SOCJOLOGIA WYCHOWANIA – PIGUŁKA Z REFERATÓW!
Opr. Asia Stachoń

1.

Socjologia wychowania

– Jest to nauka humanistyczna, empiryczna, nie jest normatywna

wiec nie ma funkcji oceniającej. Zawiera w sobie elementy teoretyczne jak i praktyczne.
Teoria to wiedza wyjaśniająca określoną dziedzinę zjawisk, pozostaje w
związku z praktyką bo na jej podstawach jest formułowana.
Praktyka to świadoma działalność ludzi, wykorzystująca umiejętności i nawyki zdobyte w
działaniach.

Przedmiotem badań socjologii są :

1. zbiorowości społeczne, zjawiska, procesy socjalizacyjne i wychowawcze , grupy, klasy,
warstwy, kategorie zbiorowości etnicznych i terytorialnych
2. instytucje wychowawcze regulujące przebieg procesów resocjalizacyjnych,
wychowawczych , organizację czynności wychowawczych i społeczno – kulturowych
warunków wychowania oraz działalność edukacyjną pośrednią lub bezpośrednią innych
instytucji,
3. społeczno – kulturowy przebieg procesów wychowania i zachowań, organizacji i
dezorganizacji sprzyjającej bądź nie realizacji celów oraz zadań wychowania i edukacji,
zmiany i przekształcenia zachodzące pod wpływem edukacji i działalności społeczno –
zawodowej.
4. poziomy efektywności i jakości funkcjonowania procesów wychowawczych i
kulturowych w ramach mikro, mezo i makro systemów wychowania w zakresie form
wychowania naturalnego, bezpośredniego, pośredniego, formalnego i nieformalnego.

Wychowanie

- to działalność społeczna, której przedmiotem jest osobnik będący

kandydatem na członka grupy społecznej, której zadaniem, warunkującym faktyczne jej
zamiary i metody, jest przygotowanie tego osobnika do stanowiska pełnego członka.

Przedmiotem wychowania

jest proces wychowawczy, mający charakter społeczny,

którego przedmiotem jest osoba wychowana przez przedmiot działający czyli
społeczeństwo wychowujące - rodzina, grupa społeczna, otoczenie, instytucje: szkoły,
zakłady, kina, opery, biblioteki itp.; najważniejszym celem tego procesu jest
przekazywanie kultury.

Dwa wymiary socjologii wychowania

Wychowujące społeczeństwo (społeczne warunki wychowania)
Badanie grup społecznych, do których wychowanie przysposabia osobnika, potrzeby i
dążenia zbiorowe, które warunkują stawiane nowym członkom wymagania
Wychowywany osobnik (społeczny przebieg wychowania)
Jak odbywa się wychowanie w danych warunkach, w jakich kierunkach i za pomocą jakich
środków środowisko społeczne stara się urobić osobowość wychowywanej jednostki

DWA WYMIARY WYCHOWANIA

1. Instytucjonalny – obecność instytucji w wychowaniu
2. Aksjologiczny – obecność wartości w wychowaniu

Instytucjonalny:

1.wielość – istnieje wiele różnych instytucji i zbiorowości, które uczestniczą w procesie
wychowania np.rodzina i szkoła, organizacje społeczne, koleżeńskie grupy, kościelne,

1

wojsko, instytucje bez aspiracji wychowawczych, ale wychowujące jak: sklep czy
przychodnia lekarska.
2. zmienność siły oddziaływania w czasie życia ludzkiego - różne instytucje mają różną
siłę oddziaływania w zależności od etapu rozwoju jednostki – jedne mają decydujący
wpływ, inne zamierają np. małe dziecko – rodzina, młodzież – szkoła, grupa koleżeńska,
dorosłe osoby – miejsce pracy, uniwersytet itp.
3. konkurencyjność wpływów - propozycje wychowawcze poszczególnych instytucji
bywają często zbieżne, ale także, co raz częściej bywają rozbieżne.

Wychowanie instytucjonalne jest dziś dominującą formą wychowania. Wychowanie
indywidualne jest także formą wychowania instytucjonalnego, gdyż indywidualny
wychowawca wychowuje w ramach pewnego instytucjonalnego modelu dydaktycznego

Aksjologiczny (Aksjos – celny, Aksjologia pedagogiki – stawianie celów)

1. w procesie wychowania celem stają się wartości
2. celem wychowania jest pełny rozwój osobisty, do bycia człowiekiem uczciwym,

umiejącym żyć z innymi i dla innych

3. wychowanie szkolne, do jakiego zobowiązany jest nauczyciel ma za zadanie

stwarzanie wartościowego środowiska wychowawczego oraz wprowadzanie w świat
wartości podstawowych

Podczas kształcenia i wychowania odwołujemy się do wartości ogólnoludzkich,
uniwersalnych tj.: miłość, , prawda stanowiących podstawowe pojęcia dla dydaktyki.
Edukacja efektywnie służy rozwojowi ucznia, gdy staje się procesem integracji jego
wokół wartości. Jest to możliwe, gdy wartości przenikają cały proces kształcenia i
wychowania

Socjologiczne Definicje Wychowania

Emil Durkheim – wychowanie jest oddziaływaniem pokoleń dorosłych na te, które jeszcze
nie dojrzały do życia społecznego.
Florian Znaniecki – wychowanie to działalność społeczna, której przedmiotem jest
osobnik będący kandydatem na członka grupy społecznej i której zadaniem,
warunkującym faktycznie jej zamiary i metody, jest przygotowanie osobnika do
stanowiska pełnego członka.
Jan Szczepański – wychowanie jest procesem intencjonalnym, wzajemnych oddziaływań
wychowawcy i wychowanka, zachodzących w ramach stosunku wychowawczego,
zmierzających do ukształtowania osobowości wychowanka.
Socjologowie traktują wychowanie jako rzeczywistość dynamiczną. Coś się zmienia, bo
zmienia się wychowanie jednostek.

2.

Komponenty systemu wychowania

a) grupy i instytucje wychowania naturalnego,
b) instytucje wychowania bezpośredniego,do pełnienia funkcji wychowawczych
c) instytucje wychowania pośredniego, tzn. powołane do rozmaitych innych
funkcji,
lecz uczestniczące w procesie wychowawczym ubocznie.
Rodzaje poziomów integracji w systemie wychowania:

2

•

organizacyjno-porządkowy – podstawowy, dotyczy powiązania ze sobą

działalności poszczególnych elementów, w których jedne nie wchodzą w kolizję z
drugimi (porządkuje niezależne zadania na wykonanie produktu – wychowania)
•

funkcjonalny – dotyczy wyższego poziomu działań elementów kiedy każdy

wykonuje cząstkę jakiegoś zadania wymagającego synchronizacji działań
wszystkich elementów składowych (cały produkt wykonuje kilka osób,
instytucji)

Warunki systemu wychowania

Wychowanie, aby było realizowane w systemie wychowania musi spełniać
następujące warunki: • instytucja składa się z szeregu elementów wykonawczych
wykonujących wspólne zadanie • elementy te funkcjonują w sposób zintegrowany (łączą
się)
ogół wykonywanych zadań podporządkowany jest realizacji wspólnych celów wychowania

Typy systemów wychowawczych

Wyróżniamy następujące typy systemów wychowawczych:
• ogólnospołeczny – system wychowawczy, obejmujący wiele stowarzyszeń i
instytucji oświatowo-wychowawczych w społeczeństwie;
• środowiskowy – lokalny system wychowawczy, obejmujący wiele
stowarzyszeń i instytucji oświatowo-wychowawczych zlokalizowanych na
jednym, wspólnym terenie, np. wieś, rejon szkolny;
• podstawowy (elementarny) – system wychowawczy odnoszący się do
funkcjonowania wychowawczego pojedynczej instytucji (np. przedszkola,
szkoły)
Podstawowe elementy struktury ogólnospołecznej: rodzinę, szkołę, przedszkole,
organizacje dziecięce i młodzieżowe, stowarzyszenia i instytucje społeczne oraz
polityczne, instytucje opiekuńcze i ochrony zdrowia, zakłady pracy, organy
administracyjno-porządkowe, środki masowego oddziaływania, instytucje i
placówki upowszechniania kultury

Rodzaje systemów oddziaływań wychowawczych:

• właściwy system wychowania – wszyscy nauczyciele – wychowawcy
uczestniczą w realizacji procesów wychowawczych podporządkowanym
celom wspólnym dla uczniów tej samej szkoły,
• ogólnospołeczny system wychowania – integracja działań wychowawczych
wielu osób odnosząca się np. do placówek oświatowych w stosunku do
młodzieży całego kraju w duchu samych celów,
• system wychowawczy danej Instytucji – integracja działań wychowawczych
obejmuje tylko wszystkich pracowników danej instytucji
• system wyższego rzędu – integracja działań wychowawczych obejmuje
pracowników wielu instytucji

Cechy charakterystyczne lokalnego systemu wychowania:

- bezpośrednie kontaktowanie się ze sobą przedstawicieli wszystkich instytucji

3

tworzących system - działania wychowawcze wszystkich instytucji systemu
odnoszą się do tej samej populacji dzieci i młodzieży - obejmuje wszystkie
elementy, których działalność może być sterowana w skali lokalnej.

Na środowiskowy, lokalny system wychowawczy składa się instytucjonalny system wychowawczy, który
dotyczy wewnętrznej integracji działań wszystkich jej składowych elementów wokół jednolitych celów
wychowania

Typy instytucji wychowawczych:

a) instytucje wyspecjalizowane w wypełnianiu zadań wychowawczych,
zatrudniające kadrę, która zawodowo zajmuje się działalnością wychowawczą
(np. szkoły)
b) instytucje nie posługujące się wyspecjalizowaną kadrą (np. organizacje
młodzieżowe)

Style wychowania

a) styl autokratyczny: (stos. kar, kierowanie zachow.wychowanka, ogranicza )
b) styl demokratyczny: (dyskusja, nie ogranicza, pobudza, stosuje nagrod i kary)
c) s. liberalny(partnerski) (wych.bierny, obserwator, zapewnia swobode, brak
ograniczeń)

3.

Funkcje szkoły

:

-dydaktyczna(nauczająca)-
określa istotę działania
szkoły- przek.wiedzy, rozwój
zdolności i zainter.
-
wychowawcza( socjalizacyjn
a)-ich istotą jest
przekazywanie norm
wartości i zasad współżycia

-opiekuńcza- zapewnienie
dziecku opieki ze strony
nauczyciela na czas
przebywania poza domem
-selekcyjna- realizowana
jest głównie w drodze
egzaminów

Można wyróżnić kilka koncepcji socjalizacji:

a) socjalizacja jako proces włączania się dziecka w
społeczeństwo, ściśle związana z wychowaniem
b) socjalizacja jako proces wrastania w kulturę
c) socj. jako pr. zdobywania świadomości społ. i umiej.
porozumiewania się z innymi ludźmi
d) socjalizacja jako proces kształtowania się osobowości w
ujęciu psychoanalizy
e) socjalizacja jako proces aktywnego uczestnictwa jednostki w
środowisku społecznym.

Zdaniem Tyszki , pierwsze fazy rodzinnej socjalizacji realizują

się głównie przez:

– przykład i naśladownictwo,
– system nakazów i zakazów,

– system kontroli społecznej
realizowany poprzez proces

4

nagrodzenia i
represji.

– działalność inspirująca ze
strony osób socjalizujących,
ukierunkowana na aktywność
wychowanka,

Grupa rówieśnicza

Grupa rówieśnicza powstaje w sposób spontaniczny, bez
ingerencji dorosłych, kształtuje mechanizmy, które regulują
wewnętrzna organizację grupy, oraz wzajemne zachowania
poszcz.członków. Posiada charakterystyczne cechy takie jak
zmienność celów oraz form życia zbiorowego i zabawy.

W grupie rówieśniczej możemy wyróżnić trzy typy:

grupy
dziecięce,
oparta na
zabawie

grupy
młodzieżowe,
paczki

grupy
dewiacyjne.gangi
, bandy
przestępcze.

Rozróżniamy dwa typy więzi :

*formalne ( np. kluby czy
bractwa)

nieformalne

Relacje w grupach z która się identyfikujemy mogą mieć

charakter :

osobisty (bezpośrednie, częste kontakty w grupach
nieformalnych)
funkcjonalny ( kontakty ograniczone są do pewnych aspektów
działania, rzadsze,
często o charakterze przedmiotowym, są charakterystyczne dla
grup formalnych)

* Bliskość fizyczna intymności występ.j w związkach opartych na
zaufaniu wynika z więzi emocjon.
* Bliskość duchowa wyraża się odczuwaniem podobnych emocji i
motywów działania·

Więzi społeczne dzielimy na

naturalne (od
momentu
urodzenia i
zamieszkanie w
danej
społeczności);

stanowione
( ustanowione
przez
społeczeństwo);
zrzeszeniowe
(nieprzymusowe

zrzeszenie się
ludzi).

Podział środowiska intencjonalnego (Pilch);

*Placówki
opiekuńcze -

placówki opieki
nad dziećmi o

upośledzeniach

5

rozwojowych,
Pogotowia
Opiekuńcze, Domy
Dziecka (instyt.
opieki całkowj),
Rodz. Zastępcze,
internaty.
*Placówki
wspomagające

rozwój dzieci i
młodzieży
-świetlice,
czytelnie, ośrodki
pracy twórczej
(DomKultury,
kluby), kolonie
obozy.

*Placówki
wychowania
poszkolnego
(oświata
dorosłych); kursy
biblioteki, ośrodki
upowszechnienia
wiedzy (np. muzea,
wystawy)

4

Rodzina - funkcje rodziny jako instytucji:

1. Regulacja zachowań

seksualnych.

2. Biologiczne

odtwarzanie populacji.

3. Zapew. material.

środków do życia.

4. Socjalizacja nowego

pokolenia.

5.

Ochrona i wsparcie
emocjonalne.

6. Sytuowanie w

przestrzeni
społecznej i
określenie społecznej
tożsamości.

Rozwój osobowości można podzielić na osiem okresów, począwszy od

narodzin aż do

Starościj. Każdy z nich przebiega podobnie:
Wstępne zawiązanie problemu.
Właściwy przełom- tzn. okres największej podatności na
oddziaływanie zewnętrzne.
Charakterystyczna jest tutaj szczególna wrażliwość na konkretne
zdarzenia prowadzące do
określonych konsekwencji rozwojowych.
Rozwiązanie kryzysu jako następstwo fazy poprzedniej. Na to
rozwiązanie wpływ mają
zarówno procesy społeczne, jak i czynniki indywidualne. Każdy z
kryzysów może być
rozwiązany w dwojaki sposób. Będą to rozwiązania różne, pozytywne
bądź negatywne, czyli
korzystne lub niekorzystne dla rozwiązania aktualnych problemów
oraz dla późniejszego
rozwoju.

1. Stadium sensoryczne

(1.r. ż.)

2. Stadium motoryczne

(2.-3 r. ż )

3. Stadium lokomocyjne

(4.-5.r.ż)

4. Stadium edukacji

szkolnej(6-11.)

6

5.

Młodzień. kryzys
tożsam.(12-19).

6.

Wczesna
dorosłość( 20- do w.
śr.)

7. Wiek średni
8.

Wiek dojrzały (do
starości)

SYSTEM RODZINNY

Każda rodzina tworzy system. System stanowi całość, która jest
czymś więcej niż sumą jego
części. System jest wynikiem interakcji pomiędzy poszczególnymi
elementami. Aby zrozumieć
różnicę, trzeba zaobserwować, jak poszczególne osoby wiążą się z
każdą kolejną osobą w systemie.
Trzeba też odczytać reguły, które rodzina wypracowała. Dotyczą one
między innymi sposobów
komunikowania się między jej członkami, komunikacji z innymi ludźmi,
prowadzenia domu,
zarabiania i wydawania pieniędzy, wykształcenia, wyrażania emocji,
wychowywania dzieci, seksu.

5

Rodzina jest jednym z podstawowych i bardzo trwałych
elementów organizacji społeczeństwa ludzkiego i tę rolę pełni od
wielu dziesiątków tysiącleci.
Rodzina w ujęciu socjologicznym to podstawowa grupa społeczna
(instytucja społeczna).

11 funkcji rodziny:

1.Materialno ekonomiczna:
- produkcyjna - zarobkowa
- gospodarcza - usługowo-
konsumpcyjna
2. Opiekuńczo-
zabezpieczająca
3. Prokreacyjna
4. Seksualna

5. Legalizacyjno - kontrolna
6. Stratyfikacyjna
7. Socjalizacyjna
8. Kulturalna
9. Religijna
10. Rekreacyjno- towarzyska
11.Emocjonalno- ekspresyjn

Charakteryzuje się ona na pewno:

1.Atmosfera pogodna,
poczucie wstydu
2. System rodzinny jest
konstruktywny
3. Są jasno określone
zasady, granice

4. Otwarta komunikacja
5. Wszyscy członkowie mogą
wyrażać
6. Problemy są zauważane i
rozwiązywane.

7

7. Każdy ma prawo do
błędów i

8. Role nie są sztywne.

6

Rodzinę można definiować w 4 płaszczyznach:

1)instytucj
a społeczna

2)grupa
społeczna

3)wspólnot
a

4)zrzeszen
ie

Rodzina dysfunkcyjna – jest to rodzina w której występuje brak
realizacji którejkolwiek z funkcji rodziny, lub istotne
zaniedbanie w ich wdrażaniu, wynikające z przyczyn
wewnętrznych lub zewnętrznych.
Zewnętrzne problemy społeczne w procesach
dezorganizacji rodziny:

•

bezroboci
e

•

ubóstwo

•

bezdomno
ść

Wewnętrzne problemy społeczne w procesach dezorganizacji

rodziny:

•

separacja i
rozwody

•

przemoc w
rodzinie
a) przemoc wobec
współmałżonka
b) wobec dziecka

•

wykorzystywanie
dzieci:
a) psych. b) fizycz.
c) seks.

•

problem
alkoholowy w
rodzinie

•

problem
narkotyków w
rodzinie

•

zdrowie
psychicznie i
choroby
psychiczne

•

osoby stare w
rodzinie

•

przestępczość
nieletnich

Rodzice zaniedbują dzieci na wiele sposobów:

- przez rzeczywiste fizyczne, opuszczenie i zaniedbywanie
potrzeb dziecka
- przez nie ujawnianie w wobec dzieci prawdziwych emocji
- przez nie uznawanie dziecięcej ekspresji emocji
- przez niezaspokajanie rozwojowej dziecięcej potrzeby
zależności
- przez fizyczne, seksualne, emocjonalne i duchowe nadużycia
wobec nich

8

- przez wykorzystywanie dzieci do zaspokajania swoich
własnych potrzeb

Rodzina patologiczna- to grupa społeczna, której życie
społeczne jest regulowane przez zbiór powszechnie
odrzucanych wartości, norm i wzorców zachowań, przyczyniając
się tym samym do pogłębienia nie przystosowania społecznego
dzieci w tym uczestniczących oraz zaburzenia wszystkich
rodzajów relacji i komunikacji grupowej

Sieroctwo naturalne ma
miejsce wtedy, gdy oboje
rodzice dziecka nie żyją

Sieroctwo społeczne -
oznacza brak śr. rodzi. z
powodów innych niż
śmierć ojca i matki.

Wg Marii Jarosz „rodzina , podlegająca ciągłym przemianom
społecznym i kulturowym, ma jednocześnie cechy trwałości i
niezmienności. Jest ona bowiem jedną z podstawowych grup
społecznych., kształtujących osobowość i zachowania człowieka.
Niezależnie od form gospodarowania, ustroju społecznego czy
systemu kulturowego, istnienie rodziny związane jest z istnieniem
społeczeństwa, a zakłócenia w jej funkcjonowaniu wywierają
niekorzystne skutki społeczne.”

8

We współczesnej socjologii wychowania obecne są cztery
sposoby myślenia o szkole: funkcjonalizm, strukturalizm,
radykalny humanizm inaczej teoria konfliktu i
interpretatywiazm. Inni teoretycy i badacze skłaniają się ku
trzem modelom: funkcjonalizmowi, teorii konfliktów i
interpretatyzmowi.

Funkcjonalizm, którego przedstawicielem jest

Parsons. Według niego szkoła stanowi społeczny podsystem,
który jest niezbędnym elementem utrzymania ładu społecznego,
porządku, na który składa się określony układ ról społecznych i
norm kulturowych. Szkoła wdraża do ich przestrzegania. Szkoła
jest mechanizmem autoregulacji w społeczeństwie, przydziela
jednostki w systemie społecznym według ich zdolności dzięki
czemu neutralizuje konflikty. Im wychowanek ma lepsze
osiągnięcia tym zdobywa wyższe oceny i świadectwo końcowe.
Według Durkheima szkoła uczy życia w społeczeństwie,
przybliżając reguły. Szkoła jest niezbędna w społeczeństwie ,
jej podstawową funkcja jest przeprowadzenie człowieka z etapu

9

dzieciństwa ku dorosłości za pomocą norm społecznych. Szkoła
adaptuje młode pokolenie do warunków społecznych.

Teoria konfliktowa rozpatruje szkołę jako instytucje

otwartą jedynie na interesy klas i grup dominujących. Działa tu
mechanizm selekcji rozpoznawanej jako narzędzie podziałów
społecznych. Zadania socjalizacyjne i wychowawcze szkoły
natomiast utożsamiane są z mechanizmem reprodukcji
kulturowej. Celem jest tu wychowanie jednostek posłusznych
władzy nie kwestionujących swojego miejsca w społeczeństwie.

Interpretatywizm, którego przedstawicielami są

Blumes, Hoffman i Loren mówi, że szkoła związana jest ze
społeczeństwem, sama jest systemem społeczno-kulturowym,
rządzi się swoimi prawami, oddziałując na osobowość ucznia.

9. Przemoc w szkole

Specjalny problem mający przeciwdziałać przejawom przemocy
w szkole. Do głównych celów tego programu należą:

1)

doskonalenie relacji koleżeńskich, poprawa atmosfery w
szkole

2) zapewnienie poczucia bezpieczeństwa uczniom szykanowanych i

wyizolowanym oraz zwiększenie ich wiary w siebie

3) eliminacja agresywnych reakcji uczniów wobec otoczenia
oraz nauczenia ich właściwych zachowań

Środowisko profilaktyczne, które powinno realizować cztery

zasady:

1) dbanie o dobre

stosunki pedagogiczne
dzięki życzliwości,
zaufanie i
zrozumienie;

2) stwarzanie dzieciom

okazji do osiągania
sukcesów

3) indywidualizowanie

ćwiczeń, poszukiwanie
głębokich
zainteresowań
uczniów;

4) utrzymywanie

regularnych
kontaktów z ich
rodzinami.

Wyróżnia się osiem strategii uczniowskich i 4 stosowane

przez uczniów.

10

Socjalizacja - chodzi tu nie o sam proces uspołecznienia co o
wybiórcze przyswojenie reguł postępowania lansowanych przez
szkołę, wzmacnianie nagradzaniem pożądanych i karaniem
niepożądanych z punktu widzenia nauczycieli zachowań
uczniowskich. Często istotą socjalizacji w szkole staje się
podkreślenie roli grupy, kładzenie nacisku na schludny wygląd
uczniów, utożsamianie go ze zdolnościami, starannością
motywacją i zaangażowaniem w naukę. Strategia ta objawia się
łamaniem woli, odrzucaniem indywidualności uczniów, ocenianiem
zachowania traktowanego jako jedyny miernik przystosowania
do wymogów roli ucznia bądź jego braku. Jest to postępowanie o
tyle szkodliwe, że w miejsce wychowania pojawia się manipulacja
będąca zresztą istotą wszystkich strategii, a takie
postępowanie heteronomizuje psychikę uczniów, zmusza do
pożądanych reakcji tylko wówczas gdy nie ma już innej
możliwości, odbiera samodzielność i perspektywy na późniejsze,
rzeczywiste samostanowienie.
Dominacja - Jest związana z przemocą, przymusem, władzą nad
mową, czasem, przypominaniem hierarchii i konsekwencji
nieposłuszeństwa. Pozornie stosowanie tej strategii przez
nauczyciela może wywierać pewien pozytywny wpływ na
osobowość ucznia- uczy się on radzić sobie w trudnych,
opresyjnych okolicznościach. Jednak negatywów jest znacznie
więcej: uczniowie uczęszczający do klasy, której wychowawca
posługuje się tą strategią czują się wyalienowani, osaczeni,
stymulowani negatywnie do unikania, nie zaś uczestnictwa w
problemach i sytuacjach, jakie niesie z sobą szkolna
codzienność.
Negocjacja („metodą kija i marchewki”) Jej istota jest baczna
obserwacja i diagnoza uczniowskich poczynań, dążeń i potrzeb,
połączona z egzekwowaniem określonych wymagań: w przypadku
ich spełnienia początkowa kontrola i dominacja jest
zmniejszana, w przypadku kłopotów z dyscypliną i
podporządkowaniem, elementy te są intensyfikowane.
Oczywiście z prawdziwymi negocjacjami, gdzie obie strony
prezentują swe warunki i przy pomocy argumentów ustalają
kompromis-nie ma ona nic wspólnego. Dzieje się tak, ponieważ
większość nauczycieli w sytuacji, której uczniom wydaje się, że
zyskali pewną kontrolę nad sytuacją i nauczyli się właściwie
funkcjonować w szkolnych warunkach, całkowicie zmienia swoje
postępowanie, powracając do dyscypliny i formalnych wzorów

11

interakcji, często li tylko w imię ugruntowania swojej
samooceny i bycia „autorytetem”. Jeśli jednak nauczyciel
jedynie z racji swojej wysokiej pozycji społecznej i zawodowej
zawsze musi mieć ostatnie zdanie, choćby było ono bardzo
dalekie od „wynegocjowanych” wcześniej kompromisów,
postępowanie takie nosi cechy manipulacji.
Akceptacja i otwartośc wobec młodzieży, ich świata,
obyczajowości, panujących tam mód i trendów. W imię
nawiązania dobrego kontaktu emocjonalnego będącego podstawą
sukcesów wychowawczych, nauczyciel często przestaje się w
jakikolwiek zasadniczy sposób od swych wychowanków różnić:
podobnie się ubiera, gestykuluje, operując zbliżonym
słownictwem. Strategia ta nosi nazwę fraternizacji i oparta jest
na uznaniu równoległości światów i horyzontalnego modelu
relacji uczniowie-nauczyciel. Nie byłoby w jej stosowaniu nic
złego, gdyby nie fakt, że całkowita rezygnacja z granic własnego
„ja” i stapianie się ze światem drugiej osoby nieuchronnie
prowadzić musi do utraty tożsamości, zagubienia. Dzieci i
młodzież wychowywane przez osobę fraternizującą
doświadczają często dysonansu w kontaktach z innymi
nauczycielami, jak również ambiwalencji bliskości-trudno im
ustalić, czy taki nauczyciel jest ich kolegą, wychowawcą, idolem,
jednym z nich? Z jednej strony rozumie ich doskonale, z
drugiej-nie dostarcza wartościowych wzorów działania, nie
stanowi oparcia w sytuacjach trudnych.
Nieobecności i wycofania pozostaje w związku z liberalnym
stylem wychowania, a czasem klimatem bezosobowego
profesjonalizmu, w zależności od tego, w jakich sytuacjach i czy
w ogóle nauczyciel angażuje się w życie uczniów. Generalnie
przyjmuje on w pracy postawę urzędnika, który jest
zobowiązany do działań wychowawczych tylko w określonych
ramach czasowych i sytuacjach, poza nimi pozostawiając
uczniów własnemu losowi. Efekty są takie, jak w przypadku
strategii pierwszej i drugiej: alienacja, poczucie zdania na
siebie i heteronomizowanie psychiki. Częsty w tej strategii brak
konsekwencji ze strony nauczyciela powoduje, że uczniowie
doznają zerwania ciągłości i stałości warunków w jakich
funkcjonują, co z kolei prowadzić może do utraty czy
zaburzenia poczucia bezpieczeństwa.
Rutyna oparta jest na powtarzaniu czynności będących
zasadniczą treścią życia szkolnego: korzystania z podręczników,

12

wywoływania uczniów do odpowiedzi , stosowania przez
nauczyciela podobnych technik kontroli itp. Ważny wydaje się
fakt że powtarzalność owa do pewnego stopnia buduje poczucie
bezpieczeństwa i sensu przedsiębranych zadań, miło jest
przyjść do szkoły, rozpocząć lekcje w atmosferze spokoju,
wiedząc, czego można się spodziewać w ich trakcie, nie będąc
narażonym na niespodziewane ataki gniewu na nauczyciela czy
nieumiejętność właściwego poprowadzenia zajęć. Rutyna jednak,
jeśli pozbawiona jest jakichkolwiek innowacji czy elementów
zaskoczenia, może też dezorientować, nudzić i odbierać
poczucie sensu działania. Dzieje się tak wówczas, gdy można z
całkowitym prawdopodobieństwem przewidzieć rozwój
wypadków w klasie, gdy nauczyciel zawsze w tym samym
monecie otwiera dziennik celem przepytania uczniów czy przez
dziesięciolecia korzysta z tych samych notatek których
zagubienie (przypadkowe czy sprowokowane przez uczniów)
staje się początkiem przysłowiowego końca świata! Operując
tym co sprawdzone i co przynosi dobre efekty nie można
przesadzić w przeciwnym bowiem razie lekcje w miejsce bycia
podróżą ku wiedzy przerodzić się mogą w powtarzający się
rytuał z którego wynika tak niewiele w sensie przyrostu wiedzy
czy rozwoju zainteresowań, że nie ma różnicy, czy uczeń był w
szkole na lekcji czy też przerabiał materiał samodzielnie.
Terapia zajęciowa. Chodzi w niej o to by uczniowie mieli czas
spędzany w szkole w całości zajęty, robili cokolwiek, byle go
zapełnić, nie dociekając ani sensowności tego działania ani jego
rzeczywistych efektów. Szczególnie wyraźnie widocznie są
niewychowawcze skutki stosowania tej strategii w sytuacjach, w
których nikt nie ma siły ani ochoty dalej się uczyć, a jednak
nauczyciel obstaje przy kontynuacji czynności dydaktycznych
czy paradydaktycznych, jak np.: porządkowanie pracowni,
terenu szkoły czy boiska, rozwiązywanie dodatkowych zadań czy
ćwiczeńidentycznych jak te już wykonane na lekcji,
katalogowanie czy znakowanie książek w bibliotece. Uczniowie
wówczas albo starają się dyskretnie zniknąć z oczu pedagoga
albo pozorować prace. Nie oznacza to tym samym, że
wymienione czynności są pozbawione sensu, czy nie mają
zastosowania w toku pracy z uczniami- przeciwnie, maja one
znaczenie wychowawcze, uspołeczniają, uczą obowiązkowości i
troski o wspólne dobro. Ważne jednak jest ich usytuowanie w
planie pracy ponieważ umieszczone na końcu lekcji, bo dzwonek

13

jeszcze nie zadzwonił, na dwa dni przed zakończeniem roku
szkolnego, kojarzą się uczniom ze stratą czasu, a nie działaniem
na rzecz szkoły czy doskonaleniem swoich umiejętności.
Moralizowanie - odwołuje się do hierarchii szkolnej i opiera na
podkreślaniu, że nauczyciel czy inni parownicy szkoły zawsze
mają racje – należy zatem ich słuchać, konsekwentnie wykonując
polecenia. W razie pojawienia się problemu uczeń może liczyć
jedynie na wysłuchanie zbioru „prawd objawionych” w wykonaniu
tych że, nie zaś na rzeczywistą diagnozę trudności i pomoc w
ich rozwiązaniu. Charakterystycznym rysem tej strategii jest
wiara w niezmienność i uniwersalizm głoszonych przez grono
pedagogiczne poglądów skąd nierzadko wynika brak reakcji lub
reakcje nieadekwatne do zaistniałej czy zaprezentowanej przez
ucznia sytuacji trudnej.

•

Poszukiwanie specjalnych względów. Chodzi w niej o to, by w
masowych warunkach edukacji szkolnej zaistnieć jako
indywiduum, zostać przez nauczyciela zauważonym i
zapamiętanym. Niektórzy uczniowie, często wspierani przez
rodziców osiągają to przez podkreślanie szczególnej sytuacji w
jakiej się znajdują (chorzy, pozbawienia opieki, borykającymi
się z trudnościami natury finansowej, szczególnie w swym
pojęciu wrażliwi, trzymający jakiś problem, o którym nauczyciel
koniecznie powinien wiedzieć). Nie wszystko oczywiście ma tu
charakter strategiczny, nabiera takiego dopiero wówczas, gdy
uczeń posługuje się tego rodzaju usprawiedliwieniami w
szczególnych okolicznościach, de facto uniemożliwiając
nauczycielowi sprawdzenie jego wiedzy czy wyegzekwowanie
podstawowych wymagań.
Staranie o dobry wizerunek. Tu sposoby przyciągania uwagi
nauczyciela są bardziej standardowe i ograniczają się na ogół do
komplementowania jego osoby, deklarowania różnych przysług,
które wykonują sami uczniowie bądź ich rodzice, ale też
przykładania się do nauki, po to, by otrzymać na początek kilka
dobrych stopni, czy cenzurowania swego wizerunku: unikania
wypowiedzi, gestów czy zachowań, które mogłyby się
nauczycielowi nie spodobać, rzecz jasna jedynie w jego
obecności.
Wycofanie. Charakteryzuje ją bierność, znieczulenie na to co
ucznia otacza, rezygnacja z aktywnego udziału w życiu klasy czy
szkoły. Posługujące się nią osoby nade wszystko pragną by dać

14

im spokój, niemal stać się niewidzialne, uczestniczyć w
wydarzeniach jedynie ciałem, nie duchem. Namawianie przez
nauczyciela do udziału w życiu klasy czy choćby aktywności na
lekcji, odmawiają lub przestają uczęszczać do szkoły. Każda z
takich sytuacji wymaga dokonania dokładnej, umiejętnej
diagnozy, bowiem jej podłożem mogą być traumatyczne,
zakończone lub nie przeżycia w domu czy na terenie szkoły, a
także zaburzenia osobowości ucznia.
Przeciąganie liny równie często przybiera charakter
indywidualny jak i zbiorowy, angażując określone zachowania i
reakcje nauczyciela. Oględnie mówiąc, uczniom chodzi w niej o
sprawdzenie, jak dużo wolno i jak daleko można się posunąć w
omijaniu reguł życia szkolnego czy nauczycielskich zaleceń,
jednocześnie unikając kary. Jest ona rodzajem gry, która
występuje we wszystkich sytuacjach społecznych i ma na celu
uregulowanie stosunków między stronami interakcji, w tym
wypadku uczniami a nauczycielem. Jeśli jednak nie jest
poddawana żadnej kontroli prowadzić może do dezorganizacji
pracy, chaosu, odrzucenia wszelkich zasad dotyczących
współżycia w zespole i pracy w grupie, jaką jest klasa.

10 (uzupeł)

Typologia grup rówieśniczych ze względu na :
1. Wiek
- grupy homogeniczne –
rówieśnicy
- grupy heterogeniczne –
młodzież w różnym wieku
2. Płeć

- grupy jednorodne –
chłopięce/dziewczęce
- grupy mieszane –
występuje różna płeć
członków

3. Stopień spoistości grup
- grupy zwarte - spełniające funkcje złożone (często się
spotykają)
- grupy luźne - spełniające funkcje proste (spotykają się
rzadko, nieregularnie)
.
4. Społeczna postawa funkcjonowania grup:

•

- związki celowe - związki celowe (oparte na regułach,
zasadach, statucie)

•

- związki spontaniczne - związki spontaniczne (nie mają
sformalizowanych zasad):

o Samorzutne (grunt szkolny)

15

o Powstające na skutek zamieszkiwania członków we

wspólnym bloku, osiedlu

o Skupiające członków na zasadzie zajmowania przez

nich pewnej postawy czy

zachowywania się w określony sposób – grupy moralne zagrożone

5.Typ więzi:
- formalne - formalne (kluby, bractwa, obozy, związki
młodzieżowe)
- nieformalne - nieformalne (struktura i zasady organizowania
nie są określone werbalne,
zaznaczają się we wzajemnych interakcjach)

Elementy, które tworzą stosunki społeczne w

grupie to:



wewnętrzna hierarchia grupy



system decyzyjny



układ kanałów

komunikacyjnych



charakter więzi pomiędzy

poszczególnymi członkami
grupy

Każda grupa rówieśnicza posiada przywódcę lub liderów. Można

wyróżnić:



przodownictwo - jest charakterystyczne dla osób

posiadających charyzmatyczne cechy
osobowościowe, takie osoby charakteryzują się pozytywnym
nastawieniem
emocjonalnym i chęcią współdziałania oraz cieszą się
niewymuszonym zaufaniem
pozostałych członków grupy



przywództwo - może być osiągnięte poprzez wyróżniające

właściwości lub
kwalifikacje osobowe, jest akceptowane przez grupę



panowanie - władza zdobywana przy użyciu siły, nie opiera się

na akceptacji, zaufaniu
i poczuciu bliskości, główny cel panowania odnosi się do sensu
zadaniowego i
organizacyjnego

11 (uzup)

Klasa szkolna determinuje dwa rodzaje wpływów, które
warunkowane są przez określone stosunki społeczne w klasie,
wymienić tu należy:

16

o stosunki rzeczowe, oparte na wspólnym działaniu i

poczuciu odpowiedzialności za wyniki pracy zespołowej,

o stosunki osobowe, w szczególności koleżeńskie i

przyjacielskie.

Uczniów w klasach można podzielić na trzy kategorie:

1. Uczniowie, którzy są chętnie przyjmowani przez

wszystkich i których każda grupa chciałaby mieć u
siebie

2. Uczniowie, którzy przez jednych są wybierani, a

przez innych odrzucani

3. Uczniowie albo odrzucani przez wszystkich

członków grupy, albo nie wybierani przez nikogo,
ale też nie odrzucani.

12

Cechy młodzieży są następujące:

o mimo dojrzałości fizycznej i metrykalnej nadal się uczą i

studiują

o mimo podjęcia pracy zawodowej nie decydują się na

zakończenie edukacji i założenie rodziny

o opóźnianie świadomego kierowania swoim życiem

Pod względem emocjonalnym młodzież charakteryzuje się:

o istnieniem w konflikcie dziecko-dorosły
o brak ambiwalencji w postrzeganiu świata- ocena świata w

kategoriach biegunowych (coś jest czarne lub białe)

Cechami dojrzałości osobowościowej są:

o uniezależnienie się od rodziny- okres budowania stałych

związków uczuciowych poza nią

o poszukiwanie autorytetu w miejsce dotychczasowych idoli
o budowa stałego systemu wartości i światopoglądu
o rozwój umiejętności społecznych (od egocentryzmu do

altruizmu)- identyfikacja z szerszą społecznością.

Relacje w grupach, z którymi młody człowiek się identyfikuje
mogą być:

1) osobiste, które odnoszą się do grup nieformalnych

cechują się pełną otwartością w kontaktach między
członkami

2) funkcjonalne dotyczące grup formalnych, w nich

mamy do czynienia z rzadkimi kontaktami często
mające charakter przedmiotowy.

Grupa kształtuje nasze zachowania poprzez:

17

1) wzory pozytywnego nakłonienia-nagradzanie postaw

jednostki takich jak solidarność z grupą, współdziałanie,
uznawaniu jej hierarchii oraz własny wkład w rozwój
grupy.

2) wzory negatywnego nacisku- karanie lub też ostrzeganie

jednostki przed nieprzestrzeganiem zasad danej grupy,
zbytnim eksponowaniem indywidualizmu jednostki
prowadzące do wykluczenia z forum danej grupy.

Misztal wyróżnia następujące rodzaje grup rówieśniczych:

1) jednorodne i mieszane (ze względu na płeć)
2) homogeniczne i heterogeniczne ( ze względu na wiek)
3) zwarte i luźne ( ze względu na stopień spoistości)
4) spontaniczne i celowe ( ze względu na sposób

funkcjonowania)

Oprócz tego możemy wyodrębnić grupy:

o osiedlowe lub blokowe
o funkcjonujące między klasą a środowiskiem szkolnym
o pozytywnej identyfikacji
o zagrożone wychowawczo.

Jędrzejewski wyróżnia cztery typy grup subkulturowych:

1) subkultury religijno-terapeutyczne( np. Hare-

Kriszna, anarchiści, sataniści)

2) subkultury buntu społeczno-obyczajowego (np.

punki, blokersi)

3) subkultury ucieczki i izolacji (skinheadzi, chuligani,

szalikowcy)

4) subkultury kreatywne (sprejowcy, graficiarze oraz

hakerzy)

18

Pojęcia:!! – w Karkowskiej, do kolosa, egzaminu

KOLOKWIUM - 4 abc i 5 otwartych

o Modele szkoły , model szkoły

( interpretatywny,funkcjonalny, teoria konfliktu)

o Na czym polega pedagogika marksistowska
o Ped. Personalistyczna
o W jakiej ped rodzić ma prawo do dziecka

(personalistyczna)

o Kody językowe (rozwinięty, ograniczony)
o Margaret mea za co była odpowiedzialna i z czym sie

wiązałą

o Kunowski (bios, agos, los)
o Definicje srodowiska wg kowalskiego
o Ukryte programy szkoły (strategie uczniowskie

(nauczycieli i strategie uczniów – to nie to samo)

o Funkcje szkoły (selekcyjna, opiekuncza, wychowawcza,

kształcąca)

o Co to socjologia wychowania i kto był twórcą (Florian

Znaniecki prekursorem w Pl)

o Co to jest anomia, epigeneza wg ericka ericksona
o Co to jest sekta
o Grupy rówieśnicze , oddziaływania i wpływy
o Wpływ rodziny na wychowanie dziecka

Przykład rodziny 2 kulturowa lub 2 pokoleniowa

o Teorie rozwoju społecznego wg szumana
o Co to jest środowisko wychowawcze
o Przemiany współczesnej rodziny
o Modele wychowania (liberalny, autokratyczny,

demokratyczny)

19