1

OSOBOWOŚĆ – SKRYPT

1. psychologia osobowości:

• warunki stałości zachowania,
• uporządkowanie planów i czynności,
• integracja wokół głównego celu.

2. zadania psychologii osobowości:

• dostarczenie użytecznego opisu kategorii w celu scharakteryzowania portretu
psychologicznego osoby.
• takie zastosowanie tych kategorii, aby możliwe było wyjaśnienie i przewidywanie
zachowań jednostki, a także korygowanie rozpoznanych defektów.

3. osobowość:
To konstrukt teoretyczny (zmienna wyjaśniająca), stanowiący ogniwo pośredniczące pomiędzy
obserwowalnymi faktami (stan początkowy), a zachowaniem człowieka.

4. rodzaje definicji osobowości:

• biospołeczne (kontekstowe)
• biofizyczne (indywidualistyczne)
• zbiorcze
• integrujące

5. teoria osobowości:

• teoria to zbiór założeń dotyczących zależności między zjawiskami
• zawiera:
- warstwę opisową (definicje, opisy)
- warstwę wyjaśniającą (konstrukty)
- metawarstwę (użycie terminów wyjaśniających z dodatkowym znaczeniem)

• nie może być prawdziwa, albo nieprawdziwa, może mieć różną użyteczność.

6. paradygmaty teoretyczne w psychologii osobowości:

• nurt kliniczny (Charcot, Janet, Freud, Jung)
• podejście psychometryczne (Cattell, Guilford, Eysenck)
• badania eksperymentalne (psychologia poznawcza)
• nurt akademicki

7. kryteria klasyfikowania i porównywania teorii osobowości:

• własności formalne:
- jasność (jednoznaczność) definicji
- ścisłość
- operacyjność
- powiązania z faktami empirycznymi
• zawartość merytoryczna:
- teorie celowościowe vs teorie mechanistyczne
- racjonalność vs irracjonalność zachowania
- prawo efektu vs zasada dysocjacji
- stałe składniki osobowości vs reguły sterujące
- dziedziczność vs środowisko
- rola czynników aktualnych vs wpływ wczesnej fazy rozwoju
- rozwój płynny vs rozwój stadialny
- teorie organicystyczne vs teorie kulturowe
- podejście molarne (całościowe) vs molekularne
- homeostaza vs autonomiczna regulacja

2

8. Pięcioczynnikowy Model Osobowości (PMO) (Costa i McCrae)

• Statyczne ujęcie osobowości
• Badania metodą swobodnych opisów
• Spontaniczne opisy osobowości z punktu widzenia dokonujących ich osób

mają istotne znaczenie dla charakterystyki osobowości

Źródła PMO

• Im ważniejsza jest określona cecha tym częściej pojawia się w opisie
• Swobodne opisy dokonywane w różnych językach odzwierciedlają różnice

kulturowe w procesie kształtowania się osobowości

• 80% opisów daje się zakwalifikować w ramach PMO
• Cechy:
- jako endogenne tendencje podstawowe
- są zorganizowane w sposób hierarchiczny, od wąskich i specyficznych do szerokich i

ogólnych.

- podstawowe cechy zawierają element genetyczny (do 40%)
- rozwijają się w okresie dzieciństwa i osiągają postać dojrzałą w okresie dojrzałości,

następnie są one stałe u osób bez zaburzeń.

- otoczenie może jedynie utrwalać istniejące cechy albo je modyfikować
• Na zmianę w osobowości mogą wpłynąć:
- wydarzenia traumatyczne
- ciężka choroba
- psychoterapia
- dojrzewanie/starzenie się

• Kryteria wymiarów osobowości:
- Ogólność – możliwość opisywania osob. zarówno w kategoriach cech ogólnych, jak i szczegółowych
- Realność – możliwość diagnozy danych cech przez samo-opis i na podst. obserwacji /stabilność
czasowa/
- Niezmienniczość – możl. wyodrębniania danego wymiaru w zarówno w badaniach leksykalnych, jak i
jego obecność w innych wymiarach /funkcjonowanie w innych teoriach, powtarzalność/
- Uniwersalność – widoczne u ludzi w różnych kulturach
- Biologiczność – określony stopień dziedziczności

• Kwestionariusze
- NEO
- NEO-PI
- NEO-PI-R
- NEO-FFI
• Różne rodzaje danych doprowadzają do podobnych czynników osobowości
- dane L
- dane Q
- dane OT

Składniki PMO

Neurotyczność
- Emocjonalne
nieprzystosowanie i
niezrównoważenie

Ekstrawersja
- Jakość i ilość
interakcji społ.

Otwartość na
Doświadczenia
- Ciekawość
poznawcza

Ugodowość
- Kontakty z
innymi, orientacja
interpersonalna

Sumienność
- Stopień zorg.,
wytrwałości i
motywacji

Lek

Towarzyskość

Wyobraźnia

Zaufanie

Rozwaga

Agresywna wrogość Serdeczność

Estetyka

Prostolinijność

Kompetencje

Depresyjność

Aktywność

Uczucia

Altruizm

Obowiązkowość

Impulsywność

Asertywność

Działania

Ustępliwość

Dążenie do osiągnięć

Nadwrażliwość

Poszukiwanie
doznań

Idee

Skromność

Samodyscyplina

Nadmierny
samokrytycyzm

Pozytywna
emocjonalność

Wartości

Skłonność do
rozczulania się

Skłonność
utrzymywania porz.

3

• Hipoteza leksykalna (Lewis Goldberg)
• Badania leksykalne Szaroty /w Polsce/
- ugodowość
- sumienność
- dynamiczność
- pobudliwość
- intelekt

• Propozycja Zuckermana (obejmująca również wskaźniki fizjologiczne)
- towarzyskość
- neurotyzm – lęk
- impulsywne poszukiwanie wrażeń
- aktywność
- agresja – wrogość

9. Teorie cech:

• Psychologia jednostkowa Allporta
- osobowość jest dynamicznym systemem, będącym nie tylko sumą jego cech składowych,
ale także relacji zachodzących pomiędzy nimi, związanym bezpośrednio z zachowaniem oraz
aktywnością jednostki; odpowiada za rozmaite zachowania.
- cechy zaś to wewnętrzne wyznaczniki determinujące zachowanie, którym przypisuje się
właściwości motywacyjne. (integracja 2 lub więcej nawyków)
- charakter – osobowość oceniana (aspekt etyczny)
- temperament – dyspozycje wynikające z zadatków wrodzonych (mało zmienna p.w. rozwoju)
- cechy reprezentują ogólne dyspozycje warunkujące regularność funkcjonowania człowieka
(transsytuacyjność, powtarzalność zachowania wykazującego także przejawy stałości w
czasie)
- cechy są wspólne i jedyne (dyspozycje osobowe)
- właściwości cech:
 częstość
intensywność
 zakres sytuacji, do których się odnoszą

- rodzaje dyspozycji:
 kardynalne
centralne
 wtórne

• ujęcie czynnikowe Cattella
- Osobowość jest tym co pozwala nam przewidzieć zachowanie się jedn. w określonej sytuacji
- Cecha jako zbiór reakcji stanowiących swego rodzaju jedność i z tego względu można je
podciągnąć pod wspólną nazwę.
- Podział cech:

Powierzchniowe

Źródłowe

Zdolnościowe Temperamentalne Dynamiczne:

Ergi – popędy

Sentymenty

Postawy

Środowiskowe

Konstytucjonalne (zdoln., temp., dynam.)

- cechy jako budulec osobowości

4

10. 16-czynnikowy model osobowości Cattella

• Przy pomocy danych L Cattell zidentyfikował 15 czynników
• Dla danych typu Q otrzymał podobne czynniki
• Do określonego czynnika zaliczane są te itemy, których korelacja z danym czynnikiem jest
najwyższa, i równocześnie najniższa z innymi czynnikami.

Czynniki pierwszorzędowe:
A+ Cyklotymia
A- Schizotymia

= Wylewny
= Powściągliwy

L+ Nadmierna podejrzliwość
L- Brak podejrzliwości

= Podejrzliwy
= Ufny

B+ Wysoka inteligencja
B- Niska inteligencja

= Bardziej inteligentny
= Mniej inteligentny

M+ Niekonwencjonalny
M- Konwencjonalny

= Fantazyjny
= Praktyczny

C+ Dojrzałość em.
C- Neurotyczność

= Zrównoważony
= Emocjonalny

N+ Racjonalista
N- Prostota

= Wnikliwy
= Naiwny

E+ Dominowanie
E- Uległość

= Dominujący
= Uległy

O+ Depres. niepewność siebie
O- Pewność siebie

= Bojaźliwy
= Pewny siebie

F+ Surgencja
F- Desurgencja

= Beztroski
= Poważny

Q+ Radykalizm
Q- Konserwatyzm

= Postępowy
= Konserwatywny

G+ Wysokie superego
G- Niskie superego

= Sumienny
= Niesumienny

Q2+ Samowystarczalność
Q2- Zależność od grupy

= Samodzielny
= Zależny

H+ Odporność
H- Brak odporności

= Śmiały
= Płochliwy

Q3+ Wysoka samoocena
Q3- Niska samoocena

= Kontrolujący się
= Nieplanujący

I+ Wrażliwość
I- Brak wrażliwości

= Wrażliwy
= Twardy

Q4+ Wys. napięcie energiczne
Q4- Niskie napięcie energ.

= Napięty
= Spokojny

Czynniki drugorzędowe:
Czynnik I

Czynnik II

Czynnik III

niepokój – integracja

superego lub socjalizacja

frustracja stosunków społ.

O+

depresyjna

G+

wysokie superego

Q1+ radykalizm

niepewność siebie

C-

neurotyczność

Q3+ wysoka samoocena

Q2+ samowystarczalność

H-

brak odporności

M-

konwencjonalność

A-

schizotymia

Q4+ wysokie napięcie

F-

desurgencja

(E+) dominowanie

energiczne

=brak ekspansywności

N+

racjonalizm

• Stałość i zmienność zachowania: konkretne zachowanie człowieka jest rezultatem

oddziaływania cech oraz zmiennych motywacyjnych (stanów i ról). Wniosek: podobny
bodziec jest różnie spostrzegany przez ludzi ze względu na ich cechy, stan a także rolę.

11. psychologia EGO – epigenetyczna teoria rozwoju (wzrostu) Eriksona

• kontynuacja psychoanalizy (biologiczny punkt widzenia, podobna struktura, dynamizmy
– libido)
• kwestionuje:

- konfliktowe relacje pomiędzy składnikami osobowości
- id, ego i superego to niezależne struktury
- dominację nieświadomości
- adaptacyjna funkcja ego
- rolę dzieciństwa

• procesy motywacyjne, poznawcze i adaptacyjne są autonomiczne, choć wchodzą w interakcje
z popędami
• ego – jako samodzielna struktura psychologiczna o określonych funkcjach, niezależna od id; pełni
funkcję centralnego systemu regulacji w celu:
- harmonijnego współdziałania składników osobowości
- optymalnej adaptacji do świata

5

• trzy formy adaptacji:
- alloplastyczna – zmiany w otoczeniu
- autoplastyczna – zmiany w systemie psychofizycznym
- wybór odpowiedniego (korzystnego dla jednostki) środowiska
• funkcje ego w procesie adaptacji
- instrumentalne – spostrzeganie, działanie, pamięć, myślenie  służy utrzymywaniu kontaktów z
otoczeniem i hamowanie impulsów
- syntetyczna (organizująca) – sterowanie działaniem, utrzymywanie równowagi wew. i zew., zdolność
do regresji.

• psychospołeczna teoria rozwoju Eriksona
- rozwój wynika z interakcji między wewnętrznymi instynktami a zewnętrznymi kulturowymi i
społecznymi wymaganiami
- rytualizacja – zabawowy, a jednak kulturowo ukształtowany sposób robienia czy doświadczania
czegoś w codziennych, wzajemnych kontaktach między ludźmi.

Faza I
oralno
sensoryczna

Faza II
analno mięśniowa

Faza III
genitalno
lokomocyjna

Faza IV
latencji

Faza V
adolescencji

Faza VI
wczesna
dojrzałość

Faza VII
dojrzałość

Faza VIII
późne lata życia

Dylemat
ego

Ufność/
nieufność

Autonomia/
wstyd i
zwątpienie

Inicjatywa/
Poczucie winy

Pracowitość/
Słabość,
bierność

Tożsamość/
Niepewność
roli

Bliskie związki/
Izolacja

Twórczość/
Stagnacja

Integracja/
rozpacz

Cecha

Nadzieja

Wola

Zdecydowanie

Poczucie
kompetencji

Wierność

Miłość

Opiekuńczość

Mądrość

Silne
strony

Dobre
Samopoczucie
zaufanie,
optymizm

Doświadczanie
woli,
samokontrola,
zdolność wyboru

Przyjemność z
osiągnięć,
aktywność,
ukierunkowanie,
realizacja celów

Zdolność do
zaangażowania
w działanie
produktywne,
duma z
wyniku

Poczucie
Spójności wew.,
Wizja przyszł.,
okreslenie
tożsamości

Wzajemność,
dzielnie myśli,
uczuć, zdań

Zdolność
zatracenia się
w
pracy lub
związkach

Poczucie
uporządkowania
i znacznia,
zadowolenie z
siebie i życia

Słabe
strony

Złe
samopoczucie,
brak zaufania,
pesymizm

Sztywność,
wstyd,
nadmierna
samoświadomość,
zwątpienie

Poczucie winy z
powodu
niezrealizowanie
zamierzonych
celów

Poczucie bycia
gorszym,
niezdolność
realizacji
zamiarów

Poczucie
sztuczności,
brak
stabilnych
standardów

Unikanie
związków,
relacje
powierzchniowe

Brak
zainteresow.
pracą, zanik
relacji
interpers.

Lęk przed
śmiercią,
zgorzknienie,
rozczarowanie

Rytualizacja

Ubóstwienia

Rozsądzająca

Dramatyczna

Formalna

Ideologiczna

Afiliacyjna

Generacyjna

Integralna

Rytualizm

Idolizm

Legalizm

Wciealanie się

Formalizm

Totalizm

Elityzm

Autorytyzm

Sapietyzm

- tożsamość osiągnięta
- maratonizm
- tożsamość przejęta
- tożsamość rozproszona
- tożsamość negatywna

Tożsamość

Poszukiwanie tożsamości

Zaangażowanie w realizację
celów i zadań

osiągnięta

+

+

maratonizm

+

-

przejęta

-

+

rozproszona

-

-

12. teoria społecznego uczenia się Bandury

• uczenie się zachodzi nie tylko dzięki warunkowaniu instrumentalnemu (Skinner) i
klasycznemu (Pawłow) ale także dzięki obserwowaniu ludzi.
• Czynnik wzmacniający funkcjonuje przede wszystkim jako operacja informująca i
motywacyjna a nie jako mechaniczny wzmacniacz reakcji
• Modelowanie
• Nabywanie

6

• Warunkowanie zastępcze
• Samowzmacnianie
• Samoregulacja

13. poznawcza koncepcja Kelly’ego

• alternatywizm konstrukcyjny – nie ma obiektywnej rzeczywistości ani absolutnej prawdy,
których istnienie dałoby się stwierdzić. Istnieje natomiast dążenie do konstruowania
zdarzeń – do interpretowania zjawisk po to, by nadać im sens.
• metafora człowieka badacza – człowiek jest jak badacz tworzący teorię (system
konstruktów)

• wszystkie zjawiska jawią się jako wzajemnie ze sobą powiązane

założenia

• jednostka poznaje rzeczywistość w takim stopniu, w jakim może dokonać jej interpretacji
i jakim zbliża się do trafnej wiedzy o zjawiskach, które ją tworzą
• rzeczywistość może być poznana w przekroju czasowym (a nie statycznie)

• konstrukt poznawczy– sposób spostrzegania lub interpretowania zdarzeń, pokategoryzowane
informacje o świecie.
• Konstrut osobisty – indywidualny i unikalny dla jednostki
• Konstrukt słowny – może być wyrażony słowami
• Konstrukt przedsłowny – stosowany pomimo braku słów, które mogłyby go wyrazić
• Konstrukt zanurzony – gdy jeden z jego biegunów jest niedostępny autowerbalizacji
• Konstrukt peryferyczny – gdy nie jest dołączony do reszty

• TEZY:

1. teza o tworzeniu konstruktów  utworzenie konstruktu jest możliwe, gdy dostrzeżemy chociaż jedno
zjawisko różne od pozostałych.
2. teza o różnicach  RI między ludźmi wynikają z odmienności ich doświadczeń, w wyniku których tworzą
oni konsrukty
3. teza o tożsamości  pomimo zmienności pojedynczych konstruktów, ich system na przestrzeni lat
pozostaje względnie stabilny
4. teza o dychotomizacji  nie można zrozumieć konstruktu opartego tylko na jednym biegunie, jednocześnie
konstrukt to nie wymiar.
5. teza dotycząca wyboru  w określonym kontekście możemy dany obiekt zaliczać raz do jednego a raz do
drugiego bieguna – hierarchia uwarunkowana sytuacyjnie
6. teza o zakresie  każdy konstrukt nadaje się tylko do pewnego zakresu zjawisk; istnieją konstrukty
podrzędne, które mogą być podporządkowane konstruktowi nadrzędnemu
7. teza o doświadczaniu  system konstruktów podlega rozwojowi i jest otwarty
8. teza o zmienności  włączanie nowych zjawisk do zakresu konstruktów możliwe jest dzięki
przepuszczalności systemu (wzrost złożoności poznawczej i zwiększanie dystansu pomiędzy ja, a
wydarzeniami). Zmiany konstruktów peryferycznych nie pociągają za sobą istotnych konsekwencji, zmiany
centralnych (rdzennych) konstruktów wiążą się z reorganizacją systemu i dlatego na ogół towarzyszą im
emocje:
- strach – gdy os. zmuszona jest do włączenia nowych konstruktów,
- niepewność – gdy pojawia się nowe, nieznane wydarzenie,
- wrogość – zmuszanie innych do zachowań zgodnych z naszym konstruktem,
- agresja – naruszanie konstruktów innej osóby.
9. teza o fragmentaryzacji  stosowanie różnych subsystemów konstruktów, czasami niezgodnych ze sobą
(biegun zanurzony i biegun peryferyczny)
10. Teza o podobieństwie  ludzie są podobni w takim zakresie, w jakim stosują podobne konstrukty
11. Teza o podejmowaniu roli społecznej  teza w takim stopniu, w jakim człowiek odzwierciedla system
konstruktów innej osoby, może w odniesieniu do niej grać określoną rolę społeczną

• badania przy pomocy RAP-testu

7

14. mechanizmy obronne osobowości

• lęk
- podstawowy
- realistyczny
- neurotyczny
- moralny
• wzbudzony lęk działa jak samodzielny popęd (motywuje) a zbyt silny lęk uruchamia
mechanizmy obronne
• mechanizm obronny – funkcja psychiki działająca w momencie istnienia jednocześnie
dwóch przeciwstawnych impulsów: zaspokojenie potrzeby vs uniknięcie kary

• klasyfikacja Laughlina:
 mechanizmy pierwotne:
- wyparcie
- kompensacja
- sublimacja
- reakcje upozorowane
- regresja
- projekcja
- zaprzeczanie
- fantazjowanie
- idealizacja
- introjekcja
- identyfikacja
- substytucja
 mechanizmy wtórne:
- pokuta
- rozgrzeszanie się
- eksternalizacja
- nadmierna generalizacja
- izolacja
- intelektualizacja

• warunki rozpoznania mechanizmów obronnych

(Grzegołowska – Klarkowska)

- rzeczywiste lub antycypowane zagrożenie dla „ja”
- występowanie lęku (rzeczywistego lub antycypowanego)
- zakłócenie przebiegu procesów poznawczych
- spadek poziomu aktywacji – zakłócenie procesów motoryczno – behawioralnych

• klasyfikacja
Tamowanie/hamowanie

Transpozycje

Zniekształcenia

Przejmowanie
(naśladowanie)

1. wypieranie
2. tłumienie
3. odraczanie

1. przeniesienie
2. kompensacja
3. nadkompensacja
4. sublimacja
5. reakcje upozorowane
6. fiksacja
7. regresja
8. ascetyzm
- anulowanie

1. racjonalizacja
2. intelektualizacja
3. projekcja
4. sel. Brak uwagi
5. izolacja
6. idealizacja
7. fantazjowanie
- zaprzeczanie
- dysocjacja

1. inkorporacja
2. introjekcja
3. identyfikacja z os.
znaczącą
4.identyfikacja z
agresorem
- konformizm

8

• najbardziej dojrzałe: sublimacja i racjonalizacja
• najmniej dojrzałe: autystyczna izolacja, zaprzeczenie, projekcja urojeniowa.

15. poznawczy model teorii atrybucji

• metafory osobowości w różnych teoriach:
- system hydrauliczny (przepływ energii) – Freud
- metafora badacza – Kelly
- osobowość jako komputer

• Osobowość – jako system względnie stałych ustosunkowań wobec rzeczywistości.
• Osobowość rozpatrywana jako proces
• Wiedza o świecie zorganizowana jest w postaci schematów, stanowiących uogólnienie
uprzednich doświadczeń z jakimś rodzajem zdarzeń, osób czy rzeczy.
- Dotyczy uogólnionych i typowych cech obiektów
• 3 kategorie informacji, składające się na schematy
- główne cechy
- typowe relacje między tymi cechami
- prototypy – typowe wartości tych cech
• Schematy poznawcze są zbudowane hierarchicznie
- dzielą się na:
a) skrypty sytuacji  warunkujące orientację w rzeczywistości
b) schematy osób stereotypy i role społeczne
c) atrybucje (schematy przyczyn zdarzeń)
d) strukturę ja

• Atrybuty, emocje i motywy kierują naszym zachowaniem.
• Ludzie dokonują atrybucji według tych samych, typowych dla siebie strategii –atrybucja to
proces subiektywny

- Na podstawie powtarzalny cech syt. jednostka tworzy reprezentacje rzeczywistości aby móc się w niej
adekwatnie poruszać i nie dokonywać diagnozy syt. za każdym razem od nowa.
- Kategorie sytuacji – powstają w miarę zdobywania dośw. i różnią się jakąś ważną cechą  powstają wtedy
emocje i oczekiwania.
- Wzorce sytuacji  Skrypt. Należy trafnie rozpoznać rozpoznać swój skrypt i przyporządkować do sytuacji.
- Skrypty sytuacji  zawierają jej wzorzec poznawczy, emocje, które zwykle nam wtedy towarzyszą oraz
zachowania jakie wtedy wykonujemy:

 Prototypy – wyraźnie określone skrypty sytuacji
 Hybrydy – mające nieostre granice

- Ukryte teorie osobowości  przedświadome pojęcia i schematy odnoszące się do świata społ.

• Klasyczne teorie atrybucji:
 Heider „psychologia czł. z ulicy”
- psychologia naiwna
- atrybucje wewnętrzne i środowiskowe
- tendencja do atrybucji wewnętrznych
 Kelley
- model współzmienności

• Współczesne teorie atrybucji:
 T. Wienera
- 3 kategorie atrybucyjne
1. lokalizacja przyczynowości (zewnętrzna lub wewnętrzna)
2. stałość/zmienność
3. kontrolowalność

9

- 3 wymiary atrybucji:
lokalizacja

wewnętrzne

zewnętrzne

dyspozycyjność

Stałe

Zmienne

(dyspozycyjne)

(sytuacyjne)

zakres

Ogólne

Specyficzne

• Aplikacje kliniczne modelu społeczno-poznawczego:
- poznanie (atrybucje, przekonania, oczekiwania, wspomnienia) determinują uczucia i
zachowanie
- wymienione kategorie mają odniesienie do konkretnych sytuacji lub kategorii
- nieprawidłowe zachowania wynikają z nieprawidłowych, nieprzystosowawczych przekonań
dotyczących siebie, innych ludzi lub wydarzeń; te zachowania i uczucia utrwalają poznanie
 błędne koło samospełniającej się przepowiedni.

• RET A. Eblisa (racjonalno – emocjonalna terapia)
- przyczyny problemów psychologicznych stanowią irracjonalne przekonania które
formułujemy wobec siebie

• Wyuczona bezradność Seligmana
- triada depresyjna – negatywny pogląd na siebie, świat i przyszłość

• Kryteria efektywnej samokontroli (wg. Barrona)
1. dobre funkcjonowanie zdrowotne
2. zdolność do spontanicznego i swobodnego kontaktowania z otoczeniem
3. zdolność do korygowania swoich poglądów i ocen
4. elastyczność (tolerowanie drobnych odstępstw od wzorców)
5. wysokie poczucie realizmu
6. nastawienie zadaniowe
7. brak silnych wewnętrznych lęków

• dojrzałość emocjonalna to warunek efektywnej samokontroli

16. struktura „ja”

• koncepcja Sullivana
- wiodąca rola „self”
- jego źródłem są oceny innych oraz personifikacje (wyobrażenia o lub innych, mogące utrudniać
obiektywną ocenę otoczenia)

• fenomenologiczna koncepcja Rogersa
- struktura „ja” zawiera symbolizacje doświadczeń z okresu dzieciństwa (zapisywane są tylko
doświadczenia podtrzymujące pozytywną samoocenę, pozostałe są usuwane do nieświadomości)
- ja = self + idealne self
- Rogers – prekursorem stosowania metody Q-sort do oceny postępów w terapii
- ja realne vs ja idealne – wskaźnik przystosowania
- osoby z niskim self eestem łatwiej nakłonić do oszustwa
- Samoaktualizacja – podstawowa tendencja organizmu urzeczywistniania, podtrzymywania i
podnoszenia własnych możliwości oraz zaktualizowania własnego potencjału.
Ludzie funkcjonują tak, aby doświadczać wewnętrznej spójności i utrzymywać zgodność pomiędzy
spostrzeżeniami „ja” a doświadczeniem. (np. samospełniające się proroctwa)
- „ja odzwierciedlone” – zawiera informacje spostrzegane z punktu widzenia podmiotu i jego
wyobrażeń na temat oceniania go przez otoczenie, głównie przez osoby znaczące.
a) ja realne – umiejętności, cechy, marzenia, aspiracje, wiedza
b) ja idealne – zbiór atrybutów które jednostka chciałaby mieć, lub sądzi, że inni chcieliby aby je miała
c) ja powinnościowe

10

17. Regulacyjna teoria osobowości Reykowskiego

• Osobowość:
- organizacja, a nie zbiór cech (założenie systemowe)
- zbudowana ze struktur umysłowych, które są swoistym zapisem doświadczeń
- tworzy wizje przyszłych celów oraz programy ich osiągnięcia
- zapis doświadczeń i programy mają charakter indywidualny  przesłanka podmiotowości
- ulega zmianom w toku życia
• Osobowość jako system regulacji i integracji czynności

• Elementy osobowości:
 Mechanizmy motywacyjne
- wyznaczone biologicznie (afektywne), (zasada przyjemności)
- narzucone społecznie (normatywne), działają na zasadzie społecznej aprobaty
- indywidualne (ipsocentryczne lub/i a allocentryczne)
• Trzy rodzaje potrzeb /źródła mechanizmów motywacyjnych:
- popędy
- sfera potrzeb „ja” – potrzeba osiągnięć, dominacji, afiliacji
- sfera motywów prospołecznych – empatia, emocjonalne zarażanie się, współczucie
Mechanizmy poznawcze:
- umiejscowienie kontroli,
- samoocena
- ocena rzeczywistości
 Samoregulacji i samokontrola:
- poczucie tożsamości i ciągłości w czasie
- poczucie własnej wartości – self eestem
- samokontrola

• Dwa subsystemy:
- poziom mechanizmów podstawowych
- poziom struktur poznawczych

18. Psychodynamiczna koncepcja osobowości – psychoanalityczne podejście Freuda

• Człowiek jako dynamiczny system fizjologiczny, (system energetyczny) kontrolowany przez
fizyczną zasadę zachowania energii
• Cel – zapewnienie sobie przyjemności, czyli redukcja napięcia, zaspokojenie potrzeb, uwolnienie
energii
• Konflikt pomiędzy popędami a społeczną cenzurą
• Determinizm psychologiczny – nic w naszej psychice nie dzieje się bez przyczyny
• Metoda wolnych skojarzeń, przeniesienie, wgląd
• Duża rola nieświadomości
- świadomość
- przedświadomość
- nieświadomość
• Struktura osobowości:
- id (dąży do przyjemności)
-superego (dąży do perfekcji)
- ego (działa z zasadą rzeczywistości)  organ wykonawczy osobowości
• Instynkt życia i śmierci (popędy: seksualny i agresji)
• Libido – energia popędy życia
• Rola lęku i mechanizmów obronnych
• Stadia rozwoju:
- stadium oralne (gratyfikacja: karmienie, ssanie)
- stadium analne (konflikt pomiędzy zatrzymaniem a wydalaniem)
- stadium falliczne (aktywność autoerotyczna)

11

- lęk przed kastracją
- kompleks Edypa
- zazdrość o członek
- kompleks Elektry
- stadium latencji
- stadium genitalne
• Ogromne znaczenie wczesnych faz rozwoju dla osobowości dorosłego człowieka
• Testy projekcyjne: Test Plam Atramentowych (Rorschach) i Test Apercepcji Tematycznej (TAT)
• Nacisk na różnice indywidualne