Turystyka mieœci siê razem z kultur¹ fizyczn¹ i wypoczyn-

kiem w dziale piêtnastym gospodarki narodowej. Pod pojêciem
turystyka nale¿y rozumieæ ogó³ stosunków i zjawisk wynikaj¹-
cych z podró¿y i pobytu osób podró¿uj¹cych w celach:

- wypoczynku,
- interesach,
- i innych,

W celach pozostaj¹cych poza swoim normalnym œrodowi-

skiem nie d³u¿ej ni¿ rok przy czym g³ówny cel ich wizyty jest
inny ni¿ wykonywanie czynnoœci wynagradzanych w odwie-
dzanym kraju lub miejscowoœci. Odnosi siê to zarówno do tury-
styki krajowej jak i zagranicznej.

Pojêcie ruch turystyczny jest w literaturze przedmiotu roz-

maicie interpretowane. Miêdzynarodowa Akademia Turystyki
w Monte Carlo okreœla ruch turystyczny jako „…podró¿e podej-
mowane dla przyjemnoœci, wypoczynki lub leczenia - pieszo lub
jakimkolwiek œrodkiem komunikacji. Do ich zakresu nie nale¿¹
wiêc podró¿e w celach zarobkowych ani w celach zmiany miej-
sca sta³ego zamieszkania”.

Niektórzy autorzy, akcentuj¹c spo³eczny charakter ruchu tu-

rystycznego, okreœlaj¹ ten ruch jako podró¿e w celach rekreacyj-
nych, poznawczych, kulturalnych i wychowawczych.

Sikora J. ruchem turystycznym nazywa po prostu turystykê

rozumian¹ jako zjawisko spo³eczno - ekonomiczne, które z jed-
nej strony jest wywo³ywane okreœlonym popytem /potrzeb¹/ na
dobra i us³ugi turystyczne, a z drugiej strony poda¿¹ /wytwarza-
niem/ dóbr i us³ug turystycznych.

Z opinii o istocie ruchu turystycznego wynika, ¿e ma on

charakter spo³eczno-kulturalny. Jest to ruch dobrowolny i czaso-
wy. Obce dla tego ruchu, stosownie definicji, s¹ motywy zarob-
kowe. Trudno jednak, w dzisiejszej mocno skomercjonalizowa-
nej gospodarce, uwierzyæ w czystoœæ owej definicji. Definicje
turysty i ruchu turystycznego wyraŸnie przy tym wskazuj¹ na
rozleg³e ekonomiczne skutki tego ruchu. Na ca³oœæ tych skutków
wp³ywaj¹ zarówno materialne jak i duchowe potrzeby turystów.

Spo³eczno - ekonomiczne zjawisko ruchu turystycznego wspó³-

czeœnie jest tworzone przez zbiór podró¿nych motywowanych ró¿-
nymi celami natury spo³eczno kulturalnej i zawodowej, które
zamierzaj¹ oni osi¹gn¹æ po czasowym i dobrowolnym opuszcze-
niu miejsca sta³ego zamieszkania.

Definicja taka ruchu turystycznego podkreœla dwie cechy

wspó³czesnego ruchu turystycznego tj. spo³eczny i ekonomiczny
charakter oraz rozszerzony uk³ad motywacji podró¿y. W³¹czenie
do celów podró¿y turystycznych wyjazdów zarobkowych nie pod-
wa¿a teoretycznej wartoœci podanej definicji. W ró¿norodnych de-
finicjach ruchu turystycznego mo¿na zauwa¿yæ nastêpuj¹ce ele-
menty:

- nie ogranicza siê ruchu turystycznego jedynie do

pobytów z noclegiem;

- nie ogranicza siê ruchu turystycznego jedynie do

podró¿y w celach wypoczynkowych;

- turystyka jest rodzajem podró¿y;
- turystyka zajmuje znaczn¹ czêœæ czasu wolnego i zajêæ

rekreacyjnych cz³owieka.

Pojêcie turystyki zmienia³o siê w czasie. Definicja ule-

ga³a poszerzeniu, w miarê jak pojawia³y siê nowe zjawiska
i procesy o charakterze spo³ecznym, ekonomicznym i œro-
dowiskowym, zwi¹zane z przemieszczaniem siê ludzi w ce-
lu konsumpcji czasu wolnego.

Najbardziej odpowiedni¹ dla europejskiego krêgu kul-

turowego, jest systematyka wed³ug której ruch turystyczny
rozwija³ siê w nastêpuj¹cych fazach:

-

faza wczesnohistoryczna okres do 1850r.;

-

faza pocz¹tkowa, obejmuj¹ca okres 1850-1914r.;

-

faza wzrostu, obejmuj¹ca okres 1914-1945r.;

-

faza turystyki masowej od 1945r.

W ramach ostatniej fazy nale¿a³oby wyodrêbniæ turysty-

kê kwalifikowan¹.

Przes³anka to okolicznoœæ sprzyjaj¹ca realizacji pewnych

zamierzeñ.. Przes³anek ruchu turystycznego nale¿a³oby poszu-
kiwaæ w samej jego definicji, wype³nianych przez ten ruch
funkcjach jak równie¿ w celach ka¿dej, a szczególnie ko-
mercyjnej dzia³alnoœci. Przes³anki ruchu turystycznego mo¿-
na podzieliæ na:

1. Ekonomiczne, do których nale¿¹:

- wzrost wydajnoœci pracy,
- wzrost zasobów ludzi i zysków przedsiêbiorstw,
- pojawienie siê nowych potrzeb konsumpcyjnych,
- skracanie czasu pracy dziêki postêpowi i w zwi¹zku

z tym pojawienie siê czasu wolnego,

- nadprodukcja w wielu dziedzinach z czego wynika

ograniczenie produkcji.

2. Spo³eczne, a wœród nich:

- rozwój intelektualny ludzi i pojawienie siê potrzeb

wy¿szego rzêdu,

- specjalizacja pracownicza co umo¿liwia samorealizacjê

ludzi,

- rozwój kszta³cenia na ró¿nym poziomie co wp³ywa na

powstanie ró¿nych potrzeb,

Roczniki Naukowe Wy¿szej Szko³y Wychowania Fizycznego i Turystyki w Supraœlu - 2006

Ruch turystyczny - uwarunkowania jego rozwoju

Leonid Go³ubowski

Wy¿sza Szko³a Wychowania Fizycznego i Turystyki w Supraœlu

80

- potrzeba dorównywania do lepszych.

3. Naukowo-techniczne, które przyczyni³y siê g³ównie
wsku-tek rozwoju miast i potrzeb¹ komunikowania siê,
czemu towarzysz¹ przemiany spo³eczne, polityczne i kultu-
rowe prowadz¹ce do powstania cywilizacji technicznej.

Istnieje œcis³a wiêŸ miêdzy urbanizacj¹ i turystyk¹.

Im wiêksza urbanizacja obszaru lub regionu tym wiêksza po-
trzeba turystyki i rekreacji jego mieszkañców.

Turystyka i rekreacja jest zjawiskiem kompensuj¹-

cym niedogodnoœci wspó³czesnego ¿ycia. S¹ to te dzie-
dziny ¿ycia cz³owieka, które umo¿liwiaj¹ zaspokojenie
jego odwiecznych ambicji rozwoju w sferach zawodowej,
socjalnej i osobistej.

Do czynników kszta³tuj¹cych ruch turystyczny zalicza siê:

- czas wolny od pracy,
- si³a nabywcza ludnoœci,
- stosunki demograficzne i procesy urbanizacji,
- motoryzacja,
- informacja i reklama turystyczna,
- negatywne skutki cywilizacji przemys³owej,
- motywacje podró¿y turystycznej i rekreacyjnej,
- walory turystyczne,
- dostêpnoœæ komunikacyjna,
- hotelarstwo,
- inne sk³adniki infrastruktury turystyczno rekreacyjnej,
- ceny.

Wraz ze wzrostem postêpu technicznego i organizacyj-

nego roœnie wydajnoœæ pracy. Maleje czas niezbêdny dla za-
pewnienia rozwoju produkcji. W efekcie tego zwiêkszaj¹ siê
rozmiary czasu wolnego. Skracanie czasu pracy przebiega trze-
ma drogami tj.:

- w stosunku tygodniowym, wolne soboty,
- wyd³u¿anie p³atnych urlopów i dodatkowe dnie

œwi¹teczne,

- obni¿enie wieku emerytalnego.

O ile czas wolny wywo³uje potencjalny popyt na us³ugi

turystyczne, o tyle si³a nabywcza ludnoœci jest wa¿nym
czynnikiem popytu zrealizowanego. Oznacza to, ¿e warunki
ekonomiczne jednostki s¹ œrodkiem przekszta³cenia popytu
potencjalnego w popyt zrealizowany na us³ugi turystyczne
i rekreacyjne. Nale¿y przy tym zauwa¿yæ, ¿e si³a nabywcza
ludnoœci zale¿y od:

- rozmiarów dochodu podzielonego na g³owê ludnoœci

/per capita/,

- od produktu narodowego brutto i netto,
- cen innych towarów,
- inflacji.

Zwi¹zek korelacyjny pomiêdzy treœci¹ konsumpcji tury-

styczno-rekreacyjnej a dochodami jednostki jest œcis³y i do-
datni.

Stosunki demograficzne i procesy urbanizacji jest to:

- wzrost ludnoœci, drog¹ przyrostu naturalnego oraz

wyd³u¿ania siê przeciêtnego okresu ¿ycia ludnoœci;

- wzrost liczby ludnoœci miejskiej, proces urbanizacji

rozumiany jako proces kulturowy przechodzenia od
spo³eczeñstwa tradycyjnego, wiejskiego, do spo³eczeñ
stwa miejskiego.

Nadmieniæ wypada, ¿e najaktywniejsza turystycznie jest

grupa ludnoœci zamieszka³ej du¿e oœrodki miejskie. Bardzo
wa¿ny jest tu sta³y wzrost ludnoœci zatrudnionej poza rolnic-
twem. Istotnym elementem jest struktura ludnoœci, wed³ug
wieku i wykszta³cenia. Wzrost kwalifikacji zawodowej i po-
ziomu ogólnego wykszta³cenia wp³ywaj¹ pozytywnie na roz-
wój ruchu turystycznego a przez to i na popyt turystyczny.

Motoryzacja jako proces kulturowy przechodzenia od spo-

³eczeñstwa wiejskiego wywo³a³ turystykê motoryzacyjn¹, ro-
zumian¹ jako przemieszczanie siê pojazdem w celach tury-
stycznych Turysta taki jest przestrzennie bardzo ruchliwy.
Posiada du¿e mo¿liwoœci swobodnego ruchu, przemieszcza-
nia siê. Ponadto zakres takich us³ug jest znacznie szerszy. Us³u-
gi takie poci¹gaj¹ za sob¹ inne rodzaje us³ug.

Informacja i reklama turystyczna s¹ wykorzystywane do

pobudzania popytu turystycznego w po¿¹danym kierunku /dzie-
dzinach/ konsumpcji turystycznej. Ma to szczególne znacze-
nie, gdy poda¿ dóbr i us³ug turystycznych nie równowa¿y
popytu na nie. Si³a oddzia³ywania w ty zakresie jest bardzo
du¿a, a liczba informacji turystycznych stale roœnie. Wszyst-
ko to pozwala na wyobra¿enie sobie udzia³u w podró¿ach
i konsumpcji ró¿nego rodzaju us³ug turystyczno rekreacyj-
nych. Informacje przekazywane t¹ drog¹ docieraj¹ w tym sa-
mym czasie /jednoczeœnie/ do prawie wszystkich zaintereso-
wanych.

Wspó³czesna cywilizacja oprócz pozytywów ci¹¿y na œro-

dowisku cz³owieka-negatywnie oddzia³ywuje na ¿ycie spo³ecz-
ne i zawodowe. Wprowadza do ¿ycia osobistego jednostki
szereg ograniczeñ oraz powoduje szkodliwoœæ wynikaj¹c¹ z:

- zanieczyszczenia œrodowiska naturalnego,
- powoduje w sumie zachwianie równowagi œrodowiska

cz³owieka.

Cywilizacja ponadto wyzwala w œrodowisku szereg

czynników agresywnych w stosunku do cz³owieka, które
wymagaj¹ u niego potrzebê ucieczki kompensuj¹cej i równo-
wa¿¹cej powsta³e straty, a wiêc potrzebê turystyki i rekre-
acji. Do czynników œrodowiskowych wywo³uj¹cych negatyw-
ne skutki cywilizacyjne nale¿y ingerencja pañstwa w ¿ycie
cz³owieka w szkole,w s³u¿bie zdrowia, w pracy, w systemie
emerytalnym.

Agresje biologiczne objawiaj¹ siê równie¿ w sferze wy-

¿ywienia ludnoœci, które sprowadzaj¹ siê do;

- nadmiernego nawo¿enia sk³adnikami sz,
- stosowania œrodków ochrony roœlin,
- modyfikowania ¿ywnoœci,
- stosowania ró¿nego rodzaju utrwalaczy.

Negatywne skutki cywilizacyjne wyra¿aj¹ siê równie¿

w rosn¹cym stanie napiêcia ludnoœci. St¹d rodzi siê potrzeba

Roczniki Naukowe Wy¿szej Szko³y Wychowania Fizycznego i Turystyki w Supraœlu - 2006

81

uczestnictwa w ruchu turystycznym i rekreacji co powoduje
koniecznoϾ zaspakajania potrzeb w tym zakresie.

Wœród czynników pozaekonomicznych stymuluj¹cych ruch

turystyczny i rekreacjê znajduje siê uk³ad ró¿norodnych mo-
tywacji sk³aniaj¹cych do ucieczki w turystykê i rekreacjê. •ró-
d³em tych motywacji jest przede wszystkim aktualna pozycja
wspó³czesnego cz³owieka który:

- zaspokoi³ swoje najwa¿niejsze potrzeby pierwszego

rzêdu,

- rozporz¹dza pewnymi dostêpnymi zasobami finanso-

wymi i wolnym czasem,

- mieszka lub przebywa w œrodowisku wywo³uj¹cym u

niego negatywne naciski,

- podlega ró¿nym stresom i szkodliwoœciom,
- zerwa³ wszelkie kontakty z natur¹,
- podlega dzia³aniu ró¿nych, czêsto sprzecznych bodŸców,
- dysponuje wystarczaj¹c¹ liczb¹ œrodków komunikacji,
- jest zmuszony do znalezienia miejsca w interesuj¹cym

spo³eczeñstwie,

- ¿yj¹c w stanie napiêcia widzi mo¿liwoœci roz³adowania

go przez uczestnictwo w turystyce i rekreacji.

Uk³ad motywacji do podejmowania turystyki i rekreacji:

Motywacje spo³eczne to miêdzy innymi:
- potrzeba naœladowania lub próba zajêcia wy¿szego

miejsca w grupie,

- potrzeba kontaktów,
- potrzeba oryginalnoœci lub wyró¿niania siê w grupie,
- potrzeba zaimponowania innym,
- potrzeba aktywnej dzia³alnoœci,
- potrzeba ucieczki od ¿ycia codziennego lub zmiany

œrodowiska,

- potrzeba rozumienia œwiata i jego wydarzeñ,
- potrzeba prze¿yæ,
- potrzeba zmiany codziennego otoczenia.

Motywacje rodzinne to:
- potrzeba odnalezienia odmiennego stylu rodzinnego,
- potrzeba odbudowy rodziny i jego spójnoœci,
- potrzeba opuszczenia grupy rodzinnej,
- potrzeba uczestniczenia w ¿yciu dziecka.

Motywy osobiste:
- potrzeba odzyskania kontaktów z natur¹,
- potrzeba ucieczki od nacisków,
- potrzeba zdobycia wiedzy, aspiracje,
- potrzeba do zmian.

Walory s¹ uzasadnionym czynnikiem rozwoju turystyki

i rekreacji. Atrakcyjnoœæ i rozmiary walorów turystycznych
i rekreacyjnych wp³ywaj¹ na wzrost komplementarnych dóbr
turystycznych i rekreacyjnych, które z kolei s¹ podstawo-
wym Ÿród³em rozwoju us³ug turystycznych i rekreacyjnych.
Mówi¹c o wp³ywie walorów na rozwój turystyki i rekreacji
nale¿y podkreœliæ rolê w ich kszta³towaniu rozwoju spo³ecz-
no-gospodarczego kraju lub regionu. I jest wp³yw dwojaki:

- z jednej strony zanikaj¹ pewne elementy walorów np.

tradycje, zwyczaje lub powstaj¹ nowe, bêd¹ce rezulta

tem np. rewolucji naukowo-technicznej;

- z drugiej zaœ strony, wspó³czesna cywilizacja indu-

strialna wywiera negatywny wp³yw na naturalne walo-
ry turystyczne; wyra¿a siê to m.in. w ograniczaniu ko-
rzystania z tych walorów wskutek zanieczyszczenia

wody, powietrza b¹dŸ zmniejszenia ich zasobów po-

przez zabudowê przemys³ow¹ lasów, terenów rekreacyj-

nych itp.

Wszystko to ogranicza poda¿ dóbr i us³ug turystyczno- -

rekreacyjnych.

Wiadomo, ¿e walory turystyczne nie s¹ mobilne. Chc¹c

wiêc je udostêpniæ turyœcie, nale¿y stworzyæ odpowiedni uk³ad
urz¹dzeñ i instytucji infrastruktury transportowej œwiadcz¹-
cych us³ugi na rzecz turystów. Turysta bowiem opuszczaj¹c
miejsce sta³ego zamieszkania realizuje swoje cele turystycz-
ne b¹dŸ rekreacyjne.

Dostêpnoœæ komunikacyjne walorów stanowi g³ówny

warunek rozwoju ruchu turystycznego i rekreacyjnego. Sta-
nowi jedno z podstawowych œwiadczeñ dla turysty. Z dru-
giej zaœ strony ruch turystyczny wp³ywa na poda¿ us³ug
transportowych / przewozowych/. Wystêpuje tu zasada
sprzê¿enia zwrotnego. Warto przy tym pamiêtaæ, i¿ rozwój
transportu powinien wyprzedzaæ rozwój ruchu turystyczne-
go.

W strukturze urz¹dzeñ infrastruktury instytucji i jednostek

turystycznych hotele zajmuj¹ decyduj¹ce miejsce umo¿li-
wiaj¹ce zamieszkanie.

Materialnym warunkowaniem poda¿y us³ug noclegowych

jest system obiektów hotelowych, tworz¹c bazê noclegow¹ tu-
rystyki i rekreacji.

Najogólniej dzieli siê je na:
- hotele i pensjonaty,
- kempingi, karawaningi, obozowiska namiotowe i ¿eglar-

skie,

- obiekty rodzinne i socjalne, schroniska, domy kolonij-

ne, domy wczasowe, kwatery prywatne,

- obiekty etapowe np. motele,
- obiekty pañstwowe dla goœci rz¹dowych.

Do innych sk³adników infrastruktury turystyczno - rekre-

acyjnej mo¿na zaliczyæ:

- gastronomiê,
- sieæ sklepów,
- zak³ady rzemieœlnicze,
- lecznictwo,
- urz¹dzenia telekomunikacyjne,
- instytucje ochrony porz¹dku i bezpieczeñstwa,
- administracja.

Wa¿nym czynnikiem kszta³tuj¹cym ruch turystyczny

i rekreacyjny s¹ równie¿ ceny na te us³ugi i pozosta³e dobra
z nimi zwi¹zane.

Motywy ruchu turystycznego i rekreacyjnego i odpowia-

Roczniki Naukowe Wy¿szej Szko³y Wychowania Fizycznego i Turystyki w Supraœlu - 2006

82

daj¹ce im formy.

I. Motyw odnowy si³ fizycznych
- odpoczynek i fizyczna regeneracja si³,
- leczenie i powrót do zdrowia,
- sport i aktywnoϾ fizyczna.

Odpowiadaj¹ce im formy:
- turystyka wypoczynkowa,
- turystyka zdrowotna,
- sport, rekreacja, turystyka kwalifikowana.

II.Motyw odnowy si³ fizycznych i duchowych
- wyjœcie z izolacji dnia powszechnego,
- rozrywka i relaks,
- poszukiwanie przygody, wiêŸ duchowa,

Formy to: turystyka poznawcza, edukacyjna, klubowa.

III.Motyw interpersonalny
- odwiedziny przyjació³, znajomych,
- poszukiwanie towarzystwa, kontaktów miêdzyludz-

kich.

Formy to: odwiedziny, turystyka klubowa, turystyka w ce-

lach poznawczych.

IV.Motyw - ucieczka od cywilizacji i powrót do natury

Formy to: turystyka wêdrowna, cempingi, letniska.

V.Motyw kulturowy
- poznanie nowych miejsc,
- zainteresowanie sztuk¹,
- motyw religijny.

Formy to:
- turystyka krajoznawcza,
- turystyka wychowawcza,
- turystyka edukacyjna,
- pielgrzymki.

VI.Motywy zwi¹zane z presti¿em i statusem spo³ecznym
- rozwój i podnoszenie kwalifikacji,
- zdobycie uznania, powi¹zañ.

Formy to: -wyjazd w interesach,
-turystyka przygodowa do renomowanych miejsc i oœrod-

ków.

Bazuj¹c na definicjach turystyki i rekreacji motywami

podejmowania podró¿y s¹:

- wypoczynek,
- sport i rekreacja,
- krajoznawstwo i przyrodoznawstwo
- w³asne zdrowie,
- odwiedziny,
- etnografia/¿ycie, zwyczaje przodków/,
- sprawy s³u¿bowe i zawodowe,
- kultura i nauka,

- moda,
- religia,
- inne np. hazard.

Badania motywów turystycznych podró¿y i rekreacji s¹

niezwykle wa¿ne, poniewa¿ turysta jest konsumentem wszel-
kiego rodzaju produktów i us³ug turystycznych, a ogó³ tury-
stów wp³ywa na wielkoœæ ruchu turystycznego, konsumpcjê
w ogóle, równowagê rynkow¹ itp.

Piśmiennictwo

1.

Gaworecki W.W., Turystyka, PWE, Warszawa, 2000;

2.

Jêdrzejczyk I., Nowoczesny biznes turystyczny, PWN,

Warszawa, 2000.

3.

£azarek R., Ekonomika turystyki, WSE, Warszawa 2001;

4.

Sikora J., Organizacja ruchu turystycznego na wsi,

WSiP, Warszawa, 1999.

Roczniki Naukowe Wy¿szej Szko³y Wychowania Fizycznego i Turystyki w Supraœlu - 2006

83