-
-

Orzekanie w przedmiocie zwrotu nienależnie pobranych świadczeń rodzinnych

Wyrok

Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego siedziba w Gliwicach

z dnia 16 listopada 2012 r.

IV SA/Gl 136/12

Teza

Organ administracji w pierwszej kolejności powinien orzec w kwestii nienależnie pobranych świadczeń
rodzinnych. A dopiero później nakazać ich zwrot. Te dwie czynności nie mogą nastąpić w jednej decyzji.

Legalis, Wspólnota 2013 nr 2, str. 55

Ustawa o świadczeniach rodzinnych, Art. 23a ust. 9, Art. 30

Numer 551710

Skład sądu

Adam Mikusiński (przewodniczący)

Stanisław Nitecki

Tadeusz Michalik (sprawozdawca)

Sentencja

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gliwicach po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 16 listopada 2012 r. sprawy ze

skargi B. C. na decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego w K. z dnia (...)r. nr (...) w przedmiocie zasiłku

rodzinnego 1) uchyla zaskarżoną decyzję oraz poprzedzającą ją decyzję Marszałka Województwa (...) z dnia (...)

r. nr (...); 2) określa, że zaskarżona decyzja nie podlega wykonaniu.

Uzasadnienie

Decyzją z dnia (...) r., nr (...) Marszałek Województwa (...) działając na podstawie art. 21, art. 23a ust. 9 i art. 30
ust. 1, ust. 2 pkt 2 i ust. 8 ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych w związku z art. 104
KPA uznał, że zasiłki rodzinne wraz z dodatkami wypłacone B.C. w okresie od dnia 23 października 2006 r. do 31
sierpnia 2007 r. w łącznej wysokości 5.376 zł były nienależnie pobranymi świadczeniami rodzinnymi. W pkt 2
decyzji organ zobowiązał B.C. do zwrotu w terminie 30 dni od dnia, kiedy decyzja stanie się ostateczna -
nienależnie pobranych świadczeń rodzinnych w wysokości 5.376 zł łącznie z ustawowymi odsetkami naliczanymi
od pierwszego dnia miesiąca następującego po dniu wypłaty świadczeń rodzinnych do dnia spłaty. W
uzasadnieniu rozstrzygnięcia organ wskazał, że w dniu (...) r., decyzją nr (...) Wójt Gminy Z. przyznał B.C. zasiłki
rodzinne oraz dodatki do tych zasiłków na dzieci: D.C., K.C., K.C., N. C. oraz S. C. na okres od 1 września 2006 r.
do 31 sierpnia 2007 r. Organ wyjaśnił, że Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej Województwa (...) poinformował
Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Z., że w sprawie B.i P. C. od dnia 23 października 2006 r. mają
zastosowanie przepisy o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego w zakresie świadczeń rodzinnych.
W tych okolicznościach decyzją z dnia (...) r., nr (...) wydaną z upoważnienia Wójta Gminy Z. uchylono B. C. od
dnia 23 października 2006 r. prawo do świadczeń rodzinnych.

Następnie wniosek B. C. w sprawie ponownego ustalenia prawa do zasiłku rodzinnego oraz dodatków do zasiłku
rodzinnego w okresie od 23 października 2006 r. do 31 sierpnia 2007 r. został przekazany do Regionalnego
Ośrodka Polityki Społecznej Województwa (...), który wezwał wnioskodawczynię do uzupełnienia wniosku oraz
dostarczenia dokumentów niezbędnych do ustalenia uprawnień do świadczeń rodzinnych na podstawie przepisów
wspólnotowych. Dodatkowo organ poinformował wnioskodawczynię, że niezastosowanie się do tego wezwania w
terminie skutkować będzie pozostawieniem wniosku bez rozpatrzenia. Pomimo wezwania B.C. nie dostarczyła
żądanych dokumentów zatem organ pozostawił jej wniosek bez rozpoznania. Organ zaznaczył jednak, że za
wskazany wyżej okres strona pobrała świadczenia rodzinne w łącznej wysokości 5.376 zł. Wskazał dodatkowo, że
stosownie do treści art. 23a ust. 9 ustawy o świadczeniach rodzinnych marszałek województwa ustala i dochodzi
zwrotu nienależnie pobranych świadczeń rodzinnych wówczas, gdy mają zastosowanie przepisy o koordynacji
systemów zabezpieczenia społecznego. Dlatego organ wszczął postępowanie dotyczące ustalenia, czy
świadczenia rodzinne pobrane za wyżej opisany okres są świadczeniami nienależnie pobranymi. Marszałek
przywołał treść art. 30 ust. 2 ustawy o świadczeniach rodzinnych definiującego pojęcie nienależnie pobranych
świadczeń rodzinnych oraz wskazał, że w sprawie ustalono, że mąż wnioskodawczyni - P. C. od dnia 23
października 2006 r. wykonywał działalność zawodową na terenie (...) i był uprawniony, na mocy przepisów
wspólnotowych do zagranicznych świadczeń rodzinnych w odniesieniu do członków swojej rodziny, którzy
zamieszkują na terytorium innego Państwa Członkowskiego (w Polsce), tak jakby zamieszkiwali na terytorium
tego państwa. Dodatkowo organ wyjaśnił, że B.C. składając w dniu 31 lipca 2006 r. wniosek o ustalenie prawa do
zasiłku rodzinnego wraz z dodatkami podpisała zobowiązanie do niezwłocznego poinformowania podmiotu
realizującego świadczenia rodzinne o wyjeździe poza granicę Rzeczypospolitej Polskiej, uzyskaniu dochodu oraz
innych zmianach mających wpływ na prawo do świadczeń rodzinnych. Pomimo tego wnioskodawczyni nie
poinformowała organu o podjęciu zatrudnienia przez jej męża poza granicami kraju oraz nie przedłożyła
dokumentu potwierdzającego wysokość dochodu uzyskanego przez niego z tego tytułu. Organ uznał więc, że
wnioskodawczyni nie spełniła wymogu wynikającego z regulacji art. 25 ust. 1 ustawy o świadczeniach rodzinnych.
Jednocześnie zaznaczono, iż B. C. również na wezwanie Regionalnego Ośrodka Polityki Społecznej
Województwa (...) nie przedłożyła wymaganych dokumentów, w tym zagranicznego dochodu uzyskanego z tytułu
zatrudnienia męża poza granicami kraju. Dlatego uznano, że świadomie wprowadziła w błąd organy realizujące
świadczenia rodzinne, co uniemożliwiło ustalenie faktycznej sytuacji dochodowej rodziny. Zatem ustalono, że

zasiłki rodzinne wraz z dodatkami wypłacone w okresie od dnia 23 października 2006 r. do 31 sierpnia 2007 r. w
kwocie 5.376 zł były świadczeniami nienależenie pobranymi wobec czego należało orzec o ich zwrocie wraz z
ustawowymi odsetkami.

Z decyzją ta niezgodziła się B.C. składając odwołanie, w którym wyjaśniła, że jej mąż podjął pracę w (...) dopiero
w październiku 2006 r., natomiast pierwsze świadczenia rodzinne na najstarsze dziecko otrzymał w dniu 26 lutego
2007 r., a na pozostałą czwórkę w kwietniu 2007 r. Opisała swoją trudną sytuację majątkową i rodzinną
zaznaczając, że obecnie jej mąż nie pracuje. Podkreśliła również, że kwota, której zwrotu domaga się organ jest
niewyobrażalnie wysoka i w zasadzie niemożliwa do spłaty z uwagi na brak zdolności kredytowej rodziny. Wniosła
o umorzenie wskazanych należności wraz z odsetkami.

Samorządowe Kolegium Odwoławcze w K. decyzją z dnia (...) r., nr (...) utrzymało w mocy skarżoną decyzję
organu I instancji. W uzasadnieniu opisano dotychczasowy przebieg postępowania oraz zaznaczono, że od dnia
23 października 2006 r. w sprawie miały zastosowanie przepisy koordynacji systemów zabezpieczenia
społecznego zatem zasadne było uchylenie od tego dnia prawa do świadczeń rodzinnych przyznanych
odwołującej. Słusznie więc Wójt Gminy Z. decyzją z dnia (...) r., nr (...) uchylił decyzję własną przyznającą
omawiane świadczenia, a następnie na podstawie art. 23a ust. 1 ustawy o świadczeniach rodzinnych przekazał
wniosek B.C. o ustalenie prawa do świadczeń rodzinnych za wskazany okres Marszałkowi Województwa (...).
Kolegium podkreśliło, że z chwilą uchylenia z dniem 23 października 2006 r. prawa do świadczeń rodzinnych
ustała podstawa prawna do ich pobierania. Dodatkowo, w wyniku prowadzonego postępowania w sprawie
ustalenia prawa do świadczeń rodzinnych nie udało się ustalić sytuacji dochodowej rodziny, a wniosek strony
pozostawiono bez rozpoznania bowiem skarżąca nie uzupełniła jego braków. Dlatego uznano, że świadczenia
rodzinne wypłacone od dnia 23 października 2006 r. do 31 sierpnia 2007 r. były świadczeniami nienależnie
pobranymi, a zatem stosownie do treści art. 30 ust. 8 ustawy o świadczeniach rodzinnych należało orzec o ich
zwrocie łącznie z ustawowymi odsetkami. Organ odwoławczy zaznaczył, ze świadczenia nienależnie pobrane to
świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie lub zwiększenie prawa do
świadczeń rodzinnych, albo wstrzymanie wypłaty świadczeń rodzinnych w całości lub w części, na skutek
okoliczności leżących po stronie świadczeniobiorcy. Kolegium wskazało dodatkowo, że bierne zachowanie strony
uniemożliwiło ponowne ustalenie sytuacji dochodowej i rodzinnej, co z kolei niezbędne było w celu poczynienia
ustaleń w zakresie prawa do świadczeń rodzinnych, a tym samym usankcjonowania już wypłaconych świadczeń.
Dodatkowo organ podkreślił, że w chwili składania wniosku o ustalenie prawa do świadczeń rodzinnych B.C.
została pouczona o obowiązku poinformowania organu wypłacającego świadczenia o każdej zmianie mającej
wpływ na prawo do tych świadczeń. Zatem organ uznał, że strona była świadoma, że zarówno o wyjeździe męża
za granicę, jak i nabyciu przez niego prawa do świadczeń rodzinnych winna powiadomić organ pomocy
społecznej.

W skardze do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gliwicach B.C. wniosła o umorzenie pobranych
świadczeń rodzinnych wraz z ustawowymi odsetkami. Wskazała, że znajduje się trudnej sytuacji materialnej oraz
rodzinnej. Ponownie podkreśliła, że obecnie nie jest w stanie uregulować kwoty nienależnie pobranych
świadczeń. Dodatkowo zaakcentowała, że ma świadomość własnego zawinienia w doprowadzeniu do takiego
zadłużenia wobec organów pomocy społecznej.

W odpowiedzi na skargę organ odwoławczy przytoczył argumenty powołane w skarżonej decyzji i wniósł o
oddalenie skargi.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gliwicach zważył, co następuje:

Zgodnie z regulacją art. 1 i 2 ustawy z dnia 25 lipca 2002 r. Prawo o ustroju sądów administracyjnych (Dz.U. Nr
153, poz. 1269 ze zm.) sądy administracyjne sprawują wymiar sprawiedliwości poprzez kontrolę działalności
administracji publicznej. Kontrola ta sprawowana jest pod względem zgodności z prawem, co oznacza, iż jej
przedmiotem jest ocena prawidłowości prowadzenia przez organ administracji publicznej postępowania
administracyjnego oraz zapadłych w tym postępowaniu rozstrzygnięć. Sąd administracyjny ocenia, czy wydana w
sprawie decyzja narusza przepisy prawa w stopniu mogącym mieć wpływ na wynik sprawy.

Rozpoznając niniejszą sprawę w świetle wyżej przytoczonych kryteriów Wojewódzki Sąd uznał, że skarga
zasługuje na uwzględnienie, choć z przyczyn innych, niż w niej wskazane. Decyzje poddane kontroli Sądu
naruszają bowiem przepisy prawa w stopniu mogącym mieć istotny wpływ na wynik sprawy.

Materialnoprawną podstawą wydanych w sprawie decyzji stanowiły przepisy ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o
świadczeniach rodzinnych (t.j. Dz.U. z 2006 r. Nr 139, poz. 992 ze zm.).

Przedmiotem niniejszego postępowania było ustalenie, że zasiłki rodzinne, które zostały przez skarżącą pobrane
na mocy uchylonej decyzji Wójta Gminy Z. z dnia (...) r., nr (...) były świadczeniami nienależnie pobranymi. W tym
zakresie należy sięgnąć do regulacji art. 30 ust. 2 ustawy o świadczeniach rodzinnych, który w niniejszej sprawie
miał zastosowanie w związku z treścią art. 23a ust. 9 ustawy, zgodnie pierwszym z przywołanych przepisów za
nienależnie pobrane świadczenia rodzinne uważa się:

1) świadczenia rodzinne wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa
do świadczeń rodzinnych albo wstrzymanie wypłaty świadczeń rodzinnych w całości lub w części, jeżeli osoba
pobierająca te świadczenia była pouczona o braku prawa do ich pobierania;

2) świadczenia rodzinne przyznane lub wypłacone na podstawie fałszywych zeznań lub dokumentów albo w
innych przypadkach świadomego wprowadzenia w błąd przez osobę pobierającą te świadczenia;

3) świadczenia rodzinne wypłacone w przypadku, o którym mowa w art. 23a ust. 5, za okres od dnia, w którym
osoba stała się uprawniona do świadczeń rodzinnych w innym państwie w związku ze stosowaniem przepisów o
koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego, do dnia wydania decyzji o uchyleniu decyzji przyznającej
świadczenia rodzinne;

4) świadczenia rodzinne przyznane na podstawie decyzji, której następnie stwierdzono nieważność z powodu jej
wydania bez podstawy prawnej lub z rażącym naruszeniem prawa albo świadczenie rodzinne przyznane na
podstawie decyzji, która została następnie uchylona w wyniku wznowienia postępowania i osobie odmówiono
prawa do świadczenia rodzinnego.

Dodatkowo stosownie do treści art. 30 ust. 1 omawianej ustawy osoba, która nienależnie pobrała świadczenia
rodzinne, jest obowiązana do ich zwrotu.

W rozpoznawanej sprawie organ I instancji orzekł, że świadczenia rodzinne pobrane przez skarżącą w okresie od
23 października 2006 r. do 31 sierpnia 2007 r. były świadczeniami nienależnie pobranymi oraz jednocześnie
zobowiązał skarżącą do zwrotu kwoty nienależnie pobranych świadczeń rodzinnych wraz ustawowymi odsetkami.

Sąd w składzie rozpoznającym niniejszą sprawę podziela pogląd, wyrażony między innymi w wyroku Naczelnego
Sądu Administracyjnego z dnia 22 lipca 2010 r., sygn. akt I OSK 620/10 zgodnie z którym nakazanie zwrotu
świadczenia nienależnie pobranego nie może zostać orzeczone w tej samej decyzji, co samo uznanie
świadczenia za nienależnie pobrane.

Mając na uwadze wyżej przytoczoną regulację ustawy o świadczeniach rodzinnych przyjąć należy, że obowiązek
zwrotu świadczeń rodzinnych może zostać nałożony na stronę dopiero po ostatecznym stwierdzeniu przez organy
pomocy społecznej, że określone świadczenie zostało przez nią nienależnie pobrane. Dlatego organy
administracji pierwotnie winny orzekać w kwestii nienależnie pobranych świadczeń rodzinnych, a dopiero, gdy
sprawa ta zostanie ostatecznie rozstrzygnięta można wszczynać postępowanie zmierzające do nakazania zwrotu
takich świadczeń. W ocenie Sądu wydanie jednej decyzji mocą której organ stwierdza, że dane świadczenia są
nienależnie pobrane i jednocześnie zobowiązuje stronę do zwrotu kwoty tych świadczenie nie jest możliwe i
stanowi naruszenie wyżej wskazanych przepisów ustawy o świadczeniach rodzinnych (por. wyrok Wojewódzkiego
Sądu Administracyjnego w Bydgoszczy, sygn. akt II SA/BD 846/11, wyrok Wojewódzkiego Sądu
Administracyjnego w Łodzi z dnia 8 grudnia 2009 r., sygn. akt II SA/ŁD 804/09).

Za takim stanowiskiem przemawia również brzmienie art. 3 ust. 3 ustawy o świadczeniach rodzinnych zgodnie z
którym należności z tytułu nienależnie pobranych świadczeń rodzinnych ulęgają przedawnieniu z upływem 3 lat
licząc od dnia, w którym decyzja ustalająca te należności stała się ostateczna. Przy czym ust. 5 omawianego
przepisu stanowi, że nie wydaje się decyzji o zwrocie nienależnie pobranych świadczeń rodzinnych jeżeli od
terminu ich pobrania upłynęło więcej niż 10 lat. Treść tych przepisów w sposób jednoznaczny określa kolejność
wydawania stosownych decyzji związanych z nienależnie pobranymi świadczeniami rodzinnymi.

Zatem stwierdzić przyjdzie, że orzekając w jednej decyzji zarówno o uznaniu danych świadczeń za nienależnie
pobrane, jak i zobowiązując skarżącą do zwrotu kwoty nienależnie pobranych świadczeń rodzinnych organ I
instancji oraz Samorządowe Kolegium Odwoławcze dopuściły się naruszenia przepisów postępowania, które
mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy. Skoro bowiem dla prawidłowego rozstrzygnięcia sprawy konieczne
jest ostateczne zakończenie postępowania w sprawie ustalenia nienależnie pobranych świadczeń rodzinnych, a
dopiero następnie otwiera się droga do orzekania w kwestii zwrotu tychże świadczeń, zatem skarżone w
niniejszym postępowaniu decyzje należało uchylić z uwagi na naruszenie procedury, które może mieć istotny
wpływ na wynik sprawy.

Ponownie rozpoznając sprawę organy wezmą pod uwagę wyżej poczynione uwagi, a więc w pierwszej kolejności
dokonają ustalenia, czy świadczenia za okres od dnia 23 października 2006 r. do 31 sierpnia 2007 r. zostały
nienależnie pobrane, a jeżeli tak to ustalą ich wysokość, a dopiero po ostatecznym rozstrzygnięciu tej kwestii
podejmą rozstrzygnięcie w sprawie ewentualnego zwrotu tychże świadczeń rodzinnych.

Mając powyższe na uwadze Sąd na mocy art. 145 § 1 lit. c i art. 135 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o
postępowaniu przed sądami administracyjnymi (t.j. Dz.U. z 2012 r. poz. 270) orzekł, jak w pkt 1.

Orzeczenie zawarte w pkt 2 sentencji wyroku oparto o regulację art. 152 PostAdmU.