BEZPIECZEÑSTWO PRACY 5/2001

2

echnika i technicy s¹ czêsto po-

strzegani jako pewien rodzaj

przeciwników œrodowiska. Zasto-

sowanie techniki na wielk¹ skalê zaowo-

cowa³o er¹ przemys³ow¹ – przyspieszo-

nym wzrostem produkcji i dobrobytu, ale

zarazem problemami zwi¹zanymi z nisz-

czeniem œrodowiska. Choæ te problemy

istniej¹ od dawna, dyskusja o ujemnych

skutkach techniki jest wzglêdnie nowa i

wynika st¹d, ¿e skala negatywnych zja-

wisk nabra³a rozmiarów zagro¿enia glo-

balnego. Lista potencjalnych zagro¿eñ

wyd³u¿y³a siê o: wzrost zawartoœci CO

2

w atmosferze (efekt cieplarniany), uszczu-

plenie warstwy ozonowej przez chlorow-

copochodne (zwiêkszenie intensywnoœci

promieniowania UV), zanieczyszczenie

mórz i oceanów, pogorszenie jakoœci wód

gruntowych, akumulacjê szkodliwych

substancji chemicznych w organizmach

ludzkich i zwierzêcych.

Wy³oni³ siê wiêc konflikt. Z jednej stro-

ny rozwój techniczny zdaje siê popychaæ

nas do katastrofy ekologicznej, z drugiej

strony – wzrost gospodarczy jest ci¹gle

niezbêdny dla zapewnienia dobrego po-

INCREASE – International Cooperation on Research in Environmental Protection, Process Safety and Ener-

gy Technology – miêdzynarodowa organizacja wspó³pracy naukowej, znana w Polsce pod nazw¹ Polsko-Nie-

miecka Sieæ Naukowa do Spraw Ochrony Œrodowiska, Bezpieczeñstwa Procesowego i In¿ynierii Energetycznej,

powsta³a 1 marca 1997 r. w Warszawie w wyniku podpisania porozumienia miêdzy 8 polskimi i 8 niemieckimi

jednostkami naukowymi. INCREASE funkcjonuje obecnie w ramach bilateralnej umowy miêdzynarodowej o

wspó³pracy w dziedzinie nauki i techniki. Mecenat nad dzia³alnoœci¹ Sieci sprawuje Komitet Badañ Naukowych

oraz Federalne Ministerstwo Nauki i Badañ (BMBF).

Sieæ INCREASE obejmuje obecnie 32 jednostki naukowe z Polski i Niemiec, które tworz¹ wirtualny Polsko-

­Niemiecki Instytut. Ca³okszta³tem wspó³pracy naukowo-technicznej kieruje Komitet Steruj¹cy Sieci. Cz³onkiem

tego Komitetu jest równie¿ Dyrektor CIOP, w obszarze bezpieczeñstwa procesowego.

Dzia³alnoœæ koordynacyjn¹ prowadz¹ dwa Krajowe Biura Koordynacyjne, œciœle wspó³pracuj¹ce ze sob¹,

mieszcz¹ce siê w Niemczech we Fraunhofer Institut UMSICHT w Oberhausen, kierowane przez Pani¹ dr in¿.

Barbarê Zeidler oraz w Polsce – w Instytucie In¿ynierii Chemicznej PAN w Gliwicach, kierowane przez Pani¹ doc.

dr hab. in¿. Ludgardê Buzek.

Centralny Instytut Ochrony Pracy uczestniczy w dzia³alnoœci INCREASE od pocz¹tku jako jeden z cz³onków

za³o¿ycieli.

W czerwcu br. odbêdzie siê w Warszawie kolejne, trzecie ju¿ Walne Zgromadzenie Cz³onków INCREASE

(najwy¿szy organ statutowy Sieci) oraz 3. seminarium naukowo-techniczne, podczas którego zostanie równie¿

przedstawiony referat z CIOP.

Publikujemy wybrane fragmenty referatu wyg³oszonego na sympozjum polskich i niemieckich organizacji

naukowych z okazji dziesiêciolecia zawarcia bilateralnej umowy miêdzyrz¹dowej o wspó³pracy w dziedzinie

nauki i techniki, które odby³o siê w Warszawie w dniu 3.10.2000 r.

doc. dr hab. in¿. LUDGARDA BUZEK

Dr.-Ing. BARBARA ZEIDLER

Ochrona œrodowiska bez granic

ziomu ¿ycia wszystkim mieszkañcom

Ziemi. Przeto g³osy wo³aj¹ce o alternaty-

wy techniczne zabrzmia³y ostatnio dono-

œniej i maj¹ za najwa¿niejsze kryterium

zrównowa¿ony rozwój ekonomiczny.

Pod tym pojêciem rozumie siê taki roz-

wój, który zaspokaja potrzeby obecne, nie

pozbawiaj¹c przysz³ych pokoleñ mo¿li-

woœci zaspokajania ich potrzeb. Ten zrów-

nowa¿ony rozwój przejawiaæ siê powi-

nien minimalizacj¹ strumieni zanieczysz-

czeñ, optymalnym gospodarowaniem za-

sobami naturalnymi oraz zadowalaj¹cym

zaopatrzeniem œwiata w energiê, przy

zwiêkszeniu efektywnoœci jej wykorzy-

stywania.

Podjête w tym celu dzia³ania przeja-

wiaj¹ siê w rewitalizacji, kompensacji i

zapobieganiu niszczenia œrodowiska.

Proces rewitalizacji ma na celu wstrzy-

manie istniej¹cych ju¿ emisji zanieczysz-

czeñ, które z regu³y wystêpuj¹ na koñcu

procesu produkcyjnego. Dlatego, stoso-

wane w tym celu technologie znane s¹

jako technologie typu end-of-pipe. Kla-

sycznymi przyk³adami technik rewitali-

zacyjnych s¹ oczyszczalnie œcieków, spa-

lin, gospodarka odpadami czy rekultywa-

cja terenów.

Dzia³ania kompensacyjne to np. zwal-

czanie ha³asu, zabezpieczenia przed ero-

zj¹, napowietrzanie wód i inne.

Zapobieganie niszczenia œrodowiska to

addytywna lub zintegrowana interwencja

w procesy produkcyjne. Addytywna

ochrona polega na montowaniu dodatko-

wych elementów instalacji w istniej¹cym

ju¿ ci¹gu technologicznym. Pod pojêciem

zintegrowanej ochrony œrodowiska rozu-

miemy ekologiczn¹ optymalizacjê a priori

produktów i metod produkcji poprzez

zastosowanie odnawialnych energii, za-

stêpowanie nieprzyjaznych dla œrodowi-

ska – materia³ami przyjaznymi itp. Pro-

ces zintegrowanej ochrony œrodowiska

okreœla siê te¿ jako wprowadzenie czy-

stej lub mo¿liwie najlepszej technologii

(BAT- Best Available Technology). Spro-

wadza siê ono do zastosowania techniki,

w której ograniczenia czysto ekonomicz-

ne zast¹piono ograniczeniami uwzglêd-

niaj¹cymi tak¿e wymogi œrodowiska i go-

spodarki zasobami.

Niemcy od lat odgrywaj¹ pierwszopla-

BEZPIECZEÑSTWO PRACY 5/2001

3

now¹ rolê, jeœli chodzi o rozwój i zasto-

sowanie nowoczesnych technologii w

ochronie œrodowiska. Maj¹ tak¿e jedne z

najwy¿szych na œwiecie normy czystoœci

w tej dziedzinie. Wyposa¿anie instalacji

technikami end-of-pipe zosta³o praktycz-

nie zakoñczone; bie¿¹ce badania dotycz¹

technologii zapobiegaj¹cych degradacji

œrodowiska.

Ochrona œrodowiska w Polsce stoi z

kolei na znacznie ni¿szym poziomie, a

wyrównanie go do poziomu zachodnio-

europejskiego jest bardzo pilne. Dotyczy

to tak¿e ustawodawstwa w zwi¹zku z pla-

nowanym poszerzeniem Unii Europej-

skiej. W Polsce i innych pañstwach Eu-

ropy Œrodkowowschodniej istnieje

ogromne zapotrzebowanie na technolo-

gie maj¹ce na celu rewitalizacjê œrodowi-

ska. Jednoczeœnie nale¿y wdra¿aæ naj-

nowsze osi¹gniêcia w œcis³ej kooperacji

nauki z przemys³em. Nale¿y tak¿e

uwzglêdniaæ miêdzynarodowy charakter

wielu problemów œrodowiska i szukaæ

mo¿liwoœci wspólnego ich rozwi¹zywa-

nia.

Podwaliny takiej wspó³pracy stworzy-

³y rz¹dy Polski i Niemiec m.in. poprzez

podpisanie umowy o wspó³pracy nauko-

wej i technicznej z dnia 10 listopada

1989 r. oraz o wspó³pracy w dziedzinie

ochrony œrodowiska z 7 kwietnia 1994 r.

Na bazie takiego zaplecza stworzyliœmy

Polsko-Niemieck¹ Sieæ Naukow¹ IN-

CREASE w celu prowadzenia wspólnych

badañ stosowanych i rozwoju technolo-

gii z zakresu ochrony œrodowiska.

Mamy wiele punktów zakotwiczenia

tej wspó³pracy. Na pierwszym miejscu

trzeba wymieniæ usuwanie bie¿¹cych

szkód ekologicznych i dostosowywanie

norm z zakresu ochrony œrodowiska do

norm zachodnioeuropejskich. Ze wzglê-

dów ekonomicznych, wa¿na jest analiza

i staranny dobór istniej¹cych ju¿ techno-

logii np. oczyszczania œcieków, wykorzy-

stywania odpadów i odpowiednie dosto-

sowanie ich do warunków lokalnych. W

trakcie restrukturyzacji i modernizacji pol-

skich przedsiêbiorstw przemys³owych,

mo¿na poprzez wczesne zastosowanie

czystych technologii unikn¹æ kosztow-

nych technologii end-of-pipe i b³êdów,

które pope³niono w Niemczech i innych

krajach zachodniej Europy. Wspó³praca

stwarza najlepsze szanse optymalnego

wyboru ³¹cz¹c wiedzê i doœwiadczenie

obydwu stron.

Kolejnym, wielkim problemem w Pol-

sce jest zanieczyszczenie terenów zwi¹z-

kami o nie zawsze znanym sk³adzie, któ-

rych potencjalne zagro¿enie dla flory, fau-

ny i ludzi nale¿y wyeliminowaæ.

Dalszy obszar wspó³pracy mo¿e doty-

czyæ terenów wiejskich w Polsce, których

czêœæ mo¿na wykorzystaæ do uprawy bio-

masy dla celów energetycznych lub in-

nych. INCREASE jest sieci¹ otwart¹, w

której obecnie stowarzyszone s¹ 32 jed-

nostki naukowe obu krajów. Celem tej

Sieci jest optymalne po³¹czenie istniej¹-

cej w Polsce i w Niemczech fachowej

wiedzy, koniecznej do opracowania okre-

œlonego projektu. W realizacji projektów

bior¹ udzia³ polskie i niemieckie jednost-

ki naukowe, przedsiêbiorstwa przemys³o-

we z Polski i Niemiec, jak równie¿ inni

europejscy przedstawiciele nauki i prze-

mys³u.

Jako przyk³ad dzia³alnoœci INCRE-

ASE pragnê przedstawiæ dwa projekty:

Projekt bilateralny: Gospodarka odpa-

dami chemicznymi w Polsce – mo¿liwo-

œci techniczne, bariery ekonomiczne

Na podstawie doœwiadczeñ zdobytych

w Niemczech przy wdra¿aniu obiegów

materia³owych, opracowywany jest – w

ramach tego projektu – sterowany kom-

puterowo instrument umo¿liwiaj¹cy sza-

cunkowe porównywanie ró¿nych warian-

tów usuwania odpadów w aspektach eko-

logicznym i ekonomicznym. Jako przy-

k³ad zastosowania s³u¿y tutaj usuwanie

odpadów chemicznych w Polsce. Jest to

projekt obejmuj¹cy zarówno etap rewita-

lizacji œrodowiska, jak i etap zapobiega-

j¹cy jego zniszczeniu. W realizacji tego

projektu uczestniczy ³¹cznie oœmiu part-

nerów; dwie polskie i jedna niemiecka

jednostka naukowa, a ponadto dwóch

partnerów przemys³owych z Polski i

trzech z Niemiec. Dziêki odpowiedniemu

dobraniu partnerów, uzyskiwane s¹ opty-

malne rozwi¹zania problemów oparte na

znacz¹cym transferze wiedzy przy rów-

noczesnym uwzglêdnieniu warunków lo-

kalnych.

Projekt drugi realizowany w skali eu-

ropejskiej nosi tytu³: Inteligentne wype³-

nienia kolumn dla separacji reaktywnej

Uczestniczy w nim 15 partnerów z

siedmiu krajów Europy, którzy wspólnie

badaj¹ i opracowuj¹ nowego rodzaju in-

teligentne wype³nienia kolumn do sepa-

racji reaktywnej. Chodzi tutaj o opraco-

wanie zintegrowanej technologii ochro-

ny œrodowiska, w której uzyskuje siê

znaczn¹ oszczêdnoœæ energii, a tak¿e

wiêksz¹ wydajnoœæ produktu przy takim

samym zu¿yciu surowców, a to dziêki

po³¹czeniu dwu procesów – reakcji i roz-

dzielania.

Zadania stoj¹ce przed ochron¹ œrodo-

wiska s¹ wielorakie i wymagaj¹ przekra-

czania wielu granic: takich pomiêdzy ró¿-

nymi organizacjami naukowymi a dzie-

dzinami nauki, pomiêdzy nauk¹ a gospo-

dark¹, lecz tak¿e i granic geograficznych

pomiêdzy ró¿nymi pañstwami. Nie za-

wsze jest to mo¿liwe bez problemów, jed-

nak naukowcy z Sieci INCREASE s¹

mocno przekonani, ¿e ich wysi³ki siê op³a-

caj¹. Wspólne rozwi¹zywanie problemów

naukowo-technicznych przynosi korzyœci

wszystkim zaanga¿owanym, przyczynia

siê do lepszego zrozumienia mieszkañców

s¹siaduj¹cych pañstw i stanowi kataliza-

tor procesu integracji Europy.