Nierządnice świątyń

Ozeasz, wznosząc "skargę przeciwko mieszkańcom kraju" (Oz 4, 1) w imieniu Jahwe,
daje niedwuznaczne świadectwo, kto ponosi odpowiedzialność za upadek narodu:
"Jednak niech nikt nie oskarża i niech nikt nie gani [ludu]! Ku tobie, kapłanie, zwraca
się moje oskarżenie! Upadasz w dzień i w nocy, a razem z tobą upada też prorok. To ty
przynosisz zgubę swemu narodowi!" (4, 4n).
To kapłani, sprzeniewierzając się swojej misji, uniemożliwiają ludowi życie w wierności
Bogu. Mówi Jahwe przez proroka: “Im bardziej rosło ich znaczenie, tym bardziej grzeszyli
przeciwko mnie i sławę swoją zamienili w hańbę!” (4, 7). Tym razem - inaczej niż w trzech
pierwszych rozdziałach Księgi - ziemia nie stoi po stronie upadłego ludu, lecz Jahwe. Ziemia
opłakuje upadek swych mieszkańców: “Dlatego ziemia okryje się żałobą, a wszystko, co ją
zamieszkuje, wymrze (wraz z dzikim zwierzem i ptactwem powietrznym; a nawet ryby
morskie wyginą)” (4, 3). Hebrajskie słowo bl, przełożone tu jako “okryć się żałobą”, ma także
inne konotacje. Może oznaczać: “wyschnąć”, “uschnąć”, ale także można nim określić kobietę
niezdolną już do urodzenia dziecka.

W słowie proroka przeciw kapłanom pojawia się opis nagannego postępowania ludu. W tym -
kultycznym - kontekście wspomina także kobiety: “Na szczytach gór składają ofiary i palą
kadzidło na wzniesieniach, pod dębem, topolą i terebintem, bo jest im miły ich cień. Przeto i
córki ich oddają się nierządowi, a ich synowe dopuszczają się cudzołóstwa. Na córki ich nie
ześlę kary za to, że uprawiają nierząd, ani na ich synowe za to, że cudzołożą, bo oni sami
obcują z wszetecznicami, składają ofiary z nierządnicami świątyń, a lud, który nic nie
rozumie, stacza się coraz niżej” (4, 13n). Młode kobiety - córki i synowe - wyraźnie wyłącza
się z kary za swój czyn. Uzasadnia się to ich zależnością od mężczyzn, którzy są
bezpośrednimi adresatami słów Ozeasza.

Poza tym na temat warunków życia kobiet, opisanych w tych wersach, niewiele pewnego
potrafimy powiedzieć. Najwięcej niejasności budzą wymienione tu “nierządnice świątyń”
(por. 12, 1), w Biblii Tysiąclecia nazywane “nierządnicami sakralnymi”. Zarzut cudzołóstwa
może bowiem odnosić się do różnorodnych sytuacji. Może oznaczać symbolicznie
niewierność Jahwe, co odpowiadałoby przenikającej całą Księgę symbolice oblubieńczej.
Może chodzić o faktyczne “domowe” problemy, wynikające z oddawania czci obcym bogom.
Może w końcu chodzić o kobiety, które reprezentując boginię, spełniały funkcje w kultach
konkurencyjnych dla czci Jahwe, a ciągle żywych w Izraelu. Postawienie ich na jednym
poziomie z prostytutkami byłoby wtedy elementem polemiki, retoryczną metodą ich
dyskredytowania.

Za ostatnią hipotezą przemawia powiązanie jednego z przytoczonych wersów Księgi Ozeasza
z wykopaliskami archeologicznymi z miasta Lakisz. Ozeasz mówi o składaniu ofiar pod
drzewami, w “ich cieniu” (4, 12). Drobiazgowa egzegeza tekstu wykazuje, że zaimek “ich” -
elah, odnoszący się do drzewa (w hebrajskim słowo rodzaju żeńskiego), może budzić
skojarzenia z rdzeniem el, to znaczy Bóg. Elah znaczyłoby wówczas - bogini. Choć słowo to
nie pojawia się w Biblii Hebrajskiej w takim znaczeniu, tego rodzaju konotację potwierdza
pochodzący z epoki późnego brązu dzban z Lakisz. Znajduje się na nim rysunek drzewa, kóz
(zwierząt-atrybutów bogini) oraz napis elat - bogini. Można znaleźć więcej wykopalisk,
świadczących o powiązaniu bogini z symboliką drzewa. Być może zatem to właśnie drzewa
są tą mocą, której oddawano kult - miast Jahwe. Kult oddawany boginiom mógł zresztą być
powiązany z rytem inicjacyjnym młodych kobiet, dla których proszono o błogosławieństwo
macierzyńskiej bogini Aszery, czy z ofiarami i orgiami na cześć bogini miłości Asztarte.

Elżbieta Adamiak