plik

roczna prenumerata brutto

Nasze czasopisma według branż

Ceny brutto prenumeraty rocznej na 2007 r.

Zaprenumeruj wiedzÚ fachowÈ

WWW.SIGMA-NOT.PL

Przemysł

Spożywczy

Hutnictwo,

Górnictwo

Czasopisma

Ogólnotechniczne

Czasopisma

Wielobranżowe

Budownictwo

Elektronika,

Energetyka,

Elektronika

Chłodnictwo

192,00 zł

Hutnik

+ Wiadomości Hutnicze

204,00 zł

Atest

– Ochrona Pracy

186,00 zł

Aura

– Ochrona Środowiska

132,00 zł

Ciepłownictwo,

Ogrzewnictwo,

Wentylacja

192,00 zł

Elektronika - Konstrukcje,

Technologie,

Zastosowania

204,00 zł

Gazeta Cukrownicza

240,00 zł

Inżynieria Materiałowa

204,00 zł

Maszyny, Technologie,

Materiały

57,00 zł

Dozór Techniczny

114,00 zł

Gaz, Woda

i Technika Sanitarna

192,00 zł

Przegląd

Elektrotechniczny

204,00 zł

Gospodarka Mięsna

205,44 zł

Rudy i Metale Nieżelazne

204,00 zł

Problemy Jakości

228,00 zł

Ochrona Przed Korozją

336,00 zł

Materiały Budowlane

192,00 zł

Przegląd

Telekomunikacyjny

+ Wiadomości

Telekomunikacyjne

204,00 zł

Przegląd Gastronomiczny

138,00 zł

Przemysł

Lekki

Przegląd Techniczny

208,00 zł

Opakowanie

166,92 zł

Przegląd Geodezyjny

204,00 zł

Wiadomości

Elektrotechniczne

228,00 zł

Przegląd Piekarski

i Cukierniczy

128,40 zł

Odzież – Technologia,

Moda

90,00 zł

Przemysł

Pozostały

Szkło i Ceramika

96,00 zł

Przegląd Zbożowo-

-Młynarski

216,00 zł

Przegląd Włókienniczy

– Włókno, Odzież, Skóra

240,00 zł

Gospodarka Wodna

234,00 zł

Wokół Płytek

Ceramicznych

52,00 zł

Przemysł Spożywczy

192,00 zł

Przegląd Papierniczy

180,00 zł

Przemysł Fermentacyjny

i Owocowo-Warzywny

192,00 zł

Przemysł Chemiczny

276,00 zł

Zakład Kolportażu Wydawnictwa SIGMA-NOT – ul. Ku Wiśle 7, 00-707 Warszawa,

tel. (22) 840 35 89, 840 30 86, faks (22) 891 13 74, e-mail: kolportaz@sigma-not.pl

OŚ

Ć!

Ż O

1 S

A 2

7 R

POR

TAL INF

ORMA

CJI TECHNICZNEJ

WWW

.SIGMA-NO

T.PL

ŁA

Y D

TĘ

ÓW

!!!

anons_OK 21.09.indd 1

9/21/06 12:59:43 PM

Gospodarka Wodna nr 3/2007

Wojciech

Kuczkowski

Polskie szlaki żeglowne

Szlak NBKA (Narew-Biebrza-

-Kanał Augustowski)

Przez bagna basenu południowego

Doliny Biebrzy – cz. II

Km 45,4 zmierzona rzędna SW na brzegu = 105,5 m n.p.m.

Równolegle do koryta Biebrzy na LB w odległości ok. kilometra stoi

ściana lasu, przeważnie mokrego olsu, a wzdłuż niego droga gruntowa z

rozrzuconymi na odcinku 2,7 km wrosła w las kilkoma zagrodami leśna

wieś Olszowa Droga, zaś między Olszową i Carską Drogą znajdują

się zarośnięte lasem pozostałości najpóźniej zbudowanego fragmentu

Twierdzy Osowiec – Fortu IV Nowego.

Płyniemy prostym odcinkiem na północny wschód.

Km 46 wzdłuż Biebrzy po obu brzegach prowadzą polne drogi.

Km 47 LB droga odchodzi od rzeki i prowadzi do Carskiej Drogi. Tu zlo-

kalizowany jest Fort III Szwedzki, oddalony o 2 km od Fortu Centralnego,

także od dworca kolejowego Osowiec Twierdza i szosy przy centrum

osady Osowiec z nowym, dużym budynkiem dyrekcji Biebrzańskiego

Parku Narodowego.

Km 47 PB do rzeki dochodzi czarny szlak pieszy prowadzący od

mostów kolejowego i drogowego na Kanale Rudzkim do jego ujścia do

Biebrzy i dalej Biebrzą (2,8 km). Stąd skręca w krk 305° łąkami przez

uroczysko Marachy i do krzyża na skraju lasu. Po pół kilometra leśnej

drogi dochodzimy do zanurzonej w wielkim lesie osady leśnej Sośnia,

skąd do drogi 668 Klimaszewnica-Osowiec jest 1200 metrów. Przez

Sośnię prowadzi szlak żółty pieszy, dostępny przez cały rok, atrakcyjny

również dla kolarzy. Długości 64,3 km prowadzi od Wizny do Goniądza,

najpierw drogą krawędziową Wysoczyzny Kolneńskiej do Klimaszewnicy,

następnie – po zejściu w las do Sośni – szosą 668 skręca do drogi 65

Osowiec – Grajewo i po jej przekroczeniu do Fortu II Zarzecznego do

Osowca i do Goniądza.

W odróżnieniu od żółtego szlak czarny, chociaż krótki, miejscami jest

trudny do przejścia. W sezonie nawigacyjnym, podczas bezdeszczowej

pogody, warto tędy przejść się do Sośni. Na grzędach po drodze znajdzie-

my w piasku krzemienne przedmioty pozostawione tu przez ludzi sprzed

kilkudziesięciu tysięcy lat z epoki paleolitu i mezolitu. Wykopaliska spene-

trował i zewidencjonował Zygmunt Gloger w czasie swojego tu pobytu w

1875 r.

. Te grzędy były według najróżniejszych przekazów pozostałością

grobli szwedzkiej, którą najeźdźcy z północy – usypali w czasie „potopu”

1655-1660. Ta grobla prowadziła do mostu.

Lasy ciągnące się nad bagnami to resztki średniowiecznej Puszczy

Dybła, natomiast las na lewym brzegu była to Puszcza Goniądzka.

Tak pisze Zygmunt Gloger

o okolicach Sośni podczas swego spływu

Biebrzą z Goniądza do Giełczyna: „O pół mili od Osowca, leży wieś Sośnia

na lewym brzegu Biebrzy, od tej rzeki około tysiąca kroków. Pomiędzy

wioską a Biebrzą, pośród łąk i moczarów, znajduje się piaszczysta wyspa,

kilkanaście morgów rozległa, nazywana przez lud okoliczny szwedz-

kim mostem. … i dalej pisze Gloger …„Biebrza, jeszcze przed budową

Twierdzy Osowiec, na całej długości trudna do przeprawy, bo mająca od

swych źródeł do Goniądza brzeg prawy, a od okolicy Goniądza do połą-

czenia z Narwią brzeg lewy bagnisty, posiada tylko między Goniądzem

Od Białego Grądu do Osowca

Z Białego Grądu, po nasyceniu się widokami z wieży, wracamy na

Biebrzę. Płynie ona pomaleńku, 0,1 m/s, raptem 360 m/godzinę! Widziałem

dwie morskie tratwy ratunkowe z dwiema rodzinami starszych państwa,

którzy płynęli takimi pojazdami, niesieni jedynie prądem, stawali przy

brzegu ciemną już nocą, startując o świcie. Spływali tak już dwa tygodnie

od Lipska. Byli szczęśliwi, skąpani w przyrodzie. Zwierzęta ich się nie bały.

Wydry z ciekawością ich obserwowały, bobry holowały drewno na jakieś

budowle. Na widok tych tratw żurawie podchodziły na brzeg i popisywały

się tańcem, jak to żurawie.

Ok. km 39,5 przekopem mijamy ujście dawnego meandra z LB

Meander ten oblewa niewielki grądzik wznoszący się parę metrów nad

lustrem SW

. Również na PB niewielka sucha łąka na wzniesieniu

Klimaszówka.

Km 40 PB ujście Klimaszewnicy, rzeczki po regulacjach XIX wieku peł-

niącej obowiązki rowu melioracyjnego, skierowanego prosto na północny

zachód przez pustki przesuszonych łąk, pociętych rowami, obecnie coraz

bardziej zarastającymi łapczywie i szybko krzewiącą się roślinnością, naj-

pierw jednoroczną, następnie łozami i wszelką krzewiną, wreszcie brzeziną

i olszyną. Przez łąki wzdłuż Klimaszówki droga gruntowa dochodzi do

wsi Klimaszewnicy, położonej przy szosie powiatowej Łomża – Radziłów

– Osowiec. Jesteśmy w gminie Radziłów, powiat grajewski. Przy ujściu

strugi zmierzona rzędna SW na brzegu = 104,8 m n.p.m. Wzdłuż strugi

Klimaszewnicy po jej południowo-zachodniej stronie ciągną się nieprzeby-

te, głuche bagna, poprzerywane piaszczystymi Małymi i Dużymi Grądami,

uroczyskami Wysokie, Dębowe, Stróże i Dziegciarka. Widocznie przed

laty pędzono tu dziegieć, mazidło do smarowania osi wozów i konserwacji

butów. Po północno-wschodniej stronie zupełnie płaskie bagno Kwatera,

a w połowie drogi do wsi Klimaszewnica rośnie las grądowy na Sokolej

Grzędzie i na uroczysku Długie. Las ten wąskim, półkilometrowym pasem

ciągnie się do szosy Klimaszewnica-Osowiec. Jest to również granica

BPN

. Za szosą struga zmienia nazwę na Klimaszówka i zbiera wodę z

bagien wzdłuż 12 km biegu z bagien na północnym wschodzie.

Naprzeciwko ujścia Klimaszewnicy ciągnie się uroczysko Dąbrowa, plą-

tanina starorzeczy, grądzików i łóz oraz nieprzebytych trzęsawisk. Płyniemy

na wschód. Lewy brzeg suchy, ok. 2 m wznoszący się nad poziomem SW.

Miejscami w obciętym przez nurt brzegu wyraźnie widać warstwy piasku,

poprzerastane próchnicą lub gliną. Miejscami rzekę od brzegu izoluje

zwarta ściana trzcin.

Km 41 po obu brzegach koryto rzeki niepostrzeżenie przechodzi w

mokradła, obficie zarastające roślinnością bagienną, poprzedzielane ocz-

kami wodnymi.

Km 42-44 dalej płyniemy w tym samym pejzażu najpierw na północ, po

czym na północny wschód.

Błękitna twarz Biebrzy. Rozlewisko

na górnej wodzie przed mostami

w Osowcu Twierdzy

LB lewy brzeg, PB prawy brzeg

SW średnia woda

BPN Biebrzański Park Narodowy

Zygmunt Gloger „Dolinami rzek”, Warszawa 1903, s. 209

Jw.

Gospodarka Wodna nr 3/2007

i Sośnią obydwa brzegi dość przystępne, tworzące zatem przesmyk naj-

dogodniejszy dla dróg, mostów i działań militarnych i to właśnie wyjątkowe

położenie stało się powodem, dla którego tu Szwedzi most pobudowali,

a we dwa wieki potem kolej Brzesko-Grajewską tędy przeprowadzona, a

następnie, przy stacji Goniądz, twierdza Osowiec na obu brzegach Biebrzy

zbudowaną w tej okolicy została”.

Okazuje się, że wiara w ludowe przekazy zawiodła Glogera co do

Szwedów budowniczych mostu przez Biebrzę. Sięgam do księgi Bogusława

Perzyka

. Jest to dzieło zasługujące na uwagę ze względu na olbrzymi

zakres wiedzy autora zdobytej w archiwach polskich, rosyjskich i niemie-

ckich. Podziw budzi także zmysł krajoznawczy i talent pisarski autora.

W „Twierdzy Osowiec” dowiedziałem się, że Sośnia założona została w

1538 r. w czasie kolejnego procesu osiedleńczego po włączeniu Księstwa

Mazowieckiego do Korony Polskiej. Była to leśna osada ludzi żyjących

z lasu i wód: myśliwi, bartnicy, drwale, smolarze, potażnicy, rybacy i bobrow-

nicy. W trakcie kwerend biblioteczno-archiwalnych Perzyk nie znalazł

potwierdzenia o „moście szwedzkim” w dobie Potopu. Natomiast zbudowa-

ny został na podstawie przywileju uzyskanego w 1701 r. od króla Augusta

II przez podkanclerzego litewskiego Stanisława Antoniego Szczukę

Przywilej ten przenosił prawa do przeprawy przez Biebrzę z Goniądza na

Szczukę. Był to mąż stanu, światły człowiek ze zmysłem do interesów.

Dbał o rozwój swoich włości, a co za tym idzie, podnoszenia zamożności

ludności je zamieszkujących. Rozciągały się one od Szczuczyna, miasta

nazwanego od jego nazwiska, przez niego też założonego, do Goniądza.

Zależało mu bardzo na rozwoju gospodarczym Nadbiebrza. Zdecydował,

że konieczna jest przeprawa mostowa przez Biebrzę, do tej pory nieprze-

jezdną na całej swej długości. Wybrał na miejsce budowy wyludnioną

podówczas Sośnię. Zimą z 1703 na 1704 r. podjęto budowę. „Na wysoko-

ści wyspy – pisze autor »Twierdzy« – ze szczątkami glogerowskiej osady

paleolitycznej, usypano prawie dwukilometrową groblę, a nad korytem

rzeki i pierwszym tarasem zalewowym ustawiono most długości około 800

metrów i szerokości pozwalającej na dwukierunkowy ruch wozów konnych,

a jednocześnie nie utrudniający żeglugi po Biebrzy. W Sośni stanął bro-

war i karczma, drugą karczmę wybudowano na lewym brzegu… Otwarty

został szlak z południowej Litwy na Mazowsze i z północnego Podlasia do

Prus i na Mazowsze. Sprzyjało to bardzo rozwojowi ziem korzystających

ze świetnej przeprawy. Stało się jednak coś, czego nie przewidział pod-

kanclerzy Szczuka. Wybuchła wojna północna. Most został natychmiast

zauważony przez wojujące strony”. …„Głodny i zły – pisze Perzyk – oraz

poszukujący zaopatrzenia i łupów obcy żołnierz z całą pewnością nie był

tym klientem, na którego oczekiwali chłopi i mieszczanie. W styczniu 1706

przemaszerowały wojska rosyjskie, a we wrześniu polskie…”. W 1708 r.

przemarsz wielkiej armii Karola XII spustoszył ziemię wiską. Zniknęło wiele

dóbr. Trwało to przez trzy miesiące. Most nie był obliczony na ciężar armat

i wozów amunicyjnych. A przecież za przejście mostu żołnierz, tym bardziej

obcy, ani nie myślał płacić. W 1711 r. wybuchła straszliwa epidemia dżumy

przywleczonej przez obce wojska. Most uszkodzony przez wiosenny pochód

lodów stał się niezdatny do użytku. A w lutym 1712 r. szlachta na sejmiku

w Wiźnie nie chciała myśleć o naprawie mostu, który zamiast spodziewa-

nego zysku przyniósł zgubę i zniszczenie. Ale nazwa „szwedzkiego mostu”

została, a w dolinie Biebrzy można spotkać szczątki pali i resztki grobli

rozmytej przez powodzie.

W Sośni, według jednego z pierwszych projektów twierdzy Osowiec puł-

kownika L. Hildebrandta, miano wznieść Fort 3. Jednak projekt ten został

zaniechany. W Sośni wg planu mobilizacyjnego z października 1912 r. przy-

gotowano polową pozycję w ramach pozycji ochronnej obsadzonej przez dwie

sotnie Kozaków. Wieś w czasie nacisku przez nieprzyjaciela miała zostać ewa-

kuowana z 325 mieszkańców i spalona przed opuszczeniem przez wojska.

Wrzesień 1914 – pierwsza bitwa o Osowiec

Wyprzedzam nieco czas i pozostawiam opis twierdzy osowieckiej i od

razu zajmę się pierwszą bitwą wrześniową 1914 r. Korzystałem oczywi-

ście z księgi Perzyka. Nacierała dywizja piechoty Landwehry generała

von Goltza, wzmocniona przez artylerię oblężniczą ściągniętą z Giżycka,

Królewca, Gdańska i Magdeburga. Razem 60 luf, haubic i armat kalibru

150 mm i moździerzy 210 mm. Dywizja ta, po rozwinięciu szyków bojo-

wych, weszła do walki 21 września i przeszła przez Las Białaszewski.

Obserwatorzy obrońców, zawieszeni w koszach pod balonami na wyso-

kości 600-1000 metrów, kierowali ogniem artylerii fortecznej, przygniatając

do ziemi nacierające bataliony. Generał Goltz zmuszony był do ściągnięcia

artylerii oblężniczej.

A w tym czasie umacniał się front rosyjski. Rosjanie dochodzili do sie-

bie po straszliwej klęsce dwóch wielkich armii generałów Samsonowa i

Rennenkampfa. Na prawym skrzydle Osowca wzdłuż Biebrzy okopał się

II Korpus Kaukaski, a na lewym – do ujścia Narwi – Korpus Turkiestański.

Landwerzyści Goltza podchodzili jak najbliżej pozycji rosyjskich. Było to

bardzo trudne nie tylko z powodu nawał ogniowych artylerii fortecznej.

Także niesprzyjająca pogoda, ciągłe deszcze i zimno. W dodatku wszędzie

bagno, niepozwalające żołnierzom wkopać się w grunt, bardzo utrudniało

bytowanie wojska i nawiązanie kontaktu bojowego. Tym bardziej że Rosjanie

mocno trzymali się w schronach bojowych i koszarach fortecznych. Artyleria

dywizyjna Landwehry nic nie znaczyła wobec potęgi ognia z fortecy. Dopiero

25 września nadeszły transporty z ciężką artylerią niemiecką. Przez całą noc

przybyli artylerzyści, landwerzyści: piechurzy i saperzy, instalowali baterie

dwóch pułków do ostrzału twierdzy, większość w Lesie Białaczewskim za

Sośnią i rankiem 26 września 60 luf ciężkiego kalibru plunęło ciężkimi poci-

skami w Osowiec. Nie pozostały im dłużne armaty i haubice twierdzy. Do

wieczora 29 września stokilkadziesiąt luf i drugie tyle wybuchów pocisków

hukiem napełniało dolinę. Łoskot przelewał się poza krawędzie wysoczyzn

i echem przetaczał się pod Augustów, Ełk, Łomżę. Pociski waliły drzewa, obry-

wały gałęzie, z bagien tryskały fontanny: czarne kaktusy wybuchów. Pożary

wybuchały w zabudowaniach twierdzy, gaszone ofiarnie przez obrońców.

A tymczasem spod Łomży wyszło uderzenie armii rosyjskiej na Prusy

Wschodnie, zagrażając wojskom niemieckim zgrupowanym wzdłuż linii

Grajewo – Olecko – Gołdap. Von Goltz chcąc uniknąć okrążenia i uratować

wojsko i cenny sprzęt artyleryjski, zarządził szybki odwrót.

Rzeka żyje i ciągle pracuje. To jest szczególnie widoczne tu, na zdjęciu.

Nurt Biebrzy niby nóż tnie warstwę naniesionego kiedyś piasku. Że

jest to proces ciągły „najlepiej świadczą o tym jego ślady w postaci

osuniętych skarp porośniętych turzycą w ciągu półrocza

Most drogowy Osowiec-Grajewo na szosie 65 Białystok-Gołdap

Bogusław Perzyk „Twierdza Osowiec 1882-1915”, wyd. MBP Militaria Bogusława

Perzyka, Warszawa 2004, s. 27

Stanisław Antoni Szczuka 1654-1710, od 1699 podkanclerzy litewski, karierę

zaczynał jako prawnik przy trybunale koronnym (bardzo intratne miejsce!), sekretarz

królewski, referendarz koronny, marszałek sejmów w 1688 i 1699 latach. Zwolennik

reformowania państwa: wojska, skarbu i oświaty. Działacz gospodarczy. W swoich

dobrach założył miasto Szczuczyn, dawał przykład pożytecznej przedsiębiorczo-

ści, co kontynuował jego syn Marcin, bardziej gospodarz, mniej polityk. Wg WEP

PWN 1973

Farmany, dziwne ptaki nad bagnami

Znakomity badacz dziejów techniki wojskowej (uzbrojenia i fortyfika-

cji) Bogusław Perzyk przytacza także ciekawostkę, wspomnienie Polaka

w służbie rosyjskiego lotnictwa wojskowego, porucznika Bohatyrjewa

Wraz z eskadrą ufundowaną przez carski Aeroklub w Petersburgu przybył

on do Osowca i uczestniczył w pionierskich działaniach wojennych lotni-

ctwa w czasie pierwszej światowej. Wyglądało to z początku dość zabaw-

nie. Świadczy o tym incydent, jaki miał miejsce jeszcze przed podejściem

dywizji generała Goltza. Nad twierdzę przyleciał niemiecki lotnik i zaczął

krążyć nad stojącymi na lotnisku Farmanami

petersburskiej eskadry.

W pewnym momencie Niemiec rzucił granat ręczny. Nie wyrządziło to

żadnej szkody przyglądającym się Rosjanom. Ale uznano to za zaczepkę

i lotnicy wraz z artylerzystami w fortecznym zakładzie rusznikarskim wypro-

dukowali trzy bomby, przymocowując do 150 mm pocisku armatniego brze-

chwy stabilizujące. Ochotnik Francuz ze składu eskadry wygrał szczęśliwy

los, zabrał bomby i zrzucił je na koszary niemieckie w Ełku, raniąc i zabijając

wielu żołnierzy. Nazajutrz przyleciał niemiecki hauptman z monoklem w oku

i złożył uroczysty protest przeciwko łamaniu rycerskich zasad prowadzenia

wojny. Lotnicy rosyjscy zaprosili go do kasyna oficerskiego. Poczęstowali

śniadaniem i wypili toast za rycerzy przestworzy walczących stron. Potem

odprowadzili go do samolotu, zakręcili śmigło i herr hauptman ze swym

monoklem odleciał na swoje lotnisko pod Ełkiem. Ale było to jeszcze przed

pierwszą bitwą pod Osowcem.

Z powrotem na Biebrzy

Po tych dygresjach opuszczamy zagubioną wśród lasów i błot Sośnię,

niemal wyludnioną, liczącą kilkunastu mieszkańców żyjących w Wielkiej

Ciszy, daleko od szosy.

Przy drodze u wyjścia z lasu na grzędy uroczyska Marachy stoi krzyż,

jak mi powiedziała przewodniczka po BPN, pani Anna Mydlińska, posta-

wiony ok. 1910 r. przez rodzinę Wojtkiewiczów swemu ojcu. Ten krzyż

przy polnej drodze, przy piaszczystych wydmach, mógłby być świetnym

tematem obrazu – syntezy polskiego pejzażu.

Po kilkusetmetrowej ścieżce wzdłuż pasma wydm z odkrytymi przez

Glogera wykopaliskami na Marachach mamy jeszcze pół kilometra do

Biebrzy czarnym szlakiem na przełaj przez bagna. Po drodze spotykamy

szczątki pali po „szwedzkim moście”, a faktycznie mostu podkanclerzego

litewskiego Stanisława Antoniego Szczuki.

Km 47 zanurzyliśmy się znowu w bezczasie rzeki i bagiennego pejzażu.

Tu nie ma historii. Tu jest NATURA, wielki BIOS. Tylko z mapy wiemy, że

na wschód od brzegu, nad mokradłami, turzycowiskami, spłachetkami

starorzeczy, kilkaset metrów obok w ścianie lasu wspinającego się na

pagórki o kilkunastometrowej wyniosłości, niewidoczne stąd są ukryte forty.

Najpierw IV – Nowy, a teraz III – Szwedzki. Płyniemy w krk 30° prostynką

10)

nieco załamaną przy km 48.

Km 48,5 PB ujście Kanału Rudzkiego, skrótu łączącego rzekę Ełk

z Biebrzą przejmującego całą wodę rzeki wobec zasypania jej odcinka

poniżej wsi Modzelówka, następnie na drodze łączącej Sojczyn Borowy

z Sojczynem Grądowym. Kolejna przeprawa od szosy 65 prowadzi do

Białogrądów i dalej równolegle do szosy 65 już w Osowcu Twierdzy pod

tymi wielkimi arteriami komunikacyjnymi: koleją Białystok-Olsztyn i szosą

65 wyprowadzającą ruch samochodowy z Białegostoku do Grajewa,

ważnego węzła komunikacyjnego, gdzie krzyżuje się z szosą 61 do

Augustowa, a dalej na północ z szosą 16 Dolna Grupa – Augustów, aby w

Gołdapi przekroczyć granicę z Rosją. Kanał przekopano w połowie wieku

XIX. Spowodowało to obniżenie poziomu wód gruntowych o ok. 1,5 m i

zmianę podmokłych łąk na grunty orne.

Poniżej mostów w Osowcu wody kanału płyną wartkim nurtem. Szumnie

więc kończy swój bieg wspaniały turystyczny szlak wypływający z jeziora

Szwałk Wielki w Puszczy Boreckiej jako Łaźna Struga do jeziora Łaśmiady

i dalej już jako Ełk do Biebrzy. Przed mostami od kanału odchodzi półtora-

kilometrowa fosa broniąca drogi fortecznej do Fortu II Zarzecznego.

Od ujścia Kanału Rudzkiego już tylko 1200 metrów dzieli od Osowca.

Osowiec Twierdza

Km 49,7 most kolejowy stalowy Kolei Brzesko-Grajewskiej (dawna

nazwa, obecnie Białystok-Olsztyn).

Km 49,8 most drogowy żelbetowy, prowadzący szosę 65 Białystok-

Gołdap.

Km 50,5 most drugi do Fortu II Zarzecznego i wsi Osowiec. Biebrza

płynie dalej i oddala się od zespołu osiedleńczo-militarnego. Aby dojść

jak najbliżej do centrum, można przed tym mostem skręcić w prawo i po

przepłynięciu 300 m skręcić jeszcze raz w prawo, do szosy, gdzie możemy

pozostawić jednostkę i udać się do Fortu I Centralnego Twierdzy Osowiec

i dyrekcji Biebrzańskiego Parku Narodowego.

Z dziejów Osowca

Sięgnijmy znowu do dzieła nieocenionego Perzyka

11)

. Krzemienne

ślady przedhistorycznych mieszkańców z paleolitu, mezolitu i neolitu tro-

pił Zygmunt Gloger, a także wybornie je opisywał. Pierwszy zaś zapisek

o tych ziemiach znajdujemy w letopisie ruskim z 983 r. Jest tam mowa

o wojnie z Jaćwięgami, którzy znad Biebrzy, z przepastnych puszcz, napadali i

rabowali ruskie dziedziny. Z Jaćwięgami nie mogli sobie poradzić ani Ruś, ani

Polacy. Tym bardziej że w drugiej połowie XIII wieku dołączyła do nich Litwa.

Potężne uderzenie Krzyżaków zmiotło z powierzchni ziemi społeczność jać-

wieską, w czym uczestniczyli Polacy z księciem Leszkiem Czarnym. Wówczas

został zdobyty i zburzony gród Rajgród. Resztki Jaćwięgów przesiedlono na

półwysep Sambię, a część ukryła się w rozproszeniu po lasach i wkrótce straciła

tożsamość. Po Jaćwieży zostały nazwy: Wissa, Łyk (Ełk), Rajgród, Biebrza.

Długo, bo aż do traktatu welawskiego w 1422 r., trwały o te ziemie walki i spory

między Koroną Polską, Litwą i Zakonem. Po zjednoczeniu sił Polski i Litwy, tym

bardziej po zwycięstwie grunwaldzkim, sytuacja ustabilizowała się. Nad Biebrzę

zaczęli z Mazowsza przenikać ludzie leśnych zawodów, o których pisałem

przy Sośni. W 1427 r. odnotowano pierwszy spław drewna do Gdańska. Na

Wysoczyznę Kolneńską ciągnęli rolnicy: drobna szlachta i chłopi.

Pierwsza wzmianka o wsi Osowcu pojawiła się w 1540 r. Po okresie poko-

ju nastały wojny XVII wieku. Wszystkie one jednak nie przekraczały doliny

Biebrzy. Dopiero nieszczęsny, choć wspaniały, most Szczuki przyciągnął i tu

nieszczęścia przemarszów wojsk. Pisze Perzyk: „Szczuka wykupił w latach

1704-1708 rozdrobnione na różnych właścicieli grunty wsi Osowiec. Pragnął

Most kolejowy Osowiec na trasie Białystok-Grajewo-Olsztyn

Biebrza w okolicach Sośni. Nie wszystkie brzegi są bagniste. Zdarza

się piach

Perzyk, jw.

Farman, wielka firma lotnicza we Francji, założona przez Maurice’a Farmana

i produkująca udane samoloty własnej konstrukcji. W 1910 r. skonstruował bardzo

dobry dwupłatowiec, szeroko stosowany w czasie I wojny światowej przez wojska

francuskie i rosyjskie. Tu: samolot. Wg WEP PWN z 1973 r.

10)

Prostynka – prosty odcinek rzeki. Tę nazwę przyjąłem od kapitana żeglugi śród-

lądowej Jana Lubocha, NW Cigacice, z MR „Jaskółki” roboczej jednostki tamtejszego

nadzoru, w czasie moich odrzańskich rekonesansów. To bardzo ładny wyraz

11)

Perzyk, jw.