Ź

Ź

R

R

Ó

Ó

D

D

Ł

Ł

A

A

I

I

S

S

T

T

R

R

U

U

K

K

T

T

U

U

R

R

A

A

W

W

I

I

E

E

D

D

Z

Z

Y

Y

O

O

Z

Z

I

I

E

E

M

M

I

I

SPIS TREŚCI

1

Geografia jako nauka ................................................................................................................................ 2

1.1

Przedmiot geografii ......................................................................................................................................................... 2

1.2

Kształtowanie się geografii jako nauki – historia geografii ......................................................................................... 2

1.3

Podziały geografii ............................................................................................................................................................ 5

1.3.1

Podział geografii ze względu na przedmiot badań i ich metody ................................................................................... 5

1

1

G

G

E

E

O

O

G

G

R

R

A

A

F

F

I

I

A

A

J

J

A

A

K

K

O

O

N

N

A

A

U

U

K

K

A

A

1

1

.

.

1

1

P

P

R

R

Z

Z

E

E

D

D

M

M

I

I

O

O

T

T

G

G

E

E

O

O

G

G

R

R

A

A

F

F

I

I

I

I



GEOGRAFIA

– dział nauki badający zróżnicowanie powłoki ziemskiej pod względem przyrodniczym i społeczno–

gospodarczym oraz przestrzenne związki między powłoką ziemską a działalnością człowieka.

POWŁOKA ZIEMSKA

(

EPIGEOSFERA

,

GEOSFERA

) – warstwa Ziemi obejmująca zasięg gospodarczej działalności

człowieka. Od góry epigeosferę wyznacza górna granica stratopauzy (ok. 50 km nad powierzchnią Ziemi), od dołu –
granica największych wierceń (Półwysep Kolski, do 13,5 tys. m).



SKŁADNIKI POWŁOKI ZIEMSKIEJ

: litosfera, atmosfera, hydrosfera, pedosfera i biosfera.

1

1

.

.

2

2

K

K

S

S

Z

Z

T

T

A

A

Ł

Ł

T

T

O

O

W

W

A

A

N

N

I

I

E

E

S

S

I

I

Ę

Ę

G

G

E

E

O

O

G

G

R

R

A

A

F

F

I

I

I

I

J

J

A

A

K

K

O

O

N

N

A

A

U

U

K

K

I

I

–

–

H

H

I

I

S

S

T

T

O

O

R

R

I

I

A

A

G

G

E

E

O

O

G

G

R

R

A

A

F

F

I

I

I

I

Człowiek dążył do poznania świata od zarania dziejów. Wynikało to pierwotnie z potrzeby poszukiwania nowych terenów

zbierackich i łowieckich, później lepszych pastwisk dla stad bydła, urodzajnych gruntów pod uprawę oraz cennych bogactw
mineralnych. Jedni chcieli kupować lub sprzedawać towary, innych zaś gnała żądza podbojów i chęć zapanowania nad światem.
Byli też i tacy, którzy chcieli poznawać świat po prostu z ciekawości.

Każda podróż po morzach i lądach przynosiła nowe odkrycia i doświadczenia. Stopniowo dowiadywano się, czym różnią

się od siebie poszczególne krainy, jacy mieszkają w nich ludzie, czym się zajmują, w jaki sposób uzależnieni są od otaczającej ich
przyrody i jak próbują ją zmienić. Zwiększał się w ten sposób zasób wiedzy o Ziemi, rozwijała się nowa dyscyplina nauki –
geografia.

Jednym z

NAJSTARSZYCH ZNALEZISK GEOGRAFICZNYCH

z zakresu kartografii, pochodzącym z trzeciego

tysiąclecia przed naszą erą (około 2200–2500 r. p.n.e) jest mapa wykonana na tabliczce glinianej, znaleziona w wykopaliskach
miasta Ga–Sur w Mezopotamii (przedstawiała ona mały fragment terenu).

GEOGRAFIA JAKO NAUKA ukształtowała się w STAROŻYTNEJ GRECJI.



HOMER

w VIII wieku p.n.e. mówił, że świat jest płaską tarczą oblaną wodami szerokiej rzeki lub oceanu.



ANAKSYMANDER

, geograf i filozof z Miletu, pierwszy natomiast narysował mapę świata (wg niego Ziemia miała kształt

walca, na górze zamieszkiwali ludzie i była to ekumena, otoczona dookoła falami oceanu).



PITAGORAS

w VI wieku (założyciel tzw. szkoły pitagorejskiej) wysunął hipotezę o kulistym kształcie Ziemi (twierdził, że

Ziemia ma najdoskonalszy, boski kształt, czyli kuli), kontynuowaną później przez

PARAMENIDESA

.



HEKATEUSZ

z

MILETU

w V wieku p.n.e. opracował pierwszy przewodnik geograficzny dla żeglarzy pt. „Periegesis”

(„Podróż dookoła świata”).



HERODOT

– twórca geografii historycznej.

Autor licznych opisów podróży, jak też materiałów historycznych,

etnograficznych i geograficznych.



ARYSTOTELES

podał dowody na kulistość Ziemi w IV wieku p.n.e. (cień naszej planety na tarczy Księżyca, znikanie i

pojawianie się gwiazd).

Głosił on pogląd, że świat składa się z żywiołów, a są nimi: ziemia, woda, powietrze i ogień.

Cechy ciał miały wynikać z przewagi któregoś z żywiołów. Arystoteles uważał nieruchomą Ziemię za centrum
wszechświata. Uważał, że jej wnętrze jest poprzecinane jaskiniami, w których krążą „wyziewy” wytwarzane przez
„ogień centralny”. Z suchych wyziewów powstawały metale, z mokrych – skały. Wyziewy powodowały również
trzęsienia ziemi. Grecki filozof twierdził też, że lądy i morza zmieniają swe granice.



ARYSTARCH Z SAMOS

, wybitny astronom i matematyk grecki (aleksandryjski) był w III w p.n.e. prekursorem

heliocentrycznej teorii budowy świata. Uważał, że Ziemia obraca się wokół Słońca, będącego centrum świata, a
występowanie dnia i nocy związane jest z obrotem Ziemi dookoła własnej osi, oraz że Słońce z Ziemią i planetami
znajdują się w środku nieruchomej sfery gwiazd stałych. Próbował ponadto ustalić matematycznie wielkość Słońca i
Księżyca, a także ich odległość od Ziemi. Zachowało się tylko jedno dzieło Arystarcha: O wielkości i odległości
Słońca i Księżyca.



ERATOSTENES Z CYRENY

w III w p.n.e. (wybitny astronom i geograf) dokonał pierwszych pomiarów Ziemi (obwód

Ziemi wg niego wynosił 39.800 km, tak więc był bardzo bliski prawdzie; późniejsze obliczenia oficjalnie
funkcjonujące do XVI były dużo gorsze). Opracował on także mapę świata zamieszkałego – ekumeny. Wprowadził
on także termin „Geografia”.



HIPPARCH

– sławetny astronom starożytności w drugim wieku p.n.e. jako pierwszy wprowadził w swoich obliczeniach

podział koła na 360 stopni (znany był on w zasadzie już także w Babilonii) a także jest autorem dzieła, w którym
nakreśla matematyczne podstawy kartografii (wprowadza długość i szerokość geograficzną). To on jako pierwszy
opracował odwzorowanie azymutalne i stożkowe (twórcą siatki ortograficznej jest

APOLONIUSZ

, żyjący pół wieku

wcześniej).



KRATESA Z MALLOS

wykonał pierwszy globus w 150 r. p.n.e. ( świadczyć to może o utrwaleniu poglądu o kształcie

kulistym Ziemi).



STRABON

, żyjący na przełomie er był autorem obszernej pracy (17 ksiąg) „Geographiká”, pierwszej w dziejach geografii

powszechnej, która zawiera opisy krajów, zwyczajów różnych ludów, ich kultów religijnych, anegdoty historyczne,
podaje informacje o dawnych geografach, podstawowe definicje geograficzne oraz ok. 4 tys. nazw geograficznych.



KLAUDIUSZ PTOLEMEUSZ

, grek żyjący w II w. naszej ery miał znaczące osiągnięcia w geografii. Jest on autorem m.in.

GEOGRAFIA JAKO NAUKA

Strona 2 z 8

ośmiotomowego dzieła, pt. „Geografia” („Wstęp do Geografii”), powstałego w latach 127–155 n.e. Dzieło to
wywierało wpływ na rozwój geografii a w szczególności kartografii w kolejnych czternastu wiekach, dlatego jego
znaczenie jest wyjątkowe. W dziele tym poruszał kwestie związane z konstrukcją globusów i projekcji map, opisem
źródeł oraz zasad ich wykorzystania przy sporządzaniu publikacji. Ptolemeusz jednak przyczynił się do kilku
błędów: opracował on teorię geocentryczną i przyjął funkcjonujący przez kolejne wieki błąd w obliczeniu obwodu
Ziemi (przyjął obliczenie Posydoniusza z I w. n.e. wynoszące 37.800 km), czego efektem było np. wydłużenie
rozciągłości Morza Śródziemnego aż o 21º (zamiast rozciągłości wynoszącej 41º było u niego 62º).

W średniowieczu wiedzę geograficzną poszerzali głównie ARABOWIE oraz CHIŃCZYCY. Tworzyli oni liczne opisy

krajów i ludów na użytek kupców i podróżników.

Okres średniowiecza w Europie cechowała stagnacja a nawet regresja w rozwoju geografii chrześcijańskiej części świata, tkwiącego w dogmatach

Kościoła katolickiego. Większość map tego okresu cechowała powierzchowność treści merytorycznej, mimo bogactwa ornamentyki, czego wyrazem było
powstawanie i dalszy rozwój map typu „O–T”, które były znaczenie gorsze od powstałych w Grecji. Swoim kształtem nawiązywały one do
wcześniejszych wyobrażeń świata mówiących, że lądy otacza wszechocean utożsamiany z literą „O”, zaś litera „T” dzieliła Ziemię na trzy znane wówczas
kontynenty: Azję – na górze, Europę i Afrykę na dole i obrazowała Morze Śródziemne (linia pionowa) i linię którą stanowiły rzeki Don i Nil oraz Morze
Czarne (linia pozioma). Na środku mapy i na środku ówczesnego świata była zaś Jerozolima.

Innym dziełem, wydanym w 776 r. przez mnicha Beatsa z Kastylii (wzorowanym na mapach typu „O–T”) była mapa świata zwana jako „Mappae

mundi”, odznaczająca się podobnie wysokim poziomem opracowania graficznego i słabym treści merytorycznej (funkcjonowała ona powszechnie do XV
wieku). Znaczna część informacji w niej zawartych była nieprawdziwa, np. przedstawiała ona mieszkańców Etiopii jako ludzi z odwróconą twarzą i
potworną postacią. Niewątpliwie lepszymi, choć z błędami, dziełami średniowiecza były „Mapa z Herefordu”, autorstwa Richarda z Haldingham,
cechująca się imponującymi wymiarami i bogatą treścią (ponad 1000 nazw geograficznych) oraz „Ebstorfska mappae mundi”, wykonana przez Gerwazego
z Tillbury, na której znajduje się wiele nazw odnoszących do Polski.

Najdoskonalszymi jednak mapami okresu średniowiecza, opartymi na obserwacjach podróżników i żeglarzy były

PORTOLANY

– mapy morskie i obszarów położonych w bliskim sąsiedztwie mórz i oceanów. Miały one kilka cech

szczególnych, m.in. występowanie tzw. róż kompasowych, linii rumbowych, oznaczeń miejsc niebezpiecznych i flag z herbami.
Opisy miejscowości wykonywane były prostopadle do linii wybrzeży. Głównymi twórcami portolanów byli kartografowie włoscy
(Fra Mauro, Albert Cantina) i katalońscy (Angelo Dalorto, Abraham Cresquesa, Gabriel de Valsequa).

Znajomość świata przez europejczyków ograniczała się, oprócz własnego kontynentu, do zachodniej i południowej Azji

i północnej Afryki. Do wyjątków należą wyprawy WIKINGÓW, którzy dopłynęli do Grenlandii i Labradoru (IX–X w.) oraz
podróże

MARCO POLO

w latach 1271–1295 na Daleki Wschód (do Chin). Odrodzenie nauk geograficznych nastąpiło w

OKRESIE WIELKICH ODKRYĆ GEOGRAFICZNYCH

dzięki wyprawom:



KRZYSZTOFA KOLUMBA

(znany jako odkrywca Ameryki. W latach 1492–1493 (będąc w służbie króla Hiszpanii)

zorganizował pierwszą wyprawę w poszukiwaniu nowej, krótszej drogi morskiej do Indii.),



VASCO DA GAMY

(w latach 1497–1498 odkrył drogę morską z Hiszpanii do Indii wokół Afryki),



FERDYNANDA MAGELLANA

(wspólnie z J. del Cano jako pierwszy opłynął Ziemię w latach 1519–1522, udowodniając

tym samym jej kulistość)



AMERIGO VESPUCIEGO

(za życia uznany za odkrywcę Nowego Świata. Odkrył ujście Amazonki i zbadał wybrzeże

Brazylii do 6° szerokości geograficznej południowej).

 oraz innych sławnych badaczy i podróżników.

Przez długi czas przeważała jednak geografia opisowa, a próby wyjaśniania przyczynowego dotyczyły tylko nielicznych

zjawisk.

W okresie renesansu żyli i tworzyli słynni drukarze niderlandzcy:

MERKATOR

i

ORTELIUS

, którzy zasłynęli zwłaszcza

w kartografii atlasowej (jako pierwsi tworzyli atlasy zgodne z dzisiejszą definicją).

MERKATOR

jest m.in. autorem „Mapy Palestyny”, „Mapy Flandrii”, szczegółowych „Map Europy” (na których poprawia błąd w rozciągłości

Morza Śródziemnego), „Mapy Wysp Brytyjskich” i najważniejszego dzieła – wielkiej mapy świata pod tytułem „Nova At aucta orbis Terre descriptio ad
usum navigantium emundate accommodata”, która ukazała się po raz pierwszy w 1569 roku. On jako pierwszy wpadł na pomysł opracowania nowych
map dla wszystkich części świata i krajów, które sprowadzone miały być do jednego formatu i wydane w postaci książkowej. Efektem tych przemyśleń
było powstanie w 1585 roku pierwszej części atlasu obejmującego zasięgiem Francję, Niemcy i Niderlandy. Druga część powstała w 1589 roku
(przedstawiała Włochy, Bałkany i Grecję), zaś trzecia rok po śmieci Merkatora (dokończył ją syn Rumold) w roku 1595 (obejmowała ona 34 mapy
czterech kontynentów).

ABRAHAM ORTELIUS

w swojej pracy nawiązywał on kontakty z innymi kartografami z innych państw, w tym także i z Polski. W ten sposób

starał się wydawać ujednolicone opracowania. Doprowadziło to do powstania zbioru map Europy, pierwszego w historii atlasu, pt. „Theatrum orbis
terrarum” („Sceny kuli ziemskiej”), opublikowanego w 1570 roku w Antwerpii, w którym prócz map geograficznych opracował także liczne mapy
historyczne. Dużą wagę przywiązywał do kolorystyki i estetyki na mapach. Jest on twórcą dzieła pt. „Afzetter van kaerten” („Kolorystyka map”) w którym
przyjmuje ustalenia funkcjonujące praktycznie do dnia dzisiejszego a dotyczące przedstawiania barw obiektów na mapach: wg niego wody oznaczane
powinny być na niebiesko, lasy – zielono, osiedla – czerwono, drogi – żółto, góry – brązowo.

Dokonania Orteliusa i Merkatora kontynuowane były przez innych kartografów niderlandzkich, np

. WILLEMA JANSZOONA (BLAEU)

, który

m.in. opracował globus Ziemi (1599), globus niebieski (1603) i opublikował wiele map i podręczników o treści nawigacyjnej. Jego pracę wspomagał, a
po śmierci kontynuował syn

JOHANNES BLAEU

przyczyniając się do powstania licznych atlasów, m.in. „La Theatre du monde ou nouvel Atlas” (1635),

„Atlas maior”(1665) i ściennej mapy świata – „Nova totus terrarum orbis tabula” (1648).

System nauk geograficznych zaczął rozwijać się dopiero w połowie XIX w., dzięki pracom A. Humboldta (1769–1859) i

K. Rittera (1779–1859). Zarysował się wtedy podział na geografię fizyczną i geografię społeczno–ekonomiczną, z których
stopniowo wyłaniały się wyspecjalizowane dyscypliny geograficzne.



ALEKSANDER HUMBOLDT

w książce pt. Kosmos dokonał syntetycznego opisu wiedzy o przyrodniczym zróżnicowaniu

powłoki ziemskiej. Jest on uważany za ojca nowożytnej

GEOGRAFII FIZYCZNEJ

.

GEOGRAFIA JAKO NAUKA

Strona 3 z 8



KAROL RITTER

zapoczątkował rozwój

GEOGRAFII SPOŁECZNO–EKONOMICZNEJ

. Zajmował się on związkami

między środowiskiem geograficznym a społeczeństwem.

Wśród znanych polaków należy wymienić:



JANA DŁUGOSZA

uważanego za autora pierwszego systematycznego opisu Polski w dziele (1415–1480)

Chorographia Regni Poloniae, w którym podał on ogólne informacje o bogactwach naturalnych, klimacie, wodach,
glebach, rolnictwie, hodowli oraz o miastach kraju, wspomniał o górach, opisał granice ówczesnego państwa.



STANISŁAWA STASZICA

(1755–1826) rozwijającego wiedzę o warunkach naturalnych Polski. Jest on autorem dzieła

„O ziemiorództwie Karpatów i innych gór i równin Polski”. Był prekursorem badań terenowych, zwłaszcza w
zakresie geologii (autor opracowań geologicznych).



WINCENTEGO POLA

(1807–1872), autora wielu opracowań geograficznych, pierwszego w Polsce profesora geografii na

Uniwersytecie Jagiellońskim.



ANTONIEGO REHMANA

(1840–1912) – autor opracowań z zakresu biogeografii.



WACŁAWA NAŁKOWSKIEGO

(1852–1911) – nauczyciel, najbardziej znany reformator geografii szkolnej. Był on

autorem licznych publikacji, w tym podręczników: „Zarys geografii powszechnej, rozumowej” (1887), „Zarys
geografii powszechnej, poglądowej” (1895), „Wielki atlas geograficzny” (współautor, 1895–1906), „Ziemia i
człowiek. Szkice i studia geograficzne” (1901), „Geografia fizyczna” (1904), „Dookoła Alp” (1904), „Zarys metodyki
geografii” (1908).

Powyższe dokonania polaków miały wpływ na poglądy następnych pokoleń geografów. Na początku XX w., gdy

zarysowała się już specjalizacja poszczególnych dyscyplin geograficznych, wszechstronne zainteresowania wykazywał

EUGENIUSZ ROMER

(1884–1954), który rozgłos zyskał szczególnie dzięki osiągnięciom w kartografii (m.in. system barw

hipsometrycznych).

W geografii XX wieku największe zasługi mają:

 L. Sawicki,
 E. Romer,
 J. Kondracki,
 W. Nałkowski,
 A. Dylikowa,
 M. Klimaszewski,
 A. Wrzosek,
 B. Obrębska–Starklowa,
 L. Starkel,
 A. Jelonek.

GEOGRAFIA JAKO NAUKA

Strona 4 z 8

1

1

.

.

3

3

P

P

O

O

D

D

Z

Z

I

I

A

A

Ł

Ł

Y

Y

G

G

E

E

O

O

G

G

R

R

A

A

F

F

I

I

I

I

1

1

.

.

3

3

.

.

1

1

P

P

O

O

D

D

Z

Z

I

I

A

A

Ł

Ł

G

G

E

E

O

O

G

G

R

R

A

A

F

F

I

I

I

I

Z

Z

E

E

W

W

Z

Z

G

G

L

L

Ę

Ę

D

D

U

U

N

N

A

A

P

P

R

R

Z

Z

E

E

D

D

M

M

I

I

O

O

T

T

B

B

A

A

D

D

A

A

Ń

Ń

I

I

I

I

C

C

H

H

M

M

E

E

T

T

O

O

D

D

Y

Y



1. GEOGRAFIA FIZYCZNA

:

PRZEDMIOT

: naturalne związki i zależności między składnikami powłoki ziemskiej

PREKURSOR

: A. Humboldt

SZCZEGÓŁOWE DYSCYPLINY

:



GEOMORFOLOGIA

– bada rzeźbę powierzchni Ziemi;

bada ukształtowanie powierzchni lądów, dna

mórz oraz zależności pomiędzy budową geologiczną a krajobrazem terenu;



GEOLOGIA

– bada dzieje i budowę skorupy ziemskie oraz procesy w niej zachodzące; W nowoczesnej

geologii możemy wyróżnić, m.in.:

GEOLOGIĘ DYNAMICZNĄ – bada procesy zachodzące w litosferze, prowadzące do jej
zmian,

o tektonika – bada ruchy skorupy ziemskiej i sposób ułożenia mas skalnych,
o geochemia – bada rozmieszczenie i obieg pierwiastków chemicznych w przyrodzie,
o geofizyka – bada budowę i właściwości fizyczne globu ziemskiego,

GEOLOGIĘ HISTORYCZNĄ – bada przeszłość Ziemi,

o paleogeografia – zajmująca się rekonstrukcją wyglądu środowiska Ziemi w

minionych epokach geologicznych

 paleontologia – zajmuje się badaniem wymarłego świata organicznego,

o stratygrafia – zajmuje się badaniem następstwa warstw skalnych i określaniem ich

wieku,

GEOLOGIĘ STOSOWANĄ – zajmuje się wykorzystaniem wyników badań geologii
podstawowej do celów praktycznych.

o hydrogeologia – zajmuje się badaniem krążenia wód w skałach,
o kartografia geologiczna – zajmuje się opracowywaniem map geologicznych,
o mineralogia – jej zadaniem jest badanie składu, właściwości i pochodzenia

minerałów,

o petrografia – bada skały występujące w litosferze i zajmuje się ich klasyfikacją;



HYDROGRAFIA

– zajmuje się rejestracją i opisem stosunków wodnych hydrosfery;



HYDROLOGIA

– nauka opisująca ogół zjawisk związanych z obiegiem wody w przyrodzie, nauka o

wodach powierzchniowych oraz wodach zawartych w litosferze i atmosferze; w jej obrębie wyróżnia
się dodatkowo:

KRENOLOGIĘ – naukę o źródłach, ich występowaniu, sposobie zasilania, temperaturze oraz
składzie chemicznym,

POTAMOLOGIĘ – opisującą rzeki poprzez badanie ilości wody w nich płynącej, rodzajów
zasilania, typów koryta itp.; jej przedmiotem jest także badanie zmienności przepływów,

LIMNOLOGIĘ – naukę o jeziorach, ich warunkach fizycznych, chemicznych i biologicznych,

PALUDOLOGIĘ – naukę o terenach podmokłych,

GLACJOLOGIĘ – zajmującą się lodowcami, lądolodami, ich powstawaniem oraz
wywoływanymi przez nie zmianami ukształtowania terenu,

OCEANOGRAFIĘ – badającą zjawiska i procesy zachodzące w oceanach: właściwości
fizyczne, chemiczne, biologiczne wody morskiej, związki między oceanem, skorupą ziemską i
atmosferą;



METEOROLOGIA

– nauka o zjawiskach i procesach fizycznych zachodzących w atmosferze ziemskiej;

wykorzystuje dane z obserwacji instrumentalnych i wizualnych elementów i zjawisk pogody
dokonywanych na meteorologicznych stacjach; meteorologia dzieli się na:

DYNAMICZNĄ – zajmującą się badaniem ruchów atmosfery,

SYNOPTYCZNĄ – która analizuje pogodę na danym obszarze w określonym czasie i stara się
przewidzieć jej zmiany, czyli przedstawić prognozę pogody na kilka godzin naprzód,

CHEMICZNĄ – zajmującą się głównie składem atmosfery,

FIZYCZNĄ – która bada zjawiska optyczne, akustyczne i elektryczne w atmosferze oraz
zajmuje się fizyką chmur i opadów atmosferycznych,

STOSOWANĄ – która wykorzystuje w praktyce wyniki badań meteorologicznych, w jej skład
wchodzi m.in.:

o meteorologia lotnicza,
o biometeorologia;



KLIMATOLOGIA

, nauka o klimacie, która dzieli się na:

KLIMATOLOGIĘ OGÓLNĄ – która bada przyczyny powstawania różnych typów klimatu.

KLIMATOLOGIĘ REGIONALNĄ – przedstawiającą różne cechy klimatu konkretnych
obszarów, wyjaśniającą przyczyny ich zróżnicowania i dokonującą regionalizacji klimatów na

GEOGRAFIA JAKO NAUKA

Strona 5 z 8

kuli ziemskiej

PALEOKLIMATOLOGIĘ – badającą klimaty minionych epok geologicznych w celu poznania
warunków klimatycznych i ich zmian w dziejach Ziemi

KLIMATOLOGIĘ STOSOWANĄ – odpowiadającą na konkretne zapotrzebowanie związane z
życiem i gospodarką człowieka, w jej skład wchodzi m.in.

o bioklimatologia – badająca związki między organizmami żywymi a otaczającym

środowiskiem atmosferycznym

o agroklimatologia – badająca właściwości klimatyczne danego obszaru z punktu

widzenia wzrostu, rozwoju i plonowania roślin uprawnych,

o klimatologia transportu – analizująca zestawy sytuacji pogodowych i klimatycznych

sprzyjających lub groźnych dla różnego rodzaju transportu;



PEDOLOGIA

(

GLEBOZNAWSTWO

) i

GEOGRAFIA GLEB

– zajmuje się genezą i ewolucją,

różnorodnością (systematyką) oraz rozmieszczeniem gleb na powierzchni Ziemi teraz i w przeszłości.



BIOGEOGRAFIA

– zajmuje się rozmieszczeniem świata ożywionego, w obrębie której wyróżnia się:

FITOGEOGRAFIĘ – badającą rozmieszczenie roślin,

ZOOGEOGRAFIĘ – badającą rozmieszczenie zwierząt.



2. GEOGRAFIA SPOŁECZNO–EKONOMICZNA

:

PRZEDMIOT

: gospodarcza i polityczna działalność ludzkich społeczeństw

PREKURSOR

: K. Ritter

Aleksander Humboldt (twórca Geografii fizycznej)

Karol Ritter (twórca Geografii społeczno – ekonomicznej)

SZCZEGÓŁOWE DYSCYPLINY

:



GEOGRAFIA ZALUDNIENIA (LUDNOŚCI)

– która dostarcza opisu (w tym statystycznego) ludności

zamieszkującej określony obszar. Opis ten obejmuje liczebność, gęstość zaludnienia, strukturę wieku i
płci oraz zróżnicowanie rasowe;



GEOGRAFIA OSADNICTWA

– zajmuje się z kolei badaniami procesów powstawania i przekształcania

się osiedli i sieci osadniczej na określonym obszarze. Zagadnienie powstawania wsi i miast ujmuje
historycznie. Z opisu współczesnych przeobrażeń wyprowadza wnioski pozwalające urbanistom
projektować zmiany w sieci osadniczej z zachowaniem elementów dziedzictwa przyrodniczego i
kulturowego;



GEOGRAFIA ROLNICTWA

– w szerszym znaczeniu bada przestrzenne rozmieszczenie produkcji

roślinnej i zwierzęcej na świecie. Bada też działalność człowieka polegającą na pozyskiwaniu tych
produktów. Z tej perspektywy zajmuje się opisem i analizą upraw rolnych, chowu zwierząt, jak
również leśnictwem, rybołówstwem, ogrodnictwem i pasterstwem;



GEOGRAFIA PRZEMYSŁU

– poddaje analizie badawczej procesy związane z lokalizacją przemysłu oraz

wydobywaniem surowców mineralnych i ich dalszym przekształcaniem w produkty pożądane przez
człowieka;



GEOGRAFIA KOMUNIKACJI

– zajmuje się procesami zachodzącymi w sieciach, przez które

przekazywane są ładunki (TRANSPORT) czy też informacje (ŁĄCZNOŚĆ);



GEOGRAFIA USŁUG

– analizuje zjawiska związane ze zróżnicowaniem oferty usług;



GEOGRAFIA KULTURY

– tworząca obraz ludzkości zróżnicowanej pod względem językowym, religij-

nym, czy też ogólnie – kulturowym;



GEOGRAFIA POLITYCZNA

(

ELEKTORALNA

) – która dostarcza opisu zróżnicowania pod względem

przynależności politycznej społeczności ludzkiej i zajmowanej przez nią przestrzeni. Ważnym źródłem
wiedzy z zakresu geografii politycznej jest analiza aktów prawnych;

GEOGRAFIA JAKO NAUKA

Strona 6 z 8



3. KARTOGRAFIA

:

STANOWI

PODSTAWĘ GEOGRAFII

.

 Jest to nauka o mapach, metodach ich sporządzania i sposobach wykorzystywania.
 Nie jest to tylko nauka i technologia, ale też sztuka sporządzania map oraz ich badanie jako dokumentów

naukowych, a także dzieł sztuki.

SZCZEGÓŁOWE DYSCYPLINY

:



KARTOZNAWSTWO

– dział obejmujący wiedzę o mapie, źródłoznawstwo, historię kartografii,

metodykę użytkowania map;



HISTORIA KARTOGRAFII

– dział badający historię, metody i techniki sporządzania map w przeszłości;



KARTOMETRIA

– dział zajmujący się metodami przeprowadzania i analizą dokładności pomiarów

różnych obiektów geograficznych na mapach, z uwzględnieniem wpływu zniekształceń
odwzorowawczych na wyniki pomiarów takich wielkości, jak: kąty, pola, długości;



REDAKCJA I OPRACOWYWANIE MAP

– dział obejmujący przygotowanie merytoryczne mapy do

druku. Etapy redakcji mapy to:

o

analiza materiałów źródłowych (określenie celu i tytułu mapy, obszaru objętego
granicami mapy, itp.),

o

sporządzenie oryginału redakcyjnego mapy,

o

sporządzenie oryginału wydawniczego (ostateczne ustalenie stopnia generalizacji
danych, symboli i znaków kartograficznych, rodzaju czcionki itp.);



REPRODUKCJA KARTOGRAFICZNA

– dział kartografii zajmujący się technikami służącymi do

masowego powielania map w procesach wydawniczych. Obejmuje m.in. fotoreprodukcję i fotoskład;



TOPOGRAFIA

– dział zajmujący się pomiarami rzeźby terenu i rozmieszczeniem różnych obiektów na

powierzchni Ziemi w celu sporządzania map topograficznych i ich uaktualniania. Obejmuje
podstawowe wiadomości o terenie, mapie, zdjęciach lotniczych i fotointerpretacji, opisy przyrządów i
sposoby ich stosowania przy pomiarach terenowych, metody wykonywania i unowocześniania map
topograficznych. Topografia korzysta z takich metod, jak triangulacja czy niwelacja. Efektem
końcowym jest mapa topograficzna, wykorzystywana w różnych działach gospodarki (planowanie
przestrzenne, turystyka);



KARTOGRAFIA MATEMATYCZNA

– zajmuję się matematycznymi podstawami kartografii.



4. GEOGRAFIA REGIONALNA

:

Daje opis fizycznogeograficzny i społeczno–ekonomiczny wybranych obszarów i regionów Ziemi. Dlatego jest
najbliższa dawnemu rozumieniu geografii jako „opisu Ziemi”.

Podstawowym zadaniem geografii regionalnej jest

SYNTEZA TREŚCI GEOGRAFICZNEJ

, więc najczęściej

posługuje się ona wiadomościami zdobytymi na gruncie innych nauk geograficznych. Ważnymi źródłami są więc:
badania bezpośrednie i ich opis, sprawozdawczość statystyczna i wszelkiego rodzaju mapy tematyczne.

Dzieli się na:

 GEOGRAFIĘ REGIONALNĄ OGÓLNĄ (dającą opis całej Ziemi)
 GEOGRAFIĘ REGIONALNĄ SZCZEGÓŁOWĄ (opisującą wybrane regiony).



GEOGRAFIA KORZYSTA Z OSIĄGNIĘĆ

:

ASTRONOMII, BIOLOGII, CHEMII, GEODEZJI, GEOFIZYKI,

GEOLOGII, KARTOGRAFII, STATYSTYKI

.

GEOGRAFIA JAKO NAUKA

Strona 7 z 8

Nauki geograficzne i ich związki z innymi naukami (wg S. Leszczyckiego)

GEOGRAFIA JAKO NAUKA

Strona 8 z 8