ZŁAMANIA KOŚCI

ZŁAMANIE

to uraz mechaniczny, którego siła prze-

wyższa fizjologiczną wytrzymałość kości i jej zdolności
amortyzacyjne, powoduje przerwanie jej ciągłości. Może
ono być następstwem urazów bezpośrednich i pośred-
nich. Przerwanie ciągłości może być niecałkowite i po-
wodować tylko powstanie niewielkich pęknięć i szczelin

(złamanie bez przemieszczenia)

albo jest całkowite i do-

prowadza do powstania odłamów, które mogą prze-
mieścić się bocznie, kątowo, obrotowo albo podłużnie ze
skróceniem lub wydłużeniem osi

(złamanie z przemie-

szczeniem)

. Jeśli złamaniu towarzyszy rana powłok, wte-

dy złamanie nazywa się

otwartym

, jeśli nie –

zamknię-

tym

. Do najczęstszych przyczyn złamań należą uderze-

nia, zmiażdżenia, upadki, przygniecenia i postrzały.

ZŁAMANIA KOŚCI

Klasycznymi objawami złamania są: zniekształcenie w o-
kolicy złamania, wylew krwi w okolicy złamania, niepra-
widłowa ruchomość w tym miejscu ze słyszalnym czasem
tarciem odłamów, zaburzenie czynności oraz ból. Niekie-
dy przy złamaniu otwartym widoczne są w ranie odłamki
kostne. Niezależnie od typu złamania, proces dotyczy nie
tylko kości, ale i narządów związanych anatomicznie z
nią, a więc okostnej, mięśni, ścięgien, torebek stawowych,
a czasem także naczyń krwionośnych i nerwów, rdzenia
kręgowego, mózgu, narządów klatki piersiowej czy mied-
nicy. Wymienione struktury anatomiczne mogą ulec w
wyniku urazu jednoczesnemu uszkodzeniu z kością lub
też sama złamana kość swym ostrym brzegiem może spo-
wodować uraz bardzo groźny w swej konsekwencji.

ZŁAMANIA KOŚCI

Okoliczności te mogą powodować wystąpienie szeregu
powikłań, które w zależności od objawów i czasu na-
zywa się wczesnymi (krwotok zewnętrzny lub wewnę-
trzny, porażenie nerwu, porażenie rdzenia kręgowego)
lub późnymi (zakażenie, wadliwy zrost, zaburzenie
czucia, zaburzenie funkcji, stawy rzekome, opóźnienie
zrostu, przykurczę, zaniki mięśniowe, skostnienia poza-
szkieletowe i zrosty okołostawowe, ubytki kości). Jak
więc widać, złamanie to wiele problemów dotyczących
nie tylko pojedynczej kości i należy je właściwie roz-
wiązywać począwszy od zasad pierwszej pomocy.
Do cech pewnych złamania należą: nieprawidłowe usta-
wienie, lub patologiczna ruchomość, której oczywiście
nie wolno prowokować.

ZŁAMANIA KOŚCI

Cechami domniemanymi złamania są: bolesność i o-
brzęk, ograniczenie ruchomości lub jej zniesienie. Do-
datkowymi zagrożeniami przy złamaniach mogą być:
• wstrząs wynikający z utraty krwi (dodatkowo ból jest
czynnikiem wstrząsorodnym),
• uszkodzone kości mogą spowodować dodatkowe wew-
nętrzne zranienia,
• rzadko występującym, ale bardzo groźnym jest zator
tłuszczowy - powstaje on przeważnie przy dużych zmia-
żdżeniach, często kilka dni po wypadku (drobne cząs-
teczki tłuszczu zatykają drobne naczynia krwionośne,
zaburzając ukrwienie mózgu i płuc)
• zakażenie - przy złamaniach otwartych.

ZŁAMANIA KOŚCI

Udzielający pierwszej pomocy powinien się stosować do
poniższych zaleceń ogólnych:

• Nie podawać pacjentowi nic do jedzenia i picia.
• W razie obecności rany, założyć opatrunek jałowy, bez
penetracji rany, płukania, wyciągania z niej ciał obcych.
• Złamanie unieruchomić w takiej pozycji, w jakiej je
zastano, nie korygować ustawienia, nie prostować osi
kończyny, nie ruszać nią dla stwierdzenia tarcia
odłamów.
• Nie trzeba zdejmować ubrania, jeśli nie podejrzewa się
dodatkowych urazów, często wystarczy ubranie rozciąć
czy rozchylić.

ZŁAMANIA KOŚCI

Udzielający pierwszej pomocy powinien się stosować do
poniższych zaleceń ogólnych:

• W przypadku okoliczności sugerujących możliwość
urazów wielomiejscowych, należy pacjenta rozebrać i
obejrzeć, aby nie pominąć istotnych obrażeń wymaga-
jących natychmiastowej interwencji. Należy robić to de-
likatnie, odzież z rękawami czy nogawkami zdejmować
w kolejności: najpierw ze zdrowej kończyny, potem z
chorej; (przy zakładaniu - odwrotnie).
• Do unieruchomienia można użyć każdego przedmiotu
znalezionego w pobliżu, który nadaje się do eliminacji
dodatkowych ruchów w miejscu złamania, a tym samym
dodatkowych powikłań i bólu.

ZŁAMANIA KOŚCI

W złamaniach kości długich

kończyn zasadą jest unieru-

chamianie 2 sąsiednich stawów, pomiędzy którymi znajdu-

je się złamanie. W przypadku złamań okolicy barku i ra-

mienia (obojczyk, kość ramienna) należy unieruchomić

całą kończynę od barku i łopatki do końca palców. Koń-

czyna powinna być odwiedziona o ok. 30° od klatki pier-

siowej i zgięta w stawie łokciowym pod kątem ok. 90°, rę-

ka zwrócona dłonią do klatki piersiowej, a kciuk do góry.

Tak ustawioną kończynę należy unieruchomić za pomocą

chusty trójkątnej, bandaża elastycznego (opatrunek typu

Desoulta) albo na szynie - jeśli tak, to dodatkowo należy

założyć temblak lub przybandażować kończynę do klatki

piersiowej. Szyna powinna być wyścielona watą i owinięta

bandażem, aby nie uciskała i nie kaleczyła (należy to robić

poza złamaną kończyną) i założona tak, aby nie była zbyt

luźna lub zbyt ciasna. Takie modelowanie szyny dopaso-

wujące ją do wymiarów kończyny należy wykonać poza

chorą kończyną, aby jej dodatkowo nie uszkadzać.

ZŁAMANIA KOŚCI

Złamania w okolicy stawu łokciowego i górnej części
przedramienia

należy unieruchomić od wysokości bar-

ków do palców dłoni na podobnych zasadach; dobrze
jest ustawić palce w tzw. zgięciu fizjologicznym – lekkim
zgięciu we wszystkich stawach palców (podłożyć np. wa-
łek z bandaża) i uwidocznić do obserwacji opuszki pal-
ców (obrzęk, zasinienie, ciepłota).

W złamaniach kości dolnej części przedramienia

unieru-

chomienie obejmuje przedramię na całej jego długości
wraz z palcami ustawionymi w okolicy barku i ramienia
za pomocą chusty trójkątnej w pozycji fizjologicznej.

Złamane kości palców

można unieruchomić za pomocą

np. drewnianych szpatułek czy szynek aluminiowych
wyściełanych gąbką.

ZŁAMANIA KOŚCI

W złamaniach kończyny dolnej

: w obrębie stawu bio-

drowego, kości udowej i stawu kolanowego unierucho-
mienie obejmuje całą długość kończyny razem z bio-
drem po stopę i palce, z odsłonięciem opuszek w celu
umożliwienia kontroli zabarwienia, ciepłoty i obrzęku.
Jeśli nie ma innej możliwości, można przybandażować
kończynę do kończyny.

W złamaniu kości podudzia

unieruchomienie obejmuje całe udo, podudzie i stopę z
odsłonięciem opuszek. W obrębie stawu kolanowego,
podudzia i stawu skokowego złamania unieruchamia się
co najmniej od połowy uda, przez podudzie i stopę.

W

złamaniach

, skręceniach i stłuczeniach okolicy

stawu

skokowego i stopy

unieruchomienie obejmuje dolną

część podudzia i stopę z odsłonięciem palców.

ZŁAMANIA KOŚCI

W urazach miednicy

różnorodność objawów zależy od

rodzaju uszkodzenia i jego skutków. Mogą to być lekkie,
nie zagrażające życiu urazy, choć czasem bardzo bolesne
i wymagające leczenia operacyjnego (np. oderwanie przy-
czepów mięśni u sportowców), a mogą też być wielona-
rządowe urazy, w których na skutek przejechania, ściś-
nięcia, zmiażdżenia, upadku z wysokości następuje nie
tylko złamanie kości miednicy, ale uszkodzenie otacza-
jących mięśni, powięzi i/lub narządów znajdujących się w
miednicy (moczowody, pęcherz moczowy, jelita, naczynia
krwionośne). Z objawów klinicznych mogą wystąpić: ból
samoistny, uciskowy i/lub przy próbie ruchów
kończynami dolnymi, obrzęk, otarcia, stłuczenia powłok
w okolicy miednicy, widoczne rany powłok.

ZŁAMANIA KOŚCI

W urazach miednicy

jednym z następstw może być

wstrząs. Wyrazem wstrząsu może być blada skóra, z zim-
nym lepkim potem, dreszcze, obniżenie ciśnienia tętni-
czego krwi, przyspieszenie tętna, zaburzenia oddechowe.
Udzielając pierwszej pomocy należy:
• położyć pacjenta na plecach, jeśli to możliwe - z lekkim
odwiedzeniem kończyn dolnych, zgiętych w stawach kola-
nowych, pod które można położyć wałeczek
• opanować ewentualny krwotok zewnętrzny
• założyć opatrunek na ranę
• jeśli widoczne są jelita, przykryć je jałowym opatrun-
kiem (nie próbować wprowadzać jelit do brzucha)
• przykryć ciepło poszkodowanego
• wezwać fachową pomoc.

ZŁAMANIA KOŚCI

Zależnie od okolicy i specyfiki złamania oraz możliwych
powikłań z tym związanych należy brać pod uwagę ko-
nieczność specyficznego działania. Przy złamaniu żeber i
bólu związanego z ruchami oddechowymi należy położyć
pacjenta na bolącym boku (eliminacja ruchów złama-
nych odłamów). Przy urazach żuchwy, zwłaszcza połą-
czonych z krwawieniem, wybiciem zębów, bólem – nie-
przytomnego należy ułożyć na brzuchu opierając czoło
na skrzyżowanych przedramionach, natomiast przytom-
nego bez dodatkowych urazów posadzić z pochyleniem
głowy do przodu (w celu eliminacji możliwości zachłyś-
nięcia się krwią).

ZŁAMANIA KOŚCI

ZŁAMANIA KOŚCI

ZŁAMANIE KRĘGU,

USZKODZENIE RDZENIA KRĘGOWEGO

Objawy:

Ból w plecach zwiększający się przy próbie ruchu,

wyprostowanie się sprawia trudność albo jest niemożliwe; przy

uszkodzeniu rdzenia kręgowego występuje brak czucia w

nogach, mimowolne oddawanie moczu i stolca

Pomoc:

Jeżeli ratowanemu przytomnemu nie zagraża żadne

dodatkowe niebezpieczeństwo (np. nie znajduję się w rozbitym

samochodzie w którym istnieje ryzyko powstania pożaru) naj-

lepiej nie ruszać rannego. Czekając na przyjazd karetki obser-

wować czy zachowuje przytomność. W razie utraty przytom-

ności występuje dodatkowe zagrożenie dla życia w postaci za-

chłyśnięcia się. W tym przypadku należy z zachowaniem naj-

większej ostrożności ułożyć ratowanego na bok. W zasadzie

ułożenie boczne nie powoduje urazu rdzenia. W przypadku

konieczności przeniesienia rannego należy to robić w kilka o-

sób w ten sposób aby podtrzymywane były takie części ciała

jak: głowa, kark, klatka piersiowa, lędźwie oraz miednica.

ZŁAMANIE ŻUCHWY

Objawy:

Ból i nierówność w okolicy żuchwy, dodatkowo

wybite zęby i krew

Pomoc:

Należy rannego ułożyć w pozycji siedzącej ze skło-

nem tułowia a w razie silnego krwawienia z ust na brzu-
chu, opierając czoło na skrzyżowanych przedramionach.

ZŁAMANIE ŻEBER

Objawy:

Ból przy oddychaniu, bolesność powoduje

spłycenie oddechu

Pomoc:

Zapewnić choremu jak najbardziej dogodną

pozycje. Można ucisnąć złamane żebra w celu ulżenia
rannemu lub ułożyć ratowanego na chorym boku. Ma to
na celu zmniejszenie ruchów klatki piersiowej jak i
ruchów względem siebie połamanych części żeber.

ZŁAMANIE MIEDNICY

Objawy:

bóle w podbrzuszu w czasie poruszania nogami,

niemożliwość wyprostowania się

Pomoc:

Czynności podobne jak przy złamaniu kręgów

ZŁAMANIE KOŚCI UDOWEJ

Objawy:

nienormalna pozycja nogi ból, niemożliwość poruszania

Pomoc:

unieruchomienie kończyny za pomocą przedmiotów np.

zwinięty koc, poduszka , części ubrania itp.

ZŁAMANIE KOŚCI PODUDZIA

Objawy:

czasem w miejscu przypuszczalnego złamania nierówność

kości i nieprawidłową ruchomość; silny ból; często dochodzi w tym
rodzaju urazu do tzw. złamań otwartych

Pomoc:

unieruchomienie kończyny za pomocą przedmiotów np.

zwinięty koc, poduszka , części ubrania itp.

ZŁAMANIE KOSTKI

Objawy:

W okolicy złamania występuje ból, obrzęk, czasem

zniekształcenie lub nierówność kostki

Pomoc:

unieruchomienie kończyny za pomocą przedmiotów np.

zwinięty koc, poduszka , części ubrania itp.

ZŁAMANIE OBOJCZYKA

Objawy:

bark opada, schodek na kości, nieprawidłowa ruchomość

kości, bolesność

Pomoc:

do czasu udzielenia pomocy przez lekarz można unierucho-

mić rękę na tak zwanym temblaku wykonanym najlepiej za pomocą
chusty trójkątnej

ZŁAMANIE KOŚCI RAMIENIOWEJ

Objawy:

ból, obrzęk, nierówność kości, nieprawidłowa ruchomość

Pomoc:

do czasu udzielenia pomocy przez lekarz można unierucho-

mić rękę na tak zwanym temblaku wykonanym najlepiej za pomocą
chusty trójkątnej

ZŁAMANIE KOŚCI DŁONI

Objawy:

ból, obrzęk, nierówność kości, nieprawidłowa

ruchomość

Pomoc:

do czasu udzielenia pomocy przez lekarz można

unieruchomić rękę na tak zwanym temblaku wykonanym
najlepiej za pomocą chusty trójkątnej

ZŁAMANIE PODSTAWY CZASZKI

Objawy:

uderzenie w przednią część głowy, często sączenie się

krwi lub krwi zmieszanej z płynem mózgowo rdzeniowej z no-
sa, ust i uszu, krwiaki oczodołów (występują po około 2 godzi-
nach od wypadku), może dojść, choć nie zawsze do utraty
przytomności

Pomoc:

Podobnie jak przy urazie czaszkowo-mózgowym z tym

wyjątkiem, że jeżeli występuje wyciek krwi z uszu, nosa, ust
lub innych miejsc nie należy ich opatrywać lub nawet przy-
krywać. Wypływająca krew utrudnia dostanie się bakterii do
wnętrza czaszki.

USZKODZENIA STAWÓW

SKRĘCENIE
Objawy:

ból, ograniczenie ruchów, obrzęk

Pomoc:

unieruchomienie kończyny za pomocą przed-

miotów np. zwinięty koc, poduszka , części ubrania itp.

ZWICHNIĘCIE
Objawy:

ból, niemożliwość wykonywania ruchów w

stawie

Pomoc:

pozostawienie stawu w pozycji w jakiej się

znajduje, w tym przypadku nie jest wskazane
unieruchomienie kończyny.

URAZY KRĘGOSŁUPA

Do urazów kręgosłupa zalicza się stłuczenia części mięk-
kich około kręgosłupowych, uszkodzenia wiązadeł, krę-
gozmyki, wypadnięcia krążków międzykręgowych (dys-
ków), a przede wszystkim złamania.
Najczęściej są to złamania trzonów kręgów typu zgnie-
ceniowego, czyli kompresyjnego.
Rzadko powstają w wyniku urazu bezpośredniego; naj-
częściej mechanizm jest pośredni, a klasyczne przykłady
przyczyn to skok do wody na głowę i upadek z konia.
Często są to urazy współistniejące. Złamania odcinka
szyjnego kręgosłupa często współistnieją z urazami
głowy.

URAZY KRĘGOSŁUPA

Zasadą jest, że

każdy poważniejszy uraz głowy należy

traktować jako współistniejącą możliwość uszkodzenia
kręgosłupa szyjnego

, przede wszystkim u osób

nieprzytomnych, nawet jeśli nie ma widocznych na
zewnątrz obrażeń głowy i kręgosłupa.
Podejrzenie urazu kręgosłupa budzi ból samoistny
nasilający się przy kaszlu, oddechu, próbie ruchu; ból
uciskowy w obrębie wyrostków, przymusowe ustawienie
głowy lub tułowia, niemożność wyprostowania się,
mrowienie kończyn.

URAZY KRĘGOSŁUPA

Najgroźniejsze powikłanie towarzyszące złamaniu
kręgosłupa to uszkodzenie rdzenia kręgowego
przebiegającego w kanale kostnym kręgosłupa.
Rdzeń kręgowy jako część ośrodkowego układu
nerwowego jest odpowiedzialny za przekazywanie
bodźców ruchowych i czuciowych na drodze mózg -
szyja, kończyny, tułów, miednica i odwrotnie.
Zależnie od wysokości uszkodzenia rdzenia kręgowego
pojawiają

się

najczęściej nieodwracalne objawy

porażenia mięśni.

URAZY KRĘGOSŁUPA

Przy złamaniach kręgosłupa szyjnego i towarzyszącym
im uszkodzeniu rdzenia w tym odcinku, występuje
porażenie mięśni tułowia (zaburzenia oddechowe),
mięśni wszystkich czterech kończyn (niedowłady
czterokończynowe), porażenie zwieraczy odbytu i cewki
moczowej (nietrzymanie moczu i stolca).
Przy złamaniach odcinków: piersiowego i lędźwiowego
kręgosłupa i towarzyszącym im uszkodzeniu tych
odcinków rdzenia występują porażenia kończyn dolnych
oraz zwieraczy.

URAZY KRĘGOSŁUPA

Pierwsza pomoc musi zapewnić poszkodowanemu
przede wszystkim właściwe ułożenie. Jeśli w trakcie
urazu doszło do uszkodzenia rdzenia, właściwe ułożenie
odbarczy

miejsce urazu i nie pogłębi zmian

patologicznych wskutek ucisku złamanej kości na rdzeń.
Jeśli wystąpiło tylko izolowane złamanie kręgu bez
uszkodzenia rdzenia, właściwe ułożenie i właściwy
transport nie dopuszczą do trwałych uszkodzeń
powstałych wskutek możliwych wtedy przemieszczeń.
Poszkodowany musi leżeć na twardym podłożu,
zabezpieczony na poziomie tułowia pasami, przewiązany
prześcieradłem itp., eliminującymi dodatkowe ruchy
tułowia.

URAZY KRĘGOSŁUPA

Także głowa musi być zabezpieczona przed zbędnymi
ruchami na boki, przed nadmiernym zgięciem i wypros-
tem, aby ewentualnie złamane kręgi szyjne nie uciskały
na rdzeń, a więc trzymana rękami ratownika, umie-
szczona np. między wałkami czy woreczkami z piaskiem,
przewiązana przez czoło do twardego podłoża, na któ-
rym jest pacjent umieszczony lub po prostu między uda-
mi ratownika.

URAZY KRĘGOSŁUPA

Zdecydowanie nie wolno przenosić poszkodowanego w
pojedynkę lub z pomocą tylko jednej osoby z trzy-
maniem chorego za głowę i nogi lub barki i miednicę,
dopuszczając do chybotania się głowy i szyi w różnych
kierunkach lub pogłębiania się przygięcia ku przodowi
okolicy piersiowej i lędźwiowej kręgosłupa.
Taki sposób przenoszenia zwiększa możliwość uszko-
dzenia rdzenia. Z tego samego powodu nie wolno pacjen-
ta sadzać ani stawiać na nogi.
Jeśli pacjent wymaga przełożenia, należy to wykonać w
zespole kilkuosobowym, starać się utrzymać chorego w
linii poziomej podtrzymując jednocześnie za głowę, kark,
klatkę piersiową, lędźwie i miednicę oraz kończyny
dolne.

URAZY KRĘGOSŁUPA

Transport do szpitala musi być szybki, ale jednocześnie
musi zapewnić bezpieczną pozycję, uniemożliwić dalsze
przemieszczanie się złamania i narażenie rdzenia, zabez-
pieczyć podstawowe czynności życiowe.

Nie ma tu więc mowy o transporcie przygodnym środ-
kiem lokomocji, np. właśnie nadjeżdżającą taksówką.

Do czasu wykonania badań diagnostycznych nawet po-
dejrzenie urazu kręgosłupa jest traktowane na równi z
rozpoznaniem i obowiązuje właściwe postępowanie.