Opracowanie

Poezja jest ukazana w dramacie dwojako – jako błogosławieństwo i

przekleństwo. Rozróżnienie pomiędzy tymi dwoma funkcjami pojawia

się już we wstępie utworu. „Błogosławionym” poetą nazywa autor tego,

kto daje swój talent innym, potrafi go wykorzystać do pozytywnych

celów. Natomiast „przeklętym” poetą jawi się ten, kto zachowuje swój

talent dla siebie. Utalentowany hrabia zdaje sobie sprawę z daru, jaki

posiada. Henryk traktuje jednak poezję jako cechę wyróżniającą go

spośród tłumu, wartość nobilitującą do lepszego życia. Zwykli ludzie, ich

życie, problemy i marzenia są dla bohatera tematem przyziemnym i

budzącym jego wyraźny wstręt. Obrzydzenie do codzienności jest tak

silne, że – w momencie pojawienia się Dziewicy – bohater bez

skrupułów opuszcza żonę i synka. W scenie nad przepaścią złe duchy z

trumfem oznajmiają uwiedzenie „serca wielkiego i dumnego”. Henryk

zostaje zdradzony przez własną pychę i bezkrytyczną pogoń za

„poezją” życia. Grzech Męża odbija się na losie najbliższych.

„Przeklęta” poezja staje się przyczyną szaleństwa Marii i choroby

synka. Już w zachowaniu żony bohater dostrzega skutki swego

postępowania.Fatum odbija się jednak najmocniej na losie małego

Orcia. Chłopiec uosabia wrażliwość, wizjonerstwo i wielki talent.

Podczas znamiennej sceny na cmentarzu malec improwizuje włączając

w modlitwę własne słowa. Orcio to nie tylko poeta (następca i

spadkobierca ojca), ale i prorok. Ślepota chłopca otwiera jego

„wewnętrzne” oczy. Bohater staje się łącznikiem pomiędzy przestrzenią

ludzi i duchów. Jest także posłańcem przekazującym wolę zmarłych

(scena w lochu). Śmierć chłopca utwierdza hrabiego w przekonaniu, że

doprowadził do zagłady całej rodziny.Drugą, równie ważną kwestią,

poruszaną w dramacie jest motyw rewolucji. Krasiński ukazuje

rewolucję jako siłę niszczącą i chaotyczną. W trzeciej części utworu

Henryk, prowadzony przez przechrztę obserwuje z bliska obóz

rewolucjonistów. Opisom szaleńczych zabaw, pijaństwa i rozpusty

towarzyszą makabryczne obrazy samosądów i brutalnych egzekucji na

arystokratach. Rozentuzjazmowany tłum ostrzy broń przygotowując się

do ataku na ostatni bastion „panów” – okopy Świętej Trójcy. Swoistą

„filozofię” rewolucji przedstawia Henrykowi Pankracy. Przywódca

rewolucjonistów w rozmowie z hrabia potępia arystokratów, wytykając

im okrucieństwo i pasożytowanie na niższych warstwach społecznych.

Pankracy wierzy w to, że wartości, którym hołdowali panowie (m.in.

wierność tradycji i wiara) zostaną zastąpione przez nowe idee i nowy

porządek świata wyrażony najdobitniej w słowach: Zgrzybiali,

robaczywi, pełni napoju i jadła, ustąpcie młodym, zgłodniałym i silnym.

Henryk podważa przekonania rozmówcy twierdząc, że rewolucjonistom

nie uda się zniszczyć starych hierarchii (słabsi-silniejsi), ale jedynie

przejąć władzę. W finałowej scenie utworu Pankracy ginie zdając sobie

sprawę z tego, że został jednak zwyciężony.