Zasady psychologii Junga



12 zasad psychologii Junga

 1. Zasada energii psychicznej

Energia psychiczna (libido) jest fenomenem zależnym od energii fizycznej (biologicznej, fizjologicznej), ale jej

źródłem są również procesy uczuciowe, intelektualne, wyobraźnia, uaktywnione wpływem, jaki mają na psyche

symbole o znaczeniu archetypowym, zawarte np. w dziełach sztuki, snach, rytuałach, w stanach medytacyjnych.

Ich energetyczna rola wynika z tego, że sięgają one poziomu nieświadomości zbiorowej. Symbole archetypowe

są, zdaniem Junga, wrodzone, dlatego mają dla całości psychiki znaczenie witalne i regulacyjne, zaznaczając się w

formie i treści procesów psychicznych (forma myślenia, stany uczuciowe, fantazjowanie, sny), tak na poziomie

świadomości, jak i nieświadomości. Uzupełnieniem koncepcji energii psychicznej Junga jest jego teoria

wrodzonych typów postawy psychicznej – esktrawertywnego i introwertywnego. Ekstrawersja oznacza tendencję

do naturalnego kierowania energii w stronę obiektów zewnętrznych (do otoczenia), a introwersja naturalne

kierowanie jej do wewnątrz (ku podmiotowi jako obiektowi wewnętrznemu).

początek

2. Zasada funkcji psychicznych

Orientację w rzeczywistości zapewniają ludzkiemu „ja” cztery podstawowe funkcje psychiczne, dwie racjonalne -

uczucie i myślenie – oraz dwie irracjonalne – percepcja (spostrzeganie zmysłowe) i intuicja (spostrzeganie

pozazmysłowe). Koncepcja ta zawiera dwie ważne różnice w stosunku do tradycyjnego nurtu psychologii. Pierwsza

polega na uznaniu uczucia za funkcję racjonalną i równorzędną, aczkolwiek opozycyjną, w stosunku do myślenia.

Wartościowanie uczuciowe (subiektywne) jest komplementarne wobec osądu intelektualnego (obiektywnego), tak

jak wrażenia i spostrzeżenia zmysłowe są komplementarne wobec intuicyjnego odbioru informacji. Różne układy

między funkcjami orientującymi (dominacji, podrzędność) odpowiadają za kształtowanie się psychicznych typów

funkcjonalnych – czterech ekstrawertywnych i czterech introwertywnych.

początek

3. Zasada jedności przeciwieństw

Psychika bazuje na przeciwieństwach funkcjonalnych, które pozostają w dynamicznej równowadze, znoszą się

(konflikt) lub wzajemnie kompensują (relacja zastepcza). Przeciwieństwa tworzą dynamiczną jedność, regulującą

równowagę całości procesów psychicznych i przebieg rozwoju osobowości, w szczególności w kulturowej fazie

rozwoju (indywiduacja). W ramach zasady przeciwieństw odbywa się asymilacja wzorców, obrazów i symboli o

znaczeniu psychologicznym, duchowym, społeczno-kulturowym, moralnym, egzystencjalnym. Przeciwieństwa

psychologiczne (opozycyjne systemy psychiki, przeciwstawne funkcje świadomości) tworzą dynamiczne układy w

psyche jednostki, a także w strukturze społecznej i kulturze, np. w dynamice kolejnych epok lansujących

przeciwstawne wartości (np. racjonalizm i irracjonalizm). Podstawowe opozycje o znaczeniu psychologicznym,

zdaniem Junga, są następujące: świadomość-nieświadomość, ekstrawersja-introwersja, uczucie-myślenie,

intuicja-percepcja, duch-materia.

początek

4. Zasada Cienia indywidualnego i zbiorowego

Rozwój świadomości indywidualnej (ego) powoduje, że w nieświadomości organizują się tłumione i wypierane

treści naładowane intensywną energią emocjonalną, tzw. kompleksy psychiczne. Tworzą one nieświadomość

indywidualną - Cień indywidualny. Ułomna kondycja człowieka zapisana jest w Cieniu. Mechanizmy unikania i inne

typy mechanizmów obronnych sprawiają, że ten Cień „powiększa się”, a następnie ulega projekcji w negatywnych

wyobrażeniach indywidualnych (negatywne fantazje, lęki, fobie, koszmarne sny, urojenia, katastroficzne wizje) lub

zbiorowych (lękowe wierzenia, natrętne rytuały pogłoski, uprzedzenia). Intensywne napięcie Cienia indywidualnego

sprzyja procesowi jego symbolizacji. Ciemna, negatywna strona świadomości ma w każdej kulturze swoją

uniwersalną wartość – archetyp Cienia. Na styku płaszczyzny psychologicznej (nieświadomość indywidualna) i

kulturowej (nieświadomość zbiorowa) Cień może ulegać dogmatyzacji lub personifikacji (np. wyobrażenie szatana,

personifikacje śmierci, Hades, Szeol). W płaszczyźnie społecznej i religijnej staje się treścią dogmatów i ideologii

(ideologia „złego”, walka ze złem, satanizm, nihilizm). Indywidualny i zbiorowy kontakt z Cieniem (dialog

świadomości z nieświadomością) jest podłożem przemiany psychicznej polegającej na asymilacji treści Cienia

(odrodzenie osobowości). Kontakt z Cieniem służy asymilacji psychologicznej względności praw świadomości i

nieświadomości; jest także podstawą duchowej i moralnej transformacji.

początek

1 / 3

Zasady psychologii Junga

5. Zasada autonomii nieświadomości

Wiele zjawisk i procesów psychicznych, także u jednostek dojrzałych, ma charakter autonomiczny w stosunku do

świadomości (ego). Podlegają one tylko częściowo kontroli świadomości, wywołując przeżycia typu numinalnego

(tremendum, fascinosum). Ten rodzaj przeżyć wynika z oddziaływania na kompleks „ja” skondensowanych treści

nieświadomości zbiorowej – archetypów. Autonomia nieświadomości zależy głównie od wpływu archetypów i

symboli, przejawia się jako fatum (los), impuls twórczy, doznanie parapsychiczne, wizja o charakterze proroczym,

sen archetypowy („wielki”), olśnienie (naukowe), objawienie (religijne), poczucie misji. Autonomiczną naturę mają

również objawy zaburzeń psychicznych, np. natręctwa, urojenia, wizje psychotyczne, halucynacje (np. tzw.

„głosy”). Działają one na świadomość niejako z zewnątrz – jako nakaz, postulat, konieczność, przymus. Niższą,

bardziej pierwotną formą autonomicznych wpływów nieświadomości stanowią popędy.

początek

6. Zasada kompensacji

Złożona organizacja psychiczna wyraża się w zróżnicowaniu przepływu energii psychicznej między procesami

świadomości i nieświadomości. Część tych procesów ma charakter kompensacyjny, tzn. niespełnione, istotne

potrzeby przebiegają w formie zastępczej – zwykle ukrytej, utajonej, przesadnej, przemieszczonej. Kompensacja

jest nie tylko negatywną formą obronną (pogląd Freuda), ale spełnia ogólne funkcje regulacyjne; może częściowo

realizować cel rozwojowy (w rodzaju twórczej, pozytywnej sublimacji). Pozwala na zachowanie psychicznego, choć

nieświadomego, kontaktu z istotną treścią nieświadomości zbiorowej (archetyp) i umożliwia przejściowo

zachowanie całości psyche. Wiele objawów zaburzeń psychicznych i przejawów dezintegracji to wyraz

kompensacyjnych wpływów nieświadomości. Kompensacja dotyczy różnych aspektów psychicznych, np. opozycji

myślenie-uczucie, ekstrawersja-introwersja i in.

początek

7. Zasada inflacji psychicznej

W kontakcie z symbolami i archetypami nieświadomości zbiorowej, np. w procesie twórczym, w przełomowych

momentach życia, ego uzyskuje szczególny rodzaj wglądu i emocjonalnego „naładowania”. Energia psychiczna

wznosi się na poziom ekstremalny, a ego może ulegać „rozdęciu”, tj. inflacji. Stan inflacji ego Jung nazywa

owładnięciem. Treścią stanu inflacji mogą być różne archetypy (Stary Mędrzec, Wielka Matka, jaźń). Ego ulega

wtedy intensywnemu oddziaływaniu nieświadomości zbiorowej, niczym dajmoniona (bóstwa). Inflacja ego jest

nieodłącznym elementem procesu indywiduacji (przeżycia twórcze, doświadczenie religijne, kryzys połowy życia),

ale mogą też być doświadczeniem negatywnym, kiedy ego traci swą autonomię (przejściowe lub stabilne stany

psychotyczne).

początek

8. Zasada jaźni

Ego jest wtórnym ośrodkiem regulującym aktywność systemu psychicznego, rozwijającym się (po 1 r. ż.) i

dominującym w świadomej części psychiki (według Freuda odpowiada za procesy wtórne). Nadrzędny ośrodek

integracji psychicznej, który może zapanować nad systemem świadomym i nieświadomym to archetyp jaźni. Jaźń

jest postulatem rozwoju osobowości. Osiągnięcie jaźni oznacza doświadczenie pełni psychicznej, jedności z

obrazem Boga (Chrystusa, Jahwe, Allaha, Buddy). Kontakt psychiczny ego z jaźnią tworzy tzw. oś ego-jaźń

(według E.F. Edingera). Zasada jaźni ujawnia się nie tylko w formie personifikacji transcendentnego Boga.

Uniwersalnym wyobrażeniem jaźni, jej symbolem, są też obrazy mandali, np. koła, krzyża, spirali, kolistego węża

(uroborosa), wieloosiowego, symetrycznego kryształu, w nauce -- model atomu, struktura benzenu. Zasada jaźni,

według Junga, wiąże się z naturalnymi obrazami czwórcy (mandali psychicznej). Czwórca, jako nadrzędna forma

organizacji ludzkiej psyche, odzwierciedla naturalny porządek świata i kosmosu. Dwie podstawowe psychologiczne

formy czwórcy to cztery funkcje orientujące psychikę (uczucie, myślenie, percepcja, intuicja) oraz czterowymiarowa

relacja ducha, materii, ego i nieświadomości zbiorowej (archetypów).

początek

9. Zasada funkcji transcendentnej (symbolicznej)

Aktywność i treść procesów psychicznych w ciągłym procesie rozwoju osobowości odnosi się pośrednio (przez

nieświadomość) lub bezpośrednio (przez świadomość) do nadrzędnej funkcji psychologicznej, jednoczącej

świadomość i nieświadomość oraz inne przeciwieństwa psychologiczne – funkcji transcendentnej. Symbole i

wartości nadrzędne – jaźń i pozostałe archetypy nieświadomości zbiorowej (sztuka, przeżycia i dogmaty religijne) –

2 / 3

Zasady psychologii Junga

oddziałują na intensywnie na świadomość, wiążąc ją z transcendentnym aspektem psychiki i spełniając funkcję

religijną.

początek

10. Zasada indywiduacji (kulturowej fazy rozwoju)

Po fazie naturalnej rozwoju (socjalizacja, identyfikacja sfery biologicznej, instynktów) zadaniem jednostki jest

wejście w fazę kulturową rozwoju (indywiduacja). Następuje wtedy integracja sfery archetypów i ego oraz

przemiana świadomości - bądź w formie permanentnych zmian orientacji i organizacji psychiki, bądź w formie

wyraźnego kryzysu połowy życia. Elementy kryzysowe są szczególnie widoczne w zaburzeniach psychicznych

typu nerwicowego i afektywnego, które – przy słabo ukształtowanym ego i niedostatecznej integracji z podłożem

kulturowym – utrwalają się. Głębsze zaburzenia i zaczynające się wcześniej w rozwoju (dzieciństwo, okres

dojrzewania), objawiające się jako psychozy, mogą kończyć się rozpadem osiowej struktury psychiki (indywiduacja

w tym przypadku jest zablokowana). Przełom procesu indywiduacji wyraża się zwykle tzw. kryzysem połowy życia,

w czasie którego następuje przemiana osobowości (odrodzenie). Odpowiednie fazy przemiany zaznaczają się też

w procesie terapii. Jung przewiduje cztery jej fazy: katharsis (oczyszczenie), wyjaśnianie, edukacja, odrodzenie.

początek

11. Zasada finalności procesów psychicznych (teleologiczna)

Indywidualny rozwój (faza naturalna dojrzewania i proces indywiduacji) jest procesem twórczym, uwarunkowanym

czynnikami wrodzonymi, doświadczeniami dzieciństwa i wypracowanymi cechami osobowości, ale przede

wszystkim jest procesem zmierzającym do celu, jakim jest realizacja wewnętrznej jaźni i zbudowanie dojrzałej

osobowości. Osobowość nie jest gotowym tworem lub nabytym od otoczenia, ale syntezą wysiłku wewnętrznego i

zewnętrznych uwarunkowań, które są regulowane przez dziedziczne wzorce psychologiczne – archetypy.

„Finałem” przemian jest osobowość jako wynik stopniowych i przełomowych transformacji.

początek

12. Zasada synchroniczności

Wiele procesów psyche, ulegając wpływom nieświadomości zbiorowej, nie podlega prostej regule

przyczyna-skutek. Mają one charakter zależności akauzalnej. Przykładem zjawiska synchroniczności są niejasne

zbiegi okoliczności, zjawiska losowe (fatum), sny prorocze, objawienia religijne. Czynnik akauzalności został

stwierdzony w fizyce cząstek elementarnych (ta sama cząsteczka jest jednocześnie rejestrowana jako zjawisko

falowe (energia) i materialne (masa). Tzw. przypadek, kiedy nie stwierdza się określonej zależności przyczynowej

w rozumieniu logiki Arystotelesa, w psychologii może być nośnikiem istotnego znaczenia (związek znaczeniowy).

Synchroniczność (znaczeniowa zbieżność zdarzeń jest wyrazem manifestacji procesów nieświadomości

zbiorowej. Powiązania pozaprzyczynowe między różnymi aspektami rzeczywistości zakłada także mistyczna idea

jednego świata (unus mundus).

Opracował: Zenon Waldemar Dudek

początek

3 / 3