685

KONRAD SZCZELINA

*

Ogólne wytyczne do analizy ryzyka zawodowego

Słowa kluczowe

ocena – ryzyko – bezpieczeństwo – ciężkość – zagrożenia

Streszczenie

Artykuł prezentuje ogólne zasady dotyczące oceny ryzyka zawodowego, którego celem jest zapewnienie

poprawy warunków pracy oraz ochrona życia i zdrowia pracowników. Demonstruje szereg kolejnych etapów
umożliwiających w uporządkowany sposób badanie zagrożeń na stanowisku pracy. Przedstawia przykładowe
zagrożenia oraz sposoby szacowania ryzyka zawodowego. Omówione zostało również zagadnienie dotyczące
ogólnych zasad dopuszczalności ryzyka zawodowego.

1. Wstęp

Ocena ryzyka zawodowego (vocational risk) jest zgodnie z przepisami prawa, jednym z obowiąz-

ków pracodawcy. Głównym celem oceny ryzyka zawodowego jest zapewnienie poprawy warunków
pracy oraz ochrony życia i zdrowia pracowników(life and health of wolkers). Od sposobu w jaki
zostanie przeprowadzona ocena zależy w dużej mierze skuteczność funkcjonującego w przedsiębior-
stwie systemu zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy.

Celem zapewnienia lepszej ochrony, pracownicy powinni być informowani o zagrożeniach

odnoszących się do ich bezpieczeństwa i zdrowia oraz o czynnościach podejmowanych przez praco-
dawcę w celu zmniejszenia lub wyeliminowania tych zagrożeń.

Konieczna jest wymiana informacji, nawiązanie dialogu i wzięcie udziału w przedsięwzięciach

z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy pomiędzy pracodawcami a pracownikami. Udział zwłasz-
cza pracowników w przeprowadzeniu oceny ryzyka zawodowego może zwiększyć ich zaangażowa-
nie w rozwiązywanie problemów związanych z bezpiecznymi warunkami pracy i wpłynąć na lepszą
realizację działań korygujących i zapobiegawczych. Poprzez podobne działania w konkretnym
przedsiębiorstwie zwiększa się świadomość występujących zagrożeń, co jest istotne dla ich ograni-
czania.

*

Niestacjonarne Studia Doktoranckie Ubezpieczeń, Kolegium Ekonomiczno-Społeczne, Szkoła Główna Handlowa

e-mail:[e-mail]

Szczelina K.: Ogólne wytyczne do analizy ryzyka zawodowego

686

2. Podstawy prawne oceny ryzyka zawodowego

Zgodnie z art. 226 Kodeksu pracy każdy pracodawca ma obowiązek oceniać i dokumentować

ryzyko zawodowe związane z wykonywaną pracą oraz stosować niezbędne środki profilaktyczne
zmniejszające ryzyko. Ponadto pracodawca musi informować pracowników o ryzyku zawodowym,
które wiąże się z wykonywaną pracą, oraz o zasadach ochrony przed zagrożeniami.

Również § 39 Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej w sprawie ogólnych przepi-

sów bezpieczeństwa i higieny pracy zobowiązuje pracodawcę do przeprowadzenia i dokumentowa-
nia oceny ryzyka zawodowego. Pracodawca ma obowiązek dokumentować stosowane niezbędne
środki profilaktyczne.

Wymagania te wynikają bezpośrednio z dyrektyw Unii Europejskiej. Zgodnie z art. 6 dyrekty-

wy ramowej 89/391/ EWG pracodawca powinien podjąć niezbędne środki w celu zapewnienia
bezpieczeństwa i zdrowia pracowników, włączając w to zapobieganie ryzyku zawodowemu. Praco-
dawca podejmując konkretne środki zapobiegawcze powinien mieć na uwadze podstawowe zasady
sformułowane w tej dyrektywie.

Należą do ich:

1) Zapobieganie zagrożeniom; (preventing threats)
2) Ocena zagrożeń, które nie mogą być wykluczone;
3) Zwalczanie źródeł zagrożeń;
4) Stosowanie nowych rozwiązań technicznych;
5) Zastąpienie działań niebezpiecznych operacjami, które nie są niebezpieczne lub też są mniej

niebezpieczne;

6) Właściwe szkolenie i instruowanie pracowników;
7) Odpowiednie prowadzenie i rozwój spójnej polityki zapobiegawczej;
8) Nadanie priorytetu zbiorowym środkom zapobiegawczym nad indywidualnymi środkami zapo-

biegawczymi.

Obecnie 3 lipca 2009 roku weszła w życie nowelizacja Kodeksu pracy, w art. 235 pracodawca

został zobowiązany do ustalenia przyczyny powstania choroby zawodowej oraz ustalenia charakte-
ru i rozmiaru zagrożenia tą chorobą. Definicja choroby zawodowej została przeniesiona z Ustawy
o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych do Kodeksu pracy.

Pracodawca w art. 227 Kodeksu pracy ma obowiązek przeciwdziałać chorobom zawodowym.

W tym celu powinien stosować środki zapobiegające chorobom zawodowym i innym chorobom
związanym z wykonywaną pracą.

Do tych środków zaliczyć należy:

1) Utrzymywanie w stanie stałej sprawności urządzeń ograniczających lub eliminujących szkodli-

we dla zdrowia czynniki środowiska pracy oraz urządzenia służące do pomiarów tych czynników;

2) Pracodawca zobowiązany jest do przeprowadzenia na swój koszt badania i pomiary czynników

szkodliwych dla zdrowia oraz rejestrować i przechowywać wyniki tych badań oraz udostępnić
je pracownikom.

2. Ryzyko zawodowe

Ryzyko zawodowe zostało zdefiniowane w Rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej

w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy w § 2 pkt. 7. Ryzyko zawodowe
jest to prawdopodobieństwo wystąpienia niepożądanych zdarzeń związanych z wykonywaną pracą,
powodujących straty, w szczególności wystąpienia u pracowników niekorzystnych skutków zdrowot-
nych w wyniku zagrożeń zawodowych występujących w środowisku pracy lub sposobu wykonywa-
nia pracy.

Krakowska Konferencja Młodych Uczonych 2009

687

Ocena ryzyka zawodowego to systematyczne i szczegółowe badanie wszystkich aspektów pracy,

które przeprowadzone są w celu stwierdzenia, jakie zagrożenia w środowisku pracy mogą być powo-
dem urazu lub pogorszenia stanu zdrowia.

Celem ustalenia ryzyka zawodowego jest określenie zagrożeń i ich poziomu a także wskazanie

środków umożliwiających jego ograniczenie. Ocena powinna uświadomić pracodawcy na jakie
zagrożenia narażeni są pracownicy, natomiast pracownikom jakie zagrożenia występują na ich stano-
wiskach pracy, jakie są źródła zagrożeń, jakie powodują skutki i w jaki sposób należy się przed
nimi chronić. Ocenę przeprowadza zespół, w skład którego mogą wchodzić: pracodawca, pracow-
nicy wyznaczeni przez pracodawcę lub eksperci spoza przedsiębiorstwa. Najważniejszymi cechami
jakie powinni posiadać to znajomość zasad oceny ryzyka zawodowego, powinni również posiadać
niezbędną wiedzę o identyfikowaniu zagrożeń na ocenianych stanowiskach i umieć ocenić szkodli-
we następstwa występujących zagrożeń. Osoby dokonujące ocenę ryzyka zawodowego powinny
dodatkowo posiadać umiejętności formułowania propozycji działań korygujących lub zapobiegają-
cych prowadzących do eliminowania lub ograniczania ryzyka.

Przepisy nie określają konkretnych wymagań wobec osób sporządzających ocenę ryzyka zawodo-

wego, nie mniej jednak pracodawca powinien dopilnować, aby osoba dokonująca oceny, bez wzglę-
du na to, czy jest to pracownik czy zewnętrzny konsultant, porozmawiała z pracownikami.

Ocenę ryzyka związanego z wykonywaną pracą na danym stanowisku należy przeprowadzić

zawsze wtedy gdy tworzone są nowe stanowiska pracy, wprowadzane są zmiany na stanowisku
pracy, wprowadzono zmiany w procesie technologicznym, zmieniono organizację pracy lub wpro-
wadzono zmiany związane z zastosowaniem środków ochrony. Ocenę ryzyka należy wykonać
dla wszystkich stanowisk pracy, dla których ocena nie była wykonana oraz wtedy, gdy w miejscu
pracy została wprowadzona zmiana, która ma wpływ na bezpieczeństwo i występujące zagrożenie.

3. Przebieg oceny ryzyka zawodowego

Proces oceny ryzyka zawodowego jest szeregiem logicznych kroków umożliwiających, w upo-

rządkowany sposób badanie zagrożeń związanych z maszyną

1

. A więc proces oceny ryzyka zawodo-

wego zawierał będzie kolejne etapy takie jak:

1) Informacje potrzebne do oceny ryzyka zawodowego;
2) Identyfikacje zagrożeń;
3) Oszacowanie ryzyka zawodowego;
4) Wyznaczenie dopuszczalności ryzyka zawodowego;
5) Działania wynikające z oceny ryzyka zawodowego.

W Informacjach potrzebnych do oceny ryzyka zawodowego powinny się znaleźć dane dotyczą-

ce lokalizacji stanowiska pracy i realizowanych na nim zadań, stosowanych środków pracy, mate-
riałów i wykonywanych operacji technologicznych. Informacje te powinny również zawierać dane
na temat wykonywanych czynności oraz sposobu i czasu ich wykonywania przez pracujące na stano-
wisku osoby. Ważne są również przepisy prawne i normy odnoszące się bezpośrednio do analizowa-
nego stanowiska. Pomocne będą także zidentyfikowane wcześniej zagrożenia i ich źródła, analiza
możliwych skutków występujących zagrożeń oraz stosowanych środków ochrony. Obowiązkowym
źródłem informacji powinna być również informacja dotycząca wypadków przy pracy, zdarzeń
potencjalnie wypadkowych, chorób zawodowych oraz awarii.

W Polskiej Normie zatytułowanej „System zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy”

PN-N-18002:2000 wskazano, że informacji o analizowanym stanowisku pracy mogą dostarczyć
również:

1

Zob. Norma maszynowa – Zasada oceny ryzyka. Maszyny. Bezpieczeństwo PN-EN 1050:1999

Szczelina K.: Ogólne wytyczne do analizy ryzyka zawodowego

688

− obserwacja środowiska pracy,

− obserwacja zadań wykonywanych na stanowisku pracy,

− obserwacja zadań wykonywanych poza stanowiskiem pracy,

− wywiad z pracownikami,

− obserwacja czynników zewnętrznych, które mogą wpłynąć na stanowisko pracy,

− analiza organizacji działań, których celem jest zapewnienie właściwych warunków pracy.

Identyfikacja zagrożeń (Identification of risks)

może odbywać się na podstawie zebranych infor-

macji potrzebnych do oceny ryzyka zawodowego lub do identyfikacji zagrożeń można wykorzy-
stać metodę list kontrolnych, które z kolei mogą być opracowane na przykład z wykorzystaniem
wykazów czynników szkodliwych lub niebezpiecznych.

Przykładowe zagrożenia to:

1) Zagrożenia mechaniczne;
2) Zagrożenia elektryczne;
3) Zagrożenia termiczne;
4) Zagrożenia hałasem;
5) Zagrożenia powodowane drganiami mechanicznymi;
6) Zagrożenia powodowane promieniowaniem;
7) Zagrożenia powodowane nieprzestrzeganiem zasad ergonomii w projektowaniu maszyn;
8) Nieoczekiwane uruchomienie, nieoczekiwany obrót, nadmierna prędkość,
9) Wadliwy montaż;

Oszacowanie ryzyka zawodowego opierać będzie się na ustaleniu dwóch wartości, którymi są

prawdopodobieństwo wystąpienia zagrożenia oraz ciężkość szkodliwych następstw tych zagrożeń.

Prawdopodobieństwo wystąpienia szkody będzie wyrażone częstością i czasem trwania nara-

żenia, prawdopodobieństwem zaistnienia zdarzenia zagrażającego oraz możliwością uniknięcia
lub ograniczenia szkody.

Oszacowanie ryzyka zawodowego można przeprowadzić w różny sposób. Dobrze jest jednak

wybrać metodę do stosowania której nie będzie wymagana wiedza specjalistyczna i która może
być w prosty sposób wykorzystana przez osoby przeprowadzające ocenę.

Łatwym sposobem oszacowania ryzyka zawodowego jest przeprowadzenie badania w skali

trójstopniowej i pięciostopniowej.

Tabela 1. Oszacowanie ryzyka zawodowego – skala trójstopniowa – PN-N-18002:2000

Table 1. Evaluating the vocational risk – the scale of three tiers – PN-N-18002:2000

Prawdopodobieństwo Ciężkość następstw

Mała

Średnia Duża

Mało prawdopodobne

Małe 1

Małe 1

Średnie 2

Prawdopodobne Małe 1

Średnie 2

Duże 3

Wysoce prawdopodobne

Średnie 2

Duże 3

Duże 3

Tabela 2. Oszacowanie ryzyka zawodowego – skala pięciostopniowa – PN-N-18002:2000

Table 2. Evaluating the vocational risk – the scale of five – PN-N-18002:2000

Prawdopodobieństwo Ciężkość następstw

Mała

Średnia

Duża

Mało prawdopodobne

Bardzo małe 1

Małe 2

Średnie 3

Prawdopodobne Małe 2

Średnie 3

Duże 4

Wysoce prawdopodobne

Średnie 3

Duże 4

Bardzo duże 5

Krakowska Konferencja Młodych Uczonych 2009

689

Do oszacowania ryzyka zawodowego można użyć wartości takich jak ciężkość następstw oraz

prawdopodobieństwo wystąpienia zdarzenia zagrażającego.

Następstwa o małej szkodliwości będą to urazy i choroby, które nie powodują długotrwałych

dolegliwości i absencji w pracy.

Następstwa o średniej szkodliwości będą to te, które powodują niewielkie, ale długotrwałe

lub nawracające okresowo dolegliwości.

Następstwa o dużej szkodliwości będą nimi urazy i choroby, które powodują ciężkie i stałe

dolegliwości lub śmierć.

Prawdopodobieństwo wystąpienia zdarzenia zagrażającego dzielić będzie się na zagrożenia

(threats), które mogą nie wystąpić podczas całego okresu aktywności zawodowej pracownika,
lub te które wystąpią nie więcej niż kilkakrotnie oraz te które mogą wystąpić wielokrotnie.

Jeżeli w konkretnym przedsiębiorstwie nie ma informacji o zaistniałych wypadkach lub też jest

mała liczba wypadków lub mała ciężkość wypadków nie może to być podstawą do formułowania
przypuszczeń o małym ryzyku.

Wszędzie tam gdzie będzie możliwość zaistnienia narażenia na czynniki szkodliwe, wówczas

należy przeprowadzić ustalenie wartości czynników oddziaływujących na organizm pracownika.

Tabela 3. Ogólne zasady oszacowania ryzyka zawodowego na podstawie wartości wielkości

charakteryzujących narażenie – skala trójstopniowa – PN-N-18002:2000

Table 3. General principles of vocational risk estimates based on values that characterize

the size of the exposure – the scale of three tiers – PN-N-18002:2000)

Wartości wielkości charakteryzujące narażenie

(P)

Oszacowanie ryzyka zawodowego

P

i

> P

max

duże

P

max

≥ P

i

≥ 0,5 P

max

średnie

P

i

< 0,5 P

max

małe

P

i

to wartość mierzona, P

max

to wartość dopuszczalna wielkości charakteryzujących narażenie,

chodzi o NDS najwyższe dopuszczalne stężenie i NDN najwyższe dopuszczalne natężenie. Ryzyko
zawodowe oceniamy jako małe, gdy wynik pomiarów czynnika wynosi poniżej 0,5 NDN i NDS.
Średnie jest wówczas gdy wynik pomiaru zawiera się między 0,5 a 1 NDS i NDN, a duże wtedy
gdy wynik pomiarów czynnika wynosi powyżej NDS i NDN.

Wyznaczenie dopuszczalności ryzyka lub zastosowanie odpowiednich środków w celu jego

zmniejszenia wiąże się z ustaleniem kryteriów oceny. Podstawowym kryterium branym pod uwagę
przy podejmowaniu decyzji o akceptacji ryzyka lub konieczności jego obniżenia , są wymagania
obowiązujących przepisów prawnych i innych dokumentów normatywnych.

Dążąc do poprawy warunków pracy, organizacje mogą również ustalić własne kryteria dopusz-

czalności ryzyka zawodowego, oparte na wymaganiach wyższych niż wymagania przepisów praw-
nych i innych dokumentów normatywnych

2

.

Wszędzie tam gdzie przepisy lub normy nie ustalają jednoznacznych kryteriów, należy się

kierować ogólnie przyjętymi zasadami zachowania bezpieczeństwa i zaleca się ustalenie kryteriów
z uwzględnieniem opinii ekspertów z dziedziny bezpieczeństwa i higieny pracy, własnych doświad-
czeń oraz opinii pracowników, w oparciu o wyniki analiz ekonomicznych. Na ogół przyjmuje się,
że ryzyko należy obniżyć do najniższego, uzasadnionego punktu widzenia poziomu rachunku ekono-
micznego.

2

Zob. Polska Norma. System Zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy. Ogólne wytyczne do oceny ryzyka

zawodowego PN-N-18002, s. 9.

Szczelina K.: Ogólne wytyczne do analizy ryzyka zawodowego

690

Tabela 4. Ogólne zasady wyznaczania dopuszczalności ryzyka zawodowego oraz zalecenia dotyczące

działań wynikających z oceny tego ryzyka – skala trójstopniowa – PN-N-18002:2000

Table 4. The general principles of determining the admissibility of vocational risk and recommendations

for action arising from this risk assessment – the scale of three tiers – PN-N-18002:2000)

Oszacowanie ryzyka

zawodowego

Dopuszczalność ryzyka

zawodowego

Niezbędne działania

Duże Niedopuszczalne

Jeżeli ryzyko zawodowe jest zwią-
zane z pracą już wykonywaną,
działania w celu jego zmniejsze-
nia należy podjąć natychmiast
(np. przez zastosowanie środków
ochronnych). Planowana praca
nie może być rozpoczęta do czasu
zmniejszenia ryzyka zawodowego
do poziomu dopuszczalnego.

Średnie

Dopuszczalne

Zaleca się zaplanowanie i podję-
cie działań, których celem jest
zmniejszenie ryzyka zawodowego.

Małe

Konieczne jest zapewnienie, że
ryzyko zawodowe powstaje co
najwyżej na tym samym poziomie

Tabela 5. Ogólne zasady wyznaczania dopuszczalności ryzyka zawodowego oraz zalecenia dotyczące

działań wynikających z oceny tego ryzyka – skala pięciostopniowa – PN-N-18002:2000

Table 5. The general principles of determining the admissibility of vocational risk and recommendations

for action arising from this risk assessment – the scale of five – PN-N-18002:2000)

Oszacowanie ryzyka

zawodowego

Dopuszczalność ryzyka

zawodowego

Niezbędne działania

Bardzo duże

niedopuszczalne

Praca nie może być rozpoczęta
ani kontynuowana do czasu
zmniejszenia ryzyka zawodowego
do poziomu dopuszczalnego.

Duże

Jeżeli ryzyko zawodowe jest
związane z pracą już wykonywa-
ną, działania w celu jego zmniej-
szenia należy podjąć natychmiast
(np. przez zastosowanie środków
ochronnych). Planowana praca
nie może być rozpoczęta do czasu
zmniejszenia ryzyka zawodowego
do poziomu dopuszczalnego.

Średnie

dopuszczalne

Zaleca się zaplanowanie i podję-
cie działań, których celem jest
zmniejszenie ryzyka zawodowego.

Małe

Zaleca się rozważenie możliwoś-
ci dalszego zmniejszania poziomu
ryzyka zawodowego lub zapewnie-
nie, że ryzyko zawodowe pozo-
staje najwyżej na tym samym
poziomie.

Bardzo małe

Nie jest konieczne prowadzenie
żadnych działań.

Krakowska Konferencja Młodych Uczonych 2009

691

Po oszacowaniu ryzyka i po przeprowadzeniu jego oceny powinno zostać ustalone, czy wyma-

gane jest zmniejszenie ryzyka, czy też bezpieczeństwo zostało osiągnięte. Jeżeli konieczne będzie
zmniejszenie ryzyka, to powinny być dobrane i zastosowane odpowiednie środki bezpieczeństwa
a procedura oceny ryzyka zawodowego powtórzona.

Proces zmniejszania ryzyka można właściwie zakończyć w momencie gdy osiągniemy następu-

jące cele:

1) Zagrożenie zostało wyeliminowane, albo ryzyko zmniejszyło się dzięki np. zastąpieniu materia-

łów i substancji mniej szkodliwymi, dzięki zastosowaniu urządzeń ochronnych;

2) Dobrane urządzenia ochronne z całą pewnością oraz na podstawie wcześniejszego doświadcze-

nia zapewnią bezpieczeństwo podczas użytkowania zgodnego z ich przeznaczeniem;

3) Odpowiednie zastosowanie urządzeń ochronnych ze względu na prawdopodobieństwo udarem-

nienia lub obejścia ich działania lub ciężkości szkody oraz utrudnień podczas wykonywania
przewidzianego zadania;

4) Zalecane sposoby pracy zapewniły bezpieczeństwo podczas użytkowania maszyn i spełnione

zostały odpowiednie wymagania dotyczące szkoleń;

5) Wystarczająco jasne są informacje dotyczące wszystkich instrukcji obsługi maszyn;
6) Jeżeli nie ma możliwości wyeliminowania ryzyka to należy mieć pewność, że pracownik został

poinformowany o zagrożeniu związanym z ryzykiem resztkowym;

7) Zostały wzięte pod uwagę możliwości fizyczne i psychiczne pracowników.

Praktyka pokazuję, że przed realizacją planu związanego z działaniami korygującymi lub zapobie-

gającymi zagrożeniom należy sprawdzić czy zaproponowane działania doprowadzą do ogranicze-
nie ryzyka, czy nie powstaną nowe zagrożenia oraz należy zastanowić się czy można wybrać inne,
bardziej skuteczne metody działania. Istotna jest również opinia pracowników o wprowadzonych
zmianach.

4. Podsumowanie

Brak jest ustalonych zasad dokumentowania oceny ryzyka zawodowego, lecz w wytycznych

Komisji Europejskiej wskazano, iż dokumentacja ta powinna zawierać, przede wszystkim stwierdze-
nie czy ocena ryzyka zawodowego została przeprowadzona oraz w jaki sposób została przeprowa-
dzona. Ponadto w dokumentacji tej powinna znajdować się informacja o grupach pracowników,
które są szczególnie narażone, które wymagania norm lub zalecenia stosowano podczas oceny,
jakie są zalecenia odnośnie do środków, które należy podjąć w celu dalszego ograniczenia ryzyka
oraz ustalenia odnośnie przeglądu i aktualizacji oceny ryzyka zawodowego. Obecnie wyniki oceny
ryzyka zawodowego można również zarejestrować w formie elektronicznej, wykorzystując dostęp-
ne na rynku programy komputerowe. Przykładem może tu być opracowany przez Centralny Instytut
Pracy komputerowy program rejestracji zagrożeń i oceny ryzyka zawodowego STER. System ten
umożliwia pełne dokumentowanie przewidzianych przepisami prawnymi obowiązkowych działań
związanych z BHP na stanowiskach pracy, w tym np. prowadzenie rejestru zagrożeń i chorób zawo-
dowych, rejestrowanie i opracowywanie wyników pomiarów szkodliwych i uciążliwych, umożli-
wiających zautomatyzowaną i obiektywną ocenę ryzyka zawodowego, ewidencję wypadków przy
pracy wraz z dokumentacją powypadkową, a także wspomaganie prowadzenia systematycznej
kartoteki pracowników, związanej z gromadzeniem ich indywidualnych danych z zakresu BHP
oraz wszelkich przysługujących im świadczeń z tego tytułu.

Oceniając ryzyko zawodowe, można stosować wiele różnych metod. Najczęściej bywa tak, że

zagrożenia na wszystkich stanowiskach są szacowane jedną metodą, ale w szczególnych przypad-
kach szacując ryzyko np. czynników szkodliwych lub obciążeń układu mięśniowo-szkieletowe-
go związanego z dźwiganiem ciężarów poleca się stosowanie metod przewidzianych konkretnie

Szczelina K.: Ogólne wytyczne do analizy ryzyka zawodowego

692

dla tych zagrożeń, którymi są ocena wydatku energetycznego wg metody G. Lehmanna dla obciążeń
dynamicznych, a dla obciążeń statycznych metoda OWAS. Innymi metodami mogą być np. wstęp-
na analiza (PHA)

3

, metoda „CO – GDY”, analiza rodzajów uszkodzeń i ich skutków (FMEA)

4

,

symulacja defektów w systemach sterowania, metoda systematycznej analizy ryzyka (MOSAR)

5

,

metoda analizy drzewa błędów (FTA)

6

i metoda DELPHI. Pomocną może być również metoda

wskaźnika ryzyka „Risk SCORE” lub metoda „Graf ryzyka”. Tutaj należy wspomnieć również
o metodzie oceny ryzyka zawodowego opracowanej w Inspekcji Pracy w Wielkiej Brytanii popula-
ryzowanej w Polsce przez R. Studenskiego, gdzie wielkość ryzyka oblicza się jako kombinację
dwóch wskaźników ocen cząstkowych charakteryzujących ryzyko zawodowe, chodzi tu o prawdo-
podobieństwo wystąpienia zagrożenia oraz ciężkość skutków zagrożenia. Prawdopodobieństwo
wystąpienia i ciężkość skutków również wyraża się w trzech kategoriach. Innym przykładem może
być metoda oceny ryzyka zawodowego wg normy MIL 882 gdzie wielkość ryzyka oblicza się jako
kombinacje dwóch wskaźników oceny cząstkowej charakteryzującej ryzyko zawodowe. Wskaźniki te
to prawdopodobieństwo zagrożenia i ciężkość następstw zagrożenia. Podobna jest również metoda
wg normy brytyjskiej BS 8800 gdzie ryzyko oblicza się jako kombinację prawdopodobieństwa i cięż-
kości następstw w skali trójstopniowej. Ciekawą propozycją jest również metoda oceny ryzyka
zawodowego metodą Politechniki Śląskiej, w której ocena ryzyka na poziomie czynności roboczych
na stanowiskach pracy charakteryzowana jest przez prawdopodobieństwo wystąpienia niebezpiecz-
nych zdarzeń w skali czterostopniowej. W skali tej zaproponowano prawdopodobieństwa: „duże”
zdarzające się kilka razy w miesiącu – ranga prawdopodobieństwa 4, „znaczące” zdarzające się
kilak razy w roku – ranga prawdopodobieństwa 3, „niewielkie” zdarzają się raz na kilka lat – ranga
prawdopodobieństwa 2 i „minimalne” teoretycznie możliwe – ranga prawdopodobieństwa 1.

To jaka zostanie zastosowana metoda zależy w głównej mierze od tego co jest przedmiotem

oceny. W sytuacji gdy zagrożenia są dobrze znane i łatwe do zidentyfikowania, a środki ogranicza-
nia ryzyka są łatwo dostępne ocena może być procesem bardzo prostym. W innych przypadkach
np. w złożonych procesach w dużych zakładach chemicznych, konieczne jest zastosowanie odpo-
wiednich metod w celu właściwego ograniczenia ryzyka oraz opracowanie kompleksowych rapor-
tów bezpieczeństwa.

Wydaje się błędne zalecenie stosowania złożonych, liczbowych metod do oceny ryzyka zawodo-

wego na stanowiskach pracy i wiązanie obowiązku oceny ryzyka z koniecznością dokonywania
skomplikowanych obliczeń wskaźników liczbowych określających jego poziom oraz określenie
dopuszczalności ryzyka na podstawie wartości tych wskaźników. Przepisy prawa nie zabraniają
dokonywania skomplikowanych obliczeń, ale trzeba pamiętać, że w wielu sytuacjach wskaźniki
liczbowe mogą wprowadzić w błąd. Rzadko już stosowane jest również utożsamianie obowiązku
oceny ryzyka zawodowego z koniecznością wyznaczenia wskaźnika liczbowego charakteryzują-
cego stanowisko pracy jako całość.

W wielu przypadkach ocena ryzyka zawodowego na stanowiskach pracy może opierać się właści-

wie na stwierdzeniu czy konkretna praca wykonywana jest zgodnie z przepisami prawa. Ponadto
w przeprowadzeniu takiej oceny mogą być pomocne listy pytań kontrolnych sporządzone specjal-
nie dla określonych zagadnień lub grup stanowisk pracy. Za typowy przykład może nam tu posłu-
żyć lista pytań kontrolnych opracowanych w celu oceny stanowisk pracy z monitorami ekranowy-
mi lub lista pytań do oceny bezpieczeństwa maszyn i innych urządzeń technicznych. Listy takie
mają najczęściej charakter otwarty i można dopisywać nowe nieuwzględnione wcześniej zagroże-
nia.

3

PHA - skrót tytułu w języku angielskim – Preliminary Hazard Analysis.

4

FMA - skrót tytułu w języku angielskim – Failure Mode and Efects Analysis.

5

MOSAR - skrót w języku angielskim – Methody Organized for Systematic Analysis of Risks.

6

FTA – skrót w języku angielskim – Fault Tree Analysis.

Krakowska Konferencja Młodych Uczonych 2009

693

Literatura

[1] Polska Norma PN-N-18002:2000 System zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy. Ogólne

wytyczne do oceny ryzyka zawodowego.

[2] Polska Norma PN-EN 1050:1999 Zasady oceny ryzyka. Maszyny. Bezpieczeństwo.
[3] Polska Norma PN-80/Z-08052 Ochrona pracy. Niebezpieczne i szkodliwe czynniki występujące

w procesie pracy. Klasyfikacja.

[4] Dyrektywa Rady z dnia 12 czerwca 1989 r. w sprawie wprowadzenia środków w celu poprawy bez-

pieczeństwa i zdrowia pracowników w miejscu pracy, 89/391/EWG

[5] Kodeks Pracy;
[6] Ustawa o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych z dnia

30 października 2002 r.

[7] Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa

i higieny pracy z dnia 26 września 1997 r.

KONRAD SZCZELINA

General Guidelines for Risk Analysis Training

Key words

score – risk – security – severity – threats

Abstract

The article presents general principles for risk assessment training, which aims to ensure better working

conditions and protection of life and health of workers. Demonstrates a number of consecutive stages in an
orderly manner to the study of risks in the workplace. It presents examples of how to risk and risk assessment
training. Was also discussed the issue concerning the general rules for the admissibility of occupational expo-
sure.