

tak

tak

tak

DZIEŃ

tak

tak

tak

DO

M

tak

tak

tak

DO

M

tak

tak

tak

tak

DO

M

tak

tak

tak

W

iN

tak

tak

W

iN

tak

tak

tak

W

iN

tak

tak

Wu

A

Wu

A

tak

tak

Wu

A

tak

tak

PKC

Brak

LimAkt

Wmin

WUJ

DZIEŃ

DO

M

W

iN

Wu

A

PKC

Brak

LimAkt

Wmin

WUJ

DZIEŃ

DO

M

W

iN

Wu

A

PKC

NIE PRZYJMO

W

ANE

Brak

tak

tak

tak

tak

Brak

tak

tak

tak

tak

PCR

NIE PRZYJMO

W

ANE

LimAkt

tak

tak

tak

LimAkt

tak

tak

tak

PCR

O

NIE PRZYJMO

W

ANE

Wmin

Wmin

Skrót

y stoso

w

ane w t

abeli oznaczają:

Li

m

it

–

zl

ec

en

ie z l

im

ite

m c

en

y

P

K

C

–

zl

ec

en

ie p

o k

aż

de

j c

en

ie

P

C

R

O

–

zl

ec

en

ie p

o c

en

ie r

yn

ko

w

ej n

a o

tw

ar

ci

e

P

C

R

–

zl

ec

en

ie p

o c

en

ie r

yn

ko

w

ej

Li

m

A

kt

–

zl

ec

en

ie z w

ar

un

ki

em l

im

itu a

kt

yw

ac

ji

W

m

in

–

zl

ec

en

ie z w

ar

un

ki

em w

ie

lk

o

śc

i m

in

im

al

ne

j

W

U

J

–

zl

ec

en

ie z w

ar

un

ki

em w

ie

lk

o

śc

i u

ja

w

ni

on

ej

D

ZI

E

Ń

–

zl

ec

en

ie

z o

zn

ac

ze

ni

em

w

aż

no

śc

i d

o

ko

ńc

a

se

sji

D

O

M

–

zl

ec

en

ie z o

zn

ac

ze

ni

em w

aż

no

śc

i

do

m

yś

ln

ej

(

be

zt

er

min

ow

ej

)

W

iN

–

zl

ec

en

ie z o

zn

ac

ze

ni

em w

aż

no

śc

i d

o

pi

er

w

sz

eg

o

w

yk

on

an

ia

W

u

A

–

zl

ec

en

ie z o

zn

ac

ze

ni

em w

aż

no

śc

i w

yk

on

aj

lu

b a

nu

lu

j

B

ra

k

–

br

ak w

ar

un

kó

w d

od

at

ko

w

yc

h z

le

ce

ni

a

WUJ

WUJ

DZIEŃ

tak

tak

DZIEŃ

tak

tak

DO

M

tak

tak

DO

M

tak

tak

W

iN

W

iN

Wu

A

Wu

A

PCR

O

Brak

LimAkt

Wmin

WUJ

DZIEŃ

DO

M

W

iN

Wu

A

PCR

Brak

LimAkt

Wmin

WUJ

DZIEŃ

DO

M

W

iN

Wu

A

Brak

tak

tak

tak

tak

Brak

tak

tak

tak

tak

tak

tak

tak

LimAkt

LimAkt

Wmin

Wmin

tak

tak

tak

tak

tak

tak

WUJ

WUJ

tak

tak

tak

tak

DZIEŃ

tak

DZIEŃ

tak

tak

tak

DO

M

tak

DO

M

tak

tak

tak

W

iN

tak

W

iN

tak

tak

Wu

A

Wu

A

tak

tak

PCR

NIE PRZYJMO

W

ANE

PCR

O

NIE PRZYJMO

W

ANE

Przyjmowanie zleceń rynkowych w poszczególnych fazach sesji oraz stosowanie i łączenie dodat-
kowych warunków i oznaczeń terminów ważności zleceń maklerskich.

36

Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie

Wyobraźmy sobie na rynku sytuację, którą przedstawia poniższy arkusz zleceń:

W chwili gdy arkusz zleceń przedstawia się jak wyżej, inwestor składa zlecenie kup-

na 100 akcji. Zostanie ono różnie zrealizowane w zależności od rodzaju złożonego przez
inwestora zlecenia. Jeżeli zlecenie inwestora to:

zlecenie kupna 100 akcji z limitem kursu 125

•

Zlecenie zostanie wykonane częściowo: inwestor nabędzie 10 akcji po 123, 30 po

124 i 30 po 125. W sumie inwestor nabędzie 70 akcji. Pozostałe 30 akcji z limitem 125,
będzie oczekiwać na realizację.

zlecenie kupna 200 akcji z limitem 125 i minimalną wielkością wykonania 100.

•

Zlecenie nie może być zrealizowane, ponieważ po stronie sprzedaży jest tylko 70

akcji (w sumie), które można sprzedać po 125: 10 po 123, 30 po 124 i 30 po 125. Takie
zlecenie zostanie odrzucone.

Kupno

Sprzedaż

Liczba akcji

Cena

Cena

Liczba akcji

40

122

123

10

10

121

124

30

30

120

125

30

10

119

126

20

20

118

127

60

Przykłady

realizacji zleceń

37

Zasady obrotu giełdowego

zlecenie kupna 100 akcji po cenie rynkowej

•

Zlecenie zostanie zrealizowane tylko częściowo – inwestor nabędzie 10 akcji po kur-

sie 123. Niezrealizowana część zlecenia kupna (90 akcji) pozostanie w arkuszu z limitem
realizacji 123. Takie zlecenie pozwala na osiągnięcie najlepszej możliwej ceny na rynku
w danym momencie, ale, ponieważ realizowane jest przez pierwsze najlepsze zlecenie
po stronie przeciwnej, jest spore ryzyko, że zostanie tylko częściowo zrealizowane.

zlecenie kupna 100 akcji po każdej cenie

•

Zlecenie zostanie zrealizowane w całości – inwestor nabędzie 10 akcji po kursie 123,

30 po 124, 30 po 125, 20 po 126 i 10 po 127. Średnia cena realizacji wyniesie 124,9.

zlecenie kupna 100 akcji z limitem 125 z warunkiem wykonaj i anuluj

•

Zlecenie będzie zrealizowane w części (70 akcji): inwestor nabędzie 10 akcji po 123,

30 po 124 i 30 po 125. Pozostała część zlecenia (30 akcji) zostanie odrzucona.

zlecenie kupna 100 akcji z limitem aktywacji 125 i limitem realizacji 127

•

Zlecenie uaktywni się, jeżeli zostanie zawarta transakcja po kursie 125. Po uaktyw-

nieniu się będzie mogło być zrealizowane po kursie 127.

38

Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie

Odpowiednia płynność obrotu ma podstawowe znaczenie dla przebiegu sesji. Pod-

trzymaniem płynności mogą zajmować się członkowie giełdy (biura maklerskie, banki)
oraz inne instytucje finansowe, nie będące członkami giełdy. W przypadku gdy animator
nie jest członkiem giełdy, składa swoje zlecenia za pośrednictwem członka giełdy. Istnie-
ją dwie podstawowe grupy animatorów: animatorzy rynku i animatorzy emitenta.

Animator rynku

Animatorem rynku może być instytucja finansowa (bank, dom maklerski), która na

podstawie umowy z Giełdą zobowiązała się do stałego zgłaszania swoich ofert kupna lub
sprzedaży danego papieru wartościowego na własny rachunek, na zasadach określonych
w umowie. Animator musi zgłaszać swoje oferty przed rozpoczęciem sesji i utrzymywać
je w arkuszu przez cały czas trwania notowań. Nie może składać takich zleceń, których
realizacja doprowadziłaby do sytuacji, w której zawierałby transakcje sam ze sobą.

Animator rynku może działać zarówno w systemie notowań ciągłych, jak i w syste-

mie kursu jednolitego. Giełda może podpisać umowę z wieloma instytucjami finansowy-
mi o pełnienie funkcji animatora dla tego samego instrumentu finansowego.

Animator emitenta

Animatorem emitenta może być instytucja finansowa (bank, dom maklerski), która

podpisała umowę z emitentem, w której zobowiązała się do podtrzymywania płynności
obrotu akcjami emitenta. Podpisana umowa określa zasady, na jakich działa animator
emitenta. Giełda może uznać, że w przypadku niektórych spółek notowanych na giełdzie,
których płynność akcji jest bardzo mała, niezbędne jest podpisanie przez taką spółkę
umowy z animatorem emitenta.

Ważna jest

płynność obrotu,

czyli rola animatora

39

Zasady obrotu giełdowego

Indeksy giełdowe to wskaźniki, które informują inwestorów o tendencjach, jakie

aktualnie panują na rynku. Indeksy informują o zmianie cen akcji pewnej grupy spółek
objętych indeksem. Mówi się często, że indeks giełdowy jest jak termometr – mierzy
temperaturę rynku.

Indeksy giełdowe mogą również pełnić rolę wzorców inwestycyjnych, i wówczas ich

strukturę oraz osiągane wyniki starają się naśladować fundusze inwestycyjne i emery-
talne. Indeksy mogą być także instrumentami bazowymi dla kontraktów terminowych,
warrantów czy opcji, będących przedmiotem obrotu giełdowego. Zależnie od przyjętej
metodologii, przy obliczaniu indeksów bierze się pod uwagę wyłącznie ceny papierów
(indeksy cenowe), bądź uwzględnia się również dochody z dywidend i praw poboru (in-
deksy dochodowe)

Giełda wylicza kilka indeksów:

WIG20

•

– opisuje stan koniunktury 20 największych i najbardziej płynnych spółek

z podstawowego rynku akcji. Indeks cenowy.
mWIG40

•

– obejmuje 40 średnich spółek notowanych na Giełdzie. W indeksie

mWIG40 nie uczestniczą spółki z indeksów WIG20 i sWIG80 oraz spółki zagranicz-
ne notowane na Giełdzie oraz innych rynkach o wartości rynkowej w dniu rankingu
powyżej 1 mld euro. Indeks cenowy.
sWIG80

•

– obejmuje 80 małych spółek notowanych na Giełdzie. W indeksie sWIG80

nie uczestniczą spółki z indeksów WIG20 i mWIG40 oraz spółki zagraniczne noto-
wane na Giełdzie oraz innych rynkach o wartości rynkowej w dniu rankingu powyżej
100 mln euro. Indeks cenowy.
WIG

•

– bejmuje wszystkie spółki notowane na GPW. Indeks dochodowy

.

WIG-PL

•

– w skład indeksu wchodzą akcje wszystkich krajowych spółek giełdowych.

Indeks dochodowy.
NCIndex

•

– w skład indeksu wchodzą akcje wszystkich spółek notowanych na rynku

NewConnect.

Jak mierzyć koniunkturę,

czyli indeksy giełdowe

40

Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie

Subindeksy sektorowe

•

Giełda oblicza również 6 subindeksów WIG, w skład których wchodzą spółki z WIG
reprezentujące największe – pod względem wielkości rynkowej – branże: WIG-ban-
ki, WIG-budownictwo, WIG-chemia, WIG-deweloperzy, WIG-informatyka, WIG-
media, WIG-paliwa, WIG-spożywczy, WIG-telekomunikacja. Subindeksy sektorowe
pozwalają ocenić efektywność inwestycji w spółki z różnych sektorów gospodarki.

Indeksy giełdowe wyliczane są na bieżąco przez specjalny program nazywany kalku-

latorem indeksów. Przed rozpoczęciem sesji publikowana przez giełdę wartość indeksów,
wyliczana jest na podstawie tzw. teoretycznych kursów otwarcia. W czasie notowań cią-
głych, wartość indeksów wyliczana jest po zawarciu każdej transakcji, zaś publikowana
jest w określonych odstępach czasu, np. co 30 sekund.

W przypadku notowań jednolitych indeksy wyliczane są dwa razy dziennie – po każ-

dym fixingu. Po zakończeniu sesji publikowane są zbiorcze informacje: wartości minimal-
ne i maksymalne indeksów, wartość indeksu a otwarcie i zamknięcie sesji, itp.

41

Zasady obrotu giełdowego

Giełda upowszechnia m.in. informacje dotyczące kursów i obrotów notowanych in-

strumentów finansowych, indeksów giełdowych oraz swojej działalności. Informacje te
rozsyłane są do domów maklerskich, instytucji nadzorujących rynek oraz agencji informa-
cyjnych, które publikują je i udostępniają na bieżąco wszystkim uczestnikom rynku.

Informacje o wynikach notowań instrumentów można znaleźć na stronie interneto-

wej Giełdy:

www.gpw.pl, a także:

na stronach internetowych wielu portali: Interii, Onetu, Wirtualnej Polski, Parkietu,

•

gdzie publikowane są zarówno „na gorąco”, jak i po zakończeniu sesji,
za pośrednictwem serwisów internetowych oferowanych przez domy maklerskie

•

swoim klientom,
w płatnych serwisach: np. Thomson Reuters, Bloomberg,

•

w prasie codziennej (np. w „Gazecie Giełdy Parkiet”, „Rzeczpospolitej” czy w „Ga-

•

zecie Wyborczej”),
w Telegazecie.

•

Więcej informacji na temat giełdy można znaleźć na stronie internetowej GPW

(www.gpw.pl). Zainteresowani znajdą tam m.in.:

wyniki notowań (zarówno w trakcie, jak i po sesji),

•

podstawowe statystyki i wartości indeksów,

•

strukturę giełdy, jej historię i plany rozwoju,

•

przepisy regulujące działalność GPW i zasady obrotu giełdowego,

•

informacje dotyczące notowanych na giełdzie instrumentów i spółek,

•

informacje nt. członków giełdy,

•

materiały edukacyjne.

•

Wyniki sesji na NewConnect oraz szczegółowe informacje na temat funkcjonowania

tego rynku są dostępne na

www.newconnect.pl.

Gdzie szukać

informacji z sesji?

42

Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie

Rodzaj

Użyteczność

Realizacja

Uwagi

Z limitem

Pozwala kon-
trolować cenę
realizacji.

Możliwa jest częściowa reali-
zacja, lub zlecenie nie zostanie
zrealizowane, jeżeli po drugiej
stronie arkusza nie ma dosta-
tecznej ilości akcji lub zleceń
przeciwnych.

Najpowszech-
niejszy rodzaj
zlecenia.

Rynkowe na
otwarcie/za-
mknięcie
(PCRO)

Pozwala na-
być akcje na
otwarciu / za-
mknięciu sesji
giełdowej.

Realizacja po kursie jednolitym
ustalonym na otwarcie / za-
mknięcie notowań.

Rynkowe
(PCR)

Pozwala
nabyć / sprzedać
akcje w trakcie no-
towań ciągłych po
najlepszej cenie
na rynku.

Realizowane natychmiast po
wprowadzeniu po cenie pierw-
szego najlepszego oczekujące-
go w arkuszu zlecenia przeciw-
nego. Możliwa jest częściowa
realizacja

PKC

Pozwala
nabyć / sprze-
dać wszystkie
akcje po rynkowej
cenie.

Realizowane natychmiast w ca-
łości po cenie rynkowej.

Może być składa-
ne w każdej fazie
sesji z wyjątkiem
dogrywki. Może
spowodować za-
mrożenie notowań

Ważne do
pierwszego
wykonania
WiN

Umożliwia kon-
trolę momentu
realizacji.

Musi być zrealizowane natych-
miast po wprowadzeniu. Może
być zrealizowane częściowo.

Wykonaj lub
anuluj (WuA)

Umożliwia kon-
trolę momentu
realizacji.

Musi być realizowane natych-
miast po wprowadzeniu. Musi
być wykonane w całości lub jest
anulowane.

Zlecenia

– krótka ściągawka

43

Zasady obrotu giełdowego

Rodzaj

Użyteczność

Realizacja

Uwagi

Z warunkiem
wielkości mini-
malnej (Wmin)

Umożliwia kontro-
lę ilości kupio-
nych/sprzedanych
instrumentów
finansowych.

Zlecenie jest realizowane w ca-
łości lub częściowo co najmniej
w określonej przez inwestora
minimalnej ilości.

Może być
odrzucone przez
system, jeżeli
w chwili przyjęcia
zlecenia układ zle-
ceń nie pozwala
na realizację w mi-
nimalnej ilości.

Z warunkiem
limitu aktywa-
cji – typ STOP
LOSS

Umożliwia kup-
no/sprzedaż całej
ilości instrumen-
tów, jeżeli cena
osiągnęła poziom
ustalony przez
inwestora.

Po uaktywnieniu realizowane
jak zlecenie PKC.

Pozwala na
kontrolę poziomu
i ilości realizacji.

Z warunkiem
limitu aktywa-
cji – typ STOP
LIMIT

Umożliwia
kupno/sprzedaż
instrumentu przy
określonym limi-
cie, jeżeli cena na
rynku przekroczy-
ła ustalony przez
inwestora poziom.

Po uaktywnieniu realizowane
jak zlecenie z limitem.

Umożliwia
kontrolę poziomu
realizacji.

Z warunkiem
wielkości ujaw-
nionej (WUJ)

Umożliwia ukrycie
ilości sprzedawa-
nych/kupowanych
instrumentów.

Zgodnie z określonymi parame-
trami.

Zlecenie

Skrót nazwy zlecenia

Z limitem

Limit

Po cenie rynkowej

PCR

Po cenie rynkowej na otwarcie

PCRO

Po każdej cenie

PKC

Dodatkowe warunki realizacji

Z warunkiem minimalnej wielkości wykonania

Wmin

Z wielkością ujawnioną

WUJ

Z limitem aktywacji

LimAkt

Oznaczenie terminu ważności

Z terminem ważności

Wykonaj lub anuluj

WUA

Ważne od pierwszego wykonania

WiN

Ważne do końca sesji giełdowej

Dzień

Ważne bezterminowo

DOM

44

Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie

Szczegółowe informacje nt. obrotu giełdowego,

w tym regulacje prawne, znajdą Państwo na stronach:

www.gpw.pl (Główny Rynek GPW)

www.newconnect.pl (rynek NewConnect).

NOTATKI: