P

ISMO

R

ZECZNIKA

U

BEZPIECZONYCH

34

czyciela, dostosowania ochrony
ubezpieczeniowej do potrzeb kon-
sumenta czy sposobu finansowania
ochrony ubezpieczeniowej.

Analiza powy˝szych zagro˝eƒ zo-

sta∏a poprzedzona omówieniem za-
gadnieƒ „techniczno-prawnych” ta-
kich jak wyst´pujàce na rynku
konstrukcje ubezpieczenia (kto jest
stronà umowy ubezpieczenia
– bank czy konsument, jakie kon-
strukcje wyst´pujà w tym zakresie
na rynku i które z nich sà korzyst-
niejsze dla konsumenta). Rzecznik
Ubezpieczonych przedstawi∏ w ra-
porcie zagro˝enia zwiàzane z sytu-
acjami, w których bank dzia∏a jako
podmiot poÊredniczàcy w zawarciu
umowy ubezpieczenia, a sam nie
jest stronà umowy. W opinii Rzecz-
nika Ubezpieczonych, w takich
przypadkach w stosunku do ban-
ków nale˝a∏oby stosowaç odpo-
wiednie przepisy dotyczàce poÊred-
nictwa ubezpieczeniowego. Jednak
du˝e wàtpliwoÊci budzi równie˝
konstrukcja ubezpieczeƒ grupo-
wych, w których bank oferujàc kon-
sumentowi przystàpienie do ubez-
pieczenia, jednoczeÊnie otrzymuje
wynagrodzenie od zak∏adu ubezpie-
czeƒ. Na polskim rynku bancas-
surance spotykane sà ró˝ne
konstrukcje prawne. Istotnym pro-
blemem jest to, ˝e bywajà one sto-
sowane w sposób ma∏o konse-
kwentny i mieszane ze sobà, co
prowadziç mo˝e do sprzecznych
z prawem i doÊç nieprzejrzystych
rozwiàzaƒ hybrydowych. W wielu
przypadkach nie jest bowiem do
koƒca jasne, czy bank wspó∏pracuje
z ubezpieczycielem przy obs∏udze
ubezpieczeniowej swych klientów,
czy te˝ wraz z klientami jest part-
nerem ubezpieczyciela. Proble-
mem, który powinien zostaç podda-
ny szerszej dyskusji, jest ponadto
ochrona konkurencji. Zawieranie
porozumieƒ pomi´dzy bankami
i zak∏adami ubezpieczeƒ mo˝e bo-
wiem wp∏ywaç negatywnie na kon-
kurencj´ na rynku.

Raport porusza równie˝ kwestie

praktyczne. Omówiony zosta∏ pro-
blem dor´czania konsumentom
ogólnych warunków ubezpieczenia

i konsekwencje sytuacji, w których
konsument nie jest informowany
o treÊci tych˝e warunków (czasem
nawet prowadzàcych do odmowy
wyp∏aty odszkodowania). W opinii
Rzecznika Ubezpieczonych dra-
stycznym nadu˝yciem stosunku
zaufania i poprzez to naruszeniem
interesów konsumentów jest ofe-
rowanie zawarcia okreÊlonego ro-
dzaju ubezpieczenia z uzasadnie-
niem, ˝e jest ono niezb´dne do
skorzystania z danego produktu
bankowego, bez sprawdzenia, czy
jest tak w istocie i czy zakres
ochrony wynikajàcy z tego ubez-
pieczenia, jest faktycznie korzyst-
ny dla klienta. Zdarza si´ bowiem,
i˝ te, nazywane przez banki „obo-
wiàzkowymi”, ubezpieczenia ofe-
rujà konsumentom iluzorycznà
ochron´, co dodatkowo pot´guje
fakt nieznajomoÊci ogólnych wa-
runków ubezpieczenia (konsu-
menci nie sà Êwiadomi, jakie rosz-
czenia i czy w ogóle przys∏ugujà im
z umowy ubezpieczenia). Jednak
posiadanie ubezpieczenia budzi
zazwyczaj w konsumencie przeko-
nanie o

posiadaniu szerokiej

ochrony, co w wi´kszoÊci przypad-
ków nie pokrywa si´ z prawdà. Ra-
port omawia ponadto najcz´stszy
problem z zakresu bancassurance,
a

mianowicie zwrot sk∏adki

w przypadku np. wczeÊniejszej
sp∏aty kredytu oraz tego komu
zwrot takiej sk∏adki przys∏uguje.

W odniesieniu do omówionych

konstrukcji techniczno-prawnych,
Rzecznik zwróci∏ uwag´ na mo˝li-
we ograniczenie kodeksowego pra-
wa konsumenta do odstàpienia od
umowy ubezpieczenia, jak równie˝
problem mogàcy mieç brzemienne
skutki dla wielu kredytobiorców,
a mianowicie regres zak∏adu ubez-
pieczeƒ w przypadku niesp∏acenia
kredytu. Zdarza si´ bowiem, i˝
w wyniku zastosowania okreÊlo-
nych konstrukcji prawnych, zak∏ad
ubezpieczeƒ b´dzie móg∏ dochodziç
od konsumenta zwrotu odszkodo-
wania wyp∏aconego bankowi.

Wiele z omówionych w Raporcie

problemów wynika z nienale˝ytego
informowania klienta o warunkach

proponowanego ubezpieczenia.
Wp∏yw na to ma dodatkowo fakt, i˝
pracownicy banku, jako osoby spe-
cjalizujàce si´ w us∏ugach banko-
wych, a nie ubezpieczeniowych,
cz´sto sami nie posiadajà odpo-
wiedniej wiedzy na temat oferowa-
nych produktów ubezpieczenio-
wych. Pracownicy banku nie
analizujà ponadto czy dany konsu-
ment mo˝e byç ubezpieczony, co
cz´sto skutkuje zg∏aszaniem do
ubezpieczenia osób, które nie b´dà
obj´te ochronà ubezpieczeniowà.
W konsekwencji klient mo˝e zostaç
wprowadzony w b∏àd i zawrzeç
ubezpieczenie nie odpowiadajàce
jego potrzebom. Równie˝ w mo-
mencie zajÊcia zdarzenia ubezpie-
czeniowego, pracownicy banku nie
sà zazwyczaj w stanie udzieliç kon-
sumentowi rzetelnych informacji
na temat trybu zg∏aszania rosz-
czeƒ oraz procedury likwidacji
szkody.

W obliczu powy˝szych proble-

mów, Rzecznik Ubezpieczonych
podjà∏ dzia∏ania zmierzajàce do za-
interesowania powo∏anymi zagad-
nieniami innych instytucji rynku
ubezpieczeniowego i finansowego.
W tym celu Rzecznik przekaza∏ Ra-
port m.in. do Ministerstwa Finan-
sów, Komisji Nadzoru Finansowe-
go, Urz´du Ochrony Konkurencji
i Konsumentów oraz Arbitra Ban-
kowego liczàc, i˝ zapoczàtkuje on
szerokà dyskusj´ na temat dystry-
bucji ubezpieczeƒ poprzez kana∏
bankowy, a przede wszystkim do-
prowadzi do lepszej ochrony praw
konsumentów takich us∏ug, a byç
mo˝e w konsekwencji do wypraco-
wania okreÊlonych standardów ta-
kiej wspó∏pracy.

Pe∏ny tekst Raportu wraz z infor-

macjà na temat skarg, które wp∏y-
n´∏y w tej materii do Rzecznika
Ubezpieczonych w 2007 r. znajduje
si´ na stronie internetowej Rzeczni-
ka Ubezpieczonych: www.rzu.gov.pl.

■

Ma∏gorzata Wi´cko

Biuro Rzecznika

Ubezpieczonych

M

ARZEC

2008

R

. N

UMER

33

35

R

ó˝norodne formy, instytucje
i narz´dzia dzia∏alnoÊci gospo-
darczej sà przedmiotem zain-

teresowaƒ zarówno przest´pców in-
dywidualnych, jak i zorganizowanych
grup przest´pczych. Stopieƒ kapitali-
zacji rynku ubezpieczeniowego, dy-
namiczny rozwój sektora ubezpie-
czeniowego i

wzrost znaczenia

ubezpieczeƒ majàtkowych i gospodar-
czych w obrocie prawnym powodujà,
i˝ dzia∏alnoÊç ubezpieczycieli jest
szczególnie nara˝ona na dzia∏ania
przest´pcze, w szczególnoÊci zorgani-
zowanych grup przest´pczych.

Od poczàtku funkcjonowania in-

stytucji Rzecznika Ubezpieczonych
istotnà sferà dzia∏alnoÊci urz´du by∏o
diagnozowanie stanu przest´pczoÊci
ubezpieczeniowej, prezentowanie no-
wych form i metod przeciwdzia∏ania
temu rodzajowi przest´pczoÊci. Ten
obszar aktywnoÊci wynika z faktu, i˝
przest´pczoÊç ubezpieczeniowa,
w szczególnoÊci przest´pstwo oszu-
stwa asekuracyjnego i oszustwa kla-
sycznego dokonanego na szkod´
ubezpieczyciela, jest negatywnym
zjawiskiem zwiàzanym z umowà
ubezpieczenia, gdy˝ skutki wy∏udzeƒ
uderzajà w interesy konsumentów
poprzez wzrost sk∏adki, a tak˝e majà
poÊredni wp∏yw na obs∏ug´ i sto-
sunek zak∏adów do osób poszkodo-
wanych. Rzecznik Ubezpieczonych
wielokrotnie, w ramach swoich usta-
wowych uprawnieƒ, podejmowa∏ sze-
rokie dzia∏ania edukacyjne i prewen-
cyjne. PodkreÊliç w tym miejscu,
nale˝y wspó∏prac´ i aktywny udzia∏
Rzecznika w pracach Komisji ds.
przest´pczoÊci ubezpieczeniowej

przy Polskiej Izbie Ubezpieczeƒ.
Postulaty formu∏owane przez Rzecz-
nika Ubezpieczonych m.in.: zwi´k-
szenie aktywnoÊci zak∏adów ubezpie-
czeƒ w ujawnianiu przest´pstw
ubezpieczeniowych na etapie likwi-
dacji szkody, wprowadzenie instytu-
cjonalnych form wspó∏pracy zak∏a-
dów ubezpieczeƒ z administracjà
rzàdowà oraz z organami Êcigania
i wymiaru sprawiedliwoÊci, czy te˝
zwi´kszenie ÊwiadomoÊci spo∏ecznej
o szkodliwoÊci tego rodzaju przest´p-
czoÊci dla ca∏ej „wspólnoty ryzyka”,
pozostajà nadal aktualne, ale niosà
tak˝e za sobà wymierne efekty

1

. Sta-

tystyki Komendy G∏ównej Policji do-
tyczàce wykrywalnoÊci przest´pstw
oszustwa asekuracyjnego i oszustwa
klasycznego na szkod´ ubezpieczy-
cieli, sà tego dowodem

2

. Jednak sama

aktywnoÊç i wspó∏praca podmiotów
uczestniczàcych w procesie ujaw-
niania i Êcigania przest´pstw ubez-
pieczeniowych nie zawsze jest wy-
starczajàca. Walk´ z tego rodzaju
przest´pczoÊcià, która istotnie godzi
w prawid∏owy rozwój rynku ubezpie-
czeniowego i w bezpieczeƒstwo obro-
tu prawnego, nale˝y wyposa˝yç
w adekwatne dla potrzeb bran˝y in-
strumenty – poprzez ewentualnà
przebudow´ istniejàcych Êrodków,
ale równie˝ poprzez wprowadzenie
nowych instytucji prawa.

Uzewn´trzniona w danych staty-

stycznych skala przest´pczoÊci ubez-
pieczeniowej, postulaty Êrodowiska
ubezpieczeniowego i innych Êrodo-
wisk opiniotwórczych o koniecznoÊci
wzmocnienia walki z tego rodzaju
patologià, sk∏oni∏y Rzecznika Ubez-

pieczonych do analizy obecnego
ustawodawstwa karnego pod kàtem
propozycji ewentualnych zmian.

Pierwszà i niejako naturalnà reak-

cjà na informacje dotyczàce skali
przest´pczoÊci ubezpieczeniowej jest
postulat dotyczàcy koniecznoÊci
zwi´kszenia represji karnej. De lege
lata przest´pstwo oszustwa asekura-
cyjnego jest wyst´pkiem zagro˝onym
karà pozbawienia wolnoÊci od 3 mie-
si´cy do lat 5. W przypadku dzia∏ania
sprawcy w celu osiàgni´cia korzyÊci
majàtkowej sàd skazujàc sprawc´ na
kar´ pozbawienia wolnoÊci mo˝e
orzec obok tej kary grzywn´ na pod-
stawie art. 33 § 2 k.k. Mo˝liwe jest
równie˝ wymierzenie kary ograni-
czenia wolnoÊci albo grzywny, jeÊli
spe∏nione sà przes∏anki przewidziane
w art. 58 § 3 k.k. Niewykluczone jest
tak˝e zastosowanie instytucji warun-
kowego umorzenia post´powania
karnego, jeÊli zaistniejà przes∏anki
wskazane w art. 66 § 1 i 3 Kodeksu
karnego. Wydaje si´ wi´c, i˝ wskaza-
ny zakres penalizacji czyni zadoÊç za-
∏o˝eniom trafnej reakcji karnej i gwa-
rantuje realizacj´ podstawowych
funkcji prawa karnego materialnego.
Jako propozycj´ do rozwa˝enia by∏o-
by ewentualne podniesienie dolnej
i górnej granicy sankcji za przest´p-
stwo z art. 298 k.k. do 6 miesi´cy i od-
powiednio do 6 lat. Taki zabieg spo-
wodowa∏by zrównanie sankcji za
pope∏nienie oszustwa asekuracyjne-
go i oszustwa klasycznego. Wpraw-
dzie oba czyny majà ró˝ny przedmiot
ochrony (ochrona innych dóbr praw-
nych) niemniej jednak, skutkiem ich
dokonania jest niekorzystne rozpo-
rzàdzenie mieniem przez zak∏ad
ubezpieczeƒ. Skoro przyjmuje si´
w doktrynie prawa karnego, ˝e prze-
st´pstwo oszustwa klasycznego jest,
w przypadku skierowania go prze-
ciwko dzia∏alnoÊci ubezpieczyciela,

Propozycje rozszerzenia instytucjonalnych
form zwalczania przest´pczoÊci
ubezpieczeniowej – g∏os w dyskusji

Z dynamicznym rozwojem gospodarczym kraju
zwiàzane sà nieod∏àcznie zjawiska negatywne, któ-
re cz´sto wykraczajàc poza sfer´ naruszeƒ zobowià-
zaƒ umownych wchodzà w sfer´ prawa karnego.