1

Paulina Ołdak

UWM – ZOD Ełk

Praca socjalna z rodziną niepełną i wielodzietną

Czym jest praca socjalna i jaka jest jej relacja z pedagogiką społeczną? Różnicę pomiędzy

tymi dwiema dyscyplinami trudno jest zdefiniować. Jak pisze Jacek Piekarski, „Pytanie

o przesłanki odrębności pedagogiki społecznej i pracy socjalnej nadal pozostaje aktualne.

Jego zasadność jest tym większa, że przedstawiona analiza tekstów nie uprawnia

do jednoznacznego określania odrębnych przedmiotów ich zainteresowania”

1

.

Mimo że trudno jest wskazać jednoznaczną różnicę między pedagogiką społeczną

a pracą socjalną, Piekarski konkluduje: „Wobec ukazanej różnorodności tendencji

teoretycznych występujących we współczesnej pedagogice społecznej, pozycja pracy

socjalnej pozostaje jednak szczególna, gdyż właśnie przez pracę socjalną teorie te

niejednokrotnie nabierały społecznego znaczenia, były społecznym sprawdzianem. Sama

praca socjalna z uwagi na swoistość perspektywy definiowania problemów jest też

dla pedagogiki społecznej istotnym zadaniem poznawczym i wyzwaniem praktycznym”

2

.

W literaturze znaleźć można wiele definicji pracy socjalnej. Kazimiera Wódz

wskazuje, że jest to „pewien szczególny typ celowej działalności człowieka, której

przedmiotem jest inny człowiek lub grupa ludzi”

3

. Znana definicja pracy socjalnej podana

przez Radę Europy brzmi następująco: „Praca socjalna jest specyficzną działalnością

profesjonalną, której zadaniem jest ułatwienie wzajemnego przystosowania jednostek, rodzin,

grup i środowiska społecznego, w którym żyją, oraz rozwijanie poczucia własnej wartości

indywidualnej poprzez wykorzystanie możliwości tkwiących w ludziach, w stosunkach

interpersonalnych, oraz zasobach udostępnianych przez społeczności lokalne”

4

. Jedną

z najbardziej trafnych definicji pracy socjalnej podają amerykańskie autorki Brenda L. Dubois

i Karla Krogsrud Miley: „Praca socjalna obejmuje działalność profesjonalną ukierunkowaną

na poprawę warunków życia jednostek i zbiorowości, niesienie ulgi w cierpieniu

i rozwiązywanie problemów społecznych. Pracownicy socjalni jako „specjaliści od pomocy”

1

Jacek Piekarski, Zamiast zakooczenia: uwagi o relacji pedagogika społeczna – praca socjalna, [w:] Pedagogika

społeczna i praca socjalna: przegląd stanowisk i komentarze, red. Ewa Marynowicz-Hetka, Jacek Piekarski,
Danuta Urbaniak-Zając, Katowice 1998, s. 171.

2

Ibidem, s. 174

3

Kazimiera Wódz, Praca socjalna w środowisku zamieszkania, Katowice 1998, s. 11.

4

Ibidem, s. 12.

2

pracują z ludźmi po to, by wzmocnić ich kompetencje i poprawić funkcjonowanie społeczne,

umożliwić im dostęp do różnych form wsparcia społecznego i zasobów, tworzyć humanitarne

i wrażliwe na ludzkie potrzeby usługi społeczne oraz działają na rzecz zwiększenia zasięgu

oddziaływania instytucji świadczących pomoc”

5

.

Rodzina według Wicentego Okonia „jest to mała grupa społeczna, składająca się

z rodziców, ich dzieci i krewnych; rodziców łączy więź małżeńska, rodziców z dziećmi –

więź rodzicielska, stanowiąca podstawę wychowania rodzinnego, jak również więź formalna

określająca obowiązki rodziców, dzieci względem siebie”

6

.

Maria Ziemska uważa, że funkcje rodziny można rozważać z dwóch punktów

widzenia – po pierwsze z punktu widzenia zadań pełnionych na rzecz społeczeństwa,

po drugie – zadań pełnionych wobec swych członków. Rodzina według Ziemskiej pełni więc

następujące funkcje:



Prokreacyjną – dostarcza nowych członków rodziny i społeczeństwa;



Produkcyjną – dostarcza społeczeństwu pracowników;



Usługowo-opiekuńczą – zapewnia wszystkim jej członkom codzienne usługi

(wyżywienie, czystość odzieży itp.), oraz opiekę nie w pełni samodzielnym

członkom rodziny (dzieciom, starcom czy kalekom);



Socjalizującą – wprowadza nowych obywateli w społeczeństwo, przekazuje im

język, wzorce zachowań aprobowane przez społeczeństwo, obyczaje, kulturę

itp.;



Psychohigieniczną – zapewnia domownikom poczucie bezpieczeństwa,

stabilizacji, zabezpiecza potrzeby emocjonalne, co przyczynia się do

utrzymywania zdrowia psychicznego wszystkich jej członków

7

.

Ograniczenia rodziny w wypełnianiu swoich funkcji oznaczają wzrost napięć, konfliktów,

zakłócenia w komunikowaniu się, osłabienie więzi emocjonalnych oraz poczucia

identyfikacji, które mogą stać się podłożem rozwoju rozmaitych patologii

8

.

W literaturze spotkać można różne typy rodzin, ze względu na różne kryteria podziału.

Niektóre z nich to:



Kryterium liczby dzieci

o

Rodzina małodzietna (1-2 dzieci)

5

Brenda L. Dubois, Karla Krogsrud Miley, Social Work: An Empowering Profession, Boston 1992, s. 5, cyt. za:

K. Wódz, op. cit., s. 13.

6

Wincenty Okoo, Nowy słownik pedagogiczny, Warszawa 1998, s. 336.

7

Maria Ziemska, Rodzina a osobowośd, Warszawa 1977, s. 37.

8

Jolanta Kędzior, Andrzej Ładyżyoski (red.), Współczesne wyzwania pracy socjalnej, Toruo 2006, s. 83.

3

o

Rodzina wielodzietna (3 i więcej dzieci)



Kryterium struktury rodziny

o

Rodzina pełna (ojciec i matka)

 Pełna biologicznie

 Rekonstruowana (po rozwodzie, po śmierci jednego z małżonków)

 Adopcyjno – przysposobiona (w przypadku gdy małżonkowie nie mogą

mieć własnych dzieci)

 Zastępcza (może być spokrewniona z dzieckiem lub obca)

-

Trwała

- Kontraktowa (czasowa opieka)

o

Rodzina niepełna

 Osierocona (z powodu śmierci jednego z rodziców)

 Rozbita (w wyniku rozwodu)

 Czasowo niepełna (z powodu wyjazdu, pracy, choroby, pobytu

w więzieniu jednego z rodziców)

o

Rodzina niepełna biologicznie (ojciec/matka samotnie wychowuje dziecko,

rodzina samotnej matki/ojca)

9

.

Jak twierdzi Ryszard Wroczyński, „Wśród środowisk wychowawczych naturalnych

szczególne znaczenie dla rozwoju i wychowania młodej generacji ma rodzina. W rodzinie

dokonuje się podstawowy proces wychowania dziecka i wprowadzania go w krąg kontaktów

społecznych. August Comte nazwał rodzinę pomostem między jednostką a społeczeństwem,

wskazując w ten sposób na jej podstawową rolę w społeczeństwie. […] Już Platon uważał

rodzinę za podstawową komórkę życia społecznego i główną instytucję wychowawczą.

To stanowisko skłoniło go do wysunięcia postulatu zapewnienia nadzoru publicznego nad

wychowaniem w rodzinie. Myśl o potrzebie opieki nad rodziną jako instytucją wychowawczą

przewija się w sformułowaniach pedagogów i organizatorów życia społecznego aż do czasów

współczesnych”

10

.

Stanisław Kawula w swojej typologizacji wyodrębnia rodziny:



Wzorowe – które stwarzają najlepsze warunki wychowawcze;



Normalne – przedstawiają obraz tzw. przeciętnej rodziny w środowisku, warunki

wychowawcze sprzyjają prawidłowemu rozwojowi dzieci;

9

Zbigniew Tyszka, Rodzina, [w:] Encyklopedia Pedagogiczna, red. Wojciech Pomykało, Warszawa 1993, s. 696.

10

Ryszard Wroczyoski, Pedagogika społeczna, Warszawa 1976, s. 160.

4



Jeszcze wydolne wychowawczo – czasowo występują niedomagania wychowawcze,

jednak rodzina czyni wysiłki, by swoją sytuację poprawić;



Niewydolne wychowawczo – charakteryzują częste zaburzenia we współżyciu rodzinnym

i niepowodzenia życiowe poszczególnych członków; większość elementów

funkcjonowania rodziny wyraźnie odbiega od poziomu rodziny normalnej – np. rodziny

niekompletne lub bliskie rozbicia, o trudnej sytuacji ekonomicznej, nieracjonalnie

użytkujące środki finansowe, prezentujące negatywne (niepożądane) wzorce zachowań

wobec dzieci;



Patologiczne – rodziny o skumulowanych czynnikach patogennych; występuje tu rozkład

współżycia, brak więzi, brak stałych podstaw ekonomicznych; cechy i warunki rodziny

znacznie odbiegają od poziomu rodziny normalnej, członkowie rodziny często pozostają

w kolizji z prawem

11

.

Najczęściej spotykane problemy współczesnych rodzin wymienia Aleksander

Kamiński. Są to według niego:

1. Wzrastająca liczba rodzin rozbitych – w szczególności rozwiedzionych małżeństw

żyjących we wrogości, co wywołuje w rodzinie dużo napięć, często działając na nią

destruktywnie;

2. Matka pracująca poza domem – stanowi problem zwłaszcza wówczas, gdy jest to matka

samotna, dzieci są jeszcze niesamodzielne i potrzebują jej opieki, lub gdy pracuje na kilka

zmian;

3. Niezadowalająca rola ojca – chodzi tu w szczególności o psychiczną nieobecność ojca

w rodzinie, brak zainteresowania sprawami rodziny, jego niekompetencję wychowawczą;

4. Wielodzietność – a co za tym idzie- ubóstwo, brak zainteresowania sprawami dzieci

spowodowany brakiem czasu i zmęczeniem rodziców;

5. Wykształcenie rodziców – według badań, im niższe wykształcenie, tym większe

prawdopodobieństwo wystąpienia negatywnych zjawisk, takich jak alkoholizm, przemoc,

przestępczość itp.;

6. Alkoholizm – uzależnienie któregoś z członków rodziny zawsze ma negatywny wpływ

na całą rodzinę;

7. Gęstość zaludnienia mieszkań – mierzona liczbą osób przypadającą na jedno

pomieszczenie mieszkalne. Jeśli zostanie przekroczony próg 2,5 osób na pomieszczenie,

11

Stanisław Kawula, Próba pedagogicznej typologizacji rodziny, *w:+ S. Kawula, Józefa Brągiel, Andrzej W. Janke,

Pedagogika rodziny, Toruo 2000, za: Ewa Jarosz, Ewa Wysocka, Diagnoza psychopedagogiczna: podstawowe
problemy i rozwiązania, Warszawa 2006, s. 129

5

w rodzinie mogą pojawić się różne stany zaburzeń zarówno u dzieci, jak i u dorosłych (np.

nerwowość, agresywność, kradzieże, ucieczki z domu itp.)

12

.

Do wymienionych powyżej problemów, które dotykają współczesne rodziny dołączyć należy

także inne zjawiska, jak na przykład:



bezrobocie;



ubóstwo;



liberalizacja poglądów w dziedzinie etyki;



zawężenie aktywności kulturalnej członków rodziny (m.in. wskutek pauperyzacji oraz

deficytu czasu wolnego);



ograniczenie kontrolnej funkcji rodziny wskutek procesów autonomizacji (poszerzenie

zakresu partycypacji w innych grupach odniesienia, wzrost liczby czasu spędzanego

poza domem);



zawężenie funkcji opiekuńczo – wychowawczej spowodowane m. in. znaczącym

obciążeniem rodziców pracą zarobkową i wydłużającą się ich nieobecnością

w domu

13

.

„Celem w zakresie niesienia pomocy rodzinie jest uruchomienie takich form wsparcia

w sferze materialno-bytowej oraz społeczno-wychowawczej, by ich efektem była

samodzielność

ekonomiczna

oraz

niezależność

w

zakresie

funkcjonowania

psychospołecznego”

14

. W osiągnięciu tych celów służyć mają dwie zasady pracy: pomoc

i interwencja. Zasada „pomocniczości postuluje, aby państwo nie wyręczało rodziny z jej

zadań, które sama jest w stanie prawidłowo sprawować, ograniczając się jedynie do jej

wspomagania. Zasada interwencji dyktuje zaś działanie pomocy społecznej w sytuacjach,

w których rodzina zupełnie sobie nie radzi”

15

. Tak określony cel – wspomaganie rodziny

w pokonywaniu trudności, prowadzące do jej najszybszego usamodzielnienia – w zestawieniu

z coraz szerszym zakresem problemów, determinuje konieczność modyfikowania

i poszerzania zbioru oraz form skierowanej na rodzinę pracy socjalnej. Wzrasta potrzeba nie

tylko socjalnego, ale także pedagogicznego i psychospołecznego wsparcia rodziny oraz

prowadzenia działań profilaktycznych i kompensacyjnych, ukierunkowanych na egzystencję

i procesy wychowawcze w środowiskach wysokiego ryzyka.

12

Aleksander Kamioski, Funkcje pedagogiki społecznej, Warszawa 1980, ss. 102-106.

13

J. Kędzior, A. Ładyżyoski (red.), op. cit., s. 81.

14

S. Kawula, Przesłanki do programu socjalnego i pedagogicznego wspomagania rodziny polskiej, *w:+ K. Piątek

(red.), Polityka społeczna na drodze do Unii Europejskiej, Włocławek 1997, s. 186.

15

Leon Dyczewski, Rodzina – społeczeostwo – paostwo, [w:] A. Kurzynowski (red.), Rodzina w okresie

transformacji systemowej, Warszawa 1995, s. 32.

6

Dominującą formą pomocy są świadczenia w formie zasiłków pieniężnych, stałych,

okresowych i celowych. Z powodu bezrobocia, trudności w znalezieniu pracy i niskich

zarobków żywicieli rodziny bądź wielodzietności, ten rodzaj wsparcia przysługuje coraz

większej liczbie gospodarstw domowych, dla wielu z nich stanowiąc jedyny sposób na

zaspokojenie podstawowych potrzeb dzieci i innych członków rodziny. „Sytuacja ubóstwa,

niezależnie od jej przyczyn, oznacza istotne zmiany nie tylko w sferze ekonomicznej, ale

także ma ogromny wpływ w sferze psychospołecznej”

16

.

Innym rodzajem wsparcia instrumentalnego są tzw. formy pozafinansowe, wśród

których najczęściej stosowane są:



dożywianie dzieci w szkołach,



pomoc rzeczowa w formie odzieży i paczek żywnościowych,



pomoc w edukacji dzieci – wyprawki szkolne,



pomoc w znalezieniu zatrudnienia,



dofinansowanie letniego wypoczynku dzieci i młodzieży

17

.

Obok pomocy finansowej czy rzeczowej, ośrodki pomocy społecznej prowadzą pracę

socjalną z rodzinami dysfunkcyjnymi. Jej formy dostosowane są do problemu danej rodziny.

Przybiera ona „postać poradnictwa specjalistycznego – prywatnego lub psychologicznego,

może także polegać na pomocy w załatwianiu spraw urzędowych, czy reprezentowaniu

interesu podopiecznych w różnych sytuacjach”

18

.

Do podstawowych form pracy należą:



wizyty,



interwencje,



konsultacje,



organizacja czasu wolnego,



porady indywidualne,



aktywizacja i pomoc w nawiązywaniu kontaktów ze środowiskiem,



terapia rodzinna oraz działania resocjalizacyjne.

Wymienione formy oddziaływania zmierzają do wspólnego celu – „przywrócenia rodzinie

zdolności do prawidłowego samodzielnego funkcjonowania”

19

.

16

Józefa Brągiel, Rodzina obszarem pracy socjalnej, *w:+ J. Brągiel, Piotr Sikora (red.), Praca socjalna – wielośd

perspektyw: Rodzina-Multikulturowośd-Edukacja, Opole 2004, s. 15.

17

Ibidem

18

Ibidem

19

Ibidem

7

Ewa Marynowicz-Hetka twierdzi, że najwięcej instytucji i organizacji społecznych

stosuje w pracy z rodziną metody:



Metoda indywidualnego przypadku (intensive case work) – „polega na indywidualnym

oddziaływaniu pracownika socjalnego na rodzinę. Terenem pracy jest mieszkanie rodziny.

Pracownik socjalny przychodzi do rodziny, odwiedza ją. Punktem wyjścia pracy z rodziną

jest zaspokojenie jej potrzeb podstawowych przez zastosowanie konkretnej (wymiernej)

pomocy. Czasami pomoc pracownika socjalnego wyraża się jedynie w ułatwieniu

podopiecznym nawiązania kontaktów z kompetentnymi instytucjami. Wówczas staje się

on koordynatorem pomocy na rzecz podopiecznej rodziny. Jeden pracownik socjalny

pomaga od 12 do 35 rodzinom”

20

.



Metoda omawiania przypadku (case conference approach) – „jest odmienną formą

pomocy. Zainteresowanie rodziną wymagającą pomocy wyraża się tu w przedstawieniu

materiałów charakteryzujących przypadek, postawieniu diagnozy sytuacji rodziny,

ustaleniu planu działania, podjęciu personalnych decyzji o odpowiedzialności za

realizację planu pomocy. Wszystkie te poczynania odbywają się na forum zespołu

specjalistów spotykających się raz w miesiącu, stanowiących niezależny

międzyinstytucjonalny organ doradczy. Jest to wartościowa forma pracy, stosowana także

w niektórych instytucjach w naszym kraju. Wydaje się jednak, że nie może ona stanowić

odrębnego, jedynego sposobu pomocy rodzinie. Może natomiast spełniać ważną funkcję

pomocniczą”

21



Metoda organizacji społeczności lokalnej (community orgnization approach) – „stosuje

się głównie w miastach, w których występuje wysoki wskaźnik patologii społecznej.

Wówczas to, aby zapobiec wzrostowi rodzin problemowych, nie tak organizuje się pomoc

dla nich, jak aktywizuje społeczność lokalną, stosując środki profilaktyczne”

22

.



Metoda multi service approach – „w działaniu tak zaprogramowanym rodzina stanowi

przypadek i w stosunku do niej stosuje się techniki postępowania typowe dla metody

indywidualnych przypadków, lecz jednocześnie poszczególnych członków rodziny

(z uwagi na problem) zaprasza się do grup dyskusyjnych, grup zapewniających przyjemne

i pożyteczne spędzenie czasu wolnego bądź prowadzących pedagogizację rodziców. Do

tych działań dochodzą często elementy typowe dla metody organizacji społeczności

20

Ewa Marynowicz-Hetka, Praca socjalno-wychowawcza z rodziną niepełną, Warszawa 1985, s. 82.

21

Ibidem, s. 83.

22

Ibidem

8

lokalnej. Występuje to szczególnie wówczas, gdy plan pomocy rodzinie przewiduje

zacieśnienie więzów sąsiedzkich z innymi rodzicami w danej społeczności”

23

.

Etapy postępowania pracownika socjalnego w pracy socjalnej z rodziną z dziećmi

zaproponowane i opisane przez Dorotę Ławniczak, Magdalenę Marszałkowską, Beatę

Mierzejewską, Danutę Polczyk i Lidię Zeller przedstawiają się następująco:

1. Etap – zapoznanie się z potrzebami i oczekiwaniami rodziny

Efektem tego etapu pracy pracownika socjalnego z rodziną z dziećmi będzie:



poznanie i zrozumienie życzenia przedstawiciela (delegata) rodziny;



wstępna analiza zgłoszonych przez przedstawiciela (delegata) rodziny informacji

oraz podjęcie decyzji czy rozwiązanie problemu leży w kompetencjach pracownika

socjalnego i podejmuje się on danej sprawy, czy też kieruje osobę zainteresowaną do

innej właściwej instytucji i ułatwiając przy tym pierwszy z nią kontakt;



przedstawienie możliwości i zasad udzielania wsparcia rodzinie w jej sytuacji;



umówienie się z rodziną na spotkanie w miejscu zamieszkania w celu rozpoznania

sytuacji rodziny z dziećmi (jeśli spotkanie odbywa się poza miejscem zamieszkania

klienta);



w razie potrzeby przygotowanie się pracownika socjalnego do zebrania bardziej

szczegółowych informacji do rozpoznania sytuacji rodziny. Pracownik podejmie tu

decyzje o narzędziach badawczych jakie zastosuje w badaniu sytuacji rodziny

z dziećmi.

2. Etap – opis i analiza sytuacji rodziny z dziećmi

Jest to etap, w którym pracownik socjalny gromadzi, porządkuje, analizuje informacje

i opinie o rodzinie w celu właściwego rozpoznania jej sytuacji życiowej.

Główne techniki badawcze:



rozmowa z poszczególnymi członkami rodziny,



obserwacja bezpośrednia, kiedy zbiera się dane i ma jednocześnie możliwość

sprawdzenia wiarygodności, poprzez np. rodzinny wywiad środowiskowy,



analiza dokumentów i opinii innych specjalistów (np. pedagoga, psychologa,

prawnika).

Na tym etapie pracy z rodziną pracownik socjalny dąży do:



rozpoznania sytuacji rodziny w przestrzeni zawodowej, mieszkaniowej, materialnej,

zdrowotnej, opiekuńczo-wychowawczej i funkcjonowania w środowisku;

23

Ibidem

9



zaewidencjonowania zebranych informacji stosując wybrane narzędzia badawcze;



przeanalizowania z rodziną każdego z obszarów życia rodziny, w zakresie wyłonienia

problemów i potrzeb oraz dokonania ich hierarchii ważności dla poprawy sytuacji

rodziny;



przeprowadzenia w miarę potrzeby konsultacji ze specjalistami (np. zaobserwowane

przez pracownika socjalnego objawy, problemy winny być potwierdzone przez

właściwego specjalistę), w tym zespół interdyscyplinarny (rozeznanie problemów

i możliwości).

3. Etap – zbudowanie diagnozy - oceny sytuacji rodziny z dziećmi

Po wyodrębnieniu z rodziną trudności w poszczególnych obszarach funkcjonowania

rodziny podsumowanie stanowi zbudowana przy aktywnym udziale rodziny ocena,

stanowiąca odpowiedź na następujące pytania:



Co stanowi problem rodziny, przyczyny trudnej sytuacji oraz źródło tych przyczyn.

o

Zidentyfikowane problemy należy nazwać i przedyskutować z rodziną, ustalając

ich wagę i wpływ na funkcjonowanie społeczne jej członków (problem, który

należy zniwelować wyłoniony zostaje w drodze burzy mózgów z członkami –

przedstawiciel rodziny jest tu najlepszym znawcą sytuacji rodziny i samego

siebie).

o

Ustalenie priorytetów dla poszczególnych problemów.

Pracownik socjalny będzie brał w tym przypadku pod uwagę dwa czynniki:

 pierwszym jest priorytet nadawany przez samą rodzinę (po pełnym

przedyskutowaniu zagadnień i działaniach doradczych w poszczególnych

problemach);

 drugim czynnikiem są problemy, którymi rodzina winna się zajmować ze

względu na obowiązki nakładane nań przez prawo, np. odpowiedni poziom

opieki nad dziećmi;



Jak sytuacja wpływa na funkcjonowanie rodziny i poszczególnych członków.



Jakie są zasoby/możliwości: rodziny, środowiska, instytucji i pracownika socjalnego

w poprawie niekorzystnej sytuacji.



Jakie są deficyty/ograniczenia: rodziny, środowiska, instytucji i pracownika

socjalnego w poprawie niekorzystnej sytuacji.

4. Etap – określenie celów pracy socjalnej z rodziną

10

W rodzinach z dziećmi priorytetowym zadaniem jest wyznaczenie celów związanych

z ochroną dzieci i zapewnieniem im prawidłowego rozwoju.

Pracownik socjalny winien pamiętać o tym, że:



cele szczegółowe wynikają z zidentyfikowanych przyczyn trudnej sytuacji życiowej

rodziny;



ważne jest aby cele ułożone były w kolejności, w jakiej muszą być osiągane, często

osiągnięcie jednego celu warunkuje osiągnięcie kolejnego,



cel główny musi być tak sformułowany, aby obejmował wszystkie cele szczegółowe

lub określał stan, w którym zasadniczo poprawi się sytuacja rodziny;



cele szczegółowe wynikają z zidentyfikowanych przyczyn trudnej sytuacji życiowej

rodziny;



należy określić jak osiągnięcie wyznaczonych celów wpłynie na poprawę jakości

funkcjonowania rodziny, w tym na: relacje w rodzinie, funkcjonowanie społeczne,

rozwój poszczególnych członków rodziny.

5. Etap – stworzenie planu/projektu działania i budowa indywidualnego pakietu usług

Plan (projekt) działania to proces podejmowania decyzji przez rodzinę i jej członków

w zakresie wyznaczania zadań, które muszą być wykonane, aby osiągnąć wyznaczone

cele.

6. Etap – realizacja planu działania



Współpraca z rodziną przybrała konkretną formę (indywidualny plan pomocy lub

kontrakt socjalny) pozwalającą na realizację określonych działań w ramach

wytyczonych celów.



To etap realizacji określonych działań w danych sekwencjach czasowych, w tym

zaplanowanego dla rodziny pakietu usług, dla osiągnięcia zakładanej zmiany.



Działania pracownika socjalnego:

o

umożliwia rodzinie wybór docelowych rozwiązań mających na celu efektywną

realizację działania,

o

wspiera i towarzyszy poszczególnym członkom rodziny w podejmowanych

decyzjach i działaniach, zgodnie z zidentyfikowanymi w diagnozie ograniczeniami

i możliwościami.



W działaniach tych pracownik socjalny wykorzystuje bezpośrednie i pośrednie formy

pracy z klientem.

a) Bezpośrednie formy pracy pracownika socjalnego:

11

o

wyjaśnianie – dotyczy wyjaśniania przyczyn trudnej sytuacji życiowej rodziny

oraz tego, czym one są spowodowane;

o wspieranie – zmiana sposobu odniesienia klienta w spojrzeniu na problem,

wzmacnianie i mobilizowanie do działania w kierunku pozytywnych zmian,

wsparcia w środowisku, (korzystania z zasobów) i własnych uprawnień (niezbędne

jest sprawdzenie, czy klient dobrze zrozumiał naszą informację);

o

działania wychowawcze (socjalizacja, readaptacja społeczna) – przekazanie;

o informowanie – dostarczanie wiedzy na temat możliwości uzyskania potrzebnego

wiedzy i wyposażanie klienta w podstawowe umiejętności społeczne niezbędne

w codziennym życiu, a także rozwijanie ukrytych zdolności klienta.

o porada – opinia oparta na wiedzy i doświadczeniu pracownika socjalnego

(eksperta) wynikająca z jego punktu widzenia (udzielając porad trzeba podkreślać,

że jest to propozycja, a ostateczna decyzja zawsze należy do klienta).

o konfrontacja – omawianie i uświadomienie rodzicom konsekwencji i następstw ich

działań i zachowań (brak współpracy rodziców z pracownikiem socjalnym jest

równoznaczny z niewywiązywaniem się przez rodziców z obowiązków

rodzicielskich i skutkuje tym, że pracownik socjalny zobowiązany jest

poinformować inne instytucje państwa o takim stanie rzeczy);

o perswazja – przekonywanie i nakłanianie klienta do postępowania według

propozycji pracownika socjalnego (z wykorzystaniem techniki negocjacji).

b) Pośrednie formy pracy pracownika socjalnego:

o dokumentowanie – zapisywanie istotnych uwag, spostrzeżeń i informacji

dotyczących współpracy z rodziną.

7. Etap – monitorowanie i ocena rezultatów (ewaluacja)

To etap, w którym pracownik socjalny i rodzina obserwują i analizują (monitorują) na

bieżąco postępy w realizacji ustalonego planu współpracy nad zmianą, razem dokonują

okresowej oceny (ewaluacji) realizacji działań. Warto pamiętać, że ocena zwiększa

odpowiedzialność rodziny wykonującej działania i ułatwia podejmowanie decyzji

w zakresie dalszego postępowania.

Metodyczne wskazówki dla prowadzenia ewaluacji pracy socjalnej z rodziną z dziećmi:



Jako standard przyjmuje się, że w pracy socjalnej z rodzinami z dziećmi pracownik

socjalny monitoruje sytuację rodziny minimum 2 razy w tygodniu, a w sytuacjach

zaniedbywania małoletnich dzieci codziennie, określając, czy i jak zaspokojone są

potrzeby dzieci w rodzinie.

12



Dokumentowanie realizacji planu współpracy może odbywać się w oparciu o Umowę

współpracy i Kartę pracy socjalnej określające stan przyjętych do realizacji celów

i zadań oraz wpływ tego stanu na zmianę sytuacji rodziny.



Podczas dokonywania oceny okresowej może okazać się, że niezbędna jest

weryfikacja przyjętych celów. W takich sytuacjach pracownik socjalny

z przedstawicielem rodziny umawiają się na spotkanie w tym celu, wracają do etapu

diagnozy by ją ponownie przeprowadzić, zmodyfikować cele i plan współpracy;



W ocenie okresowej uczestniczy rodzina i wszystkie osoby zaangażowane w pomoc

rodzinie (zespół interdyscyplinarny).



Od rzetelności oceny zależeć będzie czy planowane kolejne działania będą właściwe,

czy będą zbliżać rodzinę do osiągnięcia celów.



Częstotliwość dokonywanej oceny okresowej zależy od ilości, stopnia trudności

zadań oraz od możliwości ich realizatorów.



Ocena końcowa to porównanie zmian, jakie nastąpiły w sytuacji rodziny między

początkiem a zakończeniem metodycznego działania. Ważne jest, aby rodzina

dokonała rzeczywistej samooceny i dostrzegła zmiany w swojej sytuacji życiowej.

Ocena końcowa jest podstawą do zakończenia działań w rodzinie.



Wnioski z oceny końcowej pracy socjalnej z rodziną z dziećmi odnotowuje w karcie

pracy socjalnej, w kontrakcie socjalnym lub innym narzędziu opracowanym

i wprowadzonym lokalnie.

8. Etap – zakończenie działania

Zakończenie działania następuje wtedy, kiedy wszystkie czy też większość przyjętych do

realizacji celów szczegółowych i cel główny zostały osiągnięte. Przygotowania do

zakończenia działań powinny być sygnalizowane już na etapie okresowych ocen realizacji

zadania.



Celem utrwalenia i utrzymania osiągniętej zmiany pracownik socjalny utrzymuje

kontakt z rodziną przez okresowe sprawdzanie czy wypracowana poprawa sytuacji

rodziny nadal się utrzymuje.



Zdarza się, że w rodzinach wieloproblemowych z dziećmi wypracowane efekty nie

utrzymują się, wówczas pracownik socjalny podejmuje wspólnie z rodziną decyzje

o kierunku dalszej współpracy

24

.

24

Dorota Ławniczak, Magdalena Marszałkowska, Beata Mierzejewska, Danuta Polczyk, Lidia Zeller, Standard

pracy socjalnej z rodziną z dziedmi, Projekt 1.18 „Tworzenie i rozwijanie standardów usług pomocy i integracji
społecznej”, s. 13 – 31.

13

Bibliografia:

1. Ewa Marynowicz-Hetka, Jacek Piekarski, Danuta Urbaniak-Zając (red.), Pedagogika

społeczna i praca socjalna: przegląd stanowisk i komentarze, Katowice 1998.

2. Kazimiera Wódz, Praca socjalna w środowisku zamieszkania, Katowice 1998.

3. Wincenty Okoń, Nowy słownik pedagogiczny, Warszawa 1998.

4. Maria Ziemska, Rodzina a osobowość, Warszawa 1977.

5. Jolanta Kędzior, Andrzej Ładyżyński (red.), Współczesne wyzwania pracy socjalnej,

Toruń 2006.

6. Wojciech Pomykało (red.), Encyklopedia Pedagogiczna, Warszawa 1993.

7. Ryszard Wroczyński, Pedagogika społeczna, Warszawa 1976.

8. Ewa Jarosz, Ewa Wysocka, Diagnoza psychopedagogiczna: podstawowe problemy i

rozwiązania, Warszawa 2006.

9. Aleksander Kamiński, Funkcje pedagogiki społecznej, Warszawa 1980.

10. Krzysztof Piątek (red.), Polityka społeczna na drodze do Unii Europejskiej, Włocławek

1997.

11. Adam Kurzynowski (red.), Rodzina w okresie transformacji systemowej, Warszawa 1995.

12. Józefa Brągiel, Piotr Sikora (red.), Praca socjalna – wielość perspektyw: Rodzina-

Multikulturowość-Edukacja, Opole 2004.

13. Ewa Marynowicz-Hetka, Praca socjalno-wychowawcza z rodziną niepełną, Warszawa

1985.

14. Dorota Ławniczak, Magdalena Marszałkowska, Beata Mierzejewska, Danuta Polczyk,

Lidia Zeller, Standard pracy socjalnej z rodziną z dziećmi, Projekt 1.18 „Tworzenie i

rozwijanie standardów usług pomocy i integracji społecznej”, dostęp online 18.11.2013:

http://www.wrzos.org.pl/projekt1.18/download/SPS_RZD_23luty.pdf